Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2018, s. 121-127 | DOI: 10.25121/PF.2018.19.2.121
*Justyna Chanaj-Kaczmarek, Michał Wysocki
Skład chemiczny, właściwości biologiczne i lecznicze ziela dymnicy lekarskiej (Fumaria officinalis L.)
Chemical composition, biological and therapeutic activity of fumitory herb (Fumaria officinalis L.)
Katedra i Zakład Farmakognozji, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. farm. Wiesława Bylka
Streszczenie
W artykule przedstawiono aktualny stan wiedzy na temat chemizmu oraz aktywności farmakologicznej dymnicy lekarskiej (Fumaria officinalis L.). Rodzaj Fumaria L. (łac. fumus – dym) liczy ok. 55 gatunków roślin rocznych, występujących w Azji, na północy Afryki i w Europie. W Polsce dymnica lekarska porasta pola uprawne, nieużytki, przydroża i ogrody. Ziele dymnicy lekarskiej zawiera liczne alkaloidy izochinolinowe i indenobenzazepinowe, flawonoidy (pochodne kwercetyny i kemferolu), kwasy organiczne oraz sole mineralne. Wyniki badań, w tym również badań klinicznych, wskazują, że związki zawarte w surowcu wykazują działanie rozkurczowe na mięśnie gładkie jelit, dróg żółciowych i moczowych oraz naczyń krwionośnych, jak również zwiększają lub zmniejszają wytwarzanie żółci, stosownie do potrzeb organizmu (działanie amfocholeretyczne). Wyciągi z ziela dymnicy stosowane są w celu łagodzenia objawów niestrawności (uczucie pełności i wzdęcia).
Summary
The article presents the actual knowledge of chemistry and pharmacological activity of fumitory (Fumaria officinalis L.). The genus Fumaria (latin fumus – smoke) includes about 55 species of annual plants, occuring in Asia, North Africa, Europe. In Poland, F. officinalis overgrows fields, wastelands, the roadsides, gardens. Fumariae herba contains numerous isoquinoline and indenobenzazepine alkaloids, flavonoids (derivatives of quercetin and kaempferol), organic acids and mineral salts. The results of the research, including clinical trials, have shown that compounds contained in fumitory have a strong diastolic effect on the smooth muscles of the intestines, biliary tract, urinary tract and blood vessels, as well as increase or decrease the production of bile, according to the body’s needs (amphocholeretic action). The extracts of Fumariae herba are used to relieve the symptoms of indigestion (feeling of fullness and bloating).



Wstęp
Fumaria officinalis – dymnica lekarska, zwana także dymnicą pospolitą, dymówką, rutką polną, ptasią rutą, kokoryczą lekarską oraz kokoryczem lekarskim, należy do rodziny Fumariaceae – Dymnicowatych. Dymnica lekarska jest rośliną roczną występującą niemal w całej Europie i Azji, na Wyspach Kanaryjskich, Maderze oraz w północnej Afryce; w Polsce jest pospolitym chwastem pól, ogrodów, ugorów i odłogów (1).
Dymnica lekarska osiąga wysokość do 50 cm. Łodyga jest wzniesiona lub dźwigająca się, gałęzista, bogato ulistniona. Liście są szarozielone, podwójnie pierzastodzielne, o odcinkach pierzasto- lub dłoniastodzielnych. Kwiaty drobne, grzbieciste, zebrane w zwarte groniaste kwiatostany, barwy purpuroworóżowej, rzadziej bladoróżowej, na szczycie ciemnopurpurowej (1, 2).
Związki chemiczne
Surowcem leczniczym jest ziele dymnicy (Fumariae herba) zebrane w pełni kwitnienia rośliny, zawierające nie mniej niż 0,40% sumy alkaloidów w przeliczeniu na protopinę (3, 4). Według danych literaturowych zawartość ta najczęściej waha się w granicach 0,5-1,0% (5).
Ziele dymnicy zawiera alkaloidy izochinolinowe (protopina = fumaryna, kryptopina, aurotensyna, fumarytyna, chelidonina, sangwinaryna, korytuberyna) oraz alkaloidy indenobenzazepinowe (fumarytrydyna, fumarytryna, fumarofina) (6-10). Dominującym alkaloidem jest protopina, której zawartość w surowcu wynosi 0,08-0,40% (11). W zielu dymnicy występują także związki flawonoidowe (głównie glikozydy kwercetyny i kemferolu) (12-15), wolne kwasy fenolowe (p-kumarowy, synapinowy, ferulowy, protokatechowy, kawowy, chlorogenowy, izochlorogenowy) (6, 8, 9, 13), połączenia estrowe pochodnych kwasu hydroksycynamonowego z kwasem jabłkowym (11), a także śluzy, żywice, związki goryczowe, sole mineralne (potas) (16) oraz organiczne kwasy alifatyczne (fumarowy i jabłkowy) (8).
Działanie lecznicze
Ziele dymnicy lekarskiej zwiększa wytwarzanie żółci, stosownie do potrzeb organizmu, lub hamuje wydzielanie żółci w przypadku jej nadmiaru. Wykazano, że surowiec ma także właściwości cholecystokinetyczne (pobudzające opróżnianie pęcherzyka żółciowego), gdyż poprzez rozkurczający wpływ na zwieracz Oddiego ułatwia przepływ żółci do dwunastnicy (4, 6). Ponadto ziele dymnicy lekarskiej przywraca prawidłową perystaltykę jelit i regularne wypróżnienia, jak również wykazuje efekt spazmolityczny w obrębie dróg moczowych i naczyń krwionośnych (1, 6).
Zastosowanie lecznicze
Komitet ds. Produktów Leczniczych Roślinnych (HMPC, Committee on Herbal Medicinal Products) oraz ESCOP (European Scientific Cooperative on Phytotherapy) zalecają stosowanie ziela dymnicy lekarskiej jako tradycyjnego roślinnego produktu leczniczego w celu zwiększenia przepływu żółci i łagodzenia objawów niestrawności (uczucie pełności i wzdęcia) (4, 16). Wskazaniami do stosowania ziela dymnicy lekarskiej w Austrii są: dyskineza dróg żółciowych, cholestaza, zapalenie pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, zespół po cholecystektomii oraz nieoperacyjna kamica żółciowa. We Francji ziele dymnicy lekarskiej stosowane jest jako środek ułatwiający trawienie i moczopędny, w Hiszpanii wspomagający trawienie oraz w stanach spastycznych przewodu pokarmowego (głównie pęcherzyka żółciowego) (16).
Ponadto dymnica lekarska zalecana jest w celu zwiększenia diurezy (11, 17), obniżenia ciśnienia tętniczego krwi, w leczeniu chorób reumatycznych (18), nerwic wegetatywnych oraz w nadkwaśności (19).
Zewnętrznie wyciągi z ziela dymnicy wykorzystywane są do leczenia wykwitów skórnych, w tym różnych rodzajów egzem, łuszczycy oraz świerzbu (17, 20). W leczeniu dermatoz, oprócz stosowania zewnętrznego, zaleca się podawanie doustne wyciągów z surowca (21). Zastosowanie dymnicy lekarskiej w leczeniu chorób skóry może być związane z obecnością w roślinie kwasu fumarowego. Obecnie kwas fumarowy otrzymywany jest syntetycznie i wchodzi w skład m.in. preparatów łagodzących objawy łuszczycy (11).
Badania farmakologiczne
Badania in vitro
Wpływ na mięśnie gładkie
Wykazano, że wyciąg suchy z dymnicy lekarskiej zwiększał napięcie spoczynkowe mięśni i zmniejszał amplitudę skurczów spontanicznych w izolowanym jelicie czczym królika (odpowiednio w stężeniach od 10-5 mg/ml do 5 x 10-5 g/ml i 5 x 10-4 g/ml) oraz w izolowanej dwunastnicy szczura (10-3 g/ml), jak również zmniejszał napięcie mięśniowe w izolowanej dwunastnicy szczura wywołane chlorkiem baru (EC50 = 10-4 g/ml, co odpowiadało ok. 5% wpływu papaweryny). Badany wyciąg hamował skurcze w izolowanej żyle odpiszczelowej wywołane przez noradrenalinę (EC50 = 8,5 x 10-6 g/ml), porównywalnie do papaweryny (EC50 = 2,9 x 10-5 g/ml) i protopiny (EC50 = 2,3 x 10-5 g/ml), natomiast w stężeniach 10-5-10-4 g/ml wywoływał skurcz mięśni w izolowanej macicy szczura. W innym badaniu udowodniono, że wodny wyciąg z dymnicy lekarskiej w stężeniu 10-4 g/ml wykazywał aktywność pobudzającą czynność skurczową pęcherzyka żółciowego i powodował relaksację zwieracza Oddiego w izolowanych drogach żółciowych świń, co umożliwiało wypływ żółci do dwunastnicy, natomiast w stężeniu 5 x 10-4 g/ml hamował kurczenie się zwieracza Oddiego wywołane morfiną. W eksperymencie badano także protopinę, która w stężeniach 10-5-10-7 g/ml wykazywała silne właściwości kurczące zwieracz Oddiego (4).
Działanie przeciwdrobnoustrojowe
Wyciąg etanolowy z ziela dymnicy lekarskiej wykazywał działanie przeciwbakteryjne wobec Staphylococcus epidermidis, Bacillus subtilis, Serratia marcescens i Salmonella typhimurium (22, 23), wyciąg heksanowy odznaczał się działaniem w stosunku do S. epidermidis oraz wobec Escherichia coli (23), podczas gdy bakterie B. cereus, B. subtilis, E. coli, Listeria monocytogenes, Proteus vulgaris, Pseudomonas aeruginosa i S. aureus wrażliwe były na działanie wyciągu metanolowego (24). Najszersze spektrum działania przeciwbakteryjnego zanotowano dla wyciągu uzyskanego przez ekstrakcję ziela dymnicy za pomocą mieszaniny etanol-woda (80:20). Na wyciąg ten były wrażliwe szczepy: E. coli, S. aureus, Klebsiella pneumoniae, P. aeruginosa, P. vulgaris, B. cereus, Mycobacterium smegmatis i M. luteus (25).
Badania wykazały również aktywność przeciwgrzybiczą wyciągu etanolowego (Trichoderma, Alternaria solani, Aspergillus niger), metanolowego (Saccharomyces boulardii, S. cerevisiae, Cladosporium herbarum, Paecilomyces variotii) (24), heksanowego (A. solani, A. niger) (23), wodnego (Cladosporium herbarum) (24) oraz etanolowo-wodnego (Candida albicans, Kluyveromyces fragilis, Rhodotorula rubra) (25).
Działanie przeciwutleniające
Analizowano aktywność przeciwutleniającą wyciągu z ziela dymnicy uzyskanego przez ekstrakcję surowca 70% etanolem w temperaturze 70°C. W badaniu wykorzystano metodę z użyciem wolnego rodnika DPPH oraz kationorodnika ABTS, jak również analizę redukcji jonów Fe (III) i Cu (II) (odpowiednio FRAP i CUPRAC). Wyniki otrzymane we wszystkich czterech analizach jednoznacznie wskazywały, że etanolowo-wodny wyciąg z ziela dymnicy lekarskiej ma najsilniejsze właściwości antyoksydacyjne spośród badanych gatunków z rodzaju Fumaria, jednak słabsze niż zastosowane substancje referencyjne (kwercetyna, rutyna, kwas ferulowy, kwas synapinowy oraz kwas p-kumarowy) (13).
Przeprowadzono również badania metanolowego wyciągu z nadziemnych części dymnicy lekarskiej uzyskanego poprzez ekstrakcję surowca w aparacie Soxleta. W analizie wykorzystano test β-karoten-kwas linolowy. Aktywność przeciwutleniająca wyciągu metanolowego określano poprzez pomiar stopnia zahamowania tworzenia się lotnych związków organicznych i wodoronadtlenków sprzężonych dienów, powstających podczas utleniania kwasu linolowego. Wyciąg z ziela dymnicy wykazywał aktywność hamującą na poziomie 78,93%. Uzyskany wynik zestawiono z substancjami referencyjnymi: BHA (200 mg/l) – 93,21% oraz BHT (200 mg/l) – 90,71% (24).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Strzelecka H, Kowalski J. Encyklopedia zielarstwa i ziołolecznictwa. Wyd Nauk PWN, Warszawa 2000; 119-20.
2. Evans WC. Trease and Evans Pharmacognosy. Sixteenth edition. Saunders Elsevier, Toronto 2009: 383.
3. Farmakopea Polska X. Pol Tow Farm, Warszawa 2014; 1468-9.
4. ESCOP Monographs. The scientific foundation for herbal medicinal products. Thieme Publisher, Stuttgart, New York 2009; 121-5.
5. Wagner H, Bladt S. Plant drug analysis. A Thin Layer Chromatography Atlas. Springer-Verlag, Heidelberg 1996: 9.
6. Bradley PR. British herbal compendium. Vol. 1. A handbook of scientific information on widely used plant drugs. British Herbal Medicine Association, Bournemouth 1992; 102-4.
7. Bruneton J. Pharmacognosy. Phytochemistry. Medicinal Plants. Lavoisier Publishing, Paris 1999; 915-6.
8. Soušek J, Guèdon D, Adam T i wsp. Alkaloids and organic acids content of eight Fumaria species. Phytochem Anal 1999; 10(1):6-11.
9. Păltinean R, Toiu A, Wauters JN i wsp. Phytochemical analysis of Fumaria officinalis L. (Fumariaceae). Farmacia 2016; 64(3):409-13.
10. Och A, Szewczyk K, Pecio Ł i wsp. UPLC-MS/MS Profile of alkaloids with cytotoxic properties of selected medicinal plants of the Berberidaceae and Papaveraceae families. Oxid Med Cell Longev 2017; 1-7.
11. Wichtl M. Herbal Drugs and Phytopharmaceuticals. A Handbook for Practice on a Scientific Basis. Medpharm Scientific Publishers, Stuttgart 2004; 229-31.
12. Torck M, Pinkas M, Bèzanger-Beauquesne L. Les hètèrosides flavoniques de la Fumeterre Fumaria officinalis L. Fumariacèes. Ann Pharm Fr 1971; 29(12):591-6.
13. Ivanov IG, Vrancheva RZ, Marchev AS i wsp. Antioxidant activities and phenolic compounds in Bulgarian Fumaria species. Int J Curr Microbiol App Sci 2014; 3(2):296-306.
14. Karioti A, Giocaliere E, Guccione C i wsp. Combined HPLC-DAD-MS, HPLC-MSn and NMR spectroscopy for quality control of plant extracts: The case of a commercial blend sold as dietary supplement. J Pharm Biomed Anal 2014; 88:7-15.
15. Păltinean R, Mocan A, Vlase L i wsp. Evaluation of polyphenolic content, antioxidant and diuretic activities of six Fumaria species. Molecules 2017; 22(4):1-14.
16. EMA/HMPC/574766/2010. European Medicines Agency. Community herbal monograph on Fumaria officinalis L., herba; http://www.ema.europa.eu (data dostępu 05.2018).
17. Skidmore-Roth L. Mosby’s Handbook of Herbs and Natural Supplements. Mosby, St. Louis 2001; 274-6.
18. Sturm S, Strasser E-M, Stuppner H. Quantification of Fumaria officinalis isoquinoline alkaloids by nonaqueous capillary electrophoresis-electrospray ion trap mass spectrometry. J Chromatogr A 2006; 1112(1-2):331-8.
19. Sarwa A. Wielki leksykon roślin leczniczych. Książka i Wiedza, Warszawa 2001; 183.
20. Ebadi M. Pharmacodynamic Basis of Herbal Medicine. CRC Press, Boca Raton 2002; 36.
21. Erdoğrul ÖT. Antibacterial activities of some plant extracts used in folk medicine. Pharm Biol 2002; 40(4):269-73.
22. Karakaş FP, Yildirim A, Türker A. Biological screening of various medicinal plant extracts for antibacterial and antitumor activities. Turk J Biol 2012; 36(6):641-52.
23. Shah Z, Ilyas M, Khan M i wsp. Antimicrobial activities of selected medicinal plants collected from Northern districts of Khyber Pakhtunkhwa, Pakistan. J Pharm Res 2012; 5(3):1729-33.
24. Sengul M, Yildiz H, Gungor N i wsp. Total phenolic content, antioxidant and antimicrobial activities of some medicinal plants. Pak J Pharm Sci 2009; 22(1):102-6.
25. Dulger B, Gonuz A. Antimicrobial activity of certain plants used in Turkish traditional medicine. Asian J Plant Sci 2004; 3(1):104-7.
26. Chanaj-Kaczmarek J, Wysocki M, Karachitos A i wsp. Effects of plant extract antioxidative phenolic compounds on energetic status and viability of Saccharomyces cerevisiae cells undergoing oxidative stress. J Funct Foods 2015; 16:364-77.
27. Wasu SJ, Muley BP. Antioxidant activity of Fumaria officinalis Linn. and its study on ethanol induced-immunosupression. Res J Pharm Tech 2009; 2(2):405-8.
28. Sharma UR, Prakash T, Surendra V i wsp. Hepatoprotective activity of Fumaria officinalis against CCl4-induced liver damage in rats. Pharmacologia 2012; 3(1):9-14.
29. Khoshvaghti A, Derakhshanian S, Zamanzadeh A i wsp. The effects of Fumaria officinalis hydroalcoholic extracts on haematological profile of New Zealand rabbits. Comp Clin Pathol 2013; 1-5.
30. Gorbunov NP, Molokhova LG, Sukhanov AA. Preparation and the arrhythmic activity of the total alkaloids of Fumaria officinalis L. Pharm Chem J 1977; 11(5):640-2.
31. Thomson PDR Staff. PDR for Herbal Medicines. Montvale Thomson PDR 2004; 340.
32. Salminen KA, Meyer A, Jerabkova L i wsp. Inhibition of human drug metabolizing cytochrome P450 enzymes by plant isoquinoline alkaloids. Phytomed 2011; 18(6):533-8.
33. Vrba J, Vrublova E, Modriansky M i wsp. Protopine and allocryptopine increase mRNA levels of cytochromes P450 1A in human hepatocytes and HepG2 cells independently of AhR. Toxicol Lett 2011; 203(2):135-41.
otrzymano: 2018-04-30
zaakceptowano do druku: 2018-05-09

Adres do korespondencji:
*dr n. farm. Justyna Chanaj-Kaczmarek
Katedra i Zakład Farmakognozji Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
ul. Święcickiego 4, 60-781 Poznań
tel./fax: +48 (61) 854-67-01
e-mail: justynachanaj@wp.pl

Postępy Fitoterapii 2/2018
Strona internetowa czasopisma Postępy Fitoterapii