Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Nowa Medycyna 3/2023, s. 99-105 | DOI: 10.25121/NM.2023.30.3.99
*Maria Ciesielska
Profesor Franciszek Raszeja (1896-1942) – „zwyczajny człowiek, który kochał swój zawód i ludzi, których leczył”. Część 1
Wydział Medyczny, Uczelnia Łazarskiego
Streszczenie
Franciszek Paweł Raszeja urodził się 2 kwietnia 1896 roku w Chełmnie. Studia medyczne ukończył w 1923 roku na Uniwersytecie Poznańskim. Po ukończeniu studiów został asystentem Kliniki Ortopedycznej w Poznaniu, którą kierował wybitny lekarz prof. Ireneusz Wierzejewski, nazywany ojcem polskiej ortopedii. Doktor Raszeja ogłosił liczne prace z zakresu schorzeń ortopedii, prowadził wykłady dla studentów oraz był współzałożycielem Polskiego Towarzystwa Ortopedycznego. W grudniu 1937 roku wraz z dziesięcioma innymi naukowcami Uniwersytetu Poznańskiego prof. Raszeja podpisał protest przeciwko tzw. gettu ławkowemu. Po wybuchu II wojny światowej zamieszkał w Warszawie, gdzie podjął pracę w Szpitalu Czerwonego Krzyża. Został zamordowany na terenie getta warszawskiego 21 lipca 1942 roku podczas wizyty lekarskiej u żydowskiego pacjenta.
Summary
Franciszek Paweł Raszeja was born on April 2, 1896 in Chełmno, Poland. He graduated from medical studies in 1923 at the University of Poznań. After graduating, he became an assistant at the Orthopedic Clinic in Poznań, headed by an outstanding doctor, prof. Ireneusz Wierzejewski, called the father of Polish orthopedics. Dr. Raszeja published numerous works in the field of orthopedic diseases, gave lectures to students and was a co-founder of the Polish Society of Orthopaedics. In December 1937, together with ten other scientists from the University of Poznań, prof. Raszeja signed a protest against the so-called bench ghetto. After the outbreak of World War II, he moved to Warsaw, where he started working at the Red Cross Hospital. He was murdered in the Warsaw Ghetto on July 21, 1942, during a medical visit to a Jewish patient.
Słowa kluczowe: getto warszawskie.
Key words: Warsaw ghetto.



„Śmierć jego w dzisiejszych czasach rozbestwienia staje się pięknym symbolem tak rzadkiego dziś człowieczeństwa, które wbrew barbarzyńskim ustawom każe lekarzowi pomagać każdemu cierpiącemu” (1).
„Ojciec nasz był zwyczajnym człowiekiem, który kochał swój zawód i ludzi, których leczył. Stąd właśnie wypływało jego poświęcenie i szczere oddanie aż do końca” (2).
Wstęp
Za ojców polskiej ortopedii zwykło się uznawać prof. Ireneusza Wierzejskiego oraz jego wychowanków: Michała Grobelskiego, Franciszka Raszeję, Wiktora Degę i Henryka Cetkowskiego, którzy wraz z prof. Wierzejewskim założyli w 1928 roku Polskie Towarzystwo Ortopedyczne i Traumatologiczne. Spośród czworga uczniów jako jedyny nie doczekał zakończenia II wojny światowej Franciszek Raszeja – wiadomość o jego zabójstwie na terenie getta warszawskiego obiegła w lipcu 1942 roku całą Warszawę, pozostawiając ślad w konspiracyjnych czasopismach, relacjach, zeznaniach i pamięci osób bliskich (ryc. 1). O tragicznych wydarzeniach jako pierwsza zdała powojenną relację we wrześniu 1945 roku Estera Rozin, która zapamiętała, że profesor przyszedł na konsultację do mieszkania antykwariusza Schulberga w budynku przy ulicy Chłodnej 20 (3). Estera Rozin uważała, że pacjentką była siostra Schulberga. Ciekawe, że późniejsze wersje wydarzeń dość istotnie różniły się co do miejsca, osoby pacjenta, a nawet daty. Dominowało błędne przekonanie, że pacjentem był znany warszawski antykwariusz Abe Gutnajer, podczas gdy nazwisko Schulberg zupełnie zapomniano. Powtarzane wielokrotnie nazwisko rzekomego pacjenta stało się nieodłącznym elementem historii śmierci prof. Raszei do tego stopnia, że gdy w 2006 roku zidentyfikowano w katalogu domu aukcyjnego Christie’s jeden z obrazów należących do Abe Gutnajera – „Portret czytającego mężczyzny” holenderskiego malarza Pietera Fransza de Grebbera, na dowód jego przedwojennej przynależności przywołano wydarzenia z 21 lipca 1942 roku. Obraz został wystawiony w Londynie przez anonimowego łotewskiego właściciela, co z racji obecności żołnierzy formacji łotewskich w getcie warszawskim uprawdopodobniło rabunkowe tło niespodziewanej wizyty w mieszkaniu znanego marszanda.
Ryc. 1. Profesor Raszeja, 1935, autor fot. nieznany, rozmiar oryginału 17,8 x 24 cm. Zbiory prof. Gerwazego Świderskiego
Jako pierwszy sylwetkę prof. Raszei nakreślił w 1947 roku we wspomnieniu pośmiertnym jego asystent dr Józef Komza (4)1. Zamieścił on też pierwszą listę publikacji naukowych. Pomimo że tekst napisany jest w dość powściągliwy sposób, to czytelnik dowiaduje się z niego, że Franciszek Raszeja był człowiekiem o twardym charakterze i dużych zdolnościach organizacyjnych, przy czym zjednywał sobie studentów, prowadząc wykłady żywo, interesująco i zrozumiale. Wobec współpracowników był serdeczny, z usposobienia towarzyski, choć lubił też pracę naukową w laboratorium. Cieszył się wielkim uznaniem wśród chorych, wierzyli mu, wyczuwając w nim doskonałego fachowca i dobrego człowieka. On zaś ze swej strony starał się cały zasób swej wiedzy fachowej wykorzystać dla złagodzenia ich cierpień. Jak napisał Komza, robił to „po ludzku, z sercem, a nie jak fachowiec-robot”. W kolejnych opracowaniach trudno jest odnaleźć więcej informacji na temat upodobań czy zainteresowań Franciszka Raszei. Zamykają się one zwykle w jednym lub dwóch lakonicznych zdaniach. Niewiele wiadomo też o życiu rodzinnym. Ślub ze Stanisławą Deniszczukówną, asystentką w Zakładzie Chemii Ogólnej Wydziału Rolniczego UP, miał miejsce 2 października 1926 roku w kościele św. Wojciecha w Poznaniu (5). Raszejowie mieli dwie córki: Bożenę Julię i Ewę Aleksandrę2.
Jako pierwsza po liczącej prawie 20 lat przerwie postać prof. Raszei przypomniała na łamach „Przeglądu Lekarskiego Oświęcim” dr Małgorzata Dominik (6)3. Na jej pracę warto zwrócić szczególną uwagę, ponieważ opierała się ona nie tylko na dokumentach, ale także na wspomnieniach osób, które znały osobiście Profesora, w tym kolegi z okresu gimnazjalnego adw. A. Mordawskiego, współpracowników oraz najbliższej rodziny. Autorce znane były także materiały z rozprawy w procesie Ludwika Fischera, spośród których zeznania prof. Ludwika Hirszfelda oraz świadka Maślanko dotyczyły zabójstwa Raszei.
W 1977 roku Michał Przychodzki zamieścił na łamach „Przeglądu Zachodniego” pracę pt. „Lekarze poznańscy w latach hitlerowskiej okupacji 1939-1945” (7). Jakkolwiek autor cytuje jako główne źródła wiedzy artykuły Komzy i Dominik, to jednocześnie powołuje się na kwestionariusze przysłane do autora przez rodziny osób zamordowanych w latach 1946-1947. W 1987 roku „Polski Słownik Biograficzny” zamieścił biogram Franciszka Raszei autorstwa Andrzeja Dzięczkowskiego oparty na szerokiej kwerendzie archiwalnej (8). Stanowi on najlepiej udokumentowaną, choć niepozbawioną błędów, podstawę życiorysu prof. Raszei. Poza skrótowo i błędnie potraktowanym okresem II wojny światowej zawiera odniesienia zarówno do pracy naukowej, jak i życia osobistego. Dlatego też stał się on podstawą do rekonstrukcji losów przedwojennych, które uzupełniono o fakty będące treścią innych opracowań, szczególnie informacjami zawartymi w artykule Nawojki Cieślińskiej-Lobkowicz, która opisała okoliczności związane z tragicznymi wydarzeniami z 21 lipca 1942 roku (9).
1896-1923
Franciszek Paweł Raszeja urodził się 2 kwietnia 1896 roku w Chełmnie. Był jednym z czworga synów małżeństwa Ignacego Raszei i Julianny z d. Cichoń (8). Rodzina Raszejów mieszkała w kamienicy przy Rynku, zaraz obok urzędu pocztowego, którego Ignacy Raszeja był naczelnikiem (niem. Oberpostschaffner). Franciszek miał czworo rodzeństwa, braci: Maksymiliana (1889-1939), Leona (1901-1939), Alojzego (1891-1979) i siostrę Walerię (10, 11)4.
Po ukończeniu szkoły elementarnej uczęszczał do gimnazjum klasycznego w Chełmnie (Königliches Gymnasium zu Culm), której dyrektorem był dr Hugo Jüttner (12)5. Należał do tajnej organizacji młodzieżowej Towarzystwa Tomasza Zana (TTZ). Wzorem Towarzystwa Filomatycznego w TTZ stosowany był trójstopniowy poziom osiągniętej wiedzy i sprawności: promieniści, filareci i najbardziej doświadczeni – filomaci6. I chociaż Franciszek był filaretą, to na tajne zebrania zdarzało mu się zabierać ze sobą swojego przyjaciela Kurta Schumachera, późniejszego założyciela Socjaldemokratycznej Partii Niemiec (SPD) (13, 14). Ojciec Kurta zajmował bardzo eksponowaną pozycję jako biznesmen i przewodniczący rady miejskiej, siostra Jadwiga była nauczycielką w Chełmie, pozostałe siostry wyszły za mąż za nauczycieli pracujących w pruskich szkołach – wszyscy mogli ponieść konsekwencje udziału chłopca w tajnych zebraniach. O rok starszy Kurt zdał przyśpieszoną maturę i został wysłany na przeszkolenie artyleryjskie do Łodzi. Franciszek złożył egzamin maturalny w sierpniu 1914 roku (15). On także został powołany do armii niemieckiej i wysłany na front wschodni. W grudniu 1914 roku Kurt został ciężko ranny pod Łodzią – wówczas amputowano mu rękę. Franciszek brał udział w bitwie nad Rawką, gdzie dostał się do niewoli rosyjskiej (12)7. Przebywał w obozie jenieckim w Taszkiencie i na Uralu, skąd uciekł dopiero po wybuchu rewolucji marcowej 1917 roku. Dotarł do Piotrogrodu i stąd na początku 1918 roku przedostał się przez zamarzniętą Zatokę Fińską i dalej przez Finlandię do Szwecji, a z pomocą ambasady szwedzkiej w początku kwietnia powrócił do kraju8. Po powrocie z niewoli ciężko chorował.
Studia rozpoczął w maju 1918 roku w Berlinie. Początkowo studiował filologię, jednak w październiku zdecydował się rozpocząć medycynę (14). W lutym 1919 roku przeniósł się do Münster (Monastyr), gdzie spotkał swojego szkolnego przyjaciela Schumachera. Tam też złożył pierwsze egzaminy w 1920 roku (nazywane pierwszym rigorosum lub półdoktoratem). W lecie 1920 roku powrócił do Polski. Uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej, służąc w okresie od 12 sierpnia do 21 października 1920 roku jako podchorąży w oddziale sanitarnym.
Studia wznowił początkowo na Uniwersytecie Jagiellońskim (od półrocza letniego 1920 roku do 30 czerwca 1922 roku), by po trzech semestrach przenieść się na Uniwersytet Poznański (UP). W trakcie studiów należał do konserwatywnej, narodowej, chrześcijańskiej Korporacji Akademickiej Baltia założonej przez grono Filomatów Pomorskich9. Dyplom doktora wszech nauk lekarskich otrzymał 28 września 1923 roku. Przez cały okres studiów otrzymywał najwyższe oceny, jedynie u profesora i ówczesnego dziekana Wydziału Lekarskiego UP Stefana Horoszkiewicza otrzymał ocenę dostateczną za egzamin z medycyny sądowej i jak wspominał jego kolega Czesław Markiewicz, długo nie mógł tego przeboleć (6).
1923-1935

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

29

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

69

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

129

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Dobroszycki L: Ten jest z ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939-1945. Wyd. II rozszerzone, oprac. Władysław Bartoszewski i Zofia Lewinówna, Kraków 1969.
2. Lisowski W: Franciszek Raszeja (1896-1942) – wybitny chirurg ortopeda. Skalpel 2016; 4: 26-29.
3. Relacja Estery Rozin z dnia 20.09.1945 r. Archiwum Żydowskiego Instytutu Historycznego, dalej AŻIH, Sygn. 301/4511.
4. Komza J: Wspomnienie pośmiertne. Dr Franciszek Raszeja. Nowiny Lekarskie 1947; 54(3-4): 45-47.
5. Dzięczkowski A: Stanisława Raszejowa (z domu Deniszczuk). [W:] Polski Słownik Biograficzny, t. 30. Wrocław 1987: 607-608.
6. Dominik M: Prof. dr Franciszek Raszeja. Przegląd Lekarski-Oświęcim 1969; 9(1): 195-198
7. Przychodzki M: Lekarze poznańscy w latach hitlerowskiej okupacji 1939-1945. Przegląd Zachodni 1977; 1: 106-139.
8. Dzięczkowski A: Raszeja Franciszek Paweł (1896-1942). [W:] Polski Słownik Biograficzny, t. 30. Wrocław 1987: 603-605.
9. Cieślińska-Lobkowicz N: Śmierć antykwariusza na Chłodnej. Zagłada Żydów. Studia i Materiały 2016; 5: 262-278.
10. Akta Alojzego Raszeja, Archiwum Państwowe w Toruniu Sygn. 69/287/0/-/885.
11. Raszeja Alojzy Jan [1891-1979, bankowiec radca miejski bydgoski, działacz spółdzielczy], Archiwum Państwowe w Bydgoszczy Sygn. 6/2233/0/-/843.
12. LXXXVII Jahresbericht über das Schuljahr Ostern 1914 bis Ostern 1915 (1. Kriegsjahr). Culm 1915.
13. Spis b. filomatów i filaretów gimnazjów pomorskich zestawiony z okazji zjazdu filomeckiego w Chełmnie, 12-14 września 1921 r. Toruń 1921: 21.
14. Prause A: Franciszek, Maksymilian und Leon Raszeja. Dostępne online: https://chelmno.info/franciszek-maksymilian-und-leon-raszeja/.
15. Gazeta Toruńska 28 sierpnia 1915; 178: 2.
16. Lubecki M: Rehabilitacja medyczna w Polsce przed rokiem 1950. Profesor Ireneusz Wierzejewski oraz jego uczniowie – Franciszek Raszeja i Wiktor Dega. Hygeia Public Health 2011; 46(3): 397, 400.
17. Nowakowski A: Konrad Biesalski – wybitny niemiecki ortopeda, rodem z Ostródy i jego przyjacielskie relacje z polskimi kolegami. Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska 2017; 82(3): 103-104.
18. Kusz D, Marczyński W, Nowakowski A: Historia PTOiTr. Dostępne online: https://web.archive.org/web/20161031134638/http://ptoitr.pl/towarzystwo/historia-ptoitr.html.
19. Pol-Mizerska J: Moje wspomnienia o Profesorze Franciszku Raszei. Dwustronicowy maszynopis datowany 7 stycznia 1993: 1. Zbiory Gerwazego Świderskiego.
20. Spis lekarzy, członków Wlkp. Związku lekarzy (Okręg Wielkopolski Związku Lekarzy Państwa Polskiego), Szamotuły 1939: 10.
21. Niedźwiecki W (red.): Słownik języka polskiego Jana Karłowicza, Adama Antoniego Kryńskiego i Władysława Niedźwiedzkiego. Warszawa 1923; 44: 370.
22. Ciesielska M: „Wyodrębnieni” – obojętność czy ciche przyzwolenie środowiska lekarskiego na eliminację Żydów z Izby Lekarskiej Warszawsko-Białostockiej w 1940 r.? [W:] Bartuś A (red.:) Odpowiedzialność biernych. Oświęcim 2021: 103-120.
23. W obronie kultury polskiej. Robotnik 1937; 41(380): 1 (wydanie z dnia 23 grudnia 1937 r.).
24. Świat nauki przeciwko krzywdzie dla kultury polskiej. Dziennik Ludowy 1937; 363(340): 7.
25. List do redakcji. Robotnik 1937; 41(380): 3 (wydanie z 24 grudnia 1937 r.).
26. Profesorowie U. P. przeciwni gettu. Nazwiska jedenastu, którzy podpisali odpowiednie oświadczenie. Kurier Poznański 1937; 32(587): 1 (24 grudnia 1937 r.).
27. W obronie uroszczeń żydowskich Profesorowie uniwersytetów przeciwni wprowadzeniu getta. Kurier Poznański 1937; 32(593): 2 (wydanie z dnia 29 grudnia 1937 r.).
otrzymano: 2023-07-14
zaakceptowano do druku: 2023-08-04

Adres do korespondencji:
*Maria Ciesielska
Gen. T. Kościuszki 39, 05-230 Kobyłka
drmariaciesielska@gmail.com

Nowa Medycyna 3/2023
Strona internetowa czasopisma Nowa Medycyna