© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2006, s. 154-157
*Grażyna Marczuk-Kolada, Elżbieta Łuczaj-Cepowicz
Ocena natężenia bólu i lęku wywołanego opracowaniem ubytków próchnicowych metodą ART i tradycyjną*
Assessment of pain and anxiety intensity caused by caries treatment with art method and rotary instruments
z Zakładu Stomatologii Dziecięcej Akademii Medycznej w Białymstoku
Kierownik: dr hab. n. med. Danuta Waszkiel
WSTĘP
Ból i lęk należą do grupy negatywnych stanów uczuciowych (1). Ból jest subiektywnym odczuciem towarzyszącym człowiekowi przez całe życie i ważnym sygnałem alarmowym, ostrzegającym organizm przed zagrażającym lub dokonującym się uszkodzeniem tkanek (1, 2, 3). Lęk to przykre uczucie podobne do strachu, ale w odróżnieniu do niego występuje bez wyraźnej przyczyny i ma swe źródło wewnątrz jednostki (1, 2, 3, 4, 5, 6).
Przyczyny lęku są bardzo złożone, jednak wielu autorów podkreśla, że ból ma szczególne znaczenie w jego powstawaniu (1, 2, 3, 4, 5, 6). Wizyta w gabinecie stomatologicznym celem leczenia próchnicy jest sytuacją wyzwalającą lęk u pacjentów zarówno w wieku rozwojowym, jak i dorosłych. Opracowanie ogniska próchnicowego metodą tradycyjną stosowaną zazwyczaj w leczeniu tej choroby powoduje obawy i poczucie niepewności. Prawie zawsze towarzyszy jej ból, który jest częstą przyczyną lęku, a nieprzyjemne dźwięki i wibracja dodatkowo potęgują to uczucie. W przypadku osób dorosłych stosowanie analgezji w celu eliminacji bólu jest metodą powszechnie wykorzystywaną, a rozwój farmakologii doprowadził do sytuacji, gdy istnieje niewiele ograniczeń do jej stosowania. W większości przypadków dzieci w wieku przedszkolnym boją się strzykawki i igły, co w istotny sposób utrudnia eliminowanie bólu podczas leczenia. Poszukiwanie skutecznych i mało traumatycznych sposobów leczenia próchnicy doprowadziło w ostatnich latach XX wieku do rozwoju nowych metod leczenia. Należy do nich atraumatyczne leczenie zachowawcze (ang. Atraumatic Restorative Treatment – ART). Z doświadczeń własnych wynika, że metoda ta jest dobrze tolerowana przez pacjentów w wieku przedszkolnym, a dane z piśmiennictwa potwierdzają ten fakt w grupie starszych pacjentów (7, 8, 9, 10, 11).
Celem badania była ocena bólu i lęku podczas leczenia ubytków próchnicowych metodą tradycyjną i ART u dzieci w wieku przedszkolnym.
MATERIAŁ I METODY
Do badań zakwalifikowano 32 pacjentów w wieku od 36 do 72 miesięcy, którzy posiadali co najmniej 2 ubytki próchnicowe w zębach trzonowych mlecznych. Powyższy warunek był głównym kryterium kwalifikującym pacjentów do tej oceny. Niektóre dzieci były wcześniej leczone stomatologicznie. Przyjęto następujący schemat postępowania. Niezależnie od stosowanej metody usunięcia zębiny próchnicowej we wszystkich przypadkach wiertarką turbinową ubytki otwierano i wykonywano wstępny zarys. Usunięcie zębiny próchnicowej przeprowadzono przy użyciu ekskawatorów (metoda ART) lub wiertarki konwencjonalnej (metoda tradycyjna). Ból i lęk towarzyszący leczeniu oceniono dwukrotnie podczas: otwarcia ubytku oraz usunięcia zębiny próchnicowej. Do określenia natężenia bólu zastosowano skalę FAS (Facial Affective Scale – Mc Grath) (12) zmodyfikowaną przez autorów na potrzeby tego badania. Oryginalną skalę uproszczono i zredukowano z 9 do 5 twarzy (ryc. 1), którym przyporządkowano kolejno wartości numeryczne 10, 30, 50, 70, 90. Do oceny lęku wykorzystano skalę Venhama z modyfikacją autorów holenderskich (13, 14). Kryteria tej oceny przedstawia tabela 1.
Ryc. 1. Zmodyfikowana twarzowa skala FAS (Facial Affective Scale).
Tabela 1. Kryteria oceny lęku według skali Venhama.
| 0 | pacjent zrelaksowany, uśmiechający się, jest w stanie rozmawiać, wykazuje pogodne zachowanie |
| 1 | pacjent nieswój, niepewny, może protestować krótko w celu wskazania dyskomfortu, ręce pozostają w dole lub są częściowo uniesione, napięty wyraz twarzy, zdolny do współpracy |
| 2 | spięty, ton głosu, pytania i odpowiedzi odzwierciedlają niepokój. Podczas stresującej procedury protest ustny, płacz, spięte i podniesione ręce, jednak nie przeszkadza za bardzo, protest może stać się bardziej nasilony, ale zgadza się na współpracę |
| 3 | niechętny, wyraźne słowne protesty, płacz, używa rąk do zatrzymania procedury, leczenie przebiega z trudnością |
| 4 | ogólny płacz, ruchy ciała wymagające przytrzymywania, protest zakłóca leczenie |
| 5 | bez kontaktu, mocny, głośny płacz, przeklinanie, wrzaski, niezdolny do słuchania, próbuje uciekać, wymaga fizycznego przytrzymywania |
Ból podczas pierwszej i drugiej ocenianej fazy opracowania ubytku, dzieci określały po zakończeniu leczenia, zaznaczając, która twarz najbardziej odpowiada ich odczuciom podczas danego etapu. Ocenę lęku przeprowadził lekarz, który nie wykonywał zabiegów leczniczych, ale był wcześniej zapoznany z kryteriami skali Venhama.
Uzyskane wyniki zestawiono w tabelach i opracowano statystycznie analizując uzyskane dane z wykorzystaniem testu parametrycznego t-Studenta przy poziomie istotności p<0,05.
WYNIKI
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Kępiński A.: Lęk. Kraków: Wyd. Sagittarius; 1992. 2.Dobrogowski J., Wordliczek J.: Medycyna bólu. Warszawa: Wyd. Lek. PZWL; 2004. 3.Gorczyński M.: Psychostomatologia dziecięca. Warszawa: Wyd. Med. Sanmedia; 1996. 4.Salmon P.: Psychologia w medycynie. Gdańsk: Gdański Wyd. Psychol.; 2002. 5.Saldziun D.: Próba oceny różnic w przeżywaniu lęku przez pacjentów w gabinecie stomatologicznym w dwóch środowiskach społecznych. Czas Stomat. 1979; 32, 10: 965-9. 6.Diner H.Ch., Maier Ch.: Leczenie bólu metody – leki – psychologia. Wrocław: Wyd. Med. Urban & Partner; 2005. 7. Limanowska-Shaw H., i wsp.: Skuteczność atraumatycznego leczenia zachowawczego próchnicy zębów – trzyletnie obserwacje kliniczne. Czas Stomat., 2000; 53, 4: 205-9. 8.Limanowska-Shaw H., i wsp.: Ocena nowej metody leczenia próchnicy przez lekarzy praktyków. Poznańska Stomat., 2000: 87-92. 9.Rahimtoola N.S., van Amerongen W.E.: Comparison of two tooth-saving preparation techniques in a treatment approach of one-surface cavities: Design of a study. J. Dent. Child., 1997; 334-9. 10. van Amerongen W.E., Rahimtoola S.: Is ART really atraumatic? Community Dent. Oral. Epidemiol., 1999; 27: 431-5. 11. Nadanovsky P., et al.: Removal of caries using only hand instruments: a comparison of mechanical and chemo-mechanical methods. Caries Res., 2001; 35: 384-9. 12. Mc Grath P.A., et al.: A new analogue scale for assessing children´s pain: an initial validation study. Pain 1996; 64: 435-43. 13. Venham L.: Children´s response to sequential dental visits. J. Dent. Res., 1977; 56, 5: 454-9. 14. Schriks M.C.M., van Amerongen W.E.: Atraumatic perspectives of ART: psychological and physiological aspects of treatment with and without rotary instruments. Community Dent. Oral. Epidemiol., 2003; 31: 15-20. 15.Cole B.O.I., Welbury R.R.: The atraumatic restorative treatment (ART) technique: does it have a place in everyday practice? Dent. Update 2000; 27: 118-23. 16.Bruzda-Zwiech A.: Ból i metody jego pomiaru u dzieci i młodzieży – aspekt stomatologiczny. Przegl. Stomat. Wieku Rozw., 2001; 3/4(35/36): 11-15. 17.Kobierska A., i wsp.: Badania lęku przed leczeniem stomatologicznym wśród młodzieży szkół średnich i wyższych w Białymstoku. Prot. Stom., 1991; 41, 3: 126-31. 18.Kobierska A.: Źródła postawy lękowej pacjenta stomatologicznego. Czas Stomat., 1995; 48, 9: 606-10. 19.Rahnama M., et al.: Aspekt psychologiczny w leczeniu stomatologicznym dzieci. Magazyn Stomat., 1998; 6: 40-1. 20.Malinowski J., Sporniak-Tutak K.: Stany emocjonalne pacjentów związane z leczeniem stomatologicznym. Czas Stomat., 1994; 47, 4: 294-6. 21.Fetkowska-Mielnik K., i wsp.: Problemy współpracy lekarza stomatologa z pacjentem w wieku rozwojowym. Czas Stomat., 1991; 44, 9: 600-2. 22.Novakowa K.: Badanie czynników wpływających na gotowość do leczenia stomatologicznego dzieci i młodzieży. Magazyn Stomat., 1991; 2: 23-5. 23.Maggirias J., Locker D.: Psychological factors and perceptions of pain associated with dental treatment. Community Dent. Oral. Epidemiol., 2002; 30: 151-9. 24.Ten Berge M., et al.: The etiology of childhood dental fear: the role of dental and conditioning experiences. J. Anxiety Disord., 2002; 16: 321-9. 25.Klages U., et al.: Anxiety sensitivity as predictor of pain in patients undergoing restorative dental procedures. Community Dent. Oral. Epidemiol., 2006; 34: 139-45.
