Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2020, s. 41-49 | DOI: 10.25121/NS.2020.25.2.41
*Magdalena Świątkowska-Bury, Dorota Olczak-Kowalczyk
Pacjent z astmą oskrzelową w gabinecie stomatologicznym – przegląd piśmiennictwa dotyczącego postępowania leczniczego
Patients with bronchial asthma in a dental office – literature review on management methods
Zakład Stomatologii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
Streszczenie
Wstęp. Astma jest najczęściej występującą chorobą przewlekłą wieku dziecięcego. Pacjenci z astmą oskrzelową są grupą wysokiego ryzyka, wymagającą stałej i intensywnej profilaktyki, leczenia stomatologicznego oraz regularnych kontroli w gabinecie stomatologicznym. Jednocześnie wymagają oni modyfikacji sposobu postępowania, minimalizującego ryzyko zaostrzenia objawów chorobowych podczas zabiegów stomatologicznych.
Cel pracy. Celem artykułu jest omówienie postępowania leczniczego u pacjenta z astmą w gabinecie stomatologicznym, w świetle najnowszych badań.
Materiał i metody. Przeszukano trzy bazy danych: PUBmed/Medline, EMBASE i Cochrane Library, pod kątem współczesnych metod leczenia stomatologicznego pacjentów chorych na astmę.
Wyniki. W celu zapewnienia jak najlepszej opieki stomatologicznej i uniknięcia zaostrzeń podczas zabiegów u pacjenta z astmą, lekarz stomatolog powinien współpracować z lekarzem prowadzącym pacjenta. Eliminacja stresu przed zabiegiem za pomocą sedacji wziewnej lub doustnej oraz znajomość czynników alergizujących zawartych w materiałach stomatologicznych i substancjach znieczulających ma kluczowe znaczenie dla skutecznego leczenia pacjenta. Dodatkowo, profesjonalna profilaktyka fluorkowa jest standardem opieki u pacjentów z wysokim ryzykiem próchnicy.
Wnioski. W świetle najnowszych badań, u pacjentów chorych na astmę konieczne jest wdrożenie intensywnej terapii i profilaktyki stomatologicznej, która może zmniejszyć objawy i doprowadzić do stabilizacji choroby.
Summary
Introduction. Asthma is the most common chronic condition of childhood. Patients with bronchial asthma are a high-risk group requiring constant and intensive dental prophylaxis and treatment as well as regular dental check-ups. They also require certain modifications of the management in order to minimize the risk of a disease exacerbation during dental treatment.
Aim. The purpose of the article is to discuss dental therapeutic management in asthma patients in light of the latest research.
Material and methods. Three databases PUBmed/Medline, EMBASE and Cochrane Library were searched through in terms of contemporary methods of dental treatment of an asthmatic patient.
Results. In order to provide the best dental care and to avoid exacerbations during dental procedures to a patient with asthma, a dentist should cooperate with the patient’s attending physician. The elimination of pre-procedural stress using inhaled or oral sedation and knowledge of allergenic agents within dental anaesthetic substances and materials are crucial for successful treatment of the patient. Additionally, a professional fluoride prophylactic is recommended as a standard of care in patients at a high risk of caries.
Conclusions. In light of recent research, intensive treatment and dental prevention is necessary in asthma patients as it may reduce symptoms and lead to the stabilization of the disease.



Wstęp
Astma jest najczęściej występującą przewlekłą chorobą wieku dziecięcego, należącą do grupy schorzeń alergicznych. W ostatnich 20 latach zaobserwowano znaczny wzrost zachorowań na tę chorobę, w tym również u dzieci (1). Astma charakteryzuje się występowaniem przewlekłego stanu zapalnego dróg oddechowych, powodując skurcz mięśniówki gładkiej oraz zwiększoną sekrecję śluzu w drzewie oskrzelowym. Efektem tego są objawy, takie jak: nagły napad duszności, ucisk w klatce piersiowej, kaszel oraz obecność świszczącego oddechu u pacjenta. Często atak astmy jest stanem nagłym, ostrym, zagrażającym bezpośrednio życiu pacjenta (2). Leczenie tej choroby sprowadza się do unikania czynników alergicznych wywołujących jej zaostrzenie, przewlekłego stosowania wziewnych leków rozszerzających drzewo oskrzelowe (b2-mimetyków) oraz sterydowych leków przeciwzapalnych. Niestety aktualne badania podkreślają ich negatywny miejscowy wpływ na stan tkanek miękkich jamy ustnej oraz tkanek twardych zębów (3-5). Do najczęściej spotykanych problemów w obrębie jamy ustnej wśród tej grupy pacjentów zaliczane są: próchnica, zaawansowane starcia tkanek twardych zębów, kandydoza, suchość jamy ustnej oraz częsta obecność nadżerek i owrzodzeń. Pacjenci z astmą oskrzelową są grupą wysokiego ryzyka, wymagającą stałej i intensywnej profilaktyki i leczenia stomatologicznego oraz regularnych kontroli w gabinecie stomatologicznym. Jednocześnie wymagają oni zmiany sposobu postępowania, minimalizującego ryzyko zaostrzenia objawów chorobowych podczas zabiegu stomatologicznego. Z tego powodu konieczne jest wdrożenie odpowiednich procedur podczas leczenia.
Cel pracy
Celem artykułu jest omówienie postępowania leczniczego u pacjenta z astmą w gabinecie stomatologicznym, w świetle najnowszych badań.
Materiał i metody
Przeszukano trzy bazy danych: PUBmed/Medline, EMBASE i Cochrane Library, pod kątem współczesnych metod leczenia stomatologicznego pacjentów chorych na astmę. Przeglądu piśmiennictwa dokonano, wykorzystując kombinację następujących słów kluczowych: „asthmatic patient” („pacjent z astmą”), „dental visit” („wizyta stomatologiczna”), „oral sedation” („sedacja doustna”), „anaesthesia” („znieczulenie”), „dental materials” („materiały stomatologiczne”), „allergic reaction” („reakcje alergiczne”), „antibiotics” („antybiotyki”), „medicines” („leki”), „fluoride” („fluor”), „toothpaste” („pasta do zębów”), „toothpaste allergens” („alergeny w paście do zębów”), „fluoride varnishes” („lakiery z fluorem”), „skin prick-test” („alergiczne testy skórne punktowe”). Przydatność artykułu oceniono na podstawie tytułu, abstraktu i treści. W efekcie zakwalifikowano 187 prac o odpowiedniej tematyce, po przeanalizowaniu abstraktów 132 artykuły zakwalifikowano do analizy całościowej. Do przeglądu literatury włączono 66 prac. Dodatkowych 6 prac uzyskano na podstawie przeglądu bibliografii zakwalifikowanych artykułów. Wykorzystano również informacje z jednej ze stron internetowych oraz ulotki z materiałami stomatologicznymi.
Wyniki
Przygotowanie pacjenta do leczenia
W celu uniknięcia nagłych zaostrzeń podczas zabiegów stomatologicznych konieczna jest współpraca stomatologa z lekarzem prowadzącym.
W przypadku udokumentowanej astmy lekarz stomatolog ma obowiązek zebrać dokładny wywiad medyczny obejmujący stopień nasilenia astmy oraz częstości napadów. W dokumentacji medycznej powinien znaleźć się opis okoliczności, pory dnia, podczas których najczęściej dochodzi do ataków astmy, oraz ich dokładnych objawów. W przypadku historii częstych ataków, częstej hospitalizacji z ich powodu lub niestabilnej astmy, zabiegi stomatologiczne powinny być odroczone, a pacjent skierowany do lekarza prowadzącego. Lista przyjmowanych przez pacjenta leków powinna być odnotowana w karcie pacjenta, a obowiązkiem lekarza stomatologa jest poinformowanie go o konieczności posiadania przy sobie wziewnych leków rozkurczających oskrzela (b2-mimetyków) w razie ataku duszności podczas wizyty stomatologicznej. Protokół postępowania z pacjentem astmatycznym powinien uwzględniać minimalizację czynników stresogennych, które są najczęstszym powodem ataku astmy w gabinecie stomatologicznym. W przypadku powtarzających się ataków astmy pacjent może preferować pozycję siedzącą na fotelu stomatologicznym. W razie wystąpienia infekcji górnych dróg oddechowych lub okresu zaostrzenia astmy zabieg stomatologiczny powinien być odroczony.
Eliminacja stresu przedzabiegowego u pacjenta z astmą jest jednym z najważniejszych celów zespołu stomatologicznego. Niepokój powoduje wyrzut adrenaliny i skutkuje zwężeniem oskrzeli oraz atakiem astmy. Pacjenci z astmą wykazują często problemy behawioralne, nadpobudliwość czy drażliwość, co znacznie utrudnia wykonanie zabiegu (6). Powszechnie do redukcji stresu u pacjentów stosowana jest sedacja płytka w postaci wziewnej lub doustnej. Sedacja wziewna z wykorzystaniem podtlenku azotu jest najbardziej zalecaną metodą relaksacji zarówno pacjenta dorosłego, jak i dziecka (7, 8). Pomimo że podtlenek azotu nie ma właściwości rozszerzających oskrzela, nie powoduje on podrażnień błony śluzowej górnych dróg oddechowych, co obniża ryzyko ataku astmy i umożliwia bezstresowe przeprowadzenie zabiegu (9). Inhalacja tlenu przed wprowadzeniem w stan sedacji może skutecznie zapobiegać atakom astmy, szczególnie u pacjentów z zaburzeniami emocjonalnymi. Malamed (10) i Berge (11) są zgodni, że sedacja wziewna może być stosowana jako metoda eliminacji stresu u pacjentów z łagodną i umiarkowaną astmą. Niemniej jednak Berge (11) zaznacza, że podtlenek azotu nie powinien być stosowany u pacjentów z ciężką i niestabilną astmą, ze względu na łatwość podrażnienia górnych dróg oddechowych i toksyczność tlenu.
Sedacja doustna jest kolejną możliwością pomyślnej eliminacji stresu u pacjenta z astmą. Aktualne badania wskazują na dobrą tolerancję hydroksyzyny i benzodiazepin u tych pacjentów. Hydroksyzyna wykazuje działanie antyhistaminowe i uspokajające, podczas gdy benzodiazepiny mają działanie anksjolityczne i nie powodują skurczu oskrzeli (12). Midazolam, jako krótko działająca benzodiazepina, jest powszechnie stosowanym doustnym środkiem uspokajającym w gabinetach stomatologicznych. Oceniana jest jako skuteczna i bezpieczna, niemniej jednak w rzadkich przypadkach może powodować hipowentylację, zmniejszenie saturacji krwi, ryzyko bezdechu, skurcz krtani lub spadek ciśnienia (13). Kil i wsp. (14) w swoim badaniu oceniali bezpieczeństwo i efektywność 0,5 mg/kg midazolamu u pacjentów z astmą podczas zabiegu stomatologicznego. Spośród 24 pacjentów w wieku 19–64 miesięcy jedynie w dwóch przypadkach saturacja spadła poniżej 94%, jednak od razu wzrosła po zmianie ułożenia głowy pacjenta. U wszystkich pacjentów zabiegi zostały pomyślnie wykonane, a w żadnym przypadku nie wystąpiły objawy astmy. Efektywność zabiegów oceniono na 50%, ponieważ u 8 pacjentów wystąpiły objawy niepokoju w postaci płaczu oraz trudnej współpracy.
W przypadku braku efektywności leczenia pacjenta w sedacji wziewnej lub doustnej możliwe jest przeprowadzenie zabiegu w sedacji głębokiej. Niemniej jednak, po dożylnym podaniu leków lekarz ma mniejszą kontrolę nad drożnością dróg oddechowych, ze względu na ograniczony kontakt z pacjentem (15). W przypadku pacjentów z astmą leki opioidowe i barbiturany są przeciwwskazane zarówno w formie doustnej, jak i domięśniowej lub dożylnej. Mimo ich korzystnego efektu uspokajającego, powodują wyrzut histaminy, co skutkuje depresją układu oddechowego i silnym atakiem astmy w gabinecie stomatologicznym (14, 15). Ketamina, jako środek rozkurczający mięśnie gładkie, jest określona jako bezpieczna dla pacjentów z astmą, jednakże powoduje wyrzut adrenaliny. Z tego względu powinna być stosowana z dużą rozwagą u pacjentów z nadciśnieniem i chorobą wieńcową (16).
W przypadku pacjentów z astmą zarówno sedacja wziewna, doustna, jak i dożylna powinny być przeprowadzane z zastosowaniem pulsoksymetru. Gdy saturacja spadnie poniżej 91%, pacjent powinien być natychmiast hospitalizowany. W przypadku pacjentów z niestabilną astmą, wszelkie zabiegi stomatologiczne powinny być przeprowadzane w warunkach szpitalnych (17).
Zasady leczenia
Środki do miejscowych znieczuleń stanowią nieodłączną część większości wykonywanych procedur chirurgicznych, dermatologicznych i stomatologicznych. Lignokaina (pochodna amidowa) i artykaina (pochodna estrowa) są najbardziej powszechnie stosowanymi środkami znieczulającymi w stomatologii. Związki te są postrzegane jako bezpieczne, niemniej jednak mogą wywołać efekty niepożądane, szczególnie u pacjentów alergicznych. Mimo że reakcje alergiczne na środki znieczulające występują niezmiernie rzadko (< 1% zbadanych pacjentów), objawy mogą mieć różne nasilenie (18). Zaliczane są do nich najczęściej objawy astmopodobne, m.in. przyspieszenie akcji serca, skurcz oskrzeli, świszczący oddech, duszność lub zawroty głowy. Odnotowano również występowanie pokrzywki, obrzęku naczynioruchowego, zapalenia spojówek i odczucia mrowienia lub świądu (19, 20). Reakcje nadwrażliwości mogą pojawić się natychmiast (typ I reakcji, IgE-zależny) lub nawet po 24-72 godzinach od kontaktu z alergenem (typ IV reakcji, zależny od limfocytów T). Oba rodzaje reakcji wywoływane są najczęściej przez podanie środka znieczulającego o pochodnej estrowej, która ma potencjał alergizujący (21). Podobne objawy u pacjenta może wywołać strach przed leczeniem stomatologicznym lub sama procedura wykorzystująca alergizujące materiały i preparaty znieczulające z dodatkiem środka obkurczającego naczynia krwionośne. Odróżnienie reakcji alergicznej spowodowanej stresem lub procedurą stomatologiczną jest bardzo trudne, dlatego prowadzenie pacjenta powinno mieć na celu przede wszystkim redukcję napięcia i strachu.
Reakcja nadwrażliwości u pacjenta z astmą może być również wywołana przez siarczyny zawarte zarówno w środkach znieczulających, jak i żywności. Badania sugerują, że obecność pirosiarczynu sodu jako przeciwutleniacza w roztworach znieczulających z dodatkiem środka zwężającego naczynia może wywołać silne reakcje alergiczne (19). Według doniesień z Australasian Society of Clinical Immunology and Allergy (ASCIA) aż 5-10% pacjentów z astmą oskrzelową może wykazywać nadwrażliwość na związki siarki (22). Niemniej jednak, dodatek pirosiarczynu sodu do roztworów znieczulających jest bardzo niewielki, a obecność reakcji alergicznych lub napadów astmy po podaniu takiej dawki przypisuje się zazwyczaj pacjentom z ciężką i niestabilną astmą oskrzelową. Mimo tego, ze względu na brak jednoznacznych obserwacji wśród naukowców i oceny bezpiecznej dawki pirosiarczynu sodu w środkach znieczulających, zaleca się unikanie roztworów z dodatkiem środków zwężających naczynia krwionośne u pacjentów przyjmujących glikokortykosteroidy.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Flohr C: What can we learn about eczema from the Internet – national Study of Asthma and Allergies in Childhood (ISAAC). Allergologie 2010; 33(6): 242-250.
2. Illi S, von Mutius E, Lau S et al.: Perennial allergen sensitization early in life and chronic asthma in children: a birth cohort study. Lancet 2006; 368: 763-770.
3. Boskabady M, Nematollahi H, Boskabady MH: Effect of inhaled medication and inhalation technique on dental caries in asthmatic patients. Iran Red Crescent Med J 2012; 14(12): 816-821.
4. Godara N, Godara R, Khullar M: Impact of inhalation therapy on oral health. Lung India 2011; 28(4): 272-275.
5. Chandan JS, Randhawa RS, Thomas T: Oral health: Asthma and oral candidiasis. Br Dent J 2017; 223(9): 621.
6. Saricoban HE, Ozen A, Harmanci K et al.: Common behavioral problems among children with asthma: is there a role of asthma treatment? Ann Allergy Asthma Immunol 2011; 106(3): 200-204.
7. Zhu JF, Hidalgo HA, Holmgreen WC et al.: Dental management of children with asthma. Pediatr Dent 1996; 18(5): 363-370.
8. Clinical Affairs Committee-Behavior Management Subcommittee, American Academy of Pediatric Dentistry: Guideline on behavior guidance for the pediatric dental patient. Pediatr Dent 2015; 37(5): 57-70.
9. Polskie Towarzystwo Stomatologii Dziecięcej: Zalecenia dla lekarzy stomatologów dot. opieki stomatologicznej nad dziećmi z chorobami ogólnoustrojowymi; http://ptsd.net.pl/wp-content/uploads/2017/05/Zalecenia_dla_lekarzy_stomatologow_dotyczace_opieki_stomatologicznej_nad_dziecmi_z_chorobami_ogolnoustrojowymi.pdf.
10. Malamed SF: Asthma/Sedation: A guide to patient management. 6th ed. Mosby 2009: 528-529.
11. Berge TI: Nitrous oxide in dental surgery. Best Pract Res Clin Anaesthesiol 2001; 15(3): 477-489.
12. Shapira J, Kupietzky A, Kadari A, Fuks A: Comparison of oral midazolam with and without hydroxyzine in the sedation of pediatric dental patients. Pediatr Dent 2004; 26(6): 492-496.
13. Blumer JL: Clinical pharmacology of midazolam in infants and children. Clinical Pharmacokinet 1998; 35: 37-47.
14. Kil N, Zhu JF, Van Wagnen C, Abdulhamid I: The effects of midazolam on pediatric patients with asthma. Pediatr Dent 2003; 25(2): 137-142.
15. Steinbacher DM, Glick M: The dental patient with asthma. An update and oral health considerations. J Am Dent Asoc 2001; 132(9): 1229-1239.
16. Aroni F, Iacovidou N, Dontas L: Pharmacological aspects and potential new clinical applications of ketamine: reevaluation of an old drug. J Clin Pharmacol 2009; 49(8): 957-964.
17. Ma L, Wan K: Management of conscious sedation in dental treatment for asthma patients. Zhongguo Yi Xue Ke Xue Yuan Xue Bao 2010; 32(3): 357-360.
18. Batinac T, Sotosek TV, Peharda V, Brajac I: Adverse reactions and alleged allergy to local anaesthetics: Analysis of 331 patients. J Dermatol 2013; 40: 522-527.
19. Finder RL, Moore PA: Adverse drug reactions to local anaesthesia. Dent Clin North Am 2001; 46: 747-757.
20. Gomułka K, Parużyńska A, Wolańczyk-Mędrala A, Mędrala W: Pacjentka z uczuleniem na leki znieczulenia miejscowego oraz ze współistnieja?cymi alergiami – opis przypadku. Alergoprofil 2014; 10(4): 41-44.
21. Grzanka A, Wasilewska I, Sliwczynska M, Misiolek H: Hypersensitivity lo local anaesthetics. Anaesthesiol Intensive Rher 2016; 48: 128-134.
22. Sulfite sensitivity. Information for patients, consumers and carers. 2014 ASCIA; https://www.allergy.org.au/images/pcc/ASCIA_PCC_Sulfite_sensitivity_2014.pdf.
23. Noormalin A, Shahnaz M, Rosmilah M et al.: IgE-mediated hypersensitivity reaction to lignocaine – a case report. Trop Biomed 2005; 22: 179-183.
24. Lee J, Lee JY, Kim HJ, Seo KS: Dental anaesthesia for patients with allergic reactions to lidocaine: two case reports. J Dent Anesth Pain Med 2016; 16(3): 209-212.
25. Misirlioğlu DE, Cengizlier RM: Skin prick test results of child patients diagnosed with bronchial asthma. Allergol Immunopathol (Madr) 2007; 35(1): 21-24.
26. Syed M, Chopra R, Sachdev V: Allergic reactions to dental materials – a systematic review. J Clin Diagn Res 2015; 9(10): ZE04-ZE09.
27. Hamann CP, DePaola LG, Rodgers PA: Occupation-related allergies in dentistry. J Am Dent Assoc 2005; 136(4): 500-510.
28. Khamasi Z, Bergman R, Weltfriend S: Positive patch test reactions to allergens of the dental series and the relations to the clinical presentations. Contact Dermatitis 2006; 55(4): 216-218.
29. Santos MA, Santos Galvo CE, Morato Castro F: Menthol induced asthma: a case report. J Investig Alergol Clin Immunol 2001; 11(1): 56-58.
30. Nara A, Chour R, Narasimman J, Latti P: Effect of rubber dam on arterial oxygen saturation in children. J Int Oral Health 2015; 7(6): 54-56.
31. Goodday RH, Crocker DA: The effect of rubber dam placement on the arterial oxygen saturation in dental patients. Oper Dent 2006; 31(2): 176-179.
32. Kosti E, Lambrianidis T: Endodontic treatment in cases of allergic reaction to rubber dam. J Endod 2002; 28(11): 787-789.
33. de Andrade ED, Ranali J, Volpato MC, de Oliveira MM: Allergic reaction after rubber dam placement. J Endod 2000; 26(3): 182-183.
34. McKay A, Harris JC: A novel latex-free alternative to a proprietary paper framed dental rubber dam. Ann R Coll Surg Engl 2013; 95(6): 437-438.
35. Noble J, Ahing SI, Karaiskos NE, Wiltshire WA: Nickel allergy and orthodontics, a review and report of two cases. Br Dent J 2008; 204(6): 297-300.
36. Duarte I, Amorim JR, Perazzio EF, Schmitz Junior R: Metal contact dermatitis: prevalence to nickel, cobalt and chromium. An Bras Dermatol 2005; 80(2): 137-142.
37. Kal BI, Evcin O, Dundar N et al.: An unusual case of immediate hypersensitivity reaction associated with an amalgam restoration. Br Dent J 2008; 205(10): 547-550.
38. Bains VK, Loomba K, Loomba A, Bains R: Mercury sensitization: review, relevance and a clinical report. Br Dent J 2008; 205(7): 373-378.
39. Tillberg A, Stenberg B, Berglund A: Reactions to resin-based dental materials in patients-type, time to onset, duration, and consequence of the reaction. Contact Dermatitis 2009; 61: 313-319.
40. Mobeeriek AA, Eshiekh HA: Adverse effect of polysulfide impression material: case report. Saudi Dent J 1998; 10: 86-88.
41. De Groot A, White IR, Flyvholm MA et al.: Formaldehyde-releasers in cosmetics: relationship to formaldehyde contact allergy. Part 2. Patch test relationship to formaldehyde contact allergy, experimental provocation tests, amount of formaldehyde released, and assessment of risk to consumers allergic to formaldehyde. Contact Dermatitis 2010; 62: 18-31.
42. Haikel Y, Braun JJ, Zana H et al.: Anaphylactic shock during endodontic treatment due to allergy to formaldehyde in a root canal sealant. J Endod 2000; 26(9): 529-531.
43. Braun JJ, Zana H, Purohit A et al.: Anaphylactic reactions to formaldehyde in root canal sealant after endodontic treatment: four cases of anaphylactic shock and three of generalized urticaria. Allergy 2003; 58(11): 1210-1215.
44. Kijima A, Nishino H, Umeda J, Kataoka Y: Type 1 allergy to formaldehyde in root canal sealant after treatment: two case reports and review of the literature. Arerugi 2007; 56(11): 1397-1402.
45. Silvestre JF, Albares MP, Blanes M et al.: Allergic contact gingivitis due to eugenol present in a restorative dental material. Contact Dermatitis 2005; 52(6): 341.
46. Mandinić Z, Vulićević ZR, Beloica M et al.: The application of air abrasion in dentistry. Srp Arh Celok Lek 2014; 142(1-2): 99-105.
47. Hegde VS, Khatavkar RA: A new dimension to conservative dentistry: Air abrasion. J Conserv Dent 2010; 13(1): 4-8.
48. Jenkins C, Costello J, Hodge L: Systematic review of prevalence of aspirin induced asthma and its implications for clinical practice. BMJ 2004; 328(7437): 434.
49. Lozano AC, Perez MGS, Esteve CG: Dental considerations in patients with respiratory problems. J Clin Exp Dent 2011; 3(3): e222-227.
50. West PM, Fernández C: Safety of COX-2 inhibitors in asthma patients with aspirin hypersensitivity. Ann Pharmacother 2003; 37(10): 1497-1501.
51. Babu KS, Salvi SS: Aspirin and asthma. Chest 2000; 118(5): 1470-1476.
52. Etminan M, Sadatsafavi M, Jafari S et al.: Acetaminophen use and the risk of asthma in children and adults: a systematic review and metanalysis. Chest 2009; 136(5): 1316-1323.
53. Allmers H, Skudlik C, John SM: Acetaminophen use: a risk for asthma? Curr Allergy Asthma Rep 2009; 9(2): 164-167.
54. Albin S, Agarwal S: Prevalence and characteristics of reported penicillin allergy in an urban outpatient adult population. Allergy Asthma Proc 2014; 35(6): 489-494.
55. American Academy of Allergy, Asthma and Immunology: 10 things physicians and patients should question. ABIM Foundation, Choosing Wisely; www.choosingwisely.org/doctor-patient-lists/american-academy-of-allergy-asthma-immunology/.
56. Macy E, Contreras R: Health care use and serious infection prevalence associated with penicillin “allergy” in hospitalized patients: A cohort study. J Allergy Clin Immunol 2014; 133: 790-796.
57. Reden RJ: Possible theophylline toxicity during anesthesia. Anesth Prog 1996; 43(2): 67-72.
58. Scottish Dental Clinical Effectiveness Programme: Prevention and management of dental caries in children – dental clinical guidance. 2010.
59. Joice M: An innovative aesthetic fluoride varnish suitable for all patients: www.dental-education.co.uk // www.ivoclarvivadent.co.uk; Ed 4 – 2015.
60. Fluor Protector leaflet. Ivoclar Vivadent AG; https://dentaltree.pl/produkt,212,fluor_protector_50_ampulek.
61. Ma J: Allergy caused by sodium fluoride glycerin: a case report. J Hua Xi Kou Qiang Yi Xue Za Zhi 2012; 30(2): 221-223.
62. Sonia R, Zouhair T, Herve G: Sodium fluoride improves methacholine induced bronchoconstriction similar to salbutamol in patients with asthma. ISPUB 2005; 5(1): 1-5.
63. Oral Health Fact Sheet for Dental: Professionals and adults with respiratory disorders: asthma and allergies. 2011 by University of Washington and Washington State Oral Health Program; http://dental.washington.edu/wp-content/media/sp_need_pdfs/Asthma-Adult.pdf.
64. Francalaci S, Sertoli A, Giorgini S et al.: Multicenter study of allergic contact cheilitis from toothpastes. Contact Dermatitis 2000; 43: 216-222.
65. Zirwas MJ, Otto S: Toothpaste allergy diagnosis and management. J Clin Aesthet Dermatol 2010; 3(5): 42-47.
66. Szema AM, Tisha B: Allergic reaction to mint leads to asthma. Allergy Rhinol (Providence) 2011; 2(1): 43-45.
67. Andersson M, Hindsèn M: Rhinitis because of toothpaste and other menthol-containing products. Allergy 2007; 62(3): 336-337.
68. Paiva M: Toothpaste-induced anaphylaxis caused by mint (Mentha) allergy. Allergy 2010; 65(9): 1201-1202.
69. Lee AY, Yoo SH, Oh JG, Kim YGL: 2 cases of allergic contact cheilitis from sodium lauryl sulfate in toothpaste. Contact Dermatitis 2000; 42: 111.
70. Babich H, Babich JP: Sodium lauryl sulfate and triclosan: in vitro cytotoxicity studies with gingival cell. Toxicol Lett 1997; 91: 189-196.
71. Benta H, Barkvoll P: Sodium lauryl sulfate and recurrent aphthous ulcers: A preliminary study. Acta Odontol Scand 1994; 52: 257-259.
72. Benta H, Barkvoll P: The effect of two toothpaste detergents on the frequency of recurrent aphthous ulcers. Acta Odontol Scand 1996; 54: 150-153.
73. Ersoy M, Tanalp J, Ozel E et al.: The allergy of toothpaste: a case report. Allergol Immunopathol (Madr) 2008; 36(6): 368-730.
74. Okamoto K, Kagami M, Kawai M et al.: Anaphylaxis to xylitol diagnosed by skin prick test and basophil activation test. Allergol Int 2019; 68(1): 130-131.
otrzymano: 2020-04-10
zaakceptowano do druku: 2020-05-04

Adres do korespondencji:
*Magdalena Świątkowska-Bury
Zakład Stomatologii Dziecięcej Warszawski Uniwersytet Medyczny
ul. Binieckiego 6, 02-097 Warszawa
tel.: +48 (22) 116-64-24
m.a.swiatkowska@gmail.com

Nowa Stomatologia 2/2020
Strona internetowa czasopisma Nowa Stomatologia