© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2014, s. 128-132
Agnieszka Pluta1, Anna Felsmann2, Kamila Faleńczyk1
Wybrane problemy zdrowotne w populacji pacjentów dializowanych oraz udział pielęgniarki w ich rozwiązywaniu
Some health problems in the dialysis patient population and the share of nurses in solving them
1Zakład Pielęgniarstwa Społecznego, Collegium Medicum, Bydgoszcz, Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń
2Stacja Dializ, Nowy Szpital, Świecie
Summary
Despite the progress of dialysis patients on chronic dialysis population is still exposed to the presence of many complications limiting their survival. Among the many health problems for this age group is mentioned, inter alia, diseases of the cardiovascular system, autonomic nervous system dysfunction, disorders of the osteo-arthritis, hematological disorders as well as problems associated with the normal functioning of the vascular access. The purpose of this paper is to present some health problems faced by patients eligible for chronic dialysis program and highlight the role of nurses in their solving and prevention. The nurse as a member of the therapeutic team is a person who has a constant and at the same time because of the extended duration hemodialysis contact with the patient. The actions taken by it are aimed at slowing progression of the disease as well as reducing the risk of complications and early identification of adverse effects. His actions nurse covers the patient and his family. Cooperation with the patient's family is extremely important due to the fact that an increasing number of patients aged older age, which is characterized by mulidisease and restricted physical, and the family takes care of the ill.
Przewlekła choroba nerek (PChN) jest zespołem chorobowym, który charakteryzuje powolne, nieodwracalne pogarszanie funkcji nerek w wyniku uszkodzenia lub zmniejszenia liczby czynnych nefronów przez proces chorobowy toczący się w miąższu nerek. Prowadzi to do pogarszania wszystkich funkcji nerek: wydalniczej, wydzielniczej oraz metabolicznej.
Zgodnie z danymi zawartymi w „Raporcie o stanie leczenia nerkozastępczego w Polsce w 2007” dializowało się łącznie 18 214 chorych z PChN, z czego zmarło 15,9% chorych (1). Liczba pacjentów zmarłych w 2007 roku w Polsce była wyższa niż w latach poprzednich, co wiązało się z jednej strony z większą liczbą pacjentów w podeszłym wieku oraz chorych na cukrzycę, a z drugiej – z rozwojem dializoterapii. Procentowy udział chorych powyżej 65. roku życia wynosił w Polsce w 2007 roku aż 55,5% (1). W grupie pacjentów w wieku podeszłym rokowanie jest niekorzystne ze względu występowania chorób współistniejących (2).
Każdy pacjent poddany terapii nerkozastępczej uświadamia sobie, że dializoterapia to forma leczenia, która utrzymuje go przy życiu. Jest to moment, w którym człowiek się zmienia, zwiększa się jego świadomość, pogłębia wiedza na temat choroby. Zmianie ulega zarówno tryb życia, jak i jego jakość. W procesie adaptacji do życia z chorobą ogromną rolę odgrywa personel medyczny, a w szczególności pielęgniarski. Zarówno pielęgniarstwo, jak i opieka pielęgniarska są bardzo ważnymi elementami systemu ochrony zdrowia.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie wybranych problemów zdrowotnych w populacji pacjentów przewlekle hemodializowanych oraz omówienie roli pielęgniarki w ich rozwiązywaniu i profilaktyce.
Wśród licznych problemów zdrowotnych w populacji pacjentów przewlekle hemodializowanych czołowe miejsce zajmują choroby sercowo-naczyniowe, które zwiększają śmiertelność chorych z przewlekłą chorobą nerek. Amerykańskie Towarzystwo Kardiologiczne (American Heart Association – AHA) w swoim stanowisku z 2003 roku uznało pacjentów z przewlekłą chorobą nerek za grupę najwyższego ryzyka w zakresie rozwoju schorzeń sercowo-naczyniowych (3). Zaburzenia ze strony układu krążenia spowodowane są przyśpieszonym rozwojem miażdżycy, zwiększeniem częstości występowania choroby niedokrwiennej serca, przerostem lewej komory i dysfunkcją mięśnia sercowego, w efekcie czego dochodzi do niewydolności serca i zaburzeń rytmu (4). Na zwiększenie śmiertelności z przyczyn sercowo-naczyniowych mają również wpływ zaburzenia wolemii i nadciśnienie tętnicze (5). W grupie chorych leczonych za pomocą hemodializy oraz dializy otrzewnowej wyróżnia się tradycyjne oraz tak zwane nietradycyjne (swoiście związane z procesem dializoterapii) czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego. Zostały one przedstawione w tabeli 1 (6). Powszechne są u chorych dializowanych zaburzenia lipidowe, w tym niskie stężenia HDL – cholesterolu, często podwyższone stężenia trójglicerydów, cholesterolu całkowitego oraz lipoproteiny (7).
Tabela 1. Czynniki ryzyka chorób sercowo-naczyniowych u chorych dializowanych (6).
| Tradycyjne czynniki | Nietradycyjne czynniki |
– starszy wiek
– płeć męska
– predyspozycje genetyczne
– cukrzyca
– zaburzenia lipidowe
– hiperhomocysteinemia
– nadciśnienie tętnicze
– otyłość
– palenie tytoniu
– brak aktywności fizycznej
– przerost lewej komory serca | – hipoalbuminemia
– asymetryczna dimetyloarginina
– lipoproteina
– niedokrwistość
– zaburzenia gospodarki wapniowo-fosforanowej
– stres oksydacyjny
– niedożywienie
– stan zapalny
– zaawansowane produkty glikacji białek
– zaburzenia elektrolitowe
– wzrost aktywności układu współczulnego
– toksyny mocznicowe
– oporność na insulinę
– kwasica metaboliczna |
Profilaktyka chorób sercowo-naczyniowych nie różni się od zaleceń dla ogółu ludności. Czynniki jak wiadomo dzieli się na modyfikowalne i niemodyfikowalne. Rolą pielęgniarki jest zminimalizowanie działania czynników, na które mamy wpływ. Edukacja skierowana na walkę z nikotynizmem, kontrolę ciśnienia tętniczego i regularne przyjmowanie leków hipotensyjnych, a także działania mające na celu regulację zaburzeń gospodarki lipidowej są priorytetem w profilaktyce chorób układu krążenia. Jak już wspomniano wcześniej, wśród pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek coraz większą grupę stanowią chorzy z cukrzycą i nadciśnieniem tętniczym. Wobec powyższego ogromne znaczenie ma wczesne wykrywanie uszkodzenia nerek i chorób współistniejących, a następnie edukacja i wsparcie dla pacjentów i ich rodzin w poszczególnych fazach choroby z uwzględnieniem kompleksowej pomocy i leczenia powikłań. Dzięki tym działaniom można opóźnić rozpoczęcie dializ, a chorzy włączani do programu przewlekłych dializ są mniej wyniszczeni, mają mniej powikłań sercowo-naczyniowych oraz wyrównaną niedokrwistość. Optymalną metodą opieki nad pacjentem z chorobą nerek jest utworzenie zespołów multidyscyplinarnych w składzie: nefrolog, kardiolog, pielęgniarka, psycholog i dietetyk.
Pielęgniarka jest najbliżej pacjenta. To osoba, która ma z nim najlepszy kontakt. Do leczenia nerkozastępczego kwalifikowani są coraz starsi ludzie, niepełnosprawni. Stanowi to dla personelu pielęgniarskiego duże wyzwanie, by sprostać oczekiwaniom. Konieczne jest nieustanne podnoszenie kwalifikacji w celu uzyskania większej wiedzy. Ich fachowość i odpowiedzialność mają ogromny wpływ na wynik pracy całego zespołu terapeutycznego. Pielęgniarki aktywnie włączają się w działania na rzecz profilaktyki pierwotnej i wtórnej. Główny nacisk kładzie się na styl życia – stres, ciągły pośpiech, brak czasu dla siebie niekorzystnie wpływają na organizm (8).
Aktywność fizyczna skutecznie redukuje ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia i jest jednym z najważniejszych elementów profilaktyki. Najkorzystniejsze są ćwiczenia wytrzymałościowe, tzn. powtarzanie ruchów, np. chodzenie, bieganie, pływanie, jazda na rowerze. Zadaniem pielęgniarki jest zmobilizowanie pacjenta do wysiłku fizycznego poprzez przedstawienie jego zalet i dobroczynnego wpływu na jego organizm. Regularny ruch powoduje zwolnienie akcji serca, co znacznie zmniejsza ryzyko arytmii. Pacjent musi mieć świadomość tego, że aktywność fizyczna ma wpływ na obniżenie poziomu cholesterolu we krwi, ułatwia kontrolę glikemii, poprawia stan odżywienia i kościotworzenie. Zapobiega również utracie masy kostnej i poprawia kondycję psychiczną (9).
Od siły perswazji pielęgniarki w dużym stopniu zależy skuteczność programu edukacyjnego, skierowanego na aktywizację fizyczną chorego. Pacjenci dializowani są grupą mało aktywną fizycznie, uciekają przed systematycznymi ćwiczeniami, ale również niechętnie wykonują czynności życia codziennego. Bardzo często brak aktywności zawodowej i niska jakość życia wynikająca z powikłań PChN, dializoterapii i chorób współistniejących są przyczynami braku motywacji do regularnej aktywności życiowej, a szczególnie wysiłku fizycznego (10, 11). Chorzy często skarżą się na szybkie męczenie się, brak wytrzymałości fizycznej, osłabienie i bóle mięśniowe mimo braku nieprawidłowości w badaniach fizykalnych czy laboratoryjnych. Biorąc pod uwagę już sam zabieg hemodializy, czas jego trwania 4-5 godzin dwa, trzy razy w tygodniu, dodatkowo przyczynia się do unieruchomienia pacjenta i podkreśla rangę ćwiczeń fizycznych. Ruch wywiera korzystny wpływ na kondycję zdrowotną pacjentów dializowanych. Regularne ćwiczenia zwiększają siłę i masę mięśniową, poprawiają kondycję fizyczną, zwiększają wydolność organizmu i ułatwiają odzyskanie sprawności utraconej z powodu ograniczeń ruchomości stawów (10).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Rutkowski B, Lichodziejewska-Niemierko M, Grenda R et al.: Raport o stanie leczenia nerkozastępczego w Polsce 2007. Drukonsul, Gdańsk 2008: 7-34. 2. Geddes CC, van Dijk PC, McArtur S et al.: The ERA-EDTA cohort study – comparison of methods to predict survival on renal replacement therapy. Nephrol Dial Transplant 2006; 21(4): 945-956. 3. Sarnak MJ, Levey AS, Schoolwerth A et al.: Kidney disease as a risk factor for development of cardiovascular disease: a treatment from the American Heart Association Council on Kidney in Cardiovascular Disease, High Blood Pressure Research, Clinical Cardiology, and Epidemiology and Prevention. Hypertension 2003; 42: 1050-1065. 4. Ratajewska A: Niewydolność serca u pacjenta leczonego powtarzaną hemodializą. Nefrol Dial Pol 2006; 10: 130-134. 5. Imiela J, Filipiak J, Więcek A: Układ krążenia w chorobach nerek. [W:] Szczeklik A (red.): Choroby wewnętrzne. Medycyna Praktyczna, Kraków 2006: 1367-1371. 6. Książęk A, Rutkowski B (red.): Nefrologia. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004. 7. Molnar MZ, Lukowsky LR, Streja E et al.: Blood pressure and survival in long-term hemodialysis patients with and without polycystic kidney disease. J Hypertens 2010; 28: 2475-2484. 8. Rutkowski B: Dializoterapia w XXI wieku. Postępy Nauk Medycznych 2003; 1-2: 21-25. 9. Nowicki M, Jagodzińska M, Murlikiewicz K, Niewodniczy M: Aktywność fizyczna chorych przewlekle dializowanych – porównanie skuteczności różnych metod jej zwiększania. Postępy Nauk Medycznych 2009; 10: 799-804. 10. Duława J, Ramos P: Rola wysiłku fizycznego w zapobieganiu chorobom układu sercowo-naczyniowego u chorych dializowanych. Problemy Lekarskie 2006; 45(3): 245-246. 11. Pluta A, Faleńczyk K: Wybrane czynniki determinujące jakość życia pacjentów ze schyłkową niewydolnością nerek. Pielęgniarstwo XXI 2007; 2: 33-37. 12. Pluta A, Basińska H, Faleńczyk K et al.: Wymagania dializoterapii wobec pacjenta. [W:] Bartuzi Z (red.): Interdyscyplinarny wymiar nauk o zdrowiu. UMK CM, Bydgoszcz 2007: 336-341. 13. Małgorzewicz S, Kaczkan M: Zasady żywienia u pacjentów leczonych metodami nerkozastępczymi. [W:] Rutkowski B (red.): Leczenie nerkozastępcze w praktyce pielęgniarskiej. VIA MEDICA, Gdańsk 2009: 462-473. 14. Coyne DW, Cheng SC, Delmez JA: Choroba kości. [W:] Daugirdas JT, Blake PG, Ing TS (red. naukowa wydania polskiego A. Książek): Podręcznik dializoterapii. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2003: 378-406. 15. Nowicki M: Diagnostyka i leczenie wtórnej nadczynności przytarczyc. Forum Nefrologiczne 2009; 2(4): 222-226. 16. Małyszko J: Niedokrwistość w chorobach nerek – spojrzenie po CHOIR, CREATE i ACORD. Nefrologia i Dializoterapia Polska 2009; 13(1): 5-9. 17. Rutkowski B: Aktualne problemy dotyczące rozpoznawania i terapii niedokrwistości nerkopochodnej. Forum Nefrologiczne 2010; 3: 291-297. 18. Białobrzeska B: Jak dbać o dostęp naczyniowy do hemodializy (część 1). Forum Nefrologiczne 2009; 2(3): 202-210. 19. Białobrzeska B: Jak dbać o dostęp naczyniowy do hemodializy (część 2). Forum Nefrologiczne 2009; 2(4): 266-274.
