Złamania korzeni zębów nie są częste i stanowią według piśmiennictwa 1% uszkodzeń zębów stałych. Jednak ze względu na zwiększającą się popularność wśród dzieci i młodzieży sprzętów sportowych typu hulajnogi, w tym elektryczne, deskorolki i trampoliny, do tego typu urazów dochodzi coraz częściej (1).

Najczęściej dotyczą przyśrodkowych siekaczy szczęki. Zgodnie z doniesieniami z literatury wraz z wiekiem wzrasta predyspozycja do złamań, w porównaniu ze zwichnięciami zębów stałych, z powodu zmniejszania się elastyczności kości wyrostka zębodołowego oraz całkowitego ukształtowania wierzchołków korzeni zębów (2). Złamania poprzeczne korzeni dzielimy na: umiejscowione w 1/3 przykoronowej, w części środkowej lub w 1/3 przywierzchołkowej części korzenia (3). Według Andreasen gojenie po złamaniu korzenia może przebiegać na 4 sposoby:

1. gojenie za pomocą tkanki twardej,

2. gojenie poprzez odkładanie się tkanki twardej i miękkiej,

3. gojenie za pomocą tkanki miękkiej,

4. brak gojenia (3).

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi International Association of Dental Traumatology (IADT), w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu gojenia wskazana jest jak najszybsza repozycja fragmentu koronowego w przypadku jego przemieszczenia, następnie kontrola radiologiczna oraz unieruchomienie zęba elastyczną szyną na okres 4 tygodni. W przypadku, gdy nie doszło do przemieszczenia odłamów, a fragment koronowy nie wykazuje zwiększonej ruchomości, szynowanie nie jest zalecane (5). W przypadku lokalizacji złamania w rejonie przyszyjkowym, okres unieruchomienia może ulec wydłużeniu – nawet do 4 miesięcy. Zalecenia dla pacjenta obejmują: stosowanie diety miękkiej przez tydzień, utrzymywanie dobrej higieny jamy ustnej oraz płukanie jamy ustnej płynem z 0,1% chlorheksydyną (CHX). Konieczne jest kontrolowanie kliniczne i radiologiczne stanu miazgi zęba przez co najmniej rok od urazu, a w przypadku pojawienia się objawów martwicy – niezwłoczne wdrożenie leczenia endodontycznego części koronowej do linii złamania (5). Pacjent powinien zgłaszać się na wizyty kontrolne: po 4 i 6-8 tygodniach, 4, 6, 12 miesiącach i corocznie przez 5 lat od urazu. Należy pamiętać, że bezpośrednio po urazie szczelina złamania poprzecznego korzenia może być niewidoczna w obrazie radiologicznym i ujawnić się dopiero po pewnym czasie, ponieważ odłamy mogą ulec późniejszemu rozsuwaniu w następstwie obrzęku, krwawienia lub tworzenia się ziarniny zapalnej (8).

Pacjent w wieku 14 lat zgłosił się do Zakładu Stomatologii Dziecięcej CMUJ w Krakowie w celu kontynuowania leczenia urazu zębów przednich. Z wywiadu wynikało, że do urazu doszło 8 dni wcześniej w następstwie upadku w domu. Pierwsza pomoc została udzielona na oddziale SOR w dniu urazu, gdzie zaopatrzono ranę ciętą wargi dolnej szwami (ryc. 1) i unieruchomiono zęby taśmą z włókna szklanego w zakresie zębów 12, 11, 21.

W badaniu wewnątrzustnym stwierdzono prawidłowe położenie zębów przednich szczęki unieruchomionych szyną sztywną. W przeprowadzonym teście żywotności miazgi za pomocą chlorku etylu stwierdzono reakcję ujemną zębów 13, 12, 11, 21, 22, 23, 33, 32, 31, 41, 42, 43. W badaniu opukowym wykazano wzmożoną reakcję zęba 11, pozostałe zęby reagowały prawidłowo. W tkankach miękkich w okolicy zębów przednich szczęki nie stwierdzono zmian patologicznych. W badaniu radiologicznym (projekcja zgryzowa, kąta prostego i skośna) stwierdzono poprzeczne złamanie korzenia ze skośnym przebiegiem szczeliny złamania w 1/3 części środkowej korzenia zęba (ryc. 2-4).

Po usunięciu sztywnego unieruchomienia stwierdzono prawidłowe położenie zęba 11. Ząb 11 wykazywał zwiększoną ruchomość w płaszczyźnie pionowej i poziomej w porównaniu z zębami sąsiednimi. Wykonano szynowanie zębów od 13 do 22 za pomocą ligatury półsztywnej o przekroju 2 x 0,3 mm i kompozytu typu flow na okres 4 tygodni. Pacjentowi zlecono dietę miękką, płukanie jamy ustnej 0,1% roztworem chlorheksydyny (CHX) oraz utrzymywanie prawidłowej higieny jamy ustnej. Pacjenta poinformowano o konieczności zgłaszania się na wizyty kontrolne.

Podczas wizyty kontrolnej po 4 tygodniach pacjent nie zgłaszał dolegliwości. W badaniu klinicznym stwierdzono prawidłowe zabarwienie korony zębów przednich szczęki, brak zmian w tkankach miękkich. W badaniu żywotności miazgi testem termicznym za pomocą chlorku etylu stwierdzono opóźnioną reakcję zęba 11, pozostałe zęby reagowały prawidłowo. W badaniu palpacyjnym ząb 11 wykazywał dodatnią reakcję oraz zwiększoną ruchomość w płaszczyźnie pionowej i poziomej. W badaniu radiologicznym stwierdzono poszerzenie w szparze złamania (ryc. 5). Na podstawie badania klinicznego i radiologicznego podjęto decyzję o przedłużeniu czasu unieruchomienia na kolejne 4 tygodnie.

Podczas kolejnej wizyty kontrolnej po 8 tygodniach od urazu ząb 11 wykazywał zwiększoną bolesność w trakcie badania palpacyjnego oraz ruchomość w osi pionowej i poziomej. Test żywotności miazgi testem termicznym za pomocą chlorku etylu był ujemny. Pozostałe zęby reagowały prawidłowo. W tkankach miękkich w rzucie szczeliny złamania korzenia zęba 11 stwierdzono zaczerwienienie i rozpulchnienie dziąsła oraz obecność nacieku zapalnego. W badaniu radiologicznym uwidoczniono poszerzenie szczeliny złamania i rozrzedzenie struktury kostnej (ryc. 6). Na podstawie badania klinicznego i radiologicznego podjęto decyzję o wdrożeniu leczenia endodontycznego odłamu koronowego zęba 11 zgodnie z protokołem dla zębów stałych niedojrzałych. W znieczuleniu miejscowym ekstyrpowano miazgę, kanał korzeniowy opracowano chemo-mechanicznie do wysokości szczeliny złamania. Kanał korzeniowy wypełniono tymczasowo preparatem wodorotlenkowo-wapniowym (Calcipast, Cerkamed). Z powodu utrzymującej się zwiększonej ruchomości zęba 11 pozostawiono unieruchomienie na kolejne 2 tygodnie. Ząb 11 wyłączono ze zgryzu.