© Borgis - Nowa Stomatologia 3/2010, s. 130-140
Angelika Kalińska1, Bartłomiej Górski1, Renata Górska2, *Maciej Zaremba2
Brak świadomości pacjentów na temat korelacji pomiędzy cukrzycą, chorobami układu sercowo-naczyniowego a zapaleniem przyzębia – problem pacjentów czy lekarzy?
Lack of patients' awareness of correlation between diabetes, cardiac diseases and periodontitis – problem of patients or doctors?
1Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia
Instytutu Stomatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
2Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia Instytutu Stomatologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Renata Górska
Summary
Introduction:Periodontitis by increasing inflammatory response imfluences the health of diabetics and cardiac patients accelerating the course of their systemic disease.
Aim: Assessment of patients' awareness of the importance of oral hygiene and its influence on general health. Evaluation of the role of dentists and GPs in awareness of those issues.
Material and methods: A questionaire of 15 questions was created, concerning the reasons of patients' appointment at a periodontologist or the reasons of referral, symptoms observed in oral cavities, patients' awareness of interaction between general health and periodontitis and source of this knowledge. A cross-section of 200 patients of the Department of Periodontology was interviewed.
Results: 69.3% of patients were women over the age of 50. Patients were mainly referred by dentists. Among symptoms of periodontitis patients identified calculus (16.12%), recessions of gingiva (13.55%), bleeding during brushing (13.08%), all of which have lasted more than 6 months (52.98%) before patients' appearance at periodontologist. As a major cause of calculus build-up patients considered bad oral hygiene (21%), bacteria (15%), food intake (14%). 15% of patients did not know causative factors. Over 50% of interviewees suffer from diseases correlated with oral hygiene condition (risk group), yet only 48% of this group knew about this correlation. Patients want to be informed (88.7%), in contrary 55.5% of dentists and 83.24% of physicians don't give them such information.
Conclusion: Patients' awareness is insufficient and doctors do not educate them. Patients with diabetes and cardiac problems should be referred to GDP as a routine procedure to control basic disease.
Wstęp
Choroba przyzębia nie powinna być traktowana jako jednostka, która dotyczy jedynie zębów i tkanek jamy ustnej. U niektórych pacjentów infekcja przyzębia może wpływać na zdrowie ogólne i być czynnikiem ryzyka dla cukrzycy i niektórych schorzeń układu sercowo-naczyniowego. Mechanizmy, jakie odpowiadają za ten stan nie są w pełni wyjaśnione.
Czynnikiem odgrywającym zasadniczą rolę w etiopatogenezie schorzeń przyzębia jest płytka nazębna (1, 2). Początek i postęp infekcji jest wyraźnie modyfikowany przez czynniki miejscowe i ogólnoustrojowe, zwane czynnikami ryzyka (1, 2). Pierwszym etapem w powstawaniu płytki nazębnej jest tworzenie się na powierzchni zębów po ich oczyszczeniu cienkiej bezpostaciowej i jałowej błonki nabytej, która ulega pogrubieniu i po 12-24 godz. zasiedleniu przez bakterie. Płytkę nazębną pokrywa, szczególnie u osób nieprzestrzegających higieny jamy ustnej, warstwa resztek pokarmowych i białego nalotu będącego amorficzną luźną masą drobnoustrojów, złuszczonych komórek nabłonka i leukocytów – stanowią one substrat dla rozwoju bakterii. Początkowo dominują Gram-dodatnie bakterie z rodzaju Streptococcus. Po 3 tygodniach pojawiają się Gram-dodatnie Actinomyces oraz Gram-ujemne Fusobacterium, Veilonella i Treponema (1, 2). Bakterie obecne w płytce nazębnej aktywują reakcję zapalną i odpowiedź immunologiczną gospodarza, działając pośrednio lub bezpośrednio. LPS (lipopolisacharydy) – endotoksyny bakteryjne – aktywują makrofagi, czego efektem jest zwiększona produkcja cytokin (IL-1, IL-6, TNF-α), prostaglandyn oraz metaloproteinaz (MMPs). Te mediatory prozapalne powodują uszkodzenie tkanki łącznej i tkanki kostnej (1, 2).
Wpływ przewlekłego czynnika infekcyjnego na występowanie i ciężkość przebiegu chorób sercowo-naczyniowych nie jest do końca wyjaśniony (3, 4). Badaniem PCR znaleziono w płytkach miażdżycowych fragmenty DNA bakterii Gram-ujemnych: Aggregatibacter actinomycetemcomitans oraz Porphyromonas gingivalis, które są patogenami w chorobach przyzębia (3, 4). Dwie najbardziej znane teorie, które próbują wyjaśnić to zjawisko to teoria zakrzepu bakteryjnego i teoria cytokinowa.
Zgodnie z pierwszą teorią bakterie z kieszonki przyzębnej drogą krwiopochodną mogą powodować zmiany patologiczne w odległych narządach, indukując tworzenie mikrozakrzepów w świetle naczyń (4, 5).
Teoria cytokinowa postuluje uwalnianie do krwi cytokin prozapalnych IL-1, IL-6 i TNF-α stymulowane obecnością bakterii w kieszonce przyzębnej, co prowadzi do uszkodzenia naczyń i destabilizacji blaszki miażdżycowej, stanowiąc zagrożenie wystąpienia ostrego zespołu wieńcowego (4, 6).
Cukrzyca nie powoduje zmian patologicznych w przyzębiu, sprzyja jedynie ich powstawaniu. Wiadomo, że pomiędzy cukrzycą a zapaleniem przyzębia istnieje dwukierunkowa ścisła zależność (7). Zdaniem Grosii i Genco hyperglikemia prawdopodobnie prowadzi do akumulacji w osoczu i tkankach glikowanych protein, które są odpowiedzialne za powstawanie wiązań krzyżowych w kolagenie ścian naczyń krwionośnych oraz ekspansję substancji międzykomórkowej. Ze względu na zmniejszoną podatność na degradację enzymatyczną czy przebudowę zmienione komponenty macierzy zewnątrzkomórkowej ulegają akumulacji w ścianie naczynia, stanowiąc ryzyko powstania zmian mikro- i makronaczyniowych oraz upośledzając miejscowe procesy zapalne ze względu na zaburzenia ukrwienia (7, 8). W trakcie bakteriemii zmniejsza się pobieranie glukozy przez mięśnie oraz rozwija się odporność na insulinę (3). Jest to spowodowane zwiększonym stężeniem cytokin zapalnych i endotoksemią.
Leczenie periodontologiczne pacjentów obarczonych cukrzycą lub schorzeniami układu sercowo-naczyniowego wymaga zwiększonej uwagi lekarzy dentystów. Należy usunąć złogi nazębne, udzielić wskazówek higieniczno-żywieniowych i rozważyć podanie antybiotyku. Pacjenci powinni zostać poinformowani o interakcji pomiędzy higieną jamy ustnej, stanem przyzębia i ich zdrowiem ogólnym. Przewlekłe stany zapalne wpływają na kontrolę glikemii u diabetyków oraz na przebieg chorób układu sercowo-naczyniowego. Kontrola stanu jamy ustnej wpływa w istotny sposób na rozwój patologii ogólnoustrojowej, jednocześnie wchodzi w skład szeroko rozumianej profilaktyki.
Cel pracy
Głównym celem pracy była ocena poziomu świadomości pacjentów zgłaszających się do Zakładu Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia IS WUM w zakresie wpływu stanu higieny jamy ustnej i kondycji przyzębia na zdrowie ogólne oraz ocena roli, jaką pełnią lekarze i lekarze dentyści w edukacji pacjentów i propagowaniu zachowań prozdrowotnych, a także uzyskanie informacji na temat źródeł, z których pacjenci chcieliby czerpać wiedzę na temat choroby przyzębia i korelujących z nimi schorzeń ogólnoustrojowych.
Materiał i metody
W celu oceny świadomości pacjentów w zakresie korelacji chorób przyzębia i schorzeń ogólnych opracowano ankietę składającą się z 15 pytań.
Oprócz części ogólnej dotyczącej wieku, płci i częstości wizyt stomatologicznych, ankietowani byli proszeni o udzielenie informacji dotyczących powodu obecnego zgłoszenia, wcześniejszego leczenia periodontologicznego oraz zaobserwowanych objawów choroby przyzębia i czasu ich trwania (ryc. 1).
Ryc. 1. Ankieta część 1.
Ponadto pytania sprawdzały wiedzę pacjentów w zakresie przyczyn rozwoju choroby przyzębia, a także współzależności występowania schorzeń ogólnoustrojowych i chorób przyzębia oraz ich wzajemnej korelacji. Na koniec poproszono ankietowanych o wskazanie źródeł, z których chcieliby czerpać wiedzę na temat współzależności chorób przyzębia i chorób ogólnych (ryc. 2).
Ryc. 2. Ankieta część 2.
W badaniu wzięło udział 200 pacjentów, zgłaszających się do Zakładu Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia IS WUM w Warszawie. Należy zaznaczyć, że była to wstępnie wyselekcjonowana grupa badanych. Tym samym podane wyniki nie powinny być odnoszone do ogółu populacji. Prawie 70% badanych stanowiły kobiety (ryc. 3), nieco ponad 60% ankietowanych to osoby po 50. roku życia (ryc. 4). Uzyskane dane zostały opracowane i wyniki przedstawiono procentowo, z zaokrągleniem do 2. miejsca po przecinku.
Ryc. 3. Płeć ankietowanych.
Ryc. 4. Wiek ankietowanych.
Wyniki
Według uzyskanych danych większość pacjentów korzysta z usług stomatologicznych nieregularnie, w razie potrzeby. Takiej odpowiedzi udzieliło 106 osób (52,78%). Tylko 4 respondentów (2,08%) umawia się na wizytę w razie wystąpienia bólu, a blisko połowa – 90 (45,14%) regularnie 1-2 razy do roku (ryc. 5). Wcześniejsze leczenie periodontologiczne było prowadzone u 146 osób, co stanowi 73,18% ankietowanych. Najczęściej u badanych przeprowadzano zabieg usuwania złogów nazębnych (59,53%) i płukania kieszonek (26,98%).
Ryc. 5. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie dotyczące częstości wizyt u stomatologa.
Spośród ankietowanych najliczniejszą grupę 120 osób (46,52%) stanowili pacjenci skierowani do Zakładu przez lekarza dentystę (ryc. 6). Z własnej inicjatywy zgłosiło się 86 osób (33,48%). Natomiast tylko 8 osób (3,04%) zostało skierowanych przez lekarza rodzinnego i 10 osób (3,91%) przez lekarza prowadzącego.
Ryc. 6. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie dotyczące powodu wizyty w Zakładzie Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia IS WUM.
Najczęstszym powodem skierowania była konsultacja (56,78%) i leczenie specjalistyczne (37,29%). Tylko 5,92% ankietowanych (8 osób) zostało skierowanych celem kontroli choroby podstawowej (ryc. 7).
Ryc. 7. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie dotyczące powodu skierowania do Zakładu Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia IS WUM.
Wśród najliczniej obserwowanych przez pacjentów objawów choroby przyzębia wymieniano występowanie kamienia nazębnego (16,12%), recesje dziąseł (13,55%), krwawienie dziąseł podczas szczotkowania (13,08%), ruchomość zębów (12,38%) oraz dolegliwości bólowe (9,81%) (ryc. 8). W mniejszym stopniu pacjenci zwrócili uwagę na występowanie przykrego zapachu z ust – halitosis (6,54%), szparowatość uzębienia (5,84%), suchość jamy ustnej (4,91%), krwawienie podczas jedzenia (4,44%), czy pieczenie jamy ustnej (4,21%). Część pacjentów zaobserwowała także utratę zębów (3,74%) bądź ich przemieszczenie się (3,5%) oraz występowanie krwawienia samoistnego dziąseł (1,64%).
Ryc. 8. Objawy choroby przyzębia zaobserwowane przez pacjentów.
Niepokojące jest to, że 106 osób (52,98%) zgłosiło się do lekarza dentysty po upływie ponad 6 miesięcy od czasu zaobserwowania wystąpienia wspomnianych powyżej objawów (ryc. 9). Tylko 18 osób (8,93%) przyszło na wizytę w czasie od 7 do 30 dni od momentu wystąpienia objawów chorób przyzębia.
Ryc. 9. Czas trwania objawów choroby przyzębia.
Za czynniki odpowiedzialne za powstawanie kamienia nazębnego ankietowani uznali złą higienę jamy ustnej (21,31%), bakterie (15,63%), spożywanie pokarmów (14,20%). Niestety aż 59 osób nie znało czynników sprawczych (15,06%), a 44 osoby (11,08%) uważały, że spożywanie „twardej” wody wywołuje powstawanie kamienia (ryc. 10).
Ryc. 10. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie sprawdzające wiedzę na temat przyczyn powstawania kamienia nazębnego.
Prawie 57% ankietowanych stanowili pacjenci cierpiący na schorzenia ogólnoustrojowe korelujące ze stanem higieny jamy ustnej (grupa ryzyka), wśród których najczęściej podawanymi były: nadciśnienie tętnicze (27,11%), niewydolność krążenia (5,14%), cukrzyca (5,14%) oraz reumatoidalne zapalenie stawów (5,14%) (ryc. 11).
Ryc. 11. Schorzenia ogólne występujące wśród ankietowanych.
Tylko 48% z nich jest świadomych tej korelacji (ryc. 12). Osoby te były informowane głównie przez lekarzy dentystów (39,52%) (ryc. 13). Należy jednak zwrócić uwagę, że aż 111 osób (55,5%) podało, że dentysta nie zwrócił im uwagi na istnienie tej korelacji (ryc. 14), a jeszcze bardziej niepokojącym wydaje się być fakt, iż 166 osób (83,24%) nie zostało uświadomionych w tym zakresie przez swojego lekarza ogólnego (ryc. 15).
Ryc. 12. Świadomość pacjentów na temat korelacji pomiędzy stanem przyzębia a zdrowiem ogólnym.
Ryc. 13. Odpowiedzi ankietowanych na pytanie o źródło wiedzy na temat związku stanu przyzębia z chorobami ogólnoustrojowymi.
Ryc. 14. Ilu dentystów zwraca uwagę pacjenta na związek stanu przyzębia z patologią ogólnoustrojową?
Ryc. 15. Ilu lekarzy pierwszego kontaktu zwraca uwagę pacjenta na związek stanu przyzębia z patologią ogólnoustrojową?
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Górska R, Zaremba M, Kacprzak M: Współczesne poglądy na etiopatogenezę chorób przyzębia. [In:] Górska R. Choroby przyzębia. Akademia Medyczna w Warszawie 2002; s. 13-27. 2. Górska R: Etiopatogeneza. [In:] Jańczuk Z et al.: Praktyczna periodontologia kliniczna. Wyd. Kwintesencja, Warszawa 2004; s. 23-35. 3. Górska R, Nędzi-Góra M, Borakowska-Siennicka M: Wpływ choroby przyzębia na zdrowie pacjenta. [In:] Górska R. Choroby przyzębia. Akademia Medyczna w Warszawie 2002; s. 165-168. 4. Androsz O et al.: Związek chorób przyzębia z chorobami ogólnoustrojowymi. Nowa Stomatologia 2006; (4): s. 231-234. 5. Haraszthy VI et al.: Identification of periodontal pathogens in atheromatous plaques. J Periodontol 2000; 71, 10: 1554-60. 6. Loos BG et al.: Elevation of systemic markers related to cardiovascular diseases in the peripheral blood of periodontitis patients. J Periodontol 2000; 71, 10: 1528-34. 7. Grossi SG, Genco R: Periodontal disease and diabetes mellitus: A two-way reltionship. Ann Periodontol 1998; 3: 51-61. 8. Stawicka-Wychowańska R, Wychowański P: Cukrzyca i jej wpływ na chorobę przyzębia – na podstawie piśmiennictwa. Nowa Stomatologia 2004; (2): s. 98-100. 9. Kopciewicz K, Zaremba M, Czerniuk MR: Zdrowe przyzębie warunkiem zdrowia ogólnego. Nowa Stomatologia 2010; (2): s. 36-43. 10. Krajewski W: Podstawy profilaktyki stomatologicznej metodyka i środki. Med Tour Press International, Warszawa 2005; s. 105-113. 11. Dąbrowski R, Hryniewiecki T: Ostre zespoły wieńcowe i niestabilna choroba wieńcowa. [W:] Hryniewiecki T. Stany nagłe. Medical Tribune Polska, Warszawa s. 12-13; 100-110. 12. Pussinen PJ, Jousilaht P, Alfthan G: Antibodies to periodontal pathogens are associated with coronary heart disease. Arterioscler. Thromb Vasc Biol 2003; 23: 1250-1254. 13. De Stefano F, Anda RF, Kahn HS: Dental disease and risk of coronary heart disease and mortality. Br Med J 1993; 306: 688-691. 14. Borrell LN et al.: Diabetes in the dental office: using NHANES III to estimate the probability of undiagnosed disease. J Periodont Res 2007; 42, 6: 559-565.
