Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 5b/2013, s. 19-25
*Agata Bogołowska-Stieblich, Marek Tałałaj
Otyłość a choroby układu sercowo-naczyniowego
Obesity and cardio-vascular diseases
Klinika Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Warszawa
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Ewa Marcinowska-Suchowierska
Streszczenie
Tkanka tłuszczowa jest aktywnym metabolicznie narządem, który uwalnia do krwiobiegu hormony, cytokiny oraz substancje wazoaktywne. Liczne badania wykazały, że otyłość, a zwłaszcza otyłość trzewna, jest istotnym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, takich jak: nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, niewydolność serca, nadkomorowe i komorowe zaburzenia rytmu serca. Otyłość zwiększa także ryzyko wystąpienia nagłej śmierci sercowej. Stwierdzono, że do rozwoju chorób układu krążenia u osób otyłych przyczynia się oddziaływanie adipokin, insulinooporność, przewlekły stan zapalny i zwiększona krzepliwość krwi. Istotną rolę odgrywa też metaboliczny wpływ tłuszczu trzewnego i tkanki tłuszczowej zlokalizowanej w sąsiedztwie serca i naczyń krwionośnych. Wyniki niektórych badań wskazują na korzystny wpływ otyłości na rokowanie u pacjentów z już istniejącymi chorobami układu sercowo-naczyniowego. Zjawisko to określa się mianem „paradoksu otyłości”.
Summary
Adipose tissue is an active metabolic organ which secrete into the blood hormones, cytokines and vasoactive substances. Numerous studies show, that obesity, especially visceral obesity, is a significant risk factor for development of cardiovascular diseases, such as: hypertension, coronary heart disease, heart failure, supraventricular and ventricular arrhythmias. Obesity increases also the risk of sudden cardiac death. It was found that development of cardiovascular diseases was stimulated by adipokines, insulin resistance, chronic inflammation and hypercoagulability. Significant role play both abdominal fat and adipose tissue localized next to the heart and blood vessels. The results of several studies indicate for positive influence of obesity on the prognosis in patients with preexisting cardio-vascular diseases. This phenomenon is called „obesity paradox”.



WSTĘP
Otyłość charakteryzuje się nadmiernym odkładaniem tłuszczu nie tylko w tkance podskórnej, ale także w narządach wewnętrznych. Dla oceny ilości tkanki tłuszczowej w organizmie wykorzystuje się najczęściej wskaźnik masy ciała – BMI, definiując nadwagę jako BMI ≥ 25 kg/m2, a otyłość jako BMI ≥ 30 kg/m2. Wykonuje się też pomiary obwodu pasa, oblicza stosunek obwodu pasa do obwodu bioder lub stosunek obwodu brzucha do BMI traktując uzyskane wartości jako wykładniki ilości tłuszczu trzewnego zlokalizowanego w jamie brzusznej (1).
Wyniki licznych badań, prowadzonych w ostatnich latach, wskazują, że wraz ze wzrostem wartości BMI wzrasta ryzyko rozwoju chorób układu sercowo-naczyniowego. Szczególnie negatywną rolę przypisuje się otyłości brzusznej (2-4).
PATOFIZJOLOGIA CHORÓB SERCOWO-NACZYNIOWYCH W OTYŁOŚCI
Tkanka tłuszczowa stanowi nie tylko rezerwuar energetyczny, ale jest aktywnym metabolicznie gruczołem wydzielania wewnętrznego, który syntetyzuje i uwalniania do krwiobiegu hormony, cytokiny oraz substancje wazoaktywne, wpływające m.in. na budowę i funkcję układu sercowo-naczyniowego.
Adipokiny
Aktywne biologicznie substancje syntetyzowane przez tkankę tłuszczową nazwane zostały adipokinami. Pierwszą z nich, zidentyfikowaną w 1987 roku, była adypsyna; w kolejnych latach odkrywano leptynę, adiponektynę i rezystynę. W tkance tłuszczowej produkowane są także m.in. czynnik martwicy nowotworów alfa (TNF-α), inhibitor aktywatora plazminogenu-1 (PAI-1) oraz białko C-reaktywne (CRP).
Leptyna syntetyzowana jest głównie przez adipocyty podskórnej tkanki tłuszczowej. Peptyd ten, poprzez wpływ na podwzgórze, ogranicza apetyt i indukuje uczucie sytości. Zwiększa zarazem wydatek energetyczny redukując ilość tkanki tłuszczowej i wagę ciała (5). U osób z nadwagą lub otyłością obserwowana jest jednak postępująca oporność na leptynę i endogenna hiperleptynemia (6).
Zarówno w badaniach eksperymentalnych, jak i w oparciu o obserwacje kliniczne stwierdzono, że wysokim stężeniom leptyny w surowicy krwi towarzyszy częstsze występowanie nadciśnienia tętniczego. Wykazano, że peptyd ten aktywuje oś renina-angiotensyna-aldosteron (RAA), zwiększa reabsorpcję sodu w cewkach nerkowych oraz stymuluje aktywność układu współczulnego. Z wysokimi stężeniami leptyny w surowicy krwi idzie też w parze patologiczny przerost i niedokrwienie mięśnia sercowego, zwiększone ryzyko poważnych incydentów sercowo-naczyniowych oraz gorsze rokowanie u pacjentów z niewydolnością serca (7).
Adiponektyna jest adipokiną produkowaną przez tkankę tłuszczową w największej ilości. Peptyd ten, za pośrednictwem co najmniej 3 zidentyfikowanych receptorów, wywiera działanie kardioprotekcyjne, przeciwmiażdżycowe i przeciwzapalne. Wykazano, że hamuje on apoptozę kardiomiocytów, zapobiega patologicznej przebudowie mięśnia sercowego w przebiegu nadciśnienia tętniczego oraz ogranicza strefę uszkodzenia niedokrwienno-reperfuzyjnego mięśnia sercowego i upośledzenie jego kurczliwości po zawale serca (7, 8).
Adiponektyna zwiększa aktywność cyklooksygenazy-2 (COX-2) i prostaglandyny I2 w ścianach naczyń krwionośnych oraz hamuje apoptozę i poprawia funkcje komórek endotelialnych. Ponadto zmniejsza ona ekspresję endotelialnych molekuł adhezyjnych (VCAM-1) ograniczając adhezję monocytów do komórek śródbłonka, moduluje funkcje makrofagów hamując przekształcanie się ich w komórki piankowate oraz jest istotnym stymulatorem syntazy tlenku azotu. Wykazano, że adiponektyna ogranicza nasilenie procesu zapalnego w ścianie naczyń krwionośnych hamując szlak sygnałowy z udziałem NF-κB oraz stymuluje produkcję przeciwzapalnej interleukiny-10 (IL-10) (7, 8).
Stężenie adiponektyny w surowicy krwi koreluje ujemnie z wartością BMI. Stwierdzono, że duże adipocyty dominujące w tkance tłuszczowej osób otyłych produkują mniej tego białka, więcej natomiast cytokin prozapalnych, takich jak TNF-α i interleukina-6 (IL-6), które dodatkowo ograniczają jego sekrecję (9). Wykazano, że u zwierząt genetycznie pozbawionych adiponektyny dochodzi do upośledzenia zdolności rozkurczu naczyń krwionośnych i rozwoju nadciśnienia tętniczego. Brak tego białka powoduje również przyspieszenie apoptozy kardiomiocytów i niedokrwienne uszkodzenie mięśnia sercowego.
U osób otyłych niskie stężenia adiponektyny korelują z nasileniem nadciśnienia tętniczego oraz objawów choroby niedokrwiennej i niewydolności serca (7, 8).
Rezystyna, stwierdzana w znacznych ilościach w tkance tłuszczowej, jest produkowana przede wszystkim przez makrofagi i monocyty. Wyniki badań eksperymentalnych sugerują, że może być ona mediatorem oporności na insulinę w przebiegu otyłości oraz brać udział w patogenezie miażdżycy (7, 10). Wykazano, że rezystyna stymuluje transformację makrofagów w komórki piankowate oraz nasila migrację i proliferację komórek mięśni gładkich naczyń. Ogranicza ona także ekspresję syntazy tlenku azotu, zwiększa rozmiary i podatność na uszkodzenie blaszek miażdżycowych oraz nasila ekspresję cząsteczek adhezyjnych ICAM-1 i VCAM-1 w komórkach endotelialnych (7, 10). Zwierzęta z genetycznie uwarunkowanym nadmiarem rezystyny charakteryzują się wysokimi stężeniami cholesterolu całkowitego i trójglicerydów, a obniżonym stężeniem HDL w surowicy krwi (10).
W trakcie badań klinicznych stwierdzono, że wyższe stężenia rezystyny korelują z, trudno poddającym się terapii, nadciśnieniem tętniczym oraz przedwczesnym rozwojem i ciężkim przebiegiem choroby niedokrwiennej serca. Wykazano również, że podwyższonemu stężeniu tego białka w surowicy krwi towarzyszy zwiększone ryzyko wystąpienia zawału serca i nagłej śmierci sercowej. Stężenie rezystyny koreluje także dodatnio z nasileniem stenozy naczyń wieńcowych u osób ze stabilną dławicą piersiową, restenozy u osób poddanych przezskórnej plastyce naczyń wieńcowych oraz z zaawansowaniem niewydolności krążenia (7, 10).
Insulinooporność
Otyłość jest wiodącą przyczyną oporności tkanek na insulinę. Poza nadmierną ilością spożywanych kalorii i ograniczeniem aktywności fizycznej, przyczyniają się do niej: przewlekły proces zapalny, mediatory stanu zapalnego generowane w tkance tłuszczowej oraz podwyższone stężenia leptyny i wolnych kwasów tłuszczowych (FFA) (11). W warunkach fizjologicznych FFA podlegają β-oksydacji dostarczającej 60-70% energii wykorzystywanej przez mięsień sercowy. W przypadku znacznego podwyższenia stężenia FFA w surowicy krwi dochodzi do kumulacji lipidów, w tym trójglicerydów (TG) i diaglycerolu, w mięśniu sercowym i do upośledzenia czynności skurczowej lewej komory (10).
Oporność tkanek docelowych na działanie insuliny prowadzi także do nasilenia wątrobowej syntezy lipoprotein VLDL i TG oraz do wzrostu stężenia małych, gęstych lipoprotein LDL o średnicy < 255 ? i obniżenia stężenia HDL (12). Przyczynia się również do kumulacji makrofagów w ścianie naczyń krwionośnych oraz przyspieszonego tworzenia i niestabilności blaszek miażdżycowych.
U osób otyłych insulinooporności towarzyszy nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna serca oraz niewydolność krążenia (10).
Proces zapalny
Otyłości towarzyszy przewlekły, podostry stan zapalny, który jest ważnym czynnikiem etiologicznym i rokowniczym chorób układu sercowo-naczyniowego. Wykazano, że podwyższone stężenie CRP, będące częściowo wynikiem oddziaływania, wytwarzanej przez tkankę tłuszczową, IL-6 jest związane ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia zawału serca oraz chorób tętnic obwodowych (13). Dowiedziono, że podwyższone stężenia IL-6, IL-2, CRP i TNF-α korelują z przyspieszoną apoptozą kardiomiocytów oraz przebudową i upośledzeniem funkcji skurczowej lewej komory (14).
Zaburzenia układu krzepnięcia
U osób otyłych stwierdza się podwyższone stężenia fibrynogenu, czynników VII i VIII, czynnika von Willebranda, PAI-1 oraz zwiększoną adhezję i agregację płytek krwi (15). W warunkach hiperinsulinemii dochodzi także do wzrostu syntezy lipoproteiny(a), której główna składowa – apolipoproteina(a) konkuruje kompetycyjnie o miejsca receptorowe z plazminogenem, zwiększając ryzyko nasilenia procesów zakrzepowo--zatorowych (16). Wyniki badań epidemiologicznych wskazują jednak, że korelacja pomiędzy nadmierną wagą ciała a stężeniami czynników układu krzepnięcia zauważalna jest jedynie u osób z otyłością centralną i insulinoopornością (17).
Rola otyłości trzewnej
Konsekwencje otyłości dla funkcjonowania układu sercowo-naczyniowego zależą w dużej mierze od rozmieszczenia tkanki tłuszczowej. Wykazano, że otyłość charakteryzująca się rozwojem podskórnej tkanki tłuszczowej zlokalizowanej w okolicy bioder, pośladków i ud nie jest związana ze zwiększonym ryzykiem rozwoju chorób układu krążenia (18). Sugeruje się, że wynika to z wysokiej aktywności lipazy lipoproteinowej (LPL) w adipocytach, co warunkuje efektywne wychwytywanie lipidów z krwi i gromadzenie ich jako metabolicznego magazynu energii (19).
Osoby z nadmierną ilością brzusznej tkanki tłuszczowej charakteryzują się natomiast opornością na insulinę, hiperinsulinemią, aterogenną dyslipidemią z wysokim stężeniem TG, apolipoproteiny B i małych gęstych cząsteczek LDL oraz niskim stężeniem HDL. Stwierdza się też u nich biochemiczne parametry przewlekłego stanu zapalnego, zwiększoną tendencję do wykrzepiania śródnaczyniowego oraz upośledzenie funkcji śródbłonka (18, 20).
Najczęściej wykorzystywanym miernikiem otyłości trzewnej jest obwód brzucha. W Europie przyjmuje się progowe wartości obwodu pasa zaproponowane przez WHO. Zaleca się aby obwód pasa nie przekraczał wartości 94 cm u mężczyzn i 80 cm u kobiet. Obwód brzucha ≥ 102 cm u mężczyzn i ≥ 88 cm u kobiet powinien być uważany za wskazanie do terapii mającej na celu redukcję masy ciała (1). W rzeczywistości obwód pasa, zwłaszcza u mężczyzn, lepiej koreluje z ogólną ilością tkanki tłuszczowej niż z ilością tłuszczu trzewnego. Lepszym wskaźnikiem wydaje się być stosunek obwodu pasa do obwodu bioder lub stosunek obwodu brzucha do wartości BMI (18).
Wykazano, że stosunek obwodu pasa do obwodu bioder koreluje z częstością występowania nadciśnienia tętniczego, choroby niedokrwiennej serca, zawału serca i udaru mózgu (18, 19). W dużych badaniach klinicznych: Framingham Heart Study oraz Jackson Heart Study, w trakcie których do oceny rozmieszczenia tkanki tłuszczowej wykorzystywano tomografię komputerową (CT) stwierdzono, że nadmierna ilość tkanki trzewnej połączona z nadmiarem tłuszczu zlokalizowanego w wątrobie, sercu i klatce piersiowej dodatnio koreluje z występowaniem zaburzeń metabolicznych oraz chorób układu sercowo-naczyniowego, niezależnie od ilości tłuszczu podskórnego i ogólnej ilości tłuszczu zawartego w organizmie (18). Wykorzystanie techniki rezonansu magnetycznego (MRI) pozwoliło wykazać bardzo ścisły związek między ilością tłuszczu zlokalizowanego w wątrobie a czynnikami ryzyka chorób sercowo-naczyniowych. Sugerowano, że wysoka biodostępność tłuszczów powoduje zwiększenie produkcji bogatych w trójglicerydy dużych cząsteczek VLDL1 oraz ograniczenie metabolizmu apolipoproteiny B przez hepatocyty (18).
Rola tkanki tłuszczowej zlokalizowanej w układzie krążenia

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Europejskie wytyczne dotyczące zapobiegania chorobom serca i naczyń w praktyce klinicznej na 2012 rok. Kardiologia Polska 2012; Supl. 1: 49-51.
2. Li C, Engstrom G, Hedbald B: Sex differences in the relationships between BMI, WHR and incidence of cardiovascular disease: a population-based cohort study. Int J Obes 2006; 30: 1775-1781.
3. Freiberg MS, Encina MJ, D`Agostino RB: BMI vs. waist circumference for identifying vascular risk. Obesity 2008; 16:463-469.
4. Yusuf S, Hawken S, Ounpuu S: Obesity and the risk of myocardial infarction in 27 000 participants from 52 countries: a case-control study. Lancet 2005; 366: 1640-1649.
5. Rexford SA: Digging deeper into obesity. J Clin Invest 2011; 121(6): 2076-2079.
6. Lavie CJ, Milani RV, Ventura HO: Obesity and cardiovascular disease. Journal of the American College of Cardiology 2009; vol. 53, No. 21: 1925-1932.
7. Falcao-Pires I, Castro-Chaves P, Miranda-Silva D et al.: Physiological, pathological and potential yherapeutic roles of adipokines. Drug Discovery Today 2012; 17: 880-889.
8. Ouchi N, Ohashi K, Shibata R et al.: Adipocytokines and obesity-linked disorders. Nagoya J Med 2012; 74: 19-30.
9. Nguyen T, Lau D: The obesity epidemic and its impact on hypertension. Can J Cardiol 2012; 28: 326-333.
10. Lee SE, Kim HS: Human resistin in cardiovascular disease. J Smooth Muscle Res 2012; 48(1): 27-35.
11. Dale Abel E, O’Shea M, Ramasamy R: Insulin resistance: metabolic mechanism and consequences in the heart. Arterioscler Thromb Vasc Biol 2012; 32: 2068-2076.
12. Reaven G: Insulin Resistance and coronary heart disease in nondiabetic individuals. Arterioscler Thromb Vasc Biol 2012; 32: 1754-1759.
13. Ridker PM, Cushman M, Stampfer MJ: Inflammation, aspirin, and the risk of cardiovascular disease in apparently healthy men. N Engl J Med 1997; 336: 973-979.
14. Bahrami H, Bluemke DA, Kronmal R: Novel metabolic risk factors for incident heart failure and their relationship with obesity: the MESA (Multi-Ethnic Study of Atherosclerosis) study. J Am Coll Cardiol. 2008 May 6; 51(18): 1775-1783.
15. Lopez-Jimenez F, Cortes-Bergoderi M: Obesity and the Heart. Rev Esp Cardiol 2011; 64(2): 140-149.
16. Morgan ES, Wilson E, Watkins T et al.: Maternal obesity and venous thromboembolism Int J Obstetr Anesthes 2012; 21: 253-263.
17. Alessi MC, Peiretti F, Morange P et al.: Production of plasminogen activator inhibitor 1 by human adipose tissue: possible link between visceral fat accumulation and vascular disease. Diabetes 1997; 46:860-867.
18. Despres J-P: Body fat distribution and risk of cardiovascular disease. Circulation 2012; 126: 1301-1313.
19. Speaker K, Fleshner M: Interleukin-1 beta: a potetial link between stress and development of visceral obesity. BMC Physiol 2012; 12: 8.
20. Schunkert H: Obesity and target organ damage: the heart. International Journal of Obesity 2002; 26 (Suppl. 4): S15-S20.
21. Meijer RI, Serne EH, Smulders YM: Perivascular Adipose Tissue and Its Role in Type 2 Diabetes and Cardiovascular Disease. Curr Diab Rep 2011; 11: 211-217.
22. Barton M, Baretella O, Meyer MR: Obesity and risk of vascular disease: importance of endothelium-dependent vasoconstriction. Br J Pharmacol 2012; 165: 591-602.
23. Blaj S, Stanciu S, Jurcut C: Hypertension in obese patients: a dysmetabolic hypertension with a possible adipocyte dysfunction mechanism. Rom J Intern Med 2003; 41(2): 103-111.
24. Droyvold WB, Midthjell K, Nilsen TI: Change in body mass index and its impact on blood pressure: a prospective population study. Int J Obes 2005; 29(6): 650-655.
25. Friedemann C, Heneghan C, Mahtani K i wsp. Cardiovascular disease risk in healthy children and its association with body mass index: systematic review and meta-analysis. BMJ 2012; 345: 1-16
26. Hutcheson R, Rocic P: The metabolic syndrome, oxidative stress, environment, and cardiovascular disease: the great exploration. Exp Diab Res 2012.
27. Wanahita N, Messerli FH, Bangalore S et al.: Atrial fibrillation and obesity – results of a meta-analysis. Am Heart J 2008; 155: 310-315.
28. Wang TJ, Parise H, Levy D et al.: Obesity and the risk of new-onset atrial fibrillation. JAMA 2004; 292(20): 2471-2477.
29. Ardestani A, Hoffman HJ, Cooper HA: Obesity and Outcomes among Patients with Established Atrial Fibrillation. Am J Cardiol 2010; 106(3): 369-373.
30. Poirier P, Giles TD, Bray GA et al.: Obesity and cardiovascular disease: pathophysiology, evaluation, and effect of weight loss: an update of the 1997 American Heart Association Scientific Statement on Obesity and Heart Disease from the Obesity Committee of the Council on Nutrition, Physical Activity, and Metabolism. Circulation 2006; 113: 898-918.
31. Messerli FH, Nunez BD, Ventura HO et al.: Overweight and sudden death. Increased ventricular ectopy in cardiopathy of obesity. Arch Intern Med 1987; 147: 1725-1728.
32. Klein S, Burke LE, Bray LA: Clinical implications of obesity with specific focus on cardiovascular disease: a statement for professionals from the American Heart Association Council on Nutrition, Physical Activity and Metabolism: endorsed by the America College of Cardiology Foundation. Circulation 2004; 110: 2952-2967.
33. Powell BD, Redfield MM, Bybee KA et al.: Association of obesity with left ventricular remodeling and diastolic dysfunction in patients without coronary artery disease. Am J Cardiol 2006; 98: 116-120.
34. Kenchaiah S, Evans JC, Levy D et al.: Obesity and the risk of heart failure. N Engl J Med 2002; 347: 305-313.
35. Tsai AW, Cushman M, Rosamond WD: Cardiovascular risk factors and venous thromboembolism incidence: the longitudinal investigation of thromboembolism etiology. Arch Intern Med 2002; 162: 1182-1189.
36. Hall JA, French TK, Rasmusson KD et al.: The paradox of obesity in patients with heart failure. J Am Acad Nurse Pract 2005; 17: 542-546.
37. Gustafsson F, Kragelund CB, Torp-Pedersen C et al.: Effect of obesity and being overweight on long-term mortality in congestive heart failure: influence of left ventricular systolic function. Eur Heart J 2005; 26: 58-64.
38. Tomaszuk-Kazberuk A, Kożuch M, Małyszko J et al.: Do overweight patients have a better prognosis five years after an acute myocardial infarction treated with coronary intervention? Kardiol Pol 2012; 70: 686-693.
39. Gruberg L, Weissman NJ, Waksman R et al.: The impact of obesity on the short-term and long-term outcomes after percutaneous coronary intervention: the obesity paradox? J Am Coll Cardiol 2002; 39: 578-584.
40. Gurm HS, Brennan DM, Booth J et al.: Impact of body mass index on outcome after percutaneous coronary intervention (the obesity paradox). Am J Cardiol. 2002; 90: 42-45.
41. Buettner HJ, Mueller C, Gick M et al.: The impact of obesity on mortality in UA/non-ST-segment elevation myocardial infarction. Eur Heart J 2007; 28: 1694-1701.
42. Morse SA, Gulati R, Reisin E: The obesity paradox and cardiovascular disease. Curr Hypertens Res 2010; 12: 120-126.
43. Diercks DB, Roe MT, Mulgund J et al.: The obesity paradox in non-ST-segment elevation acute coronary syndromes: results from the Can Rapid risk stratification of unstable angina patients suppress adverse outcomes with early implementation of the American College of Cardiology/American Heart Association Guidelines Quality Improvement Initiative. Am Heart J 2006; 152: 140-148.
44. Nigam A, Wright RS, Allison TG et al.: Excess weight at time of presentation of myocardial infarction is associated with lower initial mortality risks but higher long-term risks including recurrent re-infarction and cardiac death. Int J Cardiol 2006; 110: 153-159.
otrzymano: 2013-02-19
zaakceptowano do druku: 2013-02-27

Adres do korespondencji:
*Agata Bogołowska-Stieblich
Klinika Medycyny Rodzinnej, Chorób Wewnętrznych i Chorób Metabolicznych Kości CMKP SPSK im. Prof. W. Orłowskiego
ul. Czerniakowska 231, 00- 416 Warszawa
tel.: +48 (22) 628-69-50
e-mail: astieblich@gmail.com

Postępy Nauk Medycznych 5b/2013
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych