*Piotr Kochan
Probiotyki w profilaktyce i wspomaganiu leczenia wybranych schorzeń proktologicznych – aktualny stan wiedzy
Probiotics in the prophylaxis and supportive treatment of selected proctological disorders – state of the art
Zakład Bakteriologii, Ekologii Drobnoustrojów i Parazytologii Katedra Mikrobiologii, Uniwersytet Jagielloński, Collegium Medicum, Kraków
Kierownik Katedry: prof. dr hab. med. Małgorzata Bulanda
Summary
Studies on probiotics, prebiotics and synbiotics are conducted in many fields of medicine, but most data that are available relate to their use in the human gastrointestinal tract. So far most publications describing these uses touch on the topics of diarrhoeas and inflammatory bowel disease. The aim of this article was a review of literature regarding the use of probiotics and synbiotics, containing lactobacilli, in proctology over the last five years to sum up state of the art applications of such preparations. Publications of clinical studies on adults were analysed, which touched the subject of their use in surgery and conditions of the colon and rectum, e.g.: pouchitis, diverticulitis, constipation, haemorrhoids, anal fistulas and fissures. Summing up, the best available evidence for their use may be found, next to acute diarrhoeas and inflammatory bowel disease, in: pouchitis, diverticulitis and perioperative prophylaxis for surgery of the colon. Furthermore, there should be more efforts made to better document the efficacy of probiotics and synbiotics in the prophylaxis and assisted treatment of proctological disorders by performing well planned randomized placebo controlled clinical studies on large groups.
Wstęp
Z definicji probiotyki to żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza (1, 2). Definicja ostatnio uległa doprecyzowaniu, ponieważ Międzynarodowe Stowarzyszenie Naukowe na rzecz Probiotyków i Prebiotyków (International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics – ISAPP) opublikowało na łamach Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology konsensus nt. zakresu i używania terminu „probiotyk” (3). Uzupełnione kwestie dot. m.in.: (i) poprawy gramatycznej samej definicji; (ii) zawarcia w ramach definicji gatunków drobnoustrojów probiotycznych, dla których wykazano korzyści zdrowotne w badaniach z kontrolą placebo; (iii) wymogu, aby każde użycie słów „zawiera probiotyki” było poparte dowodami; (iv) oddzielenia żywych kultur bakterii typowo związanych z żywnością fermentowaną, dla których nie udowodniono korzyści zdrowotnych, od probiotyków; (v) oddzielenia mikroflory jelitowej przeszczepianej pacjentom (tzw. „przeszczepy kału”) od probiotyków; (vi) nowo odkrywanych szczepów i zbiorów szczepów zawierających zdefiniowane drobnoustroje z próbek od ludzi, z wystarczającymi dowodami potwierdzającymi ich bezpieczeństwo i skuteczność, gdzie można stosować definicję „probiotyk”. Z kolei prebiotyki to wybiórczo fermentowany składnik pokarmowy skutkujący swoistymi zmianami składu i/lub aktywności mikroflory przewodu pokarmowego, przynoszący korzyści zdrowotne dla gospodarza (4, 5). Gdy połączymy w preparacie probiotyk z prebiotykiem, otrzymamy synbiotyk. Probiotykami nie są martwe drobnoustroje, ich pochodne i produkty.
Najlepiej przebadanymi obszarami dotyczącymi zastosowania probiotyków jest przewód pokarmowy, a także kobiece drogi moczowo-płciowe. Jeśli chodzi o badania z zastosowaniem dobroczynnych szczepów w przewodzie pokarmowym, zdecydowanie najlepiej udokumentowane wydaje się ich zastosowanie w profilaktyce i wspomaganiu leczenia biegunek, przede wszystkim ostrych, infekcyjnych, a także związanych z antybiotykoterapią, gdzie dowiedziono, iż skracają czas choroby oraz zmniejszają dolegliwości (6-11). W ramach profilaktyki lub wspomagania leczenia stanów zapalnych i zakażeń kobiecych dróg moczowo-płciowych, w tym bakteryjnej waginozy, stosuje się z kolei szczepy mające powinowactwo do nabłonka pochwy (12, 13). Jednym z ostatnich badań wykonanych w naszym ośrodku przez Kochana i wsp. było badanie nt. aktywności wybranych szczepów Lactobacillus wobec najczęstszego pasożyta przenoszonego drogą płciową – Trichomonas vaginalis, gdzie wykazano aktywność szczepów pochodzących z preparatów ginekologicznych podawanych doustnie wobec ww. patogenu (14). Badania prowadzone są także w wielu innych dziedzinach medycyny i nauk o życiu, np. alergiach i schorzeniach dermatologicznych, zakażeniach dróg oddechowych w tym zapaleniach płuc związanych z mechaniczną wentylacją (VAP), w stomatologii itp., a wyszukiwanie publikacji za pomocą hasła „probiotyk” w samej bazie www.pubmed.com daje wynik 11 230 w ostatnim 10-leciu (dostęp aktualny w dn. 10 grudnia 2014 r.), z czego ponad połowa publikacji pochodzi z ostatnich 5 lat.
W temacie proktologii i probiotyków, za wyjątkiem profilaktyki powikłań nieswoistych zapaleń jelit, nie ma wielu publikacji.
Cel pracy
Celem niniejszej pracy jest opracowanie przeglądu najnowszych doniesień w tej dziedzinie na podstawie literatury światowej i przykładów o potencjalnym znaczeniu lokalnym.
Materiał i metody
Po pierwsze, przestudiowano aktualne stanowisko ISAPP dot. mechanizmu oddziaływania probiotyków, które mogło mieć wpływ na analizę wyników literatury (3). Według najnowszych wytycznych ISAPP mechanizmy oddziaływania probiotyków mogą dzielić się na:
– najczęstsze – rozpowszechnione, dotyczą: odporności na kolonizację, produkcji kwasu i krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, regulacji pasażu jelitowego, normalizacji zaburzonej mikroflory, zwiększenia wymiany enterocytów, współzawodnictwa i eliminacji patogenów,
– częste – gatunkowo-zależne, dotyczą: syntezy witamin, bezpośredniego antagonizmu, wzmocnienia bariery jelitowej, metabolizmu soli kwasów żółciowych, aktywności enzymatycznej i neutralizacji karcynogenów,
– rzadkie – szczepo-zależne, dotyczą: oddziaływania na układy: nerwowy, odpornościowy, endokrynny, wytwarzania swoistych substancji bioaktywnych (3).
Kolejnym krokiem było dokonanie przeglądu literatury z ostatnich 5 lat na temat probiotyków i schorzeń dystalnego odcinka przewodu pokarmowego. Przeszukano bazę artykułów medycznych PubMed (dostęp aktualny w dn. 10 grudnia 2014 r., www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/), zawężając obszar wyszukiwania do ostatniego pięciolecia. Użyto następujących haseł anglojęzycznych odnoszących się do zabiegów i schorzeń układu pokarmowego w proktologii dorosłych, m.in. owrzodzeń śluzówki, przetok i szczelin odbytu, a także guzków krwawniczych: „probiotic(s)”, „prebiotic(s)”, „synbiotic(s)”, „inulin” wraz z hasłami „proctology/colorectal surgery”, „colon”, „colonic”, „rectum”, „rectal”, „anus”, „anal”, „ulceration”, „ulcer”, „fissure”, „fistula”, „diverticulitis”, „he(a)morrhoid(s)”. Prac na temat probiotyków i IBD jest bardzo wiele, stąd autor uznał za zasadne odrzucenie haseł zawierających nieswoiste zapalenia jelit, „ulcerative colitris” i „Crohn’s disease”, chyba że dotyczyły leczenia (chirurgicznego) powikłań tych chorób. Następnie przeanalizowano odnalezione publikacje pod kątem trafności i wyeliminowano prace, gdzie badania nad probiotykami nie były głównym tematem, dotyczyły tylko dzieci, nie odnosiły się bezpośrednio do badań na ludziach lub hasła o nich pojawiały się jedynie wzmiankowo. Poszeregowano prace według jednostek chorobowych, a następnie omówiono w dyskusji.
Wyniki
Wyniki wyszukiwania haseł nt. probiotyków i prebiotyków w proktologii 5 lat wstecz rysują się następująco:
– „probiotic(s)” wraz z kombinacją haseł wymienionych w sekcji „Materiał i metody”: 689 publikacji,
– „prebiotic(s)” wraz z kombinacją haseł: 281 publikacji,
– „synbiotic(s)” wraz z kombinacją haseł: 54 publikacje,
– „inulin” wraz z kombinacją haseł: 131 publikacji.
Łącznie wyodrębniono 127 publikacji, które dotykały tematu proktologii, ale przy bliższej analizie wyeliminowano według kryteriów opisanych w „Materiale i metodach” dalsze badania, pozostawiając łącznie do analizy 44 artykuły, gdzie trafność pokrywała się z założeniami niniejszej pracy. Poniżej opisano najnowsze badania w dziedzinie stanów zapalnych dolnego odcinka przewodu pokarmowego.
Nieswoiste stany zapalne jelita grubego i odbytnicy
Większość prac poruszających tematykę stanów zapalnych jelita i odbytnicy dotyczyła nieswoistych zapaleń jelit, zarówno wrzodziejącego zapalenia jelita grubego, jak i choroby Leśniowskiego-Crohna. Ponieważ zgodnie z założeniem IBD nie stanowiło zagadnienia omawianego w niniejszej publikacji, autor nie rozwija tego tematu, pomimo iż jest to najczęściej, obok zespołu jelita drażliwego, badany obszar. Tutaj od długiego czasu niewiele się zmienia i w dalszym ciągu zdecydowanie więcej prac, wykazujących większą lub mniejszą skuteczność szczepów, dotyczy zastosowania probiotyków u pacjentów cierpiących na wrzodziejące zapalenie jelita grubego w celu utrzymania remisji lub wspomagania leczenia. Jednak w dalszym ciągu nie ma wystarczających dowodów, które pozwalałyby jednoznacznie zarekomendować probiotyki, prebiotyki lub synbiotyki w leczeniu IBD (15).
Zespół jelita drażliwego
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Araya M, Morelli L, Reid G et al.: Joint FAO/WHO Working Group report on drafting guidelines for the evaluation of probiotics in food. World Health Organization, Food and Agriculture Organization of the United Nations, London, Canada 2002. 2. Kochan P (red.): Światowa Organizacja Zdrowia, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa. Probiotyki w żywności. Właściwości zdrowotne i żywieniowe oraz wytyczne do ich oceny. Polskie Towarzystwo Probiotyczne i Prebiotyczne, Kraków 2007. 3. Hill C, Guarner F, Reid G et al.: Expert consensus document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics consensus statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nat Rev Gastroenterol Hepatol 2014; 11: 506-514. 4. Gibson GR, Scott KP, Rastall RA et al.: Dietary prebiotics: current status and new definition. Food Science and Technology Bulletin: Functional Foods 2010; 7: 1-19. 5. Kochan P (red.): Agencja Usługowa ds. Jakości i Standardów Żywności, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa. Odprawa Techniczna FAO dotycząca Prebiotyków. Polskie Towarzystwo Probiotyczne i Prebiotyczne, Kraków 2008. 6. Szajewska H, Skórka A, Ruszczyński M, Gieruszczak-Białek D: Meta-analysis: Lactobacillus GG for treating acute gastroenteritis in children – updated analysis of randomised controlled trials. Aliment Pharmacol Ther 2013; 38: 467-476. 7. Allen SJ, Martinez EG, Gregorio GV, Dans LF: Probiotics for treating acute infectious diarrhoea. Cochrane Database Syst Rev 2010; 11: CD003048. 8. Goldenberg JZ, Ma SS, Saxton JD et al.: Probiotics for the prevention of Clostridium difficile-associated diarrhea in adults and children. Cochrane Database Syst Rev 2013; 5: CD006095. 9. Bernaola Aponte G, Bada Mancilla CA, Carreazo NY, Rojas Galarza RA: Probiotics for treating persistent diarrhoea in children. Cochrane Database Syst Rev 2013; 8: CD007401. 10. Johnston BC, Goldenberg JZ, Vandvik PO et al.: Probiotics for the prevention of pediatric antibiotic-associated diarrhea. Cochrane Database Syst Rev 2011; 11: CD004827. 11. Hempel S, Newberry SJ, Maher AR et al.: Probiotics for the prevention and treatment of antibiotic-associated diarrhea: a systematic review and meta-analysis. JAMA 2012; 307: 1959-1969. 12. Huang H, Song L, Zhao W: Effects of probiotics for the treatment of bacterial vaginosis in adult women: a meta-analysis of randomized clinical trials. Arch Gynecol Obstet 2014; 289: 1225-1234. 13. Bodean O, Munteanu O, Cirstoiu C et al.: Probiotics – a helpful additional therapy for bacterial vaginosis. J Med Life 2013; 6: 434-436. 14. Kochan P, Pietrzyk A, Papir B et al.: Ocena oddziaływania in vitro doustnych szczepów probiotycznych na najczęstszego pasożyta dróg rodnych – Trichomonas vaginalis. Zakażenia 2014; 5: 40-45. 15. Ghouri YA, Richards DM, Rahimi EF et al.: Systematic review of randomized controlled trials of probiotics, prebiotics, and synbiotics in inflammatory bowel disease. Clin Exp Gastroenterol 2014; 7: 473-487. 16. Ford AC, Quigley EM, Lacy BE et al.: Efficacy of prebiotics, probiotics, and synbiotics in irritable bowel syndrome and chronic idiopathic constipation: systematic review and meta-analysis. Am J Gastroenterol 2014; 109: 1547-1561. 17. Batista D, Raffals L: Role of intestinal bacteria in the pathogenesis of pouchitis. Inflamm Bowel Dis 2014; 20: 1481-1486. 18. Guslandi M: Role of probiotics in the management of pouchitis. Curr Pharm Des 2014; 20: 4561-4564. 19. Persborn M, Gerritsen J, Wallon C et al.: The effects of probiotics on barrier function and mucosal pouch microbiota during maintenance treatment for severe pouchitis in patients with ulcerative colitis. Aliment Pharmacol Ther 2013; 38: 772-783. 20. Gionchetti P, Calafiore A, Pratico C et al.: Randomized controlled trials in pouchitis. Rev Recent Clin Trials 2012; 7: 303-306. 21. Holubar SD, Cima RR, Sandborn WJ, Pardi DS: Treatment and prevention of pouchitis after ileal pouch-anal anastomosis for chronic ulcerative colitis. Cochrane Database Syst Rev 2010; 6: CD001176. 22. Banasiewicz T, Stojcev Z, Walkowiak J et al.: Long-Term Use of Probiotics Lactobacillus and Bifidobacterium Has a Prophylactic Effect on the Occurrence and Severity of Pouchitis: A Randomized Prospective Study. Biomed Res Int 2014; 2014: 208064. 23. Tursi A: New physiopathological and therapeutic approaches to diverticular disease: an update. Expert Opin Pharmacother 2014; 15: 1005-1017. 24. Tursi A: Efficacy, safety, and applicability of outpatient treatment for diverticulitis. Drug Healthc Patient Saf 2014; 6: 29-36. 25. Narula N, Marshall JK: Role of probiotics in management of diverticular disease. J Gastroenterol Hepatol 2010; 25: 1827-1830. 26. Lamiki P, Tsuchiya J, Pathak S et al.: Probiotics in diverticular disease of the colon: an open label study. J Gastrointestin Liver Dis 2010; 19: 31-36. 27. Tursi A: Advances in the management of colonic diverticulitis. CMAJ 2012; 184: 1470-1476. 28. Tursi A, Brandimarte G, Elisei W et al.: Randomised clinical trial: mesalazine and/or probiotics in maintaining remission of symptomatic uncomplicated diverticular disease – a double-blind, randomised, placebo-controlled study. Aliment Pharmacol Ther 2013; 38: 741-751. 29. Lahner E, Esposito G, Zullo A et al.: High-fibre diet and Lactobacillus paracasei B21060 in symptomatic uncomplicated diverticular disease. World J Gastroenterol 2012; 18: 5918-5924. 30. Stollman N, Magowan S, Shanahan F, Quigley EM; DIVA Investigator Group: A randomized controlled study of mesalamine after acute diverticulitis: results of the DIVA trial. J Clin Gastroenterol 2013; 47: 621-629. 31. Sakai T, Kubota H, Gawad A et al.: Effect of fermented milk containing Lactobacillus casei strain Shirota on constipation-related symptoms and haemorrhoids in women during puerperium. Benef Microbes 2014; Nov 6: 1-10 (Epub ahead of print). 32. Magro DO, de Oliveira LM, Bernasconi I et al.: Effect of yogurt containing polydextrose, Lactobacillus acidophilus NCFM and Bifidobacterium lactis HN019: a randomized, double-blind, controlled study in chronic constipation. Nutr J 2014; 13: 75. 33. Del Piano M, Carmagnola S, Anderloni A et al.: The use of probiotics in healthy volunteers with evacuation disorders and hard stools: a double-blind, randomized, placebo-controlled study. J Clin Gastroenterol 2010; 44: S30-34. 34. Fateh R, Iravani S, Frootan M et al.: Synbiotic preparation in men suffering from functional constipation: a randomised controlled trial. Swiss Med Wkly 2011; 141: w13239. 35. Lundell L: Use of probiotics in abdominal surgery. Dig Dis 2011; 29: 570-573. 36. Wallström A, Frisman GH: Facilitating early recovery of bowel motility after colorectal surgery: a systematic review. J Clin Nurs 2014; 23: 24-44. 37. Pellino G, Sciaudone G, Candilio G et al.: Early postoperative administration of probiotics versus placebo in elderly patients undergoing elective colorectal surgery: a double-blind randomized controlled trial. BMC Surg 2013; 13: S57. 38. Sadahiro S, Suzuki T, Tanaka A et al.: Comparison between oral antibiotics and probiotics as bowel preparation for elective colon cancer surgery to prevent infection: prospective randomized trial. Surgery 2014; 155: 493-503. 39. Mangell P, Thorlacius H, Syk I et al.: Lactobacillus plantarum 299v does not reduce enteric bacteria or bacterial translocation in patients undergoing colon resection. Dig Dis Sci 2012; 57: 1915-1924. 40. Stephens JH, Hewett PJ: Clinical trial assessing VSL#3 for the treatment of anterior resection syndrome. ANZ J Surg 2012; 82: 420-427. 41. Jeppsson B, Mangell P, Thorlacius H: Use of probiotics as prophylaxis for postoperative infections. Nutrients 2011; 3: 604-612. 42. Gianotti L, Morelli L, Galbiati F et al.: A randomized double-blind trial on perioperative administration of probiotics in colorectal cancer patients. World J Gastroenterol 2010; 16: 167-175. 43. Ohigashi S, Hoshino Y, Ohde S, Onodera H: Functional outcome, quality of life, and efficacy of probiotics in postoperative patients with colorectal cancer. Surg Today 2011; 41: 1200-1206. 44. Friederich P, Verschuur J, van Heumen BW et al.: Effects of intervention with sulindac and inulin/VSL#3 on mucosal and luminal factors in the pouch of patients with familial adenomatous polyposis. Int J Colorectal Dis 2011; 26: 575-582. 45. Turunen K, Tsouvelakidou E, Nomikos T et al.: Impact of beta-glucan on the faecal microbiota of polypectomized patients: a pilot study. Anaerobe 2011; 17: 403-406. 46. Sapidis N, Tziouvaras C, Ioannidis O et al.: The effect of glutamine and synbiotics on the healing of colonic anastomosis. Rev Esp Enferm Dig 2014; 106: 255-262. 47. Liu Z, Qin H, Yang Z et al.: Randomised clinical trial: the effects of perioperative probiotic treatment on barrier function and post-operative infectious complications in colorectal cancer surgery – a double-blind study. Aliment Pharmacol Ther 2011; 33: 50-63. 48. Xia Y, Yang Z, Chen HQ, Qin HL: Effect of bowel preparation with probiotics on intestinal barrier after surgery for colorectal cancer. Zhonghua Wei Chang Wai Ke Za Zhi 2010; 13: 528-531. 49. Lee H, Kim YH, Kim JH et al.: A feasibility study of probiotics pretreatment as a bowel preparation for colonoscopy in constipated patients. Dig Dis Sci 2010; 55: 2344-2351. 50. Zhang JW, Du P, Chen DW et al.: Effect of viable Bifidobacterium supplement on the immune status and inflammatory response in patients undergoing resection for colorectal cancer. Zhonghua Wei Chang Wai Ke Za Zhi 2010; 13: 40-43. 51. Buckman SA, Heise CP: Nutrition considerations surrounding restorative proctocolectomy. Nutr Clin Pract 2010; 25: 250-256. 52. He D, Wang HY, Feng JY et al.: Use of pro-/synbiotics as prophylaxis in patients undergoing colorectal resection for cancer: a meta-analysis of randomized controlled trials. Clin Res Hepatol Gastroenterol 2013; 37: 406-415. 53. Instrukcja użycia ProctoLact. Dietetyczny środek spożywczy specjalnego przeznaczenia medycznego. Miralex sp. z o.o. Data sporządzenia instrukcji: lipiec 2014. 54. De Preter V, Ghebretinsae AH, Abrahantes JC et al.: Impact of the synbiotic combination of Lactobacillus casei shirota and oligofructose-enriched inulin on the fecal volatile metabolite profile in healthy subjects. Mol Nutr Food Res 2011; 55: 714-722. 55. Mauro MO, Monreal MT, Silva MT et al.: Evaluation of the antimutagenic and anticarcinogenic effects of inulin in vivo. Genet Mol Res 2013; 12: 2281-2293. 56. Tarini J, Wolever TM: The fermentable fibre inulin increases postprandial serum short-chain fatty acids and reduces free-fatty acids and ghrelin in healthy subjects. Appl Physiol Nutr Metab 2010; 35: 9-16. 57. Clegg M, Shafat A: Gastric emptying and orocaecal transit time of meals containing lactulose or inulin in men. Br J Nutr 2010; 104: 554-559.
