© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2013, s. 42-47
*Emilia Kałędkiewicz1, Ewa Lange2
Znaczenie wybranych związków pochodzenia roślinnego w diecie zapobiegającej chorobom nowotworowym
The role of selected compounds of plant origin in diet protecting against cancer
1Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Anna Doboszyńska
2Katedra Dietetyki, Wydział Nauk o Żywieniu Człowieka i Konsumpcji, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Danuta Rosołowska-Huszcz
Summary
Phytochemical compounds have very strong antioxidant properties, and can interfere with the processes of carcinogenesis and the development of cancer. Consuming foods rich in phytochemicals seems to be actually a very good recommendation, not only in primary cancer prevention, but also in secondary cancer prevention, extremely important in reducing the risk of recurrence. Important thing is the awareness that none of the foods rich in phytochemicals is not a miracle drug in itself. For this reason it is necessary to modify and diverse diet in such a way as to contain the optimum amount of foods rich in various phytochemicals. The nutritional value of foods is assessed primarily on the basis of macro and micronutrients. However, without considering the assessment of phytochemicals that evaluation would not be complete. These compounds are found mainly in vegetables, fruits, and also in spices, beverages and selected legumes. The strongest anticancer potential have selected non-starchy vegetables; garlic and cruciferous vegetables; fruits such as blueberry, cranberry, blackberry, raspberry, strawberry, grapes, citrus; soy and soy products; turmeric and green Japanese tea.
Wprowadzenie
Każdego roku w Polsce na nowotwory złośliwe choruje ponad 135 tysięcy osób. Oprócz obciążeń genetycznych, rozwój choroby uwarunkowany jest nieodpowiednim stylem życia, który wpływa na procesy naprawcze komórek organizmu. Nowotwory złośliwe zajmują drugie miejsce wśród wszystkich diagnozowanych w Polsce chorób niezakaźnych i stanowią 88% wszystkich zgonów (1).
Naturalne czynniki wzmacniające odporność organizmu to aktywność fizyczna, optymalna ilość snu, ale przede wszystkim prawidłowa dieta, w której poza właściwym bilansem składników pokarmowych ważne jest odpowiednie spożycie witamin o działaniu antyoksydacyjnym, składników mineralnych, wysokowartościowego białka, wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, probiotyków, prebiotyków oraz nukleotydów (2). Na przestrzeni lat, poszukując sposobów na coraz bardziej efektywny wpływ diety na organizm, wyróżniono substancje immunomodelujące oraz substancje o działaniu antyoksydacyjnym. Rolę tę pełnią konkretne składniki oddziałujące na układ odpornościowy i chroniące organizm przed rozwojem choroby nowotworowej poprzez zapewnienie optymalnej aktywności układu immunologicznego, poprawy odporności komórkowej oraz ograniczania miejscowej i ogólnoustrojowej reakcji zapalnej.
Antyoksydanty to związki chemiczne, wykazujące zdolność neutralizowania wolnych rodników, które w nadmiarze mogą przyczyniać się do rozwoju nie tylko miażdżycy, ale i chorób neurodegeneracyjnych, autoimmunologicznych, chorób układu pokarmowego, oddechowego, przyspieszonego starzenia się, a także procesów karcynogennych prowadzących do powstania nowotworów. Antyoksydanty mogą być produkowane przez sam organizm lub dostarczane z pożywieniem lub suplementami diety (3). Antyoksydanty dostarczane z pożywieniem, to m.in. witamina C, witamina E, karotenoidy, egzogenny koenzym Q10 i związki polifenolowe. Dokładny podział tych związków i przykłady ich występowania w pożywieniu przedstawia tabela 1.
Tabela 1. Wybrane antyoksydanty i przykłady ich występowania w pożywieniu (wg 3).
| Antyoksydant | Podział na grupy | Podział na podgrupy | Przykłady występowania w pożywieniu |
| Witaminy | wit. z gr. A | | tłuszcze i oleje rybne, wątroba wołowa, masło |
| wit. C | | papryka, nać pietruszki, brukselka, kalarepa, brokuły, owoce dzikiej róży, czarne porzeczki, cytrusy |
| wit. E | | oleje roślinne, kiełki pszenicy, migdały, orzechy włoskie i ziemne |
| Karotenoidy | α i β-karoten | | marchew, pomidory, papryka, zielone warzywa liściaste |
| likopen | | pomidory |
| luteina | | szpinak, sałata, brokuły, seler |
| Koenzym Q10 | | | mięso, ryby, olej sezamowy |
| Polifenole | kwasy fenolowe | | maliny, czarne porzeczki, poziomki, czerwona cebula, herbata |
| lignany | | siemię lniane, ziarna zbóż, kawa |
| stilbeny | | obecne w resweratrolu, przeciwutleniaczu występującym w owocach, pestkach winogron, winie |
| flawonoidy | katechiny | morele, wiśnie, czerwone wino, kakao, zielona herbata |
| flawony | seler naciowy, nać pietruszki, ziarna zbóż |
| izoflawony | ziarno soi |
| flawanony | białe części cytrusów, nasiona brzoskwiń |
| flawanole | cebula, herbata |
| antocyjany | czerwone wino, ziarna zbóż, winogrona, jagody, żurawina |
Bogactwem związków przeciwutleniających charakteryzują się przede wszystkim warzywa i owoce, dlatego tak istotna jest ich odpowiednia podaż w codziennej diecie. Potencjał przeciwnowotworowy, jakim wykazuje się żywność pochodzenia roślinnego, wynika nie tylko z obecności witamin i składników mineralnych, lecz także z zawartości związków fitochemicznych w niej występujących. Związki fitochemiczne to cząsteczki zapewniające roślinom działanie przeciwbakteryjne, grzybobójcze i owadobójcze. Chronią one rośliny i umożliwiają im przetrwanie często w mało sprzyjającym środowisku. Z uwagi na to, że związki fitochemiczne występują w roślinach w różnych ilościach, różny jest potencjał przeciwnowotworowy roślin. Na przestrzeni lat udało się wyróżnić rośliny o najsilniejszym, jak i o słabym potencjale.
Do pokarmów roślinnych o najsilniejszym potencjale antynowotworowym zalicza się:
– warzywa nieskrobiowe:
• kapustne (kapusty głowiaste, brokuły, kalafior, brukselka, jarmuż),
• czosnkowate (czosnek, cebula, por, szalotka, szczypior),
– owoce (borówka, żurawina, jeżyna, malina, poziomka),
– soja (surowe ziarna, miso, sos sojowy, tofu, mleko sojowe),
– kurkuma,
– herbata.
Warzywa nieskrobiowe
Nazwą warzyw nieskrobiowych określa się warzywa, takie jak: brokuły, sałata, ogórek, pomidor, kapusta, kalafior, papryka, rzepa, szparagi, szpinak, cykoria, seler naciowy, kapusta kiszona, cebula, czosnek, pietruszka, rzodkiewka, por, kiełki rzodkiewki i lucerny (4). Kategoria warzyw nieskrobiowych jest bardzo szeroka, a jej wpływ na modyfikację procesu karcynogenezy jest istotny ze względu na wiele związków i substancji występujących szczególnie w warzywach krzyżowych, t.j.: błonnik pokarmowy, karotenoidy, askorbinian, tokoferole, foliany, selen, kumaryny, indole, chlorofil, katechiny, flawony, izoflawony, flawanony, flawanole, antocyjany, fitoestrogeny.
Warzywa nieskrobiowe zapobiegają powstawaniu nowotworów, nie tylko poprzez działanie jednego ze związków badanej grupy warzyw, ale i poprzez kombinację ich wszystkich składowych (5). Warzywa te zawierają również związki organiczne – glukozynolany. Ich przeciwnowotworowa aktywność polega na pobudzaniu syntezy enzymów II fazy detoksykacji oraz odpowiedzialnych za wydalanie substancji rakotwórczych (6). Dzięki temu zatrzymują rozwój komórek nowotworowych i hamują powstawanie cząsteczek adhezyjnych, pełniących istotną rolę w procesie odpowiedzi odpornościowej organizmu poprzez uczestnictwo w przyleganiu leukocytów do śródbłonka oraz aktywacji ich migracji do miejsca zapalenia. Ponadto glukozynolany odpowiedzialne są za hamowanie przerzutów i zwiększanie proliferacji komórek nowotworowych (6).
Większość badań wykazała obniżenie ryzyka zachorowania na różne rodzaje nowotworów u osób spożywających warzywa nieskrobiowe. Zależność pomiędzy spożywaniem produktów nieskrobiowych a powstawaniem chorób nowotworowych zaobserwowano w przypadku nowotworów jamy ustnej, gardła i przełyku, płuc, żołądka, jelita grubego i odbytu, jajnika, śluzówki i szyjki macicy. Dzienne spożycie 50 g warzyw nieskrobiowych zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory jamy ustnej, gardła i krtani o 28% (7). Prawdopodobnie zależność spożycia warzyw z tej grupy i występowania chorób nowotworowych nie jest jednak prostoliniowa, co oznacza niezbędność prowadzenia dalszych badań w tym zakresie.
Wpływ żywności bogatej w karotenoidy i likopen na ryzyko wystąpienia nowotworów złośliwych oceniano w licznych badaniach klinicznych i epidemiologicznych. Wykazano, że wzrost spożycia przez osoby zdrowe karotenoidów występujących w żywności skutkował zmniejszeniem ryzyka zachorowania na nowotwory. Jednak efekt ten nie został zaobserwowany w przypadku karotenoidów pochodzących z suplementów diety (1).
Ze względu na wyjątkowo silny potencjał przeciwnowotworowy spośród grupy warzyw nieskrobiowych warto wyróżnić warzywa kapustne i czosnkowate.
Rośliny kapustne
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. American Institute for Cancer Research, World Cancer Research Found. Food, nutrition, physical activity, and the prevention of cancer: A global perspective. Washington 2007. 2. Szefel J, Kruszewski WJ, Ciesielski M. Żywienie immunomodulujące w onkologii. Współ Onkol 2009; 13,1:9-15. 3. Grajek W. Przeciwutleniacze w żywności. Aspekty zdrowotne, technologiczne, molekularne i analityczne. Wyd Nauk-Tech, Warszawa 2007. 4. Jarosz M. Nowotwory złośliwe. Jak zmniejszyć ryzyko zachorowania? PZWL, Warszawa 2008. 5. Beliveau R, Gingars D. Dieta w walce z rakiem – Profilaktyka i wspomaganie terapii przez odżywianie. Delta W-Z, Warszawa 2009. 6. Kwiatkowska E, Bawa S. Glukozynolany w profilaktyce chorób nowotworowych – mechanizmy działania. PZH, Warszawa 2007; 58,1:7-13. 7. Boeing H, Dietrich T, Hoffmann K. Intake of fruits and vegetables and risk of cancer of the upper aero-digestive tract. Canc Causes Contr 2006; 17:957-69. 8. Śmiechowska A, Bartoszek A, Namieśnik J. Przeciwrakotwórcze właściwości glukozynolanów zawartych w kapuście (Brassica oleracea var. capitata) oraz produktów ich rozpadu. Post Hig Med Dośw 2008; 62:125-40. 9. Galeone C, Pelucchi C, Levi F. Onion and garlic use and human cancer. Am J Clin Nutr 2006; 84:1027-32. 10. Yoshida S, Kasuga S, Hayasaki N i wsp. Antifungal activity of ajoene derived from garlic. Appl Environ Microbiol 1987; 53:615-17. 11. Sivam G. Protection against Helicobacter pylori and other bacterial infections by garlic. J Nutr 2001; 131:1106-08. 12. Nomura A, Wilkens L, Murphy S i wsp. Association of vegetable, fruit, and grain intakes with colorectal cancer: the Multiethnic Cohort Study. Am J Clin Nutr 2008; 88,3:730-7. 13. Labrecque L, Lamy S, Chapus A i wsp. Combined inhibition of PDGF and VEGF receptors by ellagic acid, a dietary-derived phenolic compound. Carcinogenesis 2005; 26,4:82126. 14. Muszyński S, Guzewski W. Antocyjany roślin wyższych. Wiad Bot 1976; 20(4):213-25. 15. Seeram N, Zhang Y, Nair M. Inhibition of proliferation of human cancer cells and cyclooxygenase enzymes by anthocynidins and catechins. Nutr Canc 2003; 46(1):101-6. 16. Mantena S, Baliga M, Katiyar S. Grape seed proanthocyanidins induce apoptosis and inhibit metastasis of highly metastatic breast carcinoma cells. Carcinogen 2006; 27(8):1682-91. 17. German J, Walzem R. The health benefits of wine. Ann Rev Nutr 2000; 20:561-93. 18. Kaufman P, Duke J, Brielmann H i wsp. A comparative survey of leguminous plants as sources of the isoflavones, genistein and daidzein: implications for human nutrition and health. J Alt Com Med 2997; 3(1):7-12. 19. Nakamura Y, Tsuji S, Tonogai Y. Determination of the levels of isoflavonoids in soybeans and soy-derived foods and estimation of isoflavonoids in the Japanese daily intake. J AOAC 2000; 83(3):635-50. 20. Dixon R. Phytoestrogens. Ann Rev Plant Biol 2004; 55:225-61. 21. Boue S, Wiese T, Nehls S i wsp. Evaluation of the estrogenic effects of legume extracts containing phytoestrogens. J Agric Food Sci 2003; 53(8):2193-9. 22. Hilakivi-Clarke L, Andrade J, Helferich W. Is soy consumption good or bad for the breast. J Nutr 2010; 140(12):2326-34. 23. Vincent A, Fitzpatrick L. Soy isoflavones: are they useful in menopause. Mayo Clinic Proceed 2000; 75(11):1174-84. 24. Cassileth B. Turmeric (Curcuma longa, Curcuma domestica). Complementary therapies, herbs, and other OTC agents. www.cancernetwork.com. 2010. 25. Arbiser J, Klauber N, Rohan R i wsp. Curcumin is an in vivo inhibitor of angiogenesis. Mol Med 1997; 4,6:376-83. 26. Dorai T, Cao Y, Dorai B. Therapeutic potential of curcumin in human prostate cancer. III. Curcumin inhibits proliferation, induces apoptosis, and inhibits angiogenesis of LNCaP prostate cancer cells in vivo. Prostate 2001; 47(4):293-303. 27. Shoba G, Joy D, Joseph T i wsp. Influence of piperine on the pharmacokinetics of curcumin in animals and human volunteers. Planta Med 1998; 64(4):353-6. 28. Graham H. Green tea composition, consumption, and polyphenol chemistry. Prev Med 1992; 21(3):334-50. 29. van Het Hof K, Kivits G, Weststrate J i wsp. Bioavailability of catechins from tea: the effect of milk. Eur J Clin Nutr 1998; 52(5):356-9. 30. Sartippour M, Shao Z, Heber D i wsp. Green tea inhibits vascular endothelial growth factor (VEGF) induction in human breast cancer cells. J Nutr 2002; 132:2307-11.
