Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Nowa Medycyna 1/1999, s. 19-26
Marek Modrzyński, Edward Zawisza, Urszula Samolińska-Zawisza
Układ chłonny gardła – ogólna charakterystyka
Pharyngeal lympahtic system – general characteristics
z Poradni Alergologicznej CSK Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Poradni: prof. dr hab. n. med. Edward Zawisza



W 1884 r. patolog niemiecki Wilhelm von Waldeyer-Hartz, który jako pierwszy kilkanaście lat wcześniej przedstawił genezę powstawania raka z komórek nabłonkowych, opisał w obrębie błony śluzowej gardła układ skupisk tkanki chłonnej, który określił mianem limfatycznego pierścienia twarzowego. W chwili obecnej układ ten od nazwiska odkrywcy nazywany jest powszechnie pierścieniem gardłowym Waldeyera. Pierścień ten wg Waldeyera biegnie śladem granicy, która oddzielała ektodermalne, wstępne odcinki przewodu pokarmowego i oddechowego od ich dalszych odcinków endodermalnych.
W skład pierścienia gardłowego chłonnego wchodzą:
1. Migdałki podniebienne.
2. Migdałek językowy.
3. Migdałek gardłowy.
4. Migdałki trąbkowe.
5. Grudki chłonne tylnej ściany gardła.
6. Pasma boczne.
Dwa pierwsze migdałki tworzą wzdłuż cieśni gardzieli dolne półkole wokół drogi pokarmowej, dwa następne tworzą półkole górne obejmujące drogę oddechową. Inne rozsiane skupiska tkanki chłonnej uzupełniają oba półkola w jeden zamknięty pierścień.
Migdałki podniebienne i migdałek gardłowy odgrywają w patologii gardła najważniejszą rolę.
Bogato rozwinięty układ, jakim jest pierścień Waldeyera, położony w newralgicznym punkcie, na granicy pomiędzy ektodernalną a endodermalną częścią drogi pokarmowej i oddechowej, nadaje gardłu specyficzny charakter i stawia przed nim trudne zadania.
MIGDAŁKI PODNIEBIENNE
Embriogeneza migdałków podniebiennych
Migdałki podniebienne są organem występującym w świecie zwierzęcym wyłącznie u ssaków, z wyjątkiem gryzoni. Pojawiły się one stosunkowo późno, ok. 100 milionów lat temu, jako ostatnie z narządów limfatycznych, miejwięcej równocześnie z węzłami chłonnymi.
Migdałki podniebienne rozwijają się z pozostałości grzbietowej części drugiej kieszonki skrzelowej. W czwartym miesiącu życia płodowego rozrastający się nabłonek wnika pasmami w leżącą pod nim tkankę łączną, w której tworzą się w ten sposób wgłębienia. Wokół rozrastającego się nabłonka rozwija się stopniowo tkanka limfatyczna. Komórki mezenchymalne tworzą siateczkę stanowiącą zrąb narządu. We wnikających pasmach nabłonka pojawia się z czasem światło łączące się z jamą ustną i w ten sposób powstają zatoki migdałków podniebiennych. Pod koniec życia płodowego grudki chłonne pierwotne, układ krypt oraz torebka migdałka przybierają ostateczny kształt (ryc. 1, 2, 3, 4).
Ryc. 1. Embrion ludzki dł. 5 mm. 1K, 2K – kieszonki skrzelowe; 1P, 2P – szczeliny skrzelowe; I, II, III – łuki skrzelowe; CA – tętnica szyjna.
Ryc. 2. Embrion ludzki dł. 9 mm. R – kieszonka Rathkego; TH – zawiązek grasicy.
Ryc. 3. Embrion ludzki dł. 14 mm.
Ryc. 4. Płód ludzki 107 mm. Ly – limfocyty; K – krypty.
Budowa anatomiczna i mikroskopowa migdałków podniebiennych
Migdałki podniebienne są skupiskami tkanki limfatycznej leżącymi obustronnie w obrębie gardła środkowego, w zagłębieniach pomiędzy łukami podniebienno-językowymi i podniebienno-gardłowymi (ryc. 5).
Ryc. 5. Umiejscowienie migdałków podniebiennych.
Zagłębienia te nazywane są zatokami migdałkowymi. Górna część zatoki migdałkowej nie wypełniona przez migdałek zwana jest dołem nadmigdałkowym. Górny biegun migdałka jest częściowo przykryty fałdem błony śluzowej rozpostartym poniżej miejsca zejścia się łuków podniebiennych, tzw. fałdem półksiężycowatym. Pod fałdem tym znajduje się duży dołek w kształcie zachyłka zwany jamą śródmigdałkową lub zatoką Tourtuala.
Dolny biegun migdałka leży jak na temblaku na drugim fałdzie błony śluzowej rozpostartym w postaci rozszerzającego się pasma pomiędzy tylną powierzchnią łuku podniebienno-językowego, a brzegiem nasady języka. Fałd ten to tzw. fałd trójkątny Hissa.
Migdałki mają kształt elipsoidalny. Ich oś długa skierowana jest ku tyłowi i dołowi. Mają ok. 2 cm długości i 1 cm szerokości – ich kształt i wygląd czynią je przez to podobnymi do owocu drzewa migdałowego.
W warunkach normalnych co najmniej 1/3 migdałka schowana jest w obrębie zatoki, pomiędzy łukami, jednak w tym zakresie istnieją duże różnice osobnicze. W zależności od stosunku migdałka do otaczających go łuków podniebiennych rozróżnia się migdałki wiszące, których większa część wystaje spoza łuków do światła gardła oraz migdałki osadzone, przykryte łukami podniebiennymi oprócz niedużej ich powierzchni przyśrodkowej (ryc. 6).
Ryc. 6. Typy migdałków podniebiennych. A – wiszący; B – osadzony.
Zewnętrzną powierzchnię migdałka pokrywa łącznotkankowa torebka, od której biegną łącznotkankowe pasma dzielące migdałek na zraziki. Torebka migdałka podniebiennego połączona jest łącznotkankowym pasmem z powierzchnią boczną nasady języka. Do części dolnej torebki migdałka dochodzą pojedyncze, krzyżujące się włókna mięśni podniebienno-gardłowego i zwieracza gardła górnego tworzące tzw. mięsień gardłowo-migdałkowy. Część włókien mięśniowych wnikać może do miąższu migdałka, co według niektórych autorów może być jednym z czynników predysponujących do powstawania ropni okołomigdałkowych (skurcz tych mięśni ma powodować zwężenie światła krypt i retencję wydzieliny).
Między torebką migdałka a powięzią zwieracza górnego gardła występuje przestrzeń wypełniona luźną tkanką łączną – przestrzeń okołomigdałkowa – dzięki czemu migdałek jest ruchomy względem podłoża i daje się łatwo od niego oddzielić w czasie operacji. W przestrzeni okołomigdałkowej przebiegają dwie żyły okołomigdałkowe, zstępujące od strony podniebienia miękkiego. Z migdałkami podniebiennymi związanych jest wiele gruczołów umiejscowionych głównie na zewnątrz jego torebki. Większość ich przewodów otwiera się na wolnej powierzchni błony śluzowej, a tylko nieliczne w kryptach. Wydzielina tych gruczołów spłukuje powierzchnię migdałka.
W dolnej części powierzchni bocznej wnikają do migdałka naczynia i nerwy. Migdałek podniebienny jest narządem bardzo dobrze unaczynionym przez gałęzie t. szyjnej zewnętrznej. Jego naczynia tworzą razem tzw. łańcuch tętniczy okołomigdałkowy (ryc. 7). W skład łańcucha wchodzą gałązki odchodzące od:
1) t. twarzowej,
2) t. językowej,
3) t. gardłowej wstępującej,
4) t. podniebiennej wstępującej,
5) t. gardłowej zstępującej,
6) t. szczękowej,
7) t. szyjnej zewnętrznej.
Ryc. 7. Naczynia migdałka.
Migdałki zawierają naczynia limfatyczne odprowadzające, nie mają natomiast naczyń limfatycznych doprowadzających. Chłonka z migdałka odpływa do węzłów podżuchwowych tylnych lub też bezpośrednio do węzłów szyjnych głębokich górnych ułożonych wzdłuż żyły szyjnej wewnętrznej. Węzły te ulegają powiększeniu w przypadku zmian zapalnych toczących się w obrębie migdałka. W wymazach cytologicznych z powierzchni migdałków udaje się stwierdzić następujące elementy:
1. Komórki nabłonka płaskiego z jego warstwy powierzchownej, średniej wielkości, wieloboczne lub okrągłe, z ziarnistym jądrem różnej wielkości. Komórki warstw głębszych – pośrednie i przypodstawne występują znacznie rzadziej, co świadczy o niezbyt intensywnym złuszczaniu się nabłonka.
2. Limfocyty różnej wielkości – od postaci młodych o szerokim rąbku cytoplazmy do drobnych, bardzo dojrzałych, o intensywnie barwiącym się jądrze.
3. Leukocyty obojętnochłonne, przeważnie wielojądrzaste.
4. Histiocyty – o intensywnie ale nierówno barwiącym się jądrze, mogące zawierać pyłki i zanieczyszczenia.
5. Rzadko spotykane plazmocyty, krwinki czerwone, pasemka śluzu i szczątki komórkowe.
Niezależnie od wielkości i makrostruktury anatomicznej, budowa histologiczna głównych składowych migdałków, tzn. tkanki limfatycznej i nabłonkowej jest podobna.
Migdałki podniebienne pokryte są nabłonkiem wielowarstwowym płaskim nierogowaciejącym. Nabłonek ten wnikając w głąb tworzy na wolnej powierzchni migdałka ok. 8-20 zagłębień. Te szczelinowate zagłębienia (krypty pierwotne) wiodą do rozgałęziających się na coraz mniejsze odnogi, aż do sześciorzędowych przewodów – krypt (zatok, dołków) migdałkowych wtórnych. Powoduje to, że strukturę migdałka porównuje się czasami do struktury gąbki kąpielowej. Obecność rozbudowanego systemu krypt sprawia, że powierzchnia pokryta nabłonkiem w jednym tylko migdałku wynosi ok. 295 cm2. Krypty te sięgać mogą w głąb, aż do torebki łącznotkankowej (ryc. 8).
Ryc. 8. Przekrój migdałka podniebiennego z widocznym systemem krypt.
Nabłonek migdałkowy w miarę wnikania w głąb narządu staje się stopniowo coraz niższy, miejscami zatraca ciągłość i jest obficie nacieczony przez wędrujące do światła krypt limfocyty. W miejscach tych sprawia on wrażenie „podziurawionego” (siateczkowego), a silne nacieczenie jego podstawnych warstw powoduje zupełne zatarcie jego dolnej granicy. Ta zmieniona tkanka nabłonkowa otrzymała nazwę tkanki limfatyczno-nabłonkowej lub inaczej limfoepitelialnej.
W okołogrudkowej strefie podnabłonkowej znajduje się system naczyń kapilarnych (High Endothelial Venules) zbudowanych z błony podstawnej oraz charakterystycznego w obrazie mikroskopowym nabłonka naczyniowego. Wspomniany system naczyń składa się z naczyń włosowatych właściwych o wymiarach 3-15 mm oraz stanowiących ich kontynuację sinusoidów o średnicy od 15,1 do 120 mm.
Limfocyty strefy podnabłonkowej, leżące pod błoną podstawną znajdują się w fazie zaktywowanej o czym świadczyć może, widoczna w mikroskopie elektronowym, obecność polirybosomów w cytoplazmie, wzrost liczby mitochondriów oraz jąderek i euchromatyny jądrowej. Limfocyty te pochodzą ze znajdujących się głębiej centrów rozrodczych, a także z puli komórek znajdujących się w krążeniu, recyrkulujących między systemem naczyń włosowatych, a nabłonkiem siateczkowym migdałka. Przechodzące do światła zatok limfocyty w części obumierają i przekształcają się w tzw. ciałka ślinowe. W preparatach cytologicznych mają one postać zwyrodniałych, pęcherzykowatych komórek, o więcej lub mniej zbitym jądrze, z ziarnistościami, w których zauważyć można ruchy Browna. W odróżnieniu od nich ciałka ślinowe, które powstały z granulocytów obojętnochłonnych, rozpoznać można dzięki szczątkom ich ziarnistości i wielokształtnemu jądru.
W kryptach migdałkowych mogą, jak to już było wspomniane, gromadzić się duże ilości żywych i martwych limfocytów zmieszanych ze złuszczonymi nabłonkami (w tym komórkami nabłonkowymi M), komórkami dendrytycznymi, komórkami Langerhansa, produktami rozpadu tkanek, cząstkami pokarmu i bakteriami. Ocenia się, że w jednym gramie wydzieliny z krypt migdałkowych obecnych być może ok. 108 bakterii, przy około dziesięciokrotnej przewadze występowania bakterii beztlenowych.
Pod wpływem procesów zapalnych toczących się w migdałkach do zatok przedostaje się znacznie większa liczba limfocytów, a ponadto dużo leukocytów i złuszczonych komórek nabłonka zatoki. Masy te mogą się powiększać i tworzyć czopy, które są stopniowo wydalane. W wyjątkowo rzadkich przypadkach mogą one ulec zwapnieniu – tworzą się wówczas kamienie migdałkowe. Przewlekłe procesy zapalne doprowadzić mogą również do tworzenia się w obrębie migdałków wysepek chrząstki i kości (ryc. 9, 10).
Ryc. 9. Przekrój migdałka podniebiennego (pow. 4 x).
Ryc. 10. Migdałek podniebienny (pow. 50 x). 1 – krypta pierwotna, 2 – grudka limfatyczna, 3 – gruczoł ślinowy, 4 – krypta wtórna.
Pod nabłonkiem pokrywającym migdałki znajduje się cienka warstwa tkanki łącznej, zawierającej znaczną ilość włókien tworzących brodawki. W tkance tej można zaobserwować zawsze różnej wielkości limfocyty, komórki tuczne oraz plazmocyty.
Analizując budowę mikroskopową ludzkiego migdałka podniebiennego w rejonach położonych w pobliżu krypt, wykazać można, obecność struktur analogicznych do grasiczych ciałek Hassala. Zakłada się, że ciałka te powstają w wyniku zamknięcia końcowych mikrokrypt migdałkowych podczas stymulacji antygenowej. Komórki nabłonkowe wyściełające te mikrokrypty, zamiast ulegać złuszczeniu do ich światła, mogą utracić swą polaryzację i w znacznym stopniu wnikać w parenchymę, tworząc koncentrycznie ułożone parakeratotyczne perły. Podobieństwo strukturalne ciałek migdałkowych i ciałek Hassala wytłumaczyć można na gruncie podobnej endodermalnej embriogenezy obu narządów oraz strukturalnej homologii wszystkich narządów limfoepitelialnych. W pobliżu krypt migdałkowych występują jednak przede wszystkim skupienia tkanki chłonnej o cechach aktywnych centrów rozrodczych – drugorzędowe grudki limfatyczne. Grudki limfatyczne mają kształt owalny i nie są ostro odgraniczone od otaczających tkanek, do których przenikają powstające w nich limfocyty. W preparatach histologicznych wybarwianych hematoksyliną i eozyną grudki chłonne, w związku z dużym nagromadzeniem i zagęszczeniem jąder limfocytów, wybarwiają się na ciemnoniebiesko.
Części zewnętrzne grudek, zwrócone w kierunku krypt określane są jako korona lub strefa płaszczowa.
Ośrodki rozmnażania grudek pojawiają się w kilka dni po stymulacji antygenem, a w przypadku braku dalszego jego napływu zanikają średnio po ok. trzech tygodniach.
W przypadku pobudzenia grudki limfatycznej przez antygen, w początkowym okresie, w jej środku pojawia się przejaśnienie określane jako centrum lub ośrodek rozmnażania. Przejaśnienie to wywołane jest luźniejszym układem chromatyny w jądrach intensywnie proliferujących limfocytów. Strefa ta wyraźnie odróżnia się od ciemno wybarwiającej się obwodowej części grudki zwanej pasem zagęszczenia. W strefie tej występują głównie limfocyty spoczynkowe posiadające bardziej zbitą chromatynę, co prowadzi do intensywniejszego pochłaniania hematoksyliny.
W końcowej fazie procesu intensywnej proliferacji budowa grudki jest bardziej skomplikowana, co pozwala na wyróżnienie kilku obszarów. W obszarze jasnym dominują centrocyty, natomiast w ciemnym centroblasty (tzn. limfoblasty powstałe w wyniku pobudzenia i proliferacji limfocytów B). W centralnej części grudki zaobserwować można często niewielką tętniczkę (ryc. 11).
Rys. 11. Budowa pobudzonej grudki limfatycznej. 1 – płaszcz grudki (limf. B), 2 – obszar zewnętrzny, 3 – centrocyty, 4 – centroblasty.
Strefa międzygrudkowa, zajmująca przestrzeń pomiędzy grudkami limfatycznymi zawiera postkapilarne naczynia żylne wysłane nabłonkiem endotelialnym. Jest to ważna droga, dzięki której limfocyty mogą wnikać do wnętrza migdałka, jak też opuszczać go. Komórki śródbłonka wspomnianych naczyń mają wpływ regulacyjny na migrację leukocytów. Zaktywowane komórki endotelialne są wyższe, posiadają dobrze wykształcone organelle komórkowe oraz widoczne jąderka.
Sieć naczyń włosowatych migdałka jest źródłem limfocytów znajdujących się w nabłonku krypt migdałkowych. Komórki leukocytarne migrują poprzez połączenia międzykomórkowe lub przez cytoplazmę komórek śródbłonka. Możliwa jest dzięki temu recyrkulacja limfocytów pomiędzy nabłonkiem siateczkowatym migdałka i krążeniem.
Metodami immunohistochemicznymi, udało się wykazać, że w naczyniach blisko torebki migdałka znajdują się głównie limfocyty T.
W badaniach Dono i wsp. z 1996 r. oceniano subpopulację podnabłonkowych limfocytów B, stanowiących ok. 5-10% wszystkich limfocytów B w migdałku podniebiennym. Wykazano m.in., że komórki te różnią się immunohistochemicznie od pozostałych limfocytów migdałkowych. I tak, małe (CD5–) limfocyty podnabłonkowe wykazywały fenotyp powierzchniowy IgM+, IgD+, CD23–, CD38?, CD10–, CD44+, podczas gdy np. limfocyty B centrów rozrodczych posiadały fenotyp CD23–,CD39–, CD38+, CD10+, CD44?, IgG+, a limfocyty zlokalizowane w obrębie płaszcza grudek limfatycznych miały fenotyp IgM+, IgD+,CD23+, CD39+, CD38–, CD10–, CD44++. W badaniu kolejnym wykazano dodatkowo różnice funkcjonalne pomiędzy poszczególnymi subpopulacjami migdałkowych limfocytów B. Wśród komórek immunologicznie aktywnych migdałka wyróżnić można cztery grupy:
1. Nabłonek komórek siateczki.
2. Pole pozapęcherzykowe.
3. Strefę osłonową centrów rozrodczych.
4. Centra rozrodcze (ryc. 12).
Rys. 12. Przekrój przez kryptę migdałka.
Curran i Johnes dokonali podziału grudki limfatycznej migdałków na trzy niezależne strefy, przyjmując jako kryterium podziału rodzaj wytwarzanych immunoglobulin oraz pełnione funkcje:
– strefa A – stanowi podstawową część grudki,
– strefa B – rozpoczyna się w niej synteza immunoglobulin,

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Nowa Medycyna 1/1999
Strona internetowa czasopisma Nowa Medycyna