„Niepełnosprawność nie jest ostatnim słowem w życiu. Ostatnim słowem jest miłość (…), miłość, która nadaje sens życiu”.

Jan Paweł II

W okresie pandemii napotkano na następujące zdania związane z nauczaniem medycyny: „Większość studentów uważa, że medycyna to przede wszystkim praca oparta na kontakcie z drugim człowiekiem i wykorzystaniu nabytej wiedzy w praktyce. Niestety, epidemia koronawirusa nie sprzyja nauczaniu umiejętności praktycznych. Na wszystkich uczelniach zajęcia prowadzone są zdalnie. Miejmy nadzieję, że kryzys zakończy się wkrótce, a studenci wrócą do zajęć prowadzonych na uczelniach” (1).

Był okres w czasie pandemii, że na uczelniach zajęcia były prowadzone wyłącznie z wykorzystaniem metod technik na odległość. W ramach ćwiczeń z ginekologii przedstawiano studentom medycyny tematykę dotyczącą specyfiki badania klinicznego kobiety niepełnosprawnej. Z uwagi na fakt, że zajęcia miały charakter ćwiczeń, przed przystąpieniem do prezentacji tematu nietrudno było się zorientować, że studenci nie posiadają wystarczającej wiedzy dotyczącej pacjentów z niepełnosprawnością. Ważne, że studenci ci mieli już we wcześniejszym okresie studiów zajęcia z nauk podstawowych, z anatomii czy fizjologii. Zajęcia te pozwalają zrozumieć np. prawidłowości, budowy, procesy i mechanizmy odpowiedzialne za homeostazę organizmu człowieka. Z uwagi na fakt, że zajęcia ginekologii w okresie pandemii o charakterze ćwiczeń poprzedzono dyskusją i już przystąpieniem do prezentacji tematu nie trudno było się zorientować, że studenci nie posiadali wystarczającej wiedzy dotyczącej pacjentów z niepełnosprawnością.

W prezentacji podjęto zatem tę tematykę ogólnie: kim są osoby niepełnosprawne, jakie są formy niepełnosprawności, na czym polega specyfika badania podmiotowego i przedmiotowego nie tylko w ginekologii. Po prezentacji studenci w formie czatu odpowiadali wzorowo na pytania o te zagadnienia, wskazując, że tematyka ta jest ważna dla każdego przyszłego lekarza.

Światowa Organizacja Zdrowia wyszczególnia następujące grupy osób niepełnosprawnych:

– z upośledzeniem umysłowym,

– z upośledzeniami widzenia,

– z upośledzeniami w zakresie środków porozumiewania się,

– z upośledzeniami natury organicznej,

– z upośledzeniami intelektualnymi,

– z upośledzeniami emocjonalnymi,

– z wadami zewnętrznymi,

– z wadami wewnętrznymi,

– z problemami związanymi z procesami starzenia się organizmu (2).

Podkreślono, że osoby niepełnosprawne mają prawo do pełnego uczestniczenia w życiu społecznym, a kobiety i dziewczęta niepełnosprawne mają pełne prawo do opieki ginekologicznej. Studenci byli zgodni, że pewne schorzenia w obrębie ginekologii same w sobie wiążą się z niepełnosprawnością, np. zaburzenia statyki narządów płciowych czy wrodzone wady rozwojowe żeńskich narządów płciowych (3, 4).

W dyskusji ze studentami podjęto temat, że świadomość zdrowotna niepełnosprawnych Polek ciągle jest o wiele niższa od wciąż niedostatecznej świadomości kobiet pełnosprawnych. Istotnie ważnym elementem jest zniesienie barier architektonicznych utrudniających dostęp niepełnosprawnych kobiet i dziewcząt do specjalistów i stworzenie odpowiednich udogodnień dla pacjentek niedowidzących, które pozwoliłyby zachować intymność podczas dotarcia do gabinetu ginekologa. Kolejnym także ważnym czynnikiem jest zniesienie barier informacyjnych, właściwie pojęta profilaktyka i edukacja prozdrowotna uwzględniająca specjalne wymagania pacjentek niepełnosprawnych (3-5).

Bariery informacyjne wynikają zarówno z mniejszego wskaźnika skolaryzacji dziewcząt i kobiet niepełnosprawnych w stosunku do populacji ogólnej. Studenci byli zgodni, że strategia zbierania wywiadu ginekologicznego musi być zróżnicowana w zależności od typu niepełnosprawności. W odniesieniu do osób z niepełnosprawnością fizyczną, badania psychologiczne wykazują zróżnicowanie umiejętności komunikacji interpersonalnej w zależności od momentu nabycia niepełnosprawności. Dziewczęta i kobiety z niepełnosprawnością fizyczną wrodzoną cechują się dobrą komunikatywnością i większą akceptacją własnego ciała. Natomiast kobiety, które nabyły niepełnosprawność w okresie dojrzewania, charakteryzują się zaprzeczeniem własnej kobiecości i seksualności oraz nadmierną wstydliwością.

Przekazano studentom wiedzę, że lekarz powinien wykazać się dużą empatią i podjąć próbę ukształtowania właściwych postaw wobec seksualności i zdrowia prokreacyjnego pacjentki. W przypadku badania pacjentek niepełnosprawnych może nastąpić konieczność zmiany techniki zbierania wywiadu, np. kobieta z porażeniem mózgowym może mieć na tyle zaburzoną mowę, że trzeba posłużyć się inną formą wywiadu. Zwrócono studentom uwagę, że czasem formę tłumacza może spełniać opiekun, jednak należy zachować ostrożność, by opiekun nie kreował wirtualnego obrazu klinicznego pacjentki. Natomiast inną metodą może być przygotowanie standaryzowanego wywiadu w ten sposób, by udzielane odpowiedzi były jednoznacznie dwuwartościowe. Studenci byli zgodni, że warto rozważyć opracowanie standardowych kwestionariuszy wywiadu ginekologicznego kobiety z dysfunkcją mowy lub słuchu. Sami studenci zwrócili uwagę, że w przypadku dziewcząt i kobiet posługujących się językiem migowym należy zawsze brać pod uwagę znacznie uboższy zasób słów pacjentki, a wywiad z pacjentką niewidomą powinien uwzględniać fakt utraty przez nią sporej części informacji, np. o obserwacji intensywności krwawień miesiączkowych. Zwrócono też uwagę studentom, że w badaniu podmiotowym powinno się także uwzględniać specyficzny stan psychiczny pacjentki, który może być wynikiem np. traumy powypadkowej – w przypadku nabytej niepełnosprawności. W wywiadzie lekarskim zatem, na co zwrócono uwagę studentów, warto uwzględnić dolegliwości w obrębie narządów płciowych i zaburzenia cyklu, bezpośrednio wynikające z etiologii niepełnosprawności (np. w okresie do 12 miesięcy od urazu rdzenia nerwowego u pacjentek występuje algo-oligomenorrhea lub amenorrhoea, w tej grupie kobiet także często spotyka się zaburzenia czucia w obrębie narządu rodnego, które mogą negatywnie wpływać na ich życie seksualnie (3).