Kamila Duraj, *Marta Palacz-Wróbel
Wielokierunkowe działanie oleju z wiesiołka na organizm
Multi-directional effect of primrose oil on organism
Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach
Summary
Evening primrose oil has a multidirectional effect on the human body. A diet rich in proper proportions of omega-3 and omega-6 acids allows the proper functioning of the immune system. Numerous research results confirm the possibility of using evening primrose oil in inflammatory diseases. This oil has a comprehensive effect on the human body, among others on the condition of the skin, hair and nails, hormonal balance and regulates the level of lipids. Clinical symptoms of NNKT deficiency have been described, including in skin diseases such as acne, psoriasis, atopic dermatitis and in atherosclerosis and diseases of the nervous system, inflammation of the musculoskeletal system. GLA helps in the treatment of rheumatoid arthritis, atopic dermatitis, allergies and psoriasis. In addition, it prevents hypertension and complications of ischemic heart disease, such as stroke. Other illnesses in which GLA may be helpful are: cancers and diseases of the eye organs in the form of dry eye or diabetes. The work has described in detail the linoleic acid, which has anti-inflammatory, anti-proliferative and potential lipid-lowering ability. GLA is a substrate for the synthesis of eicosanoids, which have anti-inflammatory, antiproliferative effects and influence on the correct lipidogram.
Olej z wiesiołka jest bogatym źródłem rzadko spotykanego kwasu γ-linolenowego zaliczanego do rodziny n-6 kwasów tłuszczowych. Charakteryzuje się dużą zawartością NNKT – ponad 80%, z czego GLA (kwas γ-linolenowy) stanowi około 10%, a 70% to kwas linolowy, niewielką zawartością kwasu palmitynowego oraz stałym stosunkiem ilościowym między triacyloglicerolami LLP (triacyloglicerol zawierający dwie cząsteczki kwasu linolowego i jedną cząsteczkę kwasu palmitynowego) i LLO (triacyloglicerol zawierający dwie cząsteczki kwasu linolowego oraz jedną cząsteczkę kwasu oleinowego) (1, 2).
Olej ten wpływa kompleksowo na organizm człowieka, m.in. na układ immunologiczny, stan skóry, włosów i paznokci, gospodarkę hormonalną (poczęcie, narodziny, menopauza, PMS) oraz reguluje poziom lipidów. Opisane zostały kliniczne objawy niedoboru NNKT m.in. w takich zmianach skórnych, jak: trądzik, łuszczyca, atopowe zapalenie skóry, miażdżyca czy choroby układu nerwowego oraz stany zapalne narządów ruchu. GLA pomaga w leczeniu reumatoidalnego zapalenia stawów, atopowego zapalenia skóry, alergii, łuszczycy. Ponadto zapobiega nadciśnieniu oraz powikłaniom choroby niedokrwiennej serca, jakim jest np. udar. Innymi schorzeniami, w których pomocny może być GLA, są m.in. nowotwory oraz choroby narządu wzroku w postaci zespołu suchego oka, cukrzyca (1). W pracy został szczegółowo opisany kwas linolowy, który wykazuje działanie przeciwzapalne, antyproliferacyjne oraz potencjalną zdolność do obniżania stężenia lipidów (1).
Charakterystyka surowca
Źródłem oleju z wiesiołka są nasiona pozyskiwane z wiesiołka dziwnego (Oenothera paradoxa) oraz wiesiołka dwuletniego (Oenothera biennis), który występuje w pasie klimatu umiarkowanego, w tym także w Polsce.
Olej charakteryzuje się dużą zawartością NNKT – ponad 80%, w tym 70% stanowią kwas linolowy, a 10% – GLA, oraz małą zawartością kwasu palmitynowego – 6,2%. Ważny jest również stosunek ilościowy między triacyloglicerolami LLP i LLO, który wynosi nie mniej niż 1,0 (1-3).
Pozyskiwanie oleju z wiesiołka odbywa się poprzez tłoczenie na zimno nasion na prasach hydraulicznych lub ślimakowych oraz za pomocą ekstrakcji heksanem (4, 5).
Wpływ kwasów omega-3 i omega-6 zawartych w oleju z wiesiołka na organizm człowieka
Organizm człowieka nie posiada zdolności do wytwarzania niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych NNKT, dlatego dieta bogata w kwas α-linolenowy (ALA) – rodzina omega-3 i kwas linolowy (LA) – rodzina omega-6 stanowi fundamentalne znaczenie dla prawidłowego rozwoju i funkcjonowania organizmu ludzkiego na różnych etapach życia (6, 7). Jednak nie tylko błędy żywieniowe mogą być przyczyną niedoboru NNKT. Defekt enzymu delta-6-desaturazy odpowiedzialnego za przemiany GLA w LA często występuje w przebiegu cukrzycy, dyslipidemii oraz infekcji. Stosowanie używek, takich jak alkohol, nikotyna, oraz niedobory witamin z grupy B oraz witaminy C również wpływają niekorzystnie na pracę wyżej wymienionego enzymu (2, 3).
Z kolei prawidłowy poziom NNKT w diecie warunkuje efektywne przyswajanie witaminy D i wapnia. Niedobór wielonienasyconych kwasów tłuszczowych wiąże się ze: zmniejszeniem odporności na zakażenia w wyniku upośledzenia syntezy prostaglandyn, wzrostem ryzyka zachorowania na nadciśnienie tętnicze, upośledzeniem czynności fizjologicznych serca, wątroby, nerek, gruczołów dokrewnych oraz innych narządów i tkanek, występowaniem zmian skórnych oraz możliwością bezpłodności (4, 5, 7-9).
Organizm człowieka nie może sam wytworzyć kwasów tłuszczowych, ponieważ nie posiadają one zdolności do wbudowywania wiązań podwójnych przy węglach 3 i 6 łańcucha węglowego, licząc od metylowego końca łańcucha. Największe właściwości kwasu linolowego (LA) oraz α-linolenowego (ALA) ujawniają się dopiero, gdy ulegną w ludzkim organizmie licznym przemianom (10).
Ich początkowym etapem jest wbudowywanie naprzemiennie do łańcuchów wiązań podwójnych przez desaturazy oraz wydłużanie tych łańcuchów o dwa atomy węgla przy udziale elongaz. Dzięki tym przemianom powstają kwasy tłuszczowe, które warunkują ważne w organizmie człowieka funkcje fizjologiczne, m.in.: transport i utlenianie cholesterolu, oraz stanowią składnik lipidów błonowych. Ponadto powstałe kwasy tłuszczowe mogą pełnić rolę substratu biosyntezy eikozanoidów (1-3).
Nadmiar kwasów omega-6 może sprzyjać rozwojowi chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym nadciśnieniu, cukrzycy oraz otyłości (10).
Z kolei kwasy omega-3 wpływają na utrzymanie prawidłowego poziomu lipidów, trójglicerydów we krwi, normalizują ciśnienie krwi, hamują rozwój choroby niedokrwiennej serca. Liczne doniesienia wskazują na możliwość zastosowania kwasów omega-3 w leczeniu zakrzepicy, chorób alergicznych oraz wszelkich chorób o podłożu zapalnym. Działanie to może wynikać z wpływu kwasów omega-3 na regulację stężenia cytokin, których podwyższony poziom warunkuje przewlekłe stany zapalne, choroby autoimmunologiczne, miażdżycę oraz powstawanie nowotworów (10).
Kwasy omega-3 warunkują prawidłowy rozwój mózgu i układu nerwowego. Mogą też regulować poziom serotoniny oraz dopaminy, co może mieć zastosowanie w leczeniu stanów depresyjnych (10, 11).
Innymi funkcjami kwasów omega-3 i omega-6 są: wsparcie komunikacji międzykomórkowej, wspomaganie funkcji mitochondriów, wzmacnianie działania insuliny. Ponadto warunkują prawidłowe działanie nadnerczy i układu rozrodczego. Stoją na straży prawidłowej pracy narządów zmysłów. Są niezbędne w procesie erytropoezy (10).
Kwas eikozapentaenowy (EPA) działa głównie na układ sercowo-naczyniowy przez syntezę eikozanoidów trienowych (7). Kwas dokozaheksaenowy stanowi główny element budulcowy błon komórkowych neuronów kory mózgowej w OUN. Występuje on powszechnie w błonach komórkowych i plazmatycznych w całym organizmie (7). Kwas arachidonowy (AA) jest budulcem dla fosfolipidów błon komórkowych neuronów w mózgu oraz fotoreceptorów siatkówki oka. Kwas ten jest powszechnie stosowany w mleku modyfikowanym dla wcześniaków oraz niemowląt karmionych sztucznym pokarmem, aby zapewnić prawidłowe tempo wzrostu, ostrość widzenia oraz prawidłowe funkcje poznawcze. Kwas arachidonowy jest niezbędny w III trymestrze ciąży do prawidłowego rozwoju mózgu dziecka (6, 7).
Eikozanoidy, które powstają z kwasu eikozapentaenowego (EPA, omega-3) oraz kwasu arachidonowego (AA, omega-6), posiadają ważne biologiczne funkcje. Pod wpływem cyklooksygenazy (COX) z kwasu eikozapentaenowego powstają eikozanoidy trienowe, z kolei pod wpływem cyklooksygenazy (COX) z kwasu arachidonowego (AA) powstają eikozanoidy dienowe (7).
Kwas γ-linolenowy (GLA) jest bardzo ważnym kwasem dla naszego organizmu, wciąż jeszcze niedocenianym przez lekarzy i pacjentów. Jego bardzo dobrym źródłem jest olej z wiesiołka. Dzięki przemianie do PGE1 wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe, antyproliferacyjne oraz obniżające poziom lipidów w surowicy krwi (10). Szlak metaboliczny kwasu GLA przedstawiony jest na rycinie 1. Poza tym kwas GLA jest jednym ze składników budulcowych fosfolipidowych błon komórkowych. Odgrywa on decydującą rolę naprawczą oraz wzmacnia barierę skóry.
Ryc. 1 Szlak metaboliczny GLA
Działanie kwasów z rodzin omega-3 i omega-6 oraz ich metabolitów – eikozanoidów, pomimo tego, że jest wielokierunkowe, to jest również całkowicie różne dla obu związków. Tak więc metabolity kwasów omega-3 działają przeciwzapalnie oraz hamują agregacje płytek krwi, z kolei metabolity kwasów omega-6 wywierają działanie prozapalne i prozakrzepowe (7). Dlatego bardzo ważnymi wyznacznikami, które określają jakość diety, są proporcje kwasów omega-3 do omega-6, czyli 4-5:1. Zaburzone proporcje kwasów omega-6 do omega-3 powodują znaczne pogłębianie względnego niedoboru kwasów omega-3, ponieważ konkurują o te same enzymy, które metabolizują obie grupy kwasów tłuszczowych (5, 12). Dlatego bardzo ważne jest zachowanie odpowiednich proporcji kwasów, jednak w codziennej diecie przeciętnego Europejczyka proporcja znacznie różni się od tej prawidłowej i wynosi 15-20:1. Nieprawidłowy stosunek kwasów n-3 do n-6 zwiększa ryzyko rozwoju wielu chorób cywilizacyjnych. Jednym z najlepszych źródeł NNKT w diecie są oleje roślinne (7, 8).
Wpływ NNKT na rozwój układu nerwowego u dzieci i młodzieży
Spożywanie kwasów tłuszczowych przez dzieci i młodzież wpływa na prawidłowy rozwój ośrodkowego układu nerwowego. Kwasy tłuszczowe omega-6 w dużej przewadze występują w tkance mózgowej. W wyniku zaburzeń pracy delta-6-desaturazy może dojść do niedoboru GLA i dalszych metabolitów kwasów omega-6, co skutkuje zaburzeniem odbierania bodźców. Podobne zjawiska można zaobserwować w schizofrenii i innych schorzeniach układu nerwowego (7, 13).
Wpływ NNKT na poziom lipidów
Wielonienasycone kwasy tłuszczowe odpowiadają za transport i metabolizm cholesterolu. Kwas γ-linolenowy (GLA) zaliczany jest do rodziny omega-6 kwasów tłuszczowych, wykazuje on działanie przeciwzapalne i antyproliferacyjne, jak również posiada zdolność do obniżania stężenia lipidów (9, 10).
Korzystne działanie kwasów omega-3 polega na hamowaniu resyntezy trójglicerydów w ścianie jelit i wątrobie, dzięki czemu redukuje się ich stężenie w osoczu krwi. W kardiologii kwasy omega-3 są wykorzystywane w celu obniżenia frakcji LDL cholesterolu oraz trójglicerydów u osób z wysokim poziomem cholesterolu całkowitego oraz wysokim ciśnieniem tętniczym. W profilaktyce oraz w leczeniu nadciśnienia stosowane są kwasy omega-6 same lub razem z kwasami omega-3, które podawane są doustnie. W literaturze można znaleźć sporo informacji na temat wpływu suplementacji kwasu GLA na poziom lipidów w surowicy krwi (11, 14).
Otyłość, która zaliczana jest do jednej z najpoważniejszej chorób cywilizacyjnych, często współistnieje z dyslipidemią. W przeprowadzonym badaniu, w którym otyłe kobiety po menopauzie przyjmowały podczas dwumiesięcznej suplementacji kwas omega-3, stwierdzono spadek masy ciała oraz zmniejszenie się średnicy adipocytów (10).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Białek M, Rutkowska J: Znaczenie kwasu γ-linolenowego w profilaktyce i terapii. Postepy Hig Med Dosw 2015; 69: 892-904.
2. Zadernowski R, Nowak-Polakowska H, Pieńkowska H, Czaplicki S: Wpływ sposobu wydobywania tłuszczu z nasion wiesiołka i ogórecznika na wybrane cechy fizykochemiczne oraz stabilność olejów. Rośliny Oleiste 2002; XXIII: 471-480.
3. Zadernowski R, Polakowska-Nowak H, Rashed AA, Kowalska M: Lipidy nasion wiesiołka i ogórecznika. Rośliny Oleiste 1999; XX: 581-589.
4. Wroniak M, Ptaszek A, Ratusz K: Ocena wpływu warunków tłoczenia w prasie ślimakowej na jakość i skład chemiczny olejów rzepakowych. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2013; 1(86): 92-104.
5. Obiedzińska A, Waszkiewicz-Robak B: Oleje tłoczone na zimno jako żywność funkcjonalna. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2012; 1(80): 27-44.
6. Markiewicz K, Zadernowski R, Markiewicz E, Czaplicki S: Skład mineralny bioolejów tłoczonych z nasion wiesiołka i ogórecznika. Rośliny oleiste 2002; 23: 461-470.
7. Materac E, Marczyński Z, Bodek KH: Rola kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6 w organizmie człowieka. Bromat Chem Toksykol 2013; XLVI: 225-233.
8. Skoczyńska A, Smolik R, Antonowicz J, Lewczuk E, Affelska-Jercha A: Wpływ kwasu gamma-linolenowego na wybrane wskaźniki zagrożenia miażdżycą na podstawie badań klinicznych nad preparatem Oeparol. Zbiór Prac Sympozjum „Olej z nasion wiesiołka w profilaktyce i terapii”, Łódź, 9-10 X 1992, s. 111-119.
9. Bojarowicz H, Woźniak B: Wielonienasycone kwasy tłuszczowe oraz ich wpływ na skórę. Probl Hig Epidemiol 2008; 89(4): 471-475.
10. Sicińska P, Pytel E, Kurowska J, Koter-Michalak M: Suplementacja kwasami omega w różnych chorobach. Postepy Hig Med Dosw 2015; 69: 838-852.
11. Łoźna K, Kita A, Styczyńska M, Biernat J: Skład kwasów tłuszczowych olejów zalecanych w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Probl Hig Epidemiol 2012; 93(4): 871-875.
12. Marciniak-Łukasiak K: Rola i znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3. Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2011; 6(79): 24-35.
13. Karłowicz-Bodalska K, Bodalski T: Nienasycone kwasy tłuszczowe, ich właściwości biologiczne i znaczenie w lecznictwie. Postępy Fitoterapii 2007: 46-56.
14. Król B: Zawartość tłuszczu w nasionach i skład kwasów tłuszczowych oleju wiesiołka dziwnego (Oenothera Paradoxa) w zależności od nawożenia mineralnego i warunków glebowych. Acta Agrophysica 2011; 17(2): 325-334.
15. Wcisło T, Rogowski W: Rola wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 w organizmie człowieka. Cardiovascular Forum 2006; 11: 3.
16. Grys A, Łowicki Z, Gryszczyńska A et al.: Rośliny zielarskie w leczeniu chorób skóry – bezpieczeństwo i zastosowanie. Postępy Fitoterapii 2011: 191-196.
17. Czajkowski K, Czerwionka-Szaflarska M, Charzewska J et al.: Stanowisko Grupy Ekspertów w sprawie suplementacji kwasu dokozaheksaenowego i innych kwasów tłuszczowych omega-3 w populacji kobiet ciężarnych, karmiących piersią oraz niemowląt i dzieci do lat 3. Pediatria Polska 2010; 85: 597-603.
18. Bednarek W, Karowicz-Bilińska A, Kotarski J et al.: Rekomendacje Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania kwasów omega-3 w położnictwie. Ginekol Pol 2010; 81: 467-469.
19. Harton A, Choroszewska A, Gajewska D, Myszkowska-Ryciak J: Spożycie wielonienasyconych kwasów tłuszczowych przez kobiety ciężarne. Probl Hig Epidemiol 2013; 94(3): 605-609.
20. Mrzygłód S: Wpływ odżywiania matki na rozwój płodu. Probl Hig Epidemiol 2017; 88(4): 402-407.
21. Mężyk I, Kotlarz B, Naworska B et al.: Edukacja, opieka i leczenie kobiet w ciąży z różnymi postaciami nadciśnienia tętniczego. Problemy pielęgniarstwa 2010; 18: 513-517.
22. Gryszczyńska A, Gryszczyńska B, Opala B, Łowicki Z: Zastosowanie roślin leczniczych w menopauzie. Cz. 1. Postępy Fitoterapii 2012: 79-91.
23. Bazylko A: Substancje roślinne, wskazania i przeciwwskazania do stosowania w czasie ciąży i przygotowania do porodu. Terapia i leki 2010; 66: 478-483.
