© Borgis - Nowa Pediatria 1/2013, s. 3-9
Joanna Kajak, *Dominik Olejniczak
Świadomość młodzieży szkół średnich na temat ryzyka wystąpienia płodowego zespołu alkoholowego, jako konsekwencji spożywania alkoholu przez kobiety w ciąży
Awareness of high school students about the risks of fetal alcohol syndrome, as a consequence of alcohol consumption by pregnant women
Katedra i Zakład Zdrowia Publicznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. Janusz Ślusarczyk
Summary
Introduction. Alcohol consumption during pregnancy is associated with a risk of fetal alcohol syndrome baby. The only consideration in the prevention of this disease is abstinence during pregnancy.
Aim. Aim of research is to assess the awareness of young people about the risks of alcohol consumption during pregnancy.
Materials and methods. The survey was conducted by using a diagnostic survey questionnaire of students’ high school matriculation classes. Study group consisted of 112 persons, including 53 women and 59 males.
Results. The study showed that the respondents’ knowledge of the topic is insufficient. This may be due to the fact that only 13% of the respondents were informed by a gynecologist during the visit of the impact of alcohol on the fetus. Thus, interest in the subject of health promotion and harmfulness take risky sexual behavior is defined as inadequate. In most cases, the respondents knowledge of fetal alcohol syndrome derive from school (34%) and the Internet (32%). The vast majority of respondents (68%), advice and information on maternal and child health in the media is looking for.
Conclusions. Fetal alcohol syndrome subjects has so far not been sufficiently addressed, which is a prerequisite to intensify social campaigns treating the health and life of unborn children, in the context of fetal alcohol syndrome.
WSTĘP
Spożywanie alkoholu przez kobiety w ciąży jest szeroko dyskutowanym problemem nie tylko w Polsce, ale i na świecie. Istnieje wiele teorii dotyczących wpływu bądź braku wpływu alkoholu na płód. W literaturze przedmiotu można się spotkać zarówno z zaleceniem spożywania niewielkich dawek alkoholu przez kobiety w ciąży, jak i z bezwzględnym zakazem. Temat ten jest wciąż niedostatecznie rozpoznany, a jedyna pewna informacja podawana przez źródła dotyczy braku tzw. bezpiecznej dawki alkoholu, tzn. takiej, której spożycie z całą pewnością nie zaszkodzi płodowi. Znany jest natomiast szereg konsekwencji spożywania alkoholu w ciąży, takich jak płodowy zespół alkoholowy (1, 2).
Wobec rozbieżnych poglądów na to zagadnienie niezbędne są dalsze badania, natomiast do czasu uzyskania jednoznacznych i niebudzących wątpliwości wyników, kobietom w ciąży, dla bezpieczeństwa własnego i dziecka, nie powinno zalecać się spożywania alkoholu.
Płodowy zespół alkoholowy po raz pierwszy zdiagnozowano w 1973 roku. Jako jego przyczynę określono spożywanie alkoholu przez kobietę w czasie ciąży. Nie mają tu znaczenia zarówno ilość spożytego alkoholu, jak i jego rodzaj. Nie istnieje również bezpieczny moment ciąży, w którym spożycie jakiegokolwiek alkoholu jest bezpieczne (3).
Alkohol to substancja toksyczna, której cząsteczki przenikają przez łożysko i mogą uszkodzić płód. Uszkodzenia te przyjmują różne formy: od mikrouszkodzeń układu nerwowego i narządów do pełnoobjawowego FAS (ang. Fetal Alcohol Syndrome). Etiologia FAS, jako bezpośredniej przyczyny powstania zaburzeń, które mu się przypisuje, nie jest do końca znana (4).
Badania wskazują, iż co trzecia kobieta w Polsce spożywa alkohol podczas ciąży, natomiast zdiagnozowanych przypadków FAS szacuje się na 900 rocznie. Warto zaznaczyć, że jest to liczba pełnoobjawowych przypadków, potwierdzonych diagnozą lekarską. Natomiast mówiąc o liczbie narodzonych dzieci, które borykają się z mniej poważnymi objawami i uszkodzeniami poalkoholowymi, należy szacować liczbę dziesięciokrotnie wyższą. Są to dzieci cierpiące na alkoholowy efekt płodowy (ang. fetal alcohol effects, FAE). Aby zdiagnozować alkoholowy syndrom płodowy muszą być spełnione cztery kryteria diagnozujące, mianowicie: udokumentowane picie alkoholu przez ciężarną, przed- i pourodzeniowy deficyt wzrostu, wagi i obwodu głowy, zatwierdzone uszkodzenie ośrodkowego układu nerwowego oraz zespół fizycznych anomalii objawiających się deformacjami twarzy, kończyn i narządów wewnętrznych. Trudność w diagnostyce FAS polega na potwierdzeniu jego przyczyny, czyli spożywania alkoholu przez kobietę podczas ciąży. Jest to jedyny czynnik chorobotwórczy dla FAS, gdzie przy jego eliminacji można osiągnąć stuprocentową skuteczność w profilaktyce tego schorzenia (5, 6).
Celem niniejszego badania jest ocena świadomości młodzieży na temat ryzyka związanego ze spożywaniem alkoholu przez kobiety w ciąży.
MATERIAŁ I METODY
Badanie przeprowadzone zostało metodą sondażu diagnostycznego przy użyciu autorskiego kwestionariusza, składającego się z 16 pytań o charakterze zamkniętym.
Grupę badaną stanowiło 112 osób, w tym 53 kobiety oraz 59 mężczyzn – uczniów klas maturalnych liceum ogólnokształcącego.
WYNIKI
Pytanie 1 dotyczyło znajomości zasad bezpieczeństwa kobiety i dziecka w czasie ciąży. Struktura odpowiedzi (ryc. 1) pokazuje, iż łącznie 96% ankietowanych swoją wiedzę na temat zasad bezpieczeństwa kobiety i dziecka podczas ciąży ocenia jako dobrą i przeciętną (przy czym 40% odpowiedziało, określając swoją wiedzę jako dobrą, a 56% jako przeciętną). Widoczna jest różnica pomiędzy postrzeganiem swojej wiedzy wśród kobiet, które oceniają ją jako lepszą od mężczyzn. Może to wynikać z większego zainteresowania tematem ciąży i macierzyństwa, bezpieczeństwa płodu i dziecka.
Ryc. 1. Jak oceniasz swoją wiedzę na temat zasad bezpieczeństwa kobiety i dziecka w czasie ciąży? Źródło: badania własne.
Kolejne pytanie (nr 2) miało na celu ustalenie, czy w szkole odbywały się zajęcia z wychowania seksualnego (wychowanie do życia w rodzinie) i miało charakter filtrujący. W miejscu badania zajęcia z edukacji seksualnej nazywane wychowaniem do życia w rodzinie odbywały się w ramach lekcji etyki i filozofii. Przeprowadzone zostały przez nauczyciela kwalifikowanego do prowadzenia tychże przedmiotów lekcyjnych. Uczęszczanie na te zajęcia było dobrowolne: 55% badanych (62 osoby) na te zajęcia nie uczęszczało, a pozostałe 45% (50 osób) w nich uczestniczyło. Niskie zainteresowanie tematem winno implikować zaproponowaniem metod zachęcenia młodzieży do poszerzania wiedzy ma ten temat zgodnie z zasadą evidence based.
50 osób, które uczęszczały na zajęcia wychowania seksualnego, w kolejnym pytaniu (nr 3) kwestionariusza odpowiedziało na pytanie o potrzebę przeprowadzania tychże zajęć. W opinii 28% uczniów (14 osób) takie zajęcia nie są potrzebne i nie chcieliby na takie uczęszczać w przyszłości. 40% (20 osób) odpowiedziało pozytywnie, natomiast pozostałe 32% (16 osób) nie wyraziło swojego zdania. Taka struktura odpowiedzi może niepokoić i świadczyć o być może zbyt dużej pewności swojej wiedzy. W tym przedziale wiekowym odpowiedzi takie budzą niepokój.
W pytaniu 4 respondenci w 43% zdeklarowali swoją aktywność seksualną. 19% przyznało się do braku takiej aktywności. Odpowiedzi odmówiło 37% ankietowanych.
Pytania 5 i 6 skierowane były wyłącznie do kobiet. 53 ankietowanym dziewczętom zadano pytanie o pierwszą wizytę u ginekologa (pyt. nr 5). Ponad połowa dziewcząt (30 osób) odpowiedziała, że była już u ginekologa, 17% odmówiło odpowiedzi, a 31% takiej wizyty jeszcze nie odbyło.
Dziewczęta, które zdeklarowały swoją pierwszą wizytę u ginekologa, odpowiedziały następnie na pytanie (nr 6), czy zostały poinformowane przez lekarza o skutkach spożywania alkoholu przez kobietę podczas ciąży. W 77% przypadków (23 osoby) takiej informacji nie podano. 13% respondentek otrzymało taką informację. 10% badanych odmówiło odpowiedzi.
Pytanie 7 dotyczyło wiedzy chłopców na temat wizyty ich partnerki u ginekologa Pośród ankietowanych chłopców (59 osób) ponad połowa (56% – 33 osoby), deklaruje, iż jest w stałym związku. Wśród nich (33% – 19 osób) na pytanie, czy jego partnerka jest już po pierwszej wizycie u ginekologa, odpowiedziało twierdząco. 40% badanych chłopców nie potrafiło odpowiedzieć na to pytanie w sposób jednoznaczny, ponieważ nie wiedziało o ewentualnej wizycie swojej partnerki w gabinecie ginekologicznym. Pozostała część (27%) odpowiedziała przecząco.
Na pytanie nr 8 o to, który z alkoholi można spożywać w ciąży, większość – 57% ankietowanych – odpowiedziała, iż żaden rodzaj alkoholu nie jest bezpieczny dla kobiety w ciąży i dziecka. Różnicując strukturę odpowiedzi ze względu na płeć, większą świadomością wykazały się kobiety.
9% kobiet oraz 28% mężczyzn określa wino, jako bezpieczny alkohol dla kobiety w ciąży i jej dziecka. Mniejsza część (10%) stwierdza, iż każdy z alkoholi jest bezpieczny pod warunkiem spożywania go w bezpiecznych ilościach (ryc. 2).
Ryc. 2. Rodzaje alkoholi bezpiecznych dla ciężarnej i dziecka. Źródło: badania własne.
W pytaniu nr 9 uczniowie pytani o bezpieczną dawkę alkoholu dla ciężarnej i dziecka w 53% odpowiedzieli poprawnie, stwierdzając, iż nie istnieje bezpieczna dawka alkoholu dla kobiety w ciąży. Część ankietowanych stanowiąca 26%, nie znała poprawnej odpowiedzi na to pytanie. Można zatem wysnuć wniosek, iż obszar ten wymaga podniesienia poziomu świadomości (ryc. 3).
Ryc. 3. Bezpieczna ilość alkoholu spożytego przez ciężarną. Źródło: badania własne.
Kolejnym zagadnieniem sprawdzającym wiedzę uczniów na temat bezpieczeństwa matki i dziecka jest pytanie nr 10 o bezpieczny czas ciąży, w którym ciężarna może spożywać alkohol bez konsekwencji zdrowotnych dla nienarodzonego dziecka. Rycina 4 przedstawia rozkład odpowiedzi wśród ankietowanych, uwzględniając ich płeć. Łącznie 62% respondentów odpowiedziało poprawnie, stwierdzając, iż w żadnym okresie ciąży matka nie powinna spożywać alkoholu, ponieważ aż do jej końca spożyty alkohol może wywołać poważne schorzenia i dysfunkcje u dziecka. 10% ankietowanych zaznaczyło odpowiedź „I trymestr”. Żaden z respondentów nie określił drugiego trymestru jako bezpiecznego pod kątem spożycia alkoholu przez matkę. III trymestr ciąży jest bezpieczny wg 9% respondentów. Najwięcej z nich, 54%, odpowiedziało poprawnie, stwierdzając iż żadna z proponowanych wcześniej odpowiedzi nie jest poprawna i w żadnym okresie ciąży kobieta nie powinna spożywać alkoholu. 20% nie znało odpowiedzi na to pytanie. Pomimo większości prawidłowych odpowiedzi, obszar ten również wymaga znacznego podniesienia świadomości respondentów i populacji.
Ryc. 4. Okres trwania ciąży, w którym można spożywać alkohol. Źródło: badania własne.
Na pytanie 11, czy ankietowany kiedykolwiek słyszał na temat zespołu FAS, 51% odpowiedziało twierdząco. Źródła wiedzy wymieniane przez uczniów to najczęściej szkoła (34%), internet (32%), media (29%). Rzadziej respondenci podawali jako źródło wiedzy na temat FAS ginekologa bądź innego lekarza (5%).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. http://www.fas.edu.pl (13.01.2012). 2. Czech E, Hartley M: Poalkoholowe uszkodzenia płodu jako niedoceniana przyczyna wad rozwojowych i zaburzeń neurobehawioralnych u dzieci. Alkoholizm i Narkomania 2004; 17(1-2): 9-20. 3. Jones KL, Smith DW: Recognition of the fetal alcohol syndrome in early infancy. Dysmorphology Unit, Department of Pediatrics, University of Washington School of Medicine, Seattle, Washington 98195, USA 1973 r. 4. Otowska J, Maślankowska I, Samsel E, Opacka A: Wiedza kobiet i mężczyzn o konsekwencjach spożywania alkoholu przez ciężarne. Położna. Nauka i praktyka 2009; 4(8): 11-16. 5. PBS na zlecenie PARPA „Picie alkoholu przez kobiety w ciąży”, Warszawa 2005. 6. Liszcz K: Dziecko z Alkoholowym Zespołem Płodowym w szkole. Wydawnictwo DOZiPU, Toruń 2007. 7. Pracownia Profilaktyki Młodzieżowej Pro-M Instytutu Psychiatrii i Neurologii w Warszawie, „Monitorowanie zachowań ryzykownych wśród młodzieży”, 2003. 8. Woynarowska B, Izdebski Z, Kołoło H, Mazur J: Inicjacja seksualna i stosowanie prezerwatyw oraz innych metod zapobiegania ciąży przez młodzież 15-letnią w Polsce i w innych krajach. Ginekol Pol 2004; 75(8): 621-632. 9. Ismail S, Buckley S, Budacki R et al.: Screening, Diagnosing and Prevention of Fetal Alcohol Syndrome: Is This Syndrome Treatable? Department of Biochemistry and Molecular and Cellular Biology, Georgetown University Medical Center 2010. 10. Łozińska-Czerniak A: Alkoholowy zespół płodowy. Zakład Dydaktyki Ginekologiczno-Położniczej, Wydział Nauki o Zdrowiu, Warszawski Uniwersytet Medyczny, 2008. 11. Tyra TL: Alkoholowy zespół płodowy – neurobehawioralne skutki prenatalnej ekspozycji na alkohol. Psychiatria Polska 1995; 29: 697-708. 12. PARPA, Świadomość skutków wynikających ze spożywania alkoholu przez kobietę w czasie ciąży, 2008. 13. Ogólnopolskie badanie sprawdzające świadomość skutków wynikających ze spożywania alkoholu przez kobietę w czasie ciąży przeprowadzone z inicjatywy Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA). 14. Ogólnopolskie badanie przeprowadzone przez Ipsos na zlecenie Fundacji „Rodzić po Ludzku”, 2005. 15. Czech E, Hartley M: Poalkoholowe uszkodzenia płodu jako niedoceniana przyczyna wad rozwojowych i zaburzeń neurobehawioralnych u dzieci. Alkoholizm i Narkomania 2004; 18(1-2): 9-20. 16. Boyle RJ: Wpływ niektórych używek i leków na płód noworodka. Pediatra po Dyplomie 2002; 6(6): 62-69.
