Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Medycyna Rodzinna 1a/2018, s. 72-79 | DOI: 10.25121/MR.2018.21.1A.72
Zygmunt Zdrojewicz1, Bartosz Bieżyński2, Piotr Krajewski2
Czy warto jeść algi?
Is eating algae recommendable?
1Wydział Lekarski Kształcenia Podyplomowego, Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
2Wydział Lekarski, Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
Summary
Algae is a very diverse group of aquatic and land organisms that has been used by humans for ages. Nowadays algae are constantly growing in popularity. Thanks to their richness in nutrients and bioactive components (mineral salts, carbohydrates, protein, EFA, vitamins or microelements), they have found use in dietetics and many branches of medicine. Due to an increase of algae-related studies, many biologically active compounds have been discovered. Described as anti-inflammatory, anti-bacterial, anti-viral, anti-allergic or even anti-cancer, marine algae may be used in the treatment of many diseases. Currently one of their main uses is related to obesity but the action of algae is much more than that. The vast number of edible algae species and their biological diversity significantly increase their potential and the growing amount of research they undergo, give us reasons to assume that marine algae can play a big part in “nutrition of the future”. The aim of this study is to present the nutrition value of marine algae and their significance in medical treatment.



Wprowadzenie
Algi, glony (łac. algae, gr. phykos), będące pierwszymi formami życia zdolnymi do fotosyntezy, występują na ziemi od 1,5 biliona lat. Jest to grupa plechowatych organizmów zarodnikowych żyjących przeważnie w środowisku wodnym lub lądowym o wysokiej wilgotności (1). Są one samożywnymi, fotosyntezującymi organizmami o beztkankowej budowie, które stanowią najliczniejszą grupę autotrofów (2). Swoim występowaniem obejmują cały świat, a podzielone zostały na 11 gromad i ponad 20 tysięcy gatunków, które można zaliczyć do odrębnych królestw (roślin, protista i bakterii) (3). Ciało glonów jest jednorodną lub zbudowaną z niezróżnicowanych komórek plechą, która swoją wielkością waha się od pojedynczych milimetrów (mikroalgi) aż do kilku metrów (makroalgi) (4). Zbudowane są z niby-liści i niby-łodyg, które ułatwiają im pochłanianie wody i składników mineralnych z otoczenia, natomiast do zakotwiczenia się używają niby-korzeni. Ze względu na ich ogromne zróżnicowanie morfologiczne, systematyka alg jest skomplikowana. Z tego powodu utworzono podział uwzględniający: budowę komórek, skład ściany komórkowej czy barwę biomasy (3). Do najczęściej wydobywanych i wykorzystywanych alg należą brunatnice (Phaeophyta), krasnorosty (Rhodophyta) i zielenice (Chlorophyta) (1). W ostatnich latach zauważyć można postępujący wśród społeczeństwa wzrost zainteresowania algami, ich kosmetycznymi i medycznymi właściwościami. Coraz częściej na półkach pojawiają się produkty tworzone na bazie glonów. Korzystny wpływ na skórę, tkankę tłuszczową czy bakterie komensalne spowodował ich zwiększone użycie w kosmetologii czy dermatologii. Algi będące organizmami bogatymi w witaminy, białka, aminokwasy i minerały stały się istotnym źródłem suplementacji w niedoborach odżywczych (1). Nie bez znaczenia pozostaje fakt, że posiadają one również wiele czynnych biologicznie związków o działaniu przeciwbakteryjnym, przeciwwirusowym, przeciwgrzybicznym, a nawet przeciwnowotworowym. Celem tej pracy jest przedstawienie walorów żywieniowych alg i ich znaczenia w walce z chorobami.
Krótka historia badań nad algami
Pomimo niewątpliwych zalet, które niesie za sobą spożycie alg, nie zawsze były one w centrum zainteresowania. Przypuszcza się, że były one jednymi z pierwszych organizmów roślinnych na świecie, ale pierwsze badania nad nimi rozpoczął w 1890 roku duński mikrobiolog Martinus Beijerinck, który pochylił się nad hodowlą glonów z rodziny chlorella (5). Parę lat później niemieccy naukowcy odkryli, że algi zawierają wyjątkowo duże stężenie białka przyswajanego przez człowieka, co przyczyniło się do zdobycia przez Otto Warburga nagrody Nobla w 1931 roku za badania nad fotosyntezą chlorelli. Co ciekawe, glon ten nieraz wykorzystany został w celu ratowania przed klęską głodu. Po raz pierwszy w ten sposób zastosowali go Niemcy po I wojnie światowej (6), a w ślad za nimi podążyli Amerykanie, którzy dołączali preparaty chlorelli do zrzutów żywności dla poszkodowanych w wyniku wybuchu bomby atomowej Japończyków. Zaobserwowano tam, że spożycie alg pomaga w redukowaniu efektów napromieniowania, co sprawiło wzmożenie badań nad tymi organizmami w USA. Na początku lat 50. XX wieku poparcie dla włączenia alg do codziennej diety ciągle rosło. Powiększający się kryzys żywnościowy w Ameryce miał zostać rozwiązany poprzez wprowadzenie ich do masowej produkcji. Niestety, Waszyngtoński Instytut im. Carnegiego, który jako pierwszy próbował stworzyć hodowlę alg, napotkał duże problemy i eksperymentalną plantację musiano zamknąć już po roku (7). Z podobnym problemem żywnościowym borykali się po wojnie wspomnieni już Japończycy. Z pomocą przyszła im w 1951 roku Fundacja im. Rockefellera, która zaoferowała wsparcie finansowe w celu wspomożenia rozwoju metod uprawy i przetwarzania chlorelli. Badania skupiły się nie tylko nad hodowlą, ale też nad problemem wchłanialności zawartych w nich składników odżywczych. Od tego czasu wynaleziono i opatentowano wiele technologii pozwalających zwiększyć efektywność upraw oraz przyswajalność zawartych w algach nutrientów, a w dzisiejszych czasach przemysł ten staje się jedną z dużych gałęzi gospodarki niektórych krajów azjatyckich.
Występowanie
Algi występują na obszarze całego globu. Rosną głównie w środowiskach wodnych, ale także w lądowych o wysokiej wilgotności. Glony te obecne są we wszystkich strefach geograficznych, żyją zarówno w wodach słodkich, jak i w słonych, w chłodnych i ciepłych (1). Na skalę przemysłową algi produkuje się w otwartych basenach farm algowych, które objęte są stałym nadzorem i kontrolą standardów jakości. W zbiornikach tych glony są odżywiane i mają zapewnione odpowiednie warunki do szybkiego wzrostu. Kiedy są już gotowe do zbioru, odfiltrowuje się je przez coraz drobniejsze sita, aby pozbyć się wszelkich zanieczyszczeń. Pozostała woda jest tak bogata w składniki odżywcze, że wykorzystuje się ją ponownie. Po zebraniu alg, zostają one wysuszone i przechowywane są w specjalnych kontenerach niepozwalających na kontakt z tlenem. Gotowy produkt sprzedawany jest w formie proszku, zawierającego ususzone glony, sprasowanych tabletek lub płatków (7).
Skład
Algi morskie cechują się bardzo bogatym i wysoce zróżnicowanym składem. Ocenia się, że większość z ich bioaktywnych składników dotychczas nie została opisana, ale, biorąc pod uwagę ilość prowadzonych nad nimi badań, z całą pewnością w najbliższym czasie ulegnie to zmianie. Biomasa alg jest jednym z bardziej znaczących i urozmaiconych źródeł związków bioaktywnych, mających szerokie spektrum zastosowania w różnych gałęziach przemysłu. Jak wszystkich organizmów żywych, skład glonów nie jest stały. Zmienia się on w zależności od czynników środowiskowych, takich jak: temperatura, pH, oświetlenie, zawartość dwutlenku węgla czy minerałów (8). Najważniejszym składnikiem biomasy alg jest woda stanowiąca ok. 85% ich mokrej masy. Pozostała część złożona jest głównie z soli mineralnych i węglowodanów. Wśród nich większość stanowią polisacharydy (ok. 60%), które składają się na główny element suchej masy alg. Wyróżniamy wśród nich: mukopolisacharydy (glikozoaminoglukany GAG – związki zbudowane z aminocukrów i kwasów uronowych), siarczan chondroityny, kwas alginowy, kwas hialuronowy, fukany, mannitol, sorbitol, karageniany, agar i inne hydrokoloidy. W 7-15% suchą masę glonów budują białka – głównie glikoproteiny i metaloproteiny, które są dobrym źródłem niezbędnych dla człowieka aminokwasów egzogennych (alanina, asparagina, glicyna, lizyna, seryna, izoleucyna, leucyna, metionina, fenyloalanina, treonina, tryptofan i walina) (9). Co ważne, algi zawierają również lipidy, a pośród nich tak ważne dla nas niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT), takie jak: kwas eikozapentenowy (EPA), kwas arachidonowy czy kwas γ-linolenowy (GLA). W glonach zidentyfikowano również wiele związków z grupy witamin. Są to m.in.: karotenoidy (β-karoten – źródło witaminy A), witaminy z grupy B (B1, B2, B5, B6, B12), witaminy: C (kwas askorbinowy), E (tokoferol) i D. Algi zawierają też wiele mikro- i makroelementów, które występują w nich w bardzo dobrze przyswajalnych postaciach – jako związki kompleksowe lub metaloorganiczne (2). Są to m.in.: brom, cynk, jod, magnez, mangan, miedź i żelazo. Pośród innych związków chemicznych zidentyfikowanych w glonach wyróżnić możemy wiele roślinnych barwników chroniących przed uszkodzeniami spowodowanymi promieniowaniem UV (chlorofil, fikocyjanina czy fikoerytryna) oraz polifenole (naturalne antyoksydanty).
Właściwości biochemiczne
Algi cenione są za swoje lecznicze właściwości już od bardzo dawna. Pierwsze doniesienia o ich stosowaniu pochodzą z Dalekiego Wschodu, gdzie z powodzeniem używano ich do leczenia przeziębień, kaszlu, zapalenia oskrzeli, otyłości, chorób wenerycznych, dny moczanowej czy powiększonej tarczycy (2). Były one również składnikami przeróżnych maści, kremów i środków znieczulających (10). Dzięki panującej obecnie modzie na zdrowe odżywianie obfitujące w tzw. superfoods, będące produktami o ogromnej ilości składników odżywczych, glony wracają do łask. Udowodniono wiele pozytywnych właściwości alg morskich. Wykazano między innymi ich działanie antyoksydacyjne, przeciwzapalne, antybakteryjne, przeciwwirusowe czy nawet przeciwnowotworowe. Jednak z całą pewnością najbardziej znanym i rozreklamowanym ich zastosowaniem jest stosowanie glonów jako suplementów diety i różnorodnych „wspomagaczy odchudzania”, co, biorąc pod uwagę ich rozbudowany skład i mnogość zawartych w nich substancji niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka, zupełnie nie dziwi. Algi morskie stanowią znakomite źródło białka, witamin, minerałów i kwasów tłuszczowych, nie stanowiąc jednocześnie ryzyka dla zdrowia człowieka, co zostało potwierdzone przez Agencję Żywności i Leków (Food Drug Administration – FDA) w 2012 roku.
Nowotwory
Jednym z największych problemów, z którym zmaga się medycyna XXI wieku, są z całą pewnością choroby nowotworowe. Stanowią one przyczynę największej ilości zgonów na świecie, a zachorowalność z nimi związana stale rośnie. Nieustannie poszukuje się nowych metod skutecznej prewencji i spowolnienia tempa kancerogenezy. Niektórymi ze związków o przypisanych powyższych właściwościach, a których obecność potwierdzono w algach, są: flawonoidy, karotenoidy, fikocyjaniny i inne. Mechanizmów działania tych substancji jest wiele, m.in.: indukcja apoptozy komórek guza, zatrzymanie jego cyklu komórkowego, hamowanie angiogenezy czy immunostymulacja (11). Opisano, że fikocyjaniny wybiórczo niszczą błonę komórkową komórek guza, powodując w ten sposób wypłynięcie na zewnątrz ich zawartości, co bezpośrednio prowadzi do ich zniszczenia (12). Innym ze związków wyizolowanym z glonów jest scytonemin, barwnik pochodzący z cyjanobakterii Stigonema sp. Jest on inhibitorem jednej z kinaz niezbędnej do regulacji cyklu komórkowego. Dzięki temu hamuje on wzrost komórek szybko dzielących się (co jest jedną z cech komórek nowotworowych), nie posiadając przy tym charakteru cytotoksycznego (13). Algi niosą również nadzieję kobietom będącym w grupie ryzyka zachorowania na raka piersi. Zbadano, że roztwór z brunatnic Undaria pinnatifida, będących częstym składnikiem diety Japończyków (znane tam jako mekabu), silnie hamuje karcynogenezę w gruczole piersiowym. Działanie to było nawet silniejsze od szeroko stosowanego u kobiet z rakiem piersi 5-fluorouracylu (5-FU) (14). Kolejnym związkiem o działaniu przeciwnowotworowym jest boroficyna, będąca zawierającym bor metabolitem glonów z rodzaju Nostoc (sinice). Po raz kolejny notujemy wybiórczą cytotoksyczność tej substancji, tym razem wobec komórek raka jelita grubego i raka naskórka typu LoVo (10). Następną substancją o udowodnionym działaniu antykarcynogennym jest fikocyjanobilina obecna w bardzo popularnych na rynku algach z rodzaju Spirulina. W znaczący sposób hamuje ona wzrost komórek raka trzustki oraz produkcję wolnych rodników tlenowych (15). Oprócz wyżej wymienionych, liczne badania potwierdzają także pozytywny wpływ alg na rozwój raka żołądka, prostaty, wątroby, szyjki macicy czy białaczki (16). Oczywiście najlepsze efekty działań glonów widoczne są na etapie chemoprewencji nowotworów, ale nie można zapomnieć o potencjalnym wykorzystaniu tego typu związków przy pracach nad lekami przeciwnowotworowymi i możliwościach opracowywania nowych rodzajów terapii, a biorąc pod uwagę skalę zakrojonych nad nimi badań, można stwierdzić, że są to leki przyszłości.
Stany zapalne

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Pielesz A: Algi i alginiany – leczenie, zdrowie i uroda. Wydawnictwo internetowe e-bookowo 2010.
2. Godlewska K, Michalak I, Chojnacka K: Glony na zdrowie. Wiadomości chemiczne 2014; 9(68): 834-852.
3. Kępska D, Olejnik Ł: Algi – przyszłość z morza. Chemik 2014; 11(68): 967-972.
4. Mikołajczak K, Olejnik PP: Substancje bioaktywne w algach. [W:] Lewandowicz G, Le Thanh-Blicharz J (red.): Bioprodukty – pozyskiwanie, właściwości i zastosowanie w produkcji żywności. Wydział Nauk o Żywności i Żywieniu. Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu. Poznań 2016: 104-110.
5. Chung K, Ferris D: Martinus Willem Beijerinck (1851-1931). JAMA 1963; 185(1): 40-41.
6. Trueman C: Impact of World War One on the Weimar Republic; http://www.historylearningsite.co.uk/modern-world-history-1918-to-1980/weimar-germany/impact-of-world-war-one-on-the-weimar-republic/ (data dostępu: 9.03.2017).
7. Spolaore P, Joannis-Cassan C, Duran E: Commercial applications of microalgae. J Biosci Bioeng 2006; 2(101): 87-96.
8. Becker W: Microalgae in Human and Animal Nutrition. Handbook of Microalgal Culture 2004: 312-351.
9. Pielesz A: Skład chemiczny algi brązowej Fucus vesiculosus L. Post Fitoter 2011; 1: 9-17.
10. Sithranga Boopathy N, Kathiresan K: Anticancer drugs from marine flora: An overview. Journal of Oncology 2010. DOI: 10.1155/2010/214186.
11. Sheih I, Fang T, Wu T: Anticancer and antioxidant activities of the peptide fraction from algae protein waste. J Agric Food Chem 2010; 2(58): 1202-1207.
12. Klasik S, Burczyk J, Zych M: Spirulina platensis mikroskopijny organizm – możliwości praktycznego zastosowania. Farmakologiczny Przegląd Naukowy 2009; 7: 12-15.
13. Stevenson C, Capper E, Roshak A: The Identification and Characterization of the Marine Natural Product Scytonemin as a Novel Antiproliferative Pharmacophore. J Pharmacol Exp Ther 2002; 2(303): 858-866.
14. Funahashi H, Imai T, Mase T: Seaweed prevents breast cancer? Jpn J Cancer Res 2001; 5(92): 483-487.
15. Koníčková R, Vaňková K, Vaníková J: Anti-cancer effects of blue-green alga Spirulina platensis, a natural source of bilirubin-like tetrapyrrolic compounds. Ann Hepatol 2014; 2(13): 273-283.
16. Lee J, Hou M, Huang H: Marine algal natural products with anti-oxidative, anti-inflammatory, and anti-cancer properties. Cancer Cell Int 2013; 1(13): 55.
17. Rell K: Wybrane aspekty bezpieczeństwa leczenia NLPZ. Pediatr Med Rodz 2011; 1(7): 41-48.
18. Okai Y, Higashi-Okai K: Potent anti-inflammatory activity of pheophytin a derived from edible green alga, Enteromorpha prolifera (Sujiao-nori). Int Immunopharmacol 1997; 6(19): 355-358.
19. Wiemer D, Idler D, Fenical W: Vidalols A and B, new anti-inflammatory bromophenols from the Caribbean marine red alga Vidalia obtusaloba. Experientia 1991; 8(47): 851-853.
20. Chatter R, Othman R, Rabhi S: In Vivo and in Vitro Anti-Inflammatory Activity of Neorogioltriol, a New Diterpene Extracted from the Red Algae Laurencia glandulifera. Marine Drugs 2011; 9: 1293-1306.
21. Guzmán S, Gato A, Calleja J: Antiinflammatory, analgesic and free radical scavenging activities of the marine microalgae Chlorella stigmatophora and Phaeodactylum tricornutum. Phytotherapy Res 2001; 3(15): 224-230.
22. Kang J, Khan M, Park N: Antipyretic, analgesic, and anti-inflammatory activities of the seaweed Sargassum fulvellum and Sargassum thunbergii in mice. J Ethnopharmacol 2008; 1(116): 187-190.
23. Da Matta C, De Souza É, De Queiroz A: Antinociceptive and anti-inflammatory activity from algae of the Genus Caulerpa. Marine Drugs 2011; 3(9): 307-318.
24. Viana G, Freitas A, Lima M: Antinociceptive activity of sulfated carbohydrates from the red algae Bryothamnion seaforthii (Turner) Kütz. and B. triquetrum (S.G. Gmel.) M. Howe. Braz J Med Biol Res 2002; 6(35): 713-722.
25. Vo T-S, Ngo D-H, Kim S-K: Marine algae as a potential pharmaceutical source for anti-allergic therapeutics. Process Biochem 2012; 3(47): 386-394.
26. Sugiura Y, Matsuda K, Yamada Y: Isolation of a New Anti-Allergic Phlorotannin, Phlorofucofuroeckol-B, from an Edible Brown Alga, Eisenia arborea. Biosci Biotechnol Biochem 2006; 11(70): 2807-2811.
27. Iwamoto K, Hiragun T, Takahagi S: Fucoidan suppresses IgE production in peripheral blood mononuclear cells from patients with atopic dermatitis. Arch Dermatol Res 2011; 6(303): 425-431.
28. Al-Saif S, Abdel-Raouf N, El-Wazanani H: Antibacterial substances from marine algae isolated from Jeddah coast of Red sea, Saudi Arabia. Saudi. J Biol Sci 2014; 21: 57-64.
29. Yi Z, Yin-Shan C, Hai-Sheng L: Screening for antibacterial and antifungal activities in some marine algae from the Fujian coast of China with three different solvents. Chin J Oceanil Limn 2001; 4(19): 327-331.
30. Abdo S, Hetta M, Samhan F: Phytochemical and Antibacterial Study of Five Freshwater Algal Species. Asian J Plant Sci 2012; 11(3):109-116.
31. Richards J, Kern E, Glasgow L: Antiviral activity of extracts from marine algae. Antimicrob Agents Chemother 1978; 1(14): 24-31.
32. Ehresmann D, Deig E, Hatch M: Antiviral substances from California marine algae. J Phycol 1977; 1(13): 37-40.
33. Hayashi K, Hamada J, Hayashi T: A Screening Strategy for Selection of Anti-HSV-1 and Anti-HIV Extracts from Algae. Phytotherapy Res 1996; 3(10): 233-237.
34. Schaeffer D, Krylov V: Anti-HIV Activity of Extracts and Compounds from Algae and Cyanobacteria. Ecotoxicol Environ Saf 2000; 3(45): 208-227.
35. Statystyczny urząd główny: Jakość życia w Polsce. 2016.
36. Mohamed S, Hashim S, Rahman H: Seaweeds: A sustainable functional food for complementary and alternative therapy. Trends Food Sci Technol 2012; 2(23): 83-96.
37. Paxman J, Richardson J, Dettmar P: Daily ingestion of alginate reduces energy intake in free-living subjects. Appetite 2008; 3(51): 713-719.
38. Park M, Jung U, Roh C: Fucoidan from Marine Brown Algae Inhibits Lipid Accumulation. Marine Drugs 2011; 8(9): 1359-1367.
39. Maeda H: Nutraceutical effects of fucoxanthin for obesity and diabetes therapy: a review. J Oleo Sci 2015; 2(64): 125-132.
40. Zdrojewicz Z, Idzior A, Kocjan O: Spirulina i błonnik witalny a leczenie otyłości. Med Rodz 2015; 1(18): 18-22.
41. Muszyńska B, Jękot B, Mastalerz T, Sułkowska-Ziaja K: Analiza zawartości pochodnych L-tryptofanu w wybranych algach i w produktach zawierających algi. Post Fitoter 2015; 3: 139-143.
42. Cao J, Wang J, Wang S: Porphyra Species: A Mini-Review of Its Pharmacological and Nutritional Properties. J Med Food 2016; 2(19): 111-119.
43. Tang G, Suter P: Vitamin A, nutrition, and health values of algae: spirulina, chlorella, and dunaliella. Journal of Pharmacy and Nutrition Sciences 2011; 1: 111-118.
44. Görs M, Schumann R, Hepperle D: Quality analysis of commercial Chlorella products used as dietary supplement in human nutrition. J Appl Phycol 2010; 3(22): 265-276.
45. D’Orazio N, Gemello E, Gammone M: Fucoxantin: A Treasure from the Sea. Marine Drugs 2012; 3(10): 604-616.
46. Yu R, Hu X, Xu S: Effects of fucoxanthin on proliferation and apoptosis in human gastric adenocarcinoma MGC-803 cells via JAK/STAT signal pathway. Eur J Pharmacol 2011; 1-3(657): 10-19.
47. Ayyad S, Ezmirly S, Basaif S: Antioxidant, cytotoxic, antitumor, and protective DNA damage metabolites from the red sea brown alga Sargassum sp. Pharmacognosy Res 2011; 3: 160.
48. Rocha F, Soares A, Houghton P: Potential cytotoxic activity of some Brazilian seaweeds on human melanoma cells. Phytherapy Res 2007; 2(21): 170-175.
49. Wozniak M, Bell T, Dènes Á: Anti-HSV1 activity of brown algal polysaccharides and possible relevance to the treatment of Alzheimer’s disease. Int J Biol Macromol 2015; 3(74): 530-540.
50. Agar – JECFA specification, CyberColloids; http://www.cybercolloids.net/information/technical-articles/agar-jecfa-specification-0 (data dostępu: 9.03.2017).
51. Pakuła E: Algi morskie; https://www.doz.pl/czytelnia/a356-Algi_morskie (data dostępu: 9.03.2017).
52. Renee J: Harmful effects of blue-green algae; http://www.livestrong.com/article/150719-harmful-effects-of-blue-green-algae/ (data dostępu: 9.03.2017).
53. Chlorella: Uses, Side Effects, Interactions and Warnings. WebMD; http://www.webmd.com/vitamins-supplements/ingredientmono-907-chlorella.aspx?activeingredientid=907&activeingredientname=chlorella (data dostępu: 9.03.2017).
54. Osada T, Shibuya T, Kodani T: Obstructing small bowel bezoars due to an agar diet: diagnosis using double balloon enteroscopy. Internal Medicine 2008; 7(47): 617-620.
55. What are Harmful Algae? UNESCO; http://hab.ioc-unesco.org/index.php?option=com_content&view=article&id=5&Itemid=16 (data dostępu: 9.03.2017).
otrzymano: 2018-02-02
zaakceptowano do druku: 2018-02-23

Adres do korespondencji:
Zygmunt Zdrojewicz
Wydział Lekarski Kształcenia Podyplomowego Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami Uniwersytet Medyczny im. Piastów Śląskich we Wrocławiu
ul. Pasteura 4, 50-367 Wrocław
tel.: +48 (71) 784-25-54
zygmunt.zdrojewicz@umed.wroc.pl

Medycyna Rodzinna 1a/2018
Strona internetowa czasopisma Medycyna Rodzinna