Według WHO zdrowie seksualne jest integracją biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego, ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, komunikacji i miłości. Zdrowie seksualne i psychiczne stanowią szczególnie ważne aspekty funkcjonowania człowieka. Jednym z problemów zakłócających funkcjonowanie człowieka również w sferze seksualnej jest choroba afektywna dwubiegunowa, co stanowi także istotne zagadnienie w praktyce lekarza rodzinnego i jego współpracy z psychiatrą i seksuologiem.

Pomimo długiej historii zaburzeń afektywnych leczenie choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD) wciąż stanowi wyzwanie. Stosowanie nieoptymalnej farmakoterapii w leczeniu ChAD wiąże się z większym ryzykiem zmiany fazy, skróceniem okresów remisji, wydłużonym czasem trwania epizodu zaburzeń nastroju oraz gorszym rokowniczo przebiegiem. Nieoptymalne leczenie może być skutkiem nieprawidłowo postawionej diagnozy lub być konsekwencją niejednoznacznych wytycznych dotyczących postępowania klinicznego, szczególnie leczenia epizodu depresyjnego w przebiegu ChAD. Ponadto pod względem czasu trwania dominującym stanem w przebiegu ChAD są epizody depresyjne.

Pierwsze opisy zaburzeń nastroju pochodzą z piśmiennictwa starożytnego. Hipokrates (ok. 460-377 p.n.e.) uważany za ojca medycyny opisał temperament melancholiczny, związany, zgodnie ze stworzoną przez siebie teorią humoralną, z nadmiarem „czarnej żółci” (z greckiego „melanos” – czarny, „cholos” – żółć). Melancholią zaś określał patologiczne obniżenie nastroju z towarzyszącym lękiem. Aretajos z Kapadocji (30-90 n.e.) zaobserwował z kolei, że objawy melancholii i manii mogą występować naprzemiennie u tej samej osoby. Opisy stanów odpowiadające temu, co współcześnie rozumiemy poprzez termin „choroba afektywna dwubiegunowa” (ChAD), pochodzą z XIX wieku. Pracujący w paryskim Ho?pital Salpêtrière francuski psychiatra i neurolog Jules Baillarger (1809-1890) podczas wykładu na Acade?mie de Me?decine w 1854 roku przedstawił koncepcję la folie à double forme, czyli „szaleństwo podwójnej postaci”. Pracujący w tym samym szpitalu Jean-Pierre Falret (1794-1870), niezależnie od Baillargera, kilka lat wcześniej przedstawił w swoim artykule szczegółowe opisy stanów depresyjnych, maniakalnych i mieszanych z następującymi okresami poprawy, wyodrębniając je w oddzielną jednostkę chorobową, którą określił mianem folie circulaire, czyli „szaleństwo cykliczne”. Emil Kraepelin (1856-1926), niemiecki psychiatra, profesor związany początkowo z Uniwersytetem w Heidelbergu, następnie z Uniwersytetem w Monachium, jest twórcą szerokiego pojęcia manisch-depressives irresein, czyli „szaleństwa depresyjnego – maniakalnego”, do którego ostatecznie w 1913 roku zaliczył stany odpowiadające współczesnym terminom choroby afektywnej jedno- i dwubiegunowej.

Po około 50 latach również niemiecki psychiatra Karl Leonhard (1904-1988) w swojej klasyfikacji chorób oddzielił postacie psychoz o przebiegu cyklicznym, takich jak psychoza ruchowa hiperkinetyczno-akinetyczna od psychoz fazowych (niecyklicznych), do których zaliczył m.in. euforię nieproduktywną, manię czy melancholię i depresję. Dalsze prace szwajcarskiego psychiatry, profesora Uniwersytetu w Zurichu Julesa Angsta (1926) oraz Włocha Carla Perrisa (1928-2000), doprowadziły w 1966 roku do ostatecznego wyodrębnienia niezależnych jednostek nozologicznych choroby afektywnej jednobiegunowej (ChAJ) i choroby afektywnej dwubiegunowej (ChAD). Dzisiejsze obserwacje potwierdzają, że oba typy zaburzeń afektywnych należy traktować jako oddzielne jednostki chorobowe znacznie różniące się przebiegiem klinicznym oraz leczeniem.

W latach 70. XX wieku pionierskie prace amerykańskiego psychiatry Davida Dunnera (1940) doprowadziły do podziału choroby afektywnej dwubiegunowej na ChAD typu I oraz ChAD typu II. Za kryterium podziału przyjęto stopień nasilenia objawów podwyższenia nastroju, który osiąga odpowiednio manię lub hipomanię. Warto zaznaczyć, iż niektórzy badacze posługujący się pojęciem „spektrum zaburzeń afektywnych” postulują pozycję ChAD typu II jako stadium pośrednie, łączące choroby afektywne jednobiegunowe (ChAJ – depresja nawracająca) i choroby afektywne dwubiegunowe (typu I – postać klasyczna).

Zaburzenie afektywne dwubiegunowe charakteryzuje się wystąpieniem co najmniej dwóch epizodów wyraźnych zaburzeń nastroju i aktywności pod postacią podwyższenia nastroju, wzmożonej energii i aktywności (mania lub hipomania) i obniżenia nastroju, zmniejszenia energii oraz aktywności (depresja). Pomiędzy epizodami zaburzeń nastroju występują okresy remisji, w których objawy choroby nie występują. Bardzo rzadko występują wyłącznie nawroty manii.

Epizody manii mają najczęściej gwałtowny początek, a czas ich trwania waha się od 2 tygodni do 4-5 miesięcy (przeciętnie około 4 miesięcy). Okresy występowania depresji są zazwyczaj dłuższe, ze średnim czasem trwania około 6 miesięcy, rzadko powyżej 1 roku (z wyjątkiem osób w podeszłym wieku). Pojawienie się depresji lub manii często poprzedzone jest istotnym wydarzeniem życiowym, ale nie są one istotne dla rozpoznania. Przebieg kliniczny choroby cechuje się dużą zmiennością, jednak w miarę jej trwania okresy remisji ulegają skróceniu, na rzecz epizodów depresji, które są częstsze i trwają dłużej (1-8).

Pierwszy epizod może pojawić się w każdym wieku, jednak typowo choroba rozpoczyna się u młodych dorosłych, w większości przypadków między 20. a 30. rokiem życia. Liczne badania wskazują jednak na duże rozbieżności początku zachorowania w poszczególnych krajach, w tym występowania ChAD u dzieci i młodzieży, co może być skutkiem m.in. przyjęcia szerszych kryteriów diagnostycznych. Początek choroby u osób po 60. r.ż. stanowi jedynie 1-2% zachorowań. Najwięcej danych dotyczących chorobowości (ang. lifetime prevalence) dotyczy diagnoz opartych na kryteriach DSM-III i DSM-IV i wynosi średnio 1,1% dla ChAD typu I i 1,2% dla ChAD typu II. Chorobowość u obu płci występuje na podobnym poziomie. Należy zwrócić uwagę na toczącą się od dłuższego czasu dyskusję dotyczącą kryteriów diagnostycznych. Najwięcej uwag dotyczy kryterium czasu trwania epizodu podwyższonego nastroju (manii i hipomanii), które obecnie wynosi w ICD 10 ≥ 4 dni. W dostępnych badaniach pojawienie się krótkotrwałych (1-3 dni), nawracających epizodów hipomanii, w tym także wywołanych lekami przeciwdepresyjnymi, wiązało się z największym ryzkiem wystąpienia ChAD u pacjentów leczonych z powodu zaburzeń depresyjnych. Na zwiększone ryzyko dwubiegunowości wskazuje także wczesny wiek pojawienia się zaburzenia depresyjnego (przed 25. r.ż.) (1-8).