© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2012, s. 216-219
*Dominika Król, Artur Adamczak, Waldemar Buchwald
Badanie składu chemicznego olejków eterycznych otrzymywanych z pseudoowoców rodzimych gatunków róż
Determination of chemical composition of essential oils isolated from hips of native rose species in Poland
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu
Dyrektor Instytutu: prof. dr hab. Grzegorz Spychalski
Summary
The percentage content of the main compounds of essential oils in rose hips was determined by the GC/MS method. Six Polish native species of roses from sect. Caninae were analysed: Rosa agrestis Savi, R. canina L., R. dumalis Bechst., R. inodora Fries, R. jundzillii Besser as well as R. rubiginosa L. All oil samples were dominated by following components: vitispiran, hexadecanoic acid, 6-methyl-5-hepten-2-one, dodecanoic acid, β-ionone, as well as linolic acid. The cluster analysis indicated high phytochemical divergence of Rosa jundzillii from subsection Trachyphyllae as well as great similarity of three species of the subsect. Rubiginosae: Rosa rubiginosa, R. inodora and R. agrestis.
Wstęp
Róża (Rosa L.) jest rośliną o długiej i bogatej historii zastosowań estetycznych i praktycznych. Od najdawniejszych czasów wykorzystywana była ze względu na wyjątkowy wygląd i zapach. W Egipcie róże poświęcono bogini płodności Izydzie, natomiast w Grecji stały się symbolem Afrodyty – bogini miłości. Przede wszystkim jednak róże ceniono za ich właściwości lecznicze i kosmetyczne. Już w Starożytności służyły do wyrobu win oraz jako składnik potraw, dodający im aromatu (1). Obecnie róże znalazły szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, farmaceutycznym i kosmetycznym. Powszechnie wykorzystuje się je do produkcji konfitur, dżemów, marmolad i herbat. Pseudoowoce róży tradycyjnie stosuje się w leczeniu przeziębień, ale także w profilaktyce zapalenia błony śluzowej i wrzodów żołądka oraz jako środek diuretyczny i przeczyszczający (2-5).
Rodzaj Rosa L. obejmuje około 120-140 gatunków krzewów i pnączy. Dokładna ich liczba jest trudna do określenia, ze względu na różne ujęcia taksonomiczne i skomplikowaną systematykę omawianej grupy roślin; w tym szczególnie sekcji Caninae, do której należy większość gatunków europejskich (6, 7). Róże występują powszechnie w strefie umiarkowanej Półkuli Północnej. Można je spotkać niemal w całej Europie, Azji, na Bliskim Wschodzie i w Ameryce Północnej (8). W Europie występuje około 30 rodzimych gatunków róż, z czego blisko połowa z nich w Polsce. Najpospolitszym gatunkiem w naszym kraju jest róża dzika (Rosa canina). Rośnie powszechnie na miedzach, przydrożach i nieużytkach, w zaroślach i na skrajach lasów.
Na potrzeby przemysłu zielarskiego pseudoowoce róży mogą być zbierane z różnych gatunków omawianego rodzaju (9); ze stanu naturalnego lub uprawy. Najczęściej surowiec pozyskuje się z róży dzikiej (Rosa canina), ale także róży pomarszczonej (Rosa rugosa), róży jabłkowatej (Rosa villosa) i innych. Tradycyjnie surowiec ten uważa się za równowartościowy (10), jednak szczegółowe badania porównawcze wskazują na duże międzygatunkowe zróżnicowanie fitochemiczne w obrębie rodzaju (11-13). Owoce rzekome róży zbiera się (w pełni wybarwione, ale jeszcze twarde) od sierpnia do października, przed nadejściem przymrozków (14). Proces suszenia prowadzi się etapami. Najpierw suszy się szybko w temperaturze 50-60°C, a następnie w 40-50°C. Zachowanie odpowiednich warunków suszenia jest bardzo ważne, ponieważ zbyt długi czas lub zastosowana zbyt wysoka temperatura, powodują duże straty kwasu L-askorbinowego, czyli witaminy C (15). Suszeniu poddaje się cały owoc rzekomy róży wraz z niełupkami (Rosae fructus cum semine) lub przekrojoną, oczyszczoną z niełupek pseudoowocnię (Rosae fructus sine semine) (16). Jedną z metod minimalizujących straty substancji aktywnych jest mrożenie bezpośrednio po zbiorze. Pozwala to na zmniejszenie ubytku kwasu askorbinowego do około 5% (8). W liofilizowanych pseudoowocach róż zawartość witaminy C może być nawet 5-krotnie wyższa niż w tym samym surowcu suszonym w temperaturze pokojowej (17).
Owoce rzekome róży zawierają witaminy (A, B1, B2, C, K), kwasy organiczne, karotenoidy, flawonoidy (m.in. astragalinę, izokwercetynę, tylirozyd), cukry, garbniki i związki mineralne (wapń, żelazo, potas, mangan, sód, fosfor, cynk, magnez, molibden, siarkę) (5, 14, 18, 19). Dominującym składnikiem jest witamina C (kwas L-askorbinowy). Zwykle jej zawartość waha się w granicach od 0,5 do 2%, niekiedy może być nawet wyższa. Pod wpływem światła, temperatury, wilgoci i CO2 zawartość kwasu askorbinowego zmniejsza się na korzyść kwasu dehydroaskorbinowego – produktu jego utleniania. W niełupkach (właściwych owocach) występują niewielkie ilości olejku eterycznego i oleju tłustego (15, 20-22). Skład olejku eterycznego w pseudoowocach róż jest stosunkowo słabo poznany. Z dotychczasowych badań wynika, że podstawowymi jego składnikami są: vitispiran, cis-3-hexenal, kwas dodekanowy, kwas heksadekanowy, 6-metylo-5-hepten-2-on, β-jonon, dokozan, α-E-akaridial, kwas linolowy i kwas myristykowy (11). Budowę chemiczną charakterystycznych składników olejku eterycznego występującego w pseudoowocach róży przedstawiono na rycinie 1.
Ryc. 1. Budowa chemiczna wybranych składników olejku eterycznego w pseudoowocach róży.
Celem prezentowanych badań było określenie zróżnicowania zawartości głównych składników olejku eterycznego w pseudoowocach wybranych gatunków róż występujących na terenie naszego kraju.
Materiał i metody
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Balicka B, Górnicka-Kaczorowska Z. Łaskawe ziele – mity, symbolika i fakty. Białystok 2003. 2. Montazeru N, Baheri E, Mirzajani F i wsp. Phytochemical contents and biological activities of Rosa canina fruit from Iran. J Med Plants Res 2011; 5(18):4584-9. 3. Hosni K, Kerkenni A, Medfei W i wsp. Volatile oil constituents of Rosa canina L.: Quality as affected by the distillation method. Org Chem Int 2010. 4. Günes M. Pomological and phenological characteristics of promising rose hip (I) genotypes. Afr J Biotechnol 2010; 9(38):6301-6. 5. Buchwald W, Zieliński J, Mścisz A i wsp. Aktualny stan i perspektywy badań róż owocowych. Herba Pol 2007; 53(1):85-92. 6. Zieliński J. Rodzaj Rosa L. – Róża. Flora Polski. Rośliny naczyniowe. Tom V. PWN, Warszawa-Kraków 1987. 7. Popek R. Dziko rosnące róże Europy. Officina Botanica, Kraków 2007. 8. Meyer SE Rosa L. Woody Plant Seed Manual USDA 974-80, 2008. 9. Farmakopea Polska. Wyd VIII, Urząd Rejestracji Produktów Leczniczych, Wyrobów Medycznych i Produktów Biobójczych, Warszawa 2008. 10. Kozłowski J, Buchwald W, Forycka A i wsp. Rośliny i surowce lecznicze. Podstawowe wiadomości z zakresu zielarstwa. Wyd IWNiRZ, Poznań 2009. 11. Nowak R. Badania fitochemiczne wybranych gatunków z rodzaju Rosa L. Analiza biologiczna aktywnych składników. Praca habilitacyjna. Akad Med, Lublin 2006. 12. Adamczak A, Grys A, Buchwald W i wsp. Content of oil and main fatty acids in hips of rose species native in Poland. Dendrobiol 2011; 66:55-62. 13. Adamczak A, Buchwald W, Zieliński J i wsp. Flavonoid and organic acid content in rose hips (Rosa L., section Caninae DC. em. Christ.). Acta Biol Cracov 2012; 54(1):1-8. 14. Kołodziej B (red). Poradnik dla plantatorów. Uprawa ziół. PWRiL, Poznań 2010. 15. Kohlmünzer S. Farmakognozja. Wyd Lek PZWL, Warszawa 1993. 16. Błach-Olszewska Z, Długosz A, Lamer-Zarawska E i wsp. Fitoterapia i leki roślinne. Wyd Lek PZWL, Warszawa 2007. 17. Adamczak A, Buchwald W, Zieliński J i wsp. The effect of air and freeze drying on the content of flavonoids, β-carotene and organic acids in European dog rose hips (Rosa L. sect. Caninae DC. em. Christ.). Herba Pol 2010; 56(1):7-18. 18. Gao X, Uggla M, Rumpunen K. Antioxidant activity of dried and boiled rose hips. Acta Horticult 2005; 690:239-43. 19. Olsson M, Andersson S, Werlemark G i wsp. Carotenoids and phenolics in rose hips. Acta Horticult 2005; 690:249-252. 20. Celik F, Kazankaya A, Ercisli S. Fruit characteristics of some selected promising rose hip (Rosa spp.) genotypes from Van region of Turkey. Afr J Agricult Res 2009; 4(3):236-40. 21. Broda B, Mowszowicz J. Przewodnik do oznaczania roślin trujących i użytkowych. Wyd Lek PZWL, Warszawa 1996. 22. Kazaz S, Baydar H, Erbas S. Variations in chemical compositions of Rosa damascena Mill. and Rosa canina L. fruits. Czech J Food Sci 2009; 27(3):178-184. 23. Nowak R. Chemical composition of hips essential oils of some Rosa L. species. Z Naturforsch 2005; 60c:369-78. 24. Adams RP. Systematics of multi-seeded eastern hemisphere Juniperus based on leaf essential oils and RAPD DNA fingerprinting. Biochem Syst Ecol 1999; 27:709-25. 25. Isidorov VA, Krajewska U, Vinogorova VT i wsp. Gas chromatographic analysis of essential oil from buds of different birch species with preliminary partition of components. Biochem Syst Ecol 2004; 32:1-13.
