© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2001, s. 13-21
Dorota Olczak-Kowalczyk*
Ocena stanu higieny jamy ustnej i uzębienia u dzieci warszawskich w wieku od 3 do 7 roku życia
Assessment state of oral hygiene and of dention in children aged 3-7 living in Warsaw
ze Studium Stomatologicznego CMKP
B. Kierownik Studium: prof. dr hab. n. med. Krystyna Dobies
Jednym z podstawowych warunków prawidłowego rozwoju narządu żucia jest obecność pełnych łuków zębowych wolnych od próchnicy. Przerwanie ciągłości łuku zębowego lub rozległa próchnica w całym okresie rozwojowym mogą doprowadzić do zniekształceń narządu żucia i obniżenia jego sprawności. Czynniki te mogą jednak okazać się wyjątkowo niebezpieczne w okresie uzębienia mlecznego (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12). Destruktywna rola próchnicy może polegać na hamowaniu na drodze odruchu siły i napięcia mięśni żucia, zmniejszeniu wymiarów mesialno-dystalnych zębów mlecznych (tzw. „utrata częściowa”) lub przedwczesnej utracie zęba/zębów mlecznych.
Próchnica zębów mlecznych stanowi ciągle poważny problem epidemiologiczny i leczniczy (9, 13, 14, 15, 16). Badania epidemiologiczne dotyczące stanu uzębienia dzieci do trzeciego roku życia z regionu warszawskiego, prowadzone w latach 1972-73 i 1993-95, wykazały wprawdzie obniżający się trend próchnicy (frekwencja próchnicy uległa obniżeniu z 24,52% do 14,16%) zauważono jednak zwiększenie jej intensywności (wzrost liczby zębów dotkniętych próchnicą w grupie dzieci z uzębieniem próchnicowym) i ostry przebieg. W całej badanej populacji w latach 1993-95 średnia liczba zębów chorych wynosiła 7,1. W grupie dzieci do pierwszego roku życia próchnicą było objętych od 1 do 8 zębów, natomiast w grupie między 2 i 3 rokiem życia proces ten dotyczył już od 2 do 20 zębów (14). Niepokojący jest fakt, że proces próchnicowy atakuje uzębienie coraz młodszych dzieci. Pojawia się już między 7 i 12 miesiącem życia, a skutki działania próchnicy w odniesieniu do rozwoju narządu żucia będą tym poważniejsze im wcześniej to działanie wystąpi (4, 7, 10, 11).
Cel pracy
Celem pracy była ocena stanu higieny jamy ustnej oraz stanu zdrowia uzębienia mlecznego i stałego (określenie frekwencji i intensywności próchnicy) z uwzględnieniem potrzeb leczniczych w zakresie stomatologii zachowawczej i chirurgii wśród dzieci warszawskich w wieku od 3-go do 7-go roku życia.
Materiał i metoda
Klinicznymi badaniami epidemiologicznymi objęto grupę 513 dzieci w wieku 3-7 lat z losowo wybranych żłobków i przedszkoli warszawskich w dzielnicach Wola i Praga Południe. W dzielnicy Praga Południe zbadano 304 dzieci, a na Woli – 209 (tab. 1).
Tabela 1. Ogólna charakterystyka badanych z uwzględnieniem wieku i miejsca.
| Grupa wiekowa | Liczba zbadanych dzieci |
| Praga Południe | Wola | Łącznie |
| III | 64 | 54 | 118 |
| III | 81 | 60 | 141 |
| III | 98 | 62 | 160 |
| IV | 61 | 33 | 94 |
| Razem | 304 | 209 | 513 |
Wodrębniono 4 grupy wiekowe:
Grupa I – 3 lata +/– 3 miesiące.
Grupa II – powyżej 3 lat i 3 miesięcy do 4 lat i 9 miesięcy.
Grupa III – powyżej 4 lat i 9 miesięcy do 6 lat i 9 miesięcy.
Grupa IV – 7 lat +/– 3 miesiące.
Badania przeprowadzono w przedszkolach i żłobkach metodą rutynową za pomocą podstawowych narzędzi stomatologicznych w świetle bezcieniowej lampy stomatologicznej w zespole lekarz-asystentka.
W celu ich przeprowadzenia opracowano komputerowe karty badań na wzór kart WHO, w których uwzględniono m.in.:
1. informacje ogólne,
2. stan higieny jamy ustnej,
3. status zębowy i potrzeby lecznicze.
Ad. 1. Dane dotyczące informacji ogólnych (wiek, płeć, miejsce zamieszkania) uzyskano na podstawie ankiet wypełnianych przez rodziców badanych dzieci.
Ad. 2. Stan higieny określano za pomocą uproszczonego wskaźnika OHI-S wg Greena i Vermilliona. Płytkę bakteryjną oceniano przy sześciu zębach: 55 (16), 53 (13), 51 (11), 75 (36), 73 (13), 71 (31). W przypadku braku, któregoś z zębów, badano ząb sąsiedni. Płytkę nazębną oceniano na dwóch powierzchniach – wargowej (policzkowej) i podniebiennej (językowej), łącznie na 12 powierzchniach. Biorąc za podstawę średnie wartości wskaźnika OHI określano higienę jako dobrą – przy wartości od 0 do 1,0: jako dostateczną – przy wartości od 1,1 do 2,0; jako niedostateczną – przy wartości od 2,1 do 3,0.
Ad. 3.W statusie zębowym uwzględniono liczbę ognisk próchnicy pierwotnej i wtórnej, obecność laku, wypełnień, złamań koron zębów oraz braków zębowych z jednoczesnym określeniem potrzeb leczniczych (wypełnienia, leczenie miazgi, ekstrakcje). Określano frekwencję próchnicy, jej intensywność wyrażoną średnią liczbą PUW dla zębów mlecznych i PUW dla zębów stałych oraz wskaźnik leczenia.
Uzyskane wyniki badań klinicznych poddawano analizie statystycznej z zastosowaniem testu x2. W przypadku testu x2 obliczoną wartość statystyki (t) porównywano z wartością uzyskaną z tablicy statystycznej (t&) przy poziomie istotności p = 0,05 i n stopniach swobody. Hipotezę zerową (ho) odrzucano gdy t> = t&.
Wyniki i ich omówienie
1. Ocena stanu higieny jamy ustnej
Stan higieny jamy ustnej oceniono u 510 dzieci. W grupie tej uznano go za dobry w 156 przypadkach (30,6%), jako dostateczny w 306 przypadkach (60%) i niedostateczny w 48 (9,4%) (ryc. 1).
Ryc. 1. Graficzny obraz stanu higieny jamy ustnej w całej grupie badanej.
Należy zaznaczyć, że w placówkach, w których przeprowadzano badania, przeprowadzona była akcja mycia zębów po śniadaniu.
W ocenie stanu higieny jamy ustnej dzieci w poszczególnych dzielnicach (Praga Południe, Wola) zauważono jedynie nieznacznie lepszy stan higieny wśród dzieci praskich (tab. 2). Stwierdzone różnice nie były jednak istotne statystycznie. Analiza stanu higieny w zależności od płci nie wykazała istotnych różnic u dziewcząt i chłopców (tab. 3).
Tabela 2. Stan higieny (OHI) w dzielnicach Praga Południe i Wola.
| Dzielnica | Liczba dzieci zbadanych | Stan higieny |
| dobry | dostateczny | zły |
| Praga Płd. | 301 | 102 (33,89%) | 173 (57,48%) | 26 (8,64%) |
| Wola | 209 | 54 (25,84%) | 133 (63,64%) | 22 (10,53%) |
Tabela 3. Stan higieny jamy ustnej w zależności od płci badanych dzieci.
| Płeć | Liczba dzieci zbadanych | Stan higieny |
| dobry | dostateczny | zły |
| chłopcy | 254 | 76(29,92%) | 155(61,02%) | 23(9,08%) |
| dziewczynki | 256 | 80(31,25%) | 151(58,98%) | 25(9,77%) |
W trakcie badań nie zauważono również znaczniejszych różnic w ocenie stanu higieny jamy ustnej w zależności od wieku badanych dzieci (tab. 4). Jedynie u dzieci ze złą higieną stwierdzono różnice istotne statystycznie pomiędzy grupą najmłodszą (grupa I), a dziećmi z grup starszych (grupa II i III).
Tabela 4. Stan higieny jamy ustnej w zależności od wieku badanych dzieci.
| Grupa wiekowa | Liczba dzieci | Stan higieny OHI |
| dobry
| dostateczny
| zły
|
| n | n | % | n | % | n | % |
| I | 118
100% | 30 | 25,4 | 71 | 60,2 | 17 | 14,4 |
| II | 141
100% | 42 | 29,8 | 89 | 63,1 | 10 | 7,1 |
| III | 158
100% | 59 | 37,3 | 87 | 55,1 | 12 | 7,6 |
| IV | 93
100% | 25 | 26,9 | 59 | 63,4 | 9 | 9,7 |
| Łącznie: | 510
100% | 156 | 30,6 | 306 | 60,0 | 48 | 9,4 |
* Różnice istotne statystycznie przy p < 0,5 i 6 stopniach swobody
2. Ocena stanu uzębienia
W całej grupie badanej 348 dzieci (67,64%) posiadało uzębienie mleczne (I, II, III grupa wiekowa) natomiast 165 (32,36%) – uzębienie mieszane z przewagą zębów mlecznych (III i IV grupa wiekowa). W III grupie wiekowej 55,6% dzieci posiadało uzębienie mleczne a 44,4% uzębienie mieszane. W grupie 7-latków 100% dzieci posiadało uzębienie mieszane (tab. 5). Spośród 254 dzieci między 5 a 7 rokiem życia (III i IV grupa wiekowa) u 165 (64,9%) stwierdzono uzębienie mieszane z przewagą zębów mlecznych.
Tabela 5. Rodzaj uzębienia w poszczególnych grupach wiekowych z uwzględnieniem płci.
| Grupa | Płeć | Liczba dzieci z uzębieniem |
| mlecznym | mieszanym |
| III | chłopcy | 56 | 0 |
| dziewczynki | 62 | 0 |
| razem | 118 (100%) | 0 |
| III | chłopcy | 79 | 0 |
| dziewczynki | 62 | 0 |
| razem | 141 (100%) | 0 |
| III | chłopcy | 48 | 35 |
| dziewczynki | 41 | 36 |
| razem | 89 (55,6%) | 71 (44,4%) |
| IV | chłopcy | 0 | 38 |
| dziewczynki | 0 | 56 |
| razem | 0 | 94 (100%) |
Wśród badanych dzieci stwierdzono dużą frekwencję próchnicy. W całej badanej grupie wynosiła ona 86,35%, przy czym w dzielnicy Praga Południe – 84,21%, natomiast na Woli – 89,47% (różnica nieistotna statystycznie).
Analiza częstości występowania próchnicy w poszczególnych grupach wiekowych ujawniła jej wzrost wraz z wiekiem – od 74,58% w grupie najmłodszej do 94,68% w najstarszej (tab. 6). Analiza statystyczna wykazała istotność różnic w częstości występowania próchnicy między I i II grupą wiekową oraz między grupą I i IV. Nie stwierdzono istotności różnic między grupami II i III oraz III i IV. W całej grupie badanej próchnica częściej występowała u dziewcząt (87, 55%) niż u chłopców (85,19%). Analiza frekwencji próchnicy w poszczególnych grupach wiekowych w zależności od płci wykazała wyższą frekwencję u dziewcząt w grupach: I, II i IV. W grupie III natomiast próchnica częściej występowała u chłopców. Różnice te nie są jednak istotne statystycznie (tab. 7).
Tabela 6. Frekwencja próchnicy w uzębieniu mlecznym i mieszanym w poszczególnych grupach wiekowych.
| Grupa wiekowa | Frekwencja próchnicy |
| III | 74,58% |
| III | 87,94% |
| III | 88,75% |
| IV | 94,68% |
* Różnice istotne statystycznie przy poziomie istotności p < 0,05 i 1 stopniu swobody.
Tabela 7. Frekwencja próchnicy w poszczególnych grupach wiekowych z uwzględnieniem płci.
| Grupa wiekowa | Płeć | Frekwencja próchnicy |
| III | chłopcy | 69,64% |
| dziewczynki | 79,03% |
| III | chłopcy | 87,34% |
| dziewczynki | 88,71% |
| III | chłopcy | 90,36% |
| dziewczynki | 87,01% |
| IV | chłopcy | 92,11% |
| dziewczynki | 96,43% |
| Łącznie | chłopcy | 85,19% |
| dziewczynki | 87,55% |
Intensywność próchnicy w zębach mlecznych wyrażona średnią liczbą puw dla całej grupy badanej była bardzo duża i wynosiła 6,00. Badanie ujawniło wyższe puw u chłopców (6,12) niż u dziewcząt (5,87) (ryc. 2).
Ryc. 2. Wartości puw w zależności od płci w całej grupie badanej.
Większą część składowej puw, bez względu na grupę wiekową, stanowią zęby dotknięte próchnicą p = 5,08. Wartości składowych u (zęby usunięte) i w (zęby wypełnione) wynoszą odpowiednio 0,13 i 0,78. Ilustruje to rycina 3.
Ryc. 3. Graficzna ilustracja wielkości poszczególnych składowych puw.
Analiza średnich liczb puw w poszczególnych grupach wiekowych wykazała wzrost intensywności próchnicy wraz z wiekiem badanych dzieci. W grupie I wynosiła 4,05, w II – 6,11, w III – 6,75, natomiast w IV – 7,00 (tab. 8 i 9).
Tabela 8. Średnie liczby puw dla dzieci z uzębieniem mlecznym (I i II grupa wiekowa) w zależności od płci (n – liczba dzieci zbadanych).
| Grupa wiekowa | Płeć | n | p | u | w | puw |
| l. zębówz próchnicą | p | l. zębów usuniętych | u | l. zębów wypełnionych | w |
| I | dziewczynki | 62 | 256,0 | 4,13 | 2,0 | 0,03 | 11,0 | 0,18 | 4,34 |
| chłopcy | 56 | 203,0 | 3,63 | 3,0 | 0,05 | 3,0 | 0,05 | 3,73 |
| razem | 118 | 459,0 | 3,89 | 5,0 | 0,04 | 14,0 | 0,12 | 4,05 |
| II | dziewczynki | 62 | 326,0 | 5,26 | 2,0 | 0,03 | 25,0 | 0,40 | 5,69 |
| chłopcy | 79 | 449,0 | 5,68 | 11,0 | 0,14 | 49,0 | 0,62 | 6,44 |
| razem | 141 | 775,0 | 5,50 | 13,0 | 0,09 | 74,0 | 0,52 | 6,11 |
* Różnica istotna statystycznie przy p < 0,05.
Tabela 9. Średnie liczby puw dla dzieci z uzębieniem mlecznym bądź mieszanym (III i IV grupa wiekowa) w zależności od płci (n – liczba dzieci zbadanych).
| Grupa wiekowa | Płeć | n | p | u | w | puw |
| l. zębów z próchnicą | p/n | l. zębów usuniętych | u/n | l. zębów wypełnionych | w/n |
| III | dziewczynki | 77,00 | 386,00 | 5,01 | 8,00 | 0,10 | 91,00 | 1,18 | 6,30* |
| chłopcy | 83,00 | 489,00 | 5,89 | 9,00 | 0,11 | 97,00 | 1,17 | 7,17* |
| razem | 160,00 | 875,00 | 5,47 | 17,00 | 0,11 | 188,00 | 1,18 | 6,75 |
| IV | dziewczynki | 56,00 | 297,00 | 5,30 | 17,00 | 0,30 | 89,00 | 1,59 | 7,20* |
| chłopcy | 38,00 | 204,00 | 5,37 | 13,00 | 0,34 | 38,00 | 1,00 | 6,71* |
| razem | 94,00 | 501,00 | 5,33 | 30,00 | 0,32 | 127,00 | 1,35 | 7,00 |
* Różnica istotna statystycznie przy p < 0,05.
Średnia liczba puw w grupach I i IV jest wyższa u dziewcząt niż u chłopców. Różnice te są istotne statystycznie przy poziomie istotności p <0,05. W grupach II i III intensywność próchnicy zębów mlecznych jest wyż-sza u chłopców. Różnica ta jest istotna statystycznie jedynie w grupie III (ryc. 4).
Ryc. 4. Graficzny obraz intensywności próchnicy w poszczególnych grupach wiekowych z uwzględnieniem płci.
Analiza poszczególnych składowych wykazuje wyż-sze wartości p i u dla chłopców (wyjątek grupa I). U dziewcząt z grup I, III i IV stwierdzono natomiast wyż-szą składową w.
Wskaźnik leczenia zębów mlecznych w całej grupie badanej wynosi zaledwie 0,13 i jest wyższy u dziewcząt (0,14) niż u chłopców (0,12). Jego wartości w poszczególnych grupach wiekowych są zróżnicowane i wahają się od 0,03 w grupie dzieci najmłodszych do 0,202 w grupie dzieci najstarszych (tab. 10).
Tabela 10. Wartości wskaźnika leczenia zębów mlecznych w zależności od grupy wiekowej.
| Grupa wiekowa | Liczba zębów | Wskaźnik leczenia W/P + W |
| z próchnicą P | wypełnionych W |
| I | 459,00 | 14,00 | 0,030 |
| II | 775,00 | 74,00 | 0,087 |
| III | 875,00 | 188,00 | 0,177 |
| IV | 501,00 | 127,00 | 0,202 |
Potrzeby lecznicze dotyczące uzębienia mlecznego
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Dobies K. i wsp.: Kompleksowe leczenie pedodontyczno-protetyczne najmłodszych pacjentów. Doświadczenia własne. Mag. Stom. 1998, 7:23-29. 2. Gajda Z.: Elementy ortodoncji w praktyce lekarza niespecjalisty. Biblioteka Stomatologa; PZWL Warszawa 1984. 3. Hackenberg M.: Kieferfehlbildungen durch Verlust der Milchmolaren. ZM 1982, 14:1580-1584. 4. Karłowska I.: Oświata zdrowotna i profilaktyka w ortodoncji. Magazyn Stom. 1995, 7:11-14. 5. Masztalerz A.: Zapobieganie wadom zgryzu. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1994, 6/7:70-71. 6. Masztalerz A.: Stłoczenia zębów – problem nie tylko ortodontyczny. Magazyn Stomat. 1995, 1:17-26. 7. Orlik-Grzybowska A.: Podstawy ortodoncji. Podręcznik; PZWL, 1986 Warszawa. 8. Przylipiak S. i wsp.: Zaburzenia zgryzowo-zębowe jako następstwo przedwczesnej utraty trzonowych zębów mlecznych. Czas. Stom. 1988, 41:516-522. 9. Szpringer-Nodzak M.: Stomatologia wieku rozwojowego. Podręcznik, PZWL 1999 Warszawa. 10. Śmiech-Słomkowska G.: Znaczenie przedwczesnej utraty zębów mlecznych dla rozwoju zgryzu. Magazyn Stomatologiczny 1995, 5:26-28. 11. Śmiech-Słomkowska G., Rytlowa W.: Profilaktyka i wczesne leczenie ortodontyczne. Wybrane zagadnienia. Podręcznik, PZWL 1999 Warszawa. 12. Willershausen-Zonnchen B., Butenandt O.: Stomatologia dziecięca. Podręcznik, Urban&Partner 1997 Wrocław. 13. Gromadzińska-Zapłata E. i wsp.: Stan uzębienia dzieci w wieku przedszkolnym zamieszkujących środowisko miejskie. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1996, 2/3:64-68. 14. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Porównanie stanu zdrowotnego uzębienia dzieci do trzeciego roku życia z regionu warszawskiego badanych w latach 1971/1973 i 1992/1993. Magazyn Stomatologiczny 1993, 8:24-25. 15. Szpringer-Nodzak M. i wsp.: Stan zdrowia uzębienia dzieci do trzeciego roku życia w regionie warszawskim. Klinika Stomatologiczna 1994, 1:18. 16. Szpringer-Nodzak M.: Niepokojący stan uzębienia najmłodszej grupy dzieci. Nowa Stomatologia 1997, 1-2:8-10. 17. Jańczuk Z.: Stan narządu żucia polskiej populacji. Nowa Stomatologia 1997, 3:46-49. 18. Szewczyk M. i wsp.: Stan uzębienia dzieci 6-letnich w Polsce na podstawie badań epidemiologicznych przeprowadzonych w 1995 r. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1998, 1:46-48. 19. Waszkiel D. i wsp.: Stan pierwszych stałych zębów trzonowych u dzieci 7-letnich województwa białostockiego. Czas Stomat. 1996, XLIX, 3:158-161. 20. Wierzbicka M. i wsp.: Narodowy program ochrony narządu żucia w okresie 1997-2001. Czas. Stomat. 1999, LII, 4:271-281. 21. Drop B.: Stan uzębienia i potrzeby lecznicze u dzieci siedmioletnich z terenu Lubelszczyzny. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1994, 6-7:23-25. 22. Radlińska J. i wsp.: Ocena stanu pierwszych zębów trzonowych u dzieci szkolnych. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1993, 4:17-20. 23. Gajdzik-Plutecka D., Turska A.: Bilans uzębienia stałego u dzieci 7-letnich z makroregionu Warszawy. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1997, 4:8-10. 24. Kusiak A. i wsp.: Wstępne badania stomatologiczne wybranej losowo grupy dzieci z rodzin kaszubskich. Czas. Stomat. 1998, LI, 5:305-311. 25. Nowak-Malinowska H. i wsp.: Stan pierwszych zębów trzonowych stałych u dzieci 6-letnich z województwa wrocławskiego. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1996, 2/3:108-111. 26. Remiszewski A. i wsp.: Bilans uzębienia stałego u dzieci 7-letnich z makroregionu Warszawy – badania porównawcze. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1994, 6-7:95-96. 27. Stopa J. i wsp.: Próchnica zębów u dzieci w wieku 7 i 12 lat zamieszkałych na terenie województwa poznańskiego. Czas. Stomat. 1990, XLIII, 9:525-531. 28. Szpringer-Nodzak M., Janicha J.: Problem obustronnego występowania próchnicy w zębach pierwszych trzonowych stałych u dzieci. Klinika Stomatologiczna 1995-1:17-18. 29. Jakubowska A.: Praktyczne aspekty oświaty zdrowotnej w stomatologii. Czas. Stomat. 1994, XLVII, 3:215-219. 30. Masztalerz A.: Kierunki działania w zakresie opieki ortodontycznej nad dziećmi i młodzieżą szkolną. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1993, 3:34-38. 31. Masztalerz A.: Kierunki działania w zakresie opieki ortodontycznej nad dziećmi i młodzieżą szkolną. Prot. Stom. 1993, XLIII, 6:272-279. 32. Mielnik-Błaszczak M., Krawczyk D.: Profilaktyka próchnicy zębów u dzieci i młodzieży a cele zdrowia WHO na 2000 rok. Czas. Stomat. 1995, 30-33. 33. Mielnik-Błaszczak M., Krawczyk D.: Model profilaktyki próchnicy zębów u dzieci i młodzieży. Przegląd Stomatologii Wieku Rozwojowego 1993, 4:9-11.
