Zanieczyszczenie plastikiem na Ziemi osiągnęło punkt, w którym niesie zagrożenie dla środowiska, dla ludzkości teraz i w przyszłości. Tylko w ciągu ostatnich 15 lat wyprodukowano połowę wszystkich kiedykolwiek wyprodukowanych tworzyw sztucznych, a materiał syntetyczny wynaleziono ponad 100 lat temu, co świadczy o masowej produkcji tego niebezpiecznego materiału. Torby i różne opakowania z niego wykonane są wszędzie, każdy przedmiot w sklepie potrzebuje przynajmniej jednego polimerowego opakowania. Dlatego Ziemia jest nim przepełniona (1-13).

Istnieją pewne rodzaje tworzyw sztucznych, które są zatwierdzone do stosowania w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym. Są one uważane za nieszkodliwe dla zdrowia ludzi (np. polipropylen). Z drugiej strony jest już faktem, że polichlorek winylu (PVC) jest niezwykle toksyczny dla ludzi i środowiska.

Najczęściej głównym problemem nie jest sam plastik, a dodatki, które się w nim znajdują. Plastyfikatory, stabilizatory UV, środki zmniejszające palność i różne inne środki chemiczne są stosowane w celu nadania plastikowi pożądanych właściwości. Te dodatki często nie są trwale związane chemicznie z tworzywem sztucznym. Plastyfikatory stosuje się, aby początkowo twarde i kruche tworzywa sztuczne były elastyczne i miękkie. W ten sposób często sprawiają, że produkt jest użyteczny.

Zdecydowanie najczęstszą grupą plastyfikatorów są estry kwasu ftalowego – zwane także ftalanami. W samej tylko Europie Zachodniej każdego roku produkuje się 1 milion ton ftalanów.

Jednak nie ma czegoś takiego jak „jeden” plastyfikator, ale cała gama związków, które są używane do tego celu. Niektóre z nich są bardziej szkodliwe dla naszego zdrowia i środowiska niż inne. 90% plastyfikatorów stosuje się w produktach z PVC, np. foliach z tworzyw sztucznych, tapetach, pokryciach podłogowych, rurach, kablach i wielu innych. Inni kandydaci, którzy mogą zawierać plastyfikatory, to:

– miękkie zabawki dla dzieci,

– materace,

– kalosze,

– kleje i spoiwa,

– farby,

– lakiery.

Wiele związków ftalanów jest uważanych za szkodliwe dla zdrowia i podejrzewa się, że powodują:

– bezpłodność,

– przedwczesny poród,

– nadwagę i otyłość w dzieciństwie,

– cukrzycę,

– zakłócenia równowagi hormonalnej.

Z tego powodu sporo członków rodziny ftalanów znajduje się na liście „substancji wzbudzających szczególnie duże obawy” w Unii Europejskiej, w tym ftalany DEHP, DBP i BBP. Na przykład DEHP był do niedawna najczęściej stosowanym plastyfikatorem wśród ftalanów. Ponieważ jednak jego szkodliwe skutki dla rozrodczości stały się znane opinii publicznej, politycy zostali zmuszeni do działania – i zakazali stosowania DEHP w niektórych produktach, np. w zabawkach i artykułach dziecięcych. Jednak w wielu innych produktach jego stosowanie jest nadal dozwolone – chociaż w niektórych przypadkach przepisy wymagają zgodności z pewnymi dopuszczalnymi wartościami progowymi. Od czasu zakazu stosowania DEHP w niektórych produktach przemysł chemiczny zastąpił DEHP zastępczymi plastyfikatorami, takimi jak DINP i DIDP. Te dwa zastępcze ftalany stały się obecnie najczęściej stosowanymi ftalanami w Europie Zachodniej. Są uważane za „mniej wątpliwe toksykologicznie”. W rzeczywistości te substytuty mogą być równie szkodliwe (i chemicznie bardzo podobne do DEHP). Na przykład podejrzewa się, że DINP i DIDP mają działanie uszkadzające wątrobę, co zostało już wykazane w doświadczeniach na zwierzętach.

Głównym źródłem kontaktu z plastyfikatorami w codziennym życiu człowieka jest jedzenie. Prawie wszystkie produkty spożywcze są pakowane w folie i pojemniki z tworzyw sztucznych (których powłoka prawie zawsze zawiera plastyfikatory).

Woda pitna jest kolejnym potencjalnym źródłem plastyfikatorów, ale w dużej mierze zależy to od butelki, z której pijemy.

Innym sposobem wchłaniania plastyfikatorów jest powietrze. Zwłaszcza w zamkniętych pomieszczeniach plastyfikatory ulatniają się z wykładzin podłogowych, tapet lub farb ściennych i gromadzą się w powietrzu (6-13).

Ekspozycja na substancje chemiczne może powodować wiele poważnych chorób, w tym: choroby sercowo-naczyniowe, nerkowe lub endokrynologiczne, depresję, a nawet psychozę. Chemikalia mogą wpływać na występowanie zaburzeń poznawczych, motorycznych oraz sensomotorycznych, zaburzeń neurorozwojowych (autyzm) i chorób neurodegeneracyjnych (Alzheimer, Parkinson).

Najczęściej narządem dotkniętym przez toksyny jest mózg, co prowadzi do zmęczenia, wyczerpania, upośledzenia funkcji poznawczych, utraty pamięci, bezsenności i bezdechu sennego. Dysfunkcja autonomiczna od dawna wiązała się z wieloma toksycznymi substancjami, szczególnie po ekspozycji na rozpuszczalniki organiczne, z niektórymi objawami neuropatii obwodowej. Pojawiające się zmęczenie nie tylko psychiczne, ale zmęczenie mięśniowe jako następstwo oddziaływania substancji toksycznej na organizm człowieka może być spowodowane zaburzonym drenażem limfatycznym. Badania Perrina i wsp. sugerują, by w ocenie klinicznej pacjenta z zespołem przewlekłego zmęczenia (CFS) zwracać również uwagę na sprawność w funkcjonowaniu układu limfatycznego (drenażu limfatycznego). Liu i wsp. wykazali, że BPA (Bisphenol A) wpływa na reakcje zapalne makrofagów poprzez modulowanie ekspresji cytokin i wskazując związek między narażeniem na BPA a zdrowiem człowieka. BPA może indukować toksyczność wielonarządową, obejmując szlaki receptorowe, powodując zaburzenia układu neuroendokrynnego, hamowanie enzymów, modulację odpowiedzi immunologicznych i zapalnych, a także mechanizmy genotoksyczne i epigenetyczne (14-19).

Warto także zauważyć, że wnętrza samochodów często również są zanieczyszczone – wykonano je z plastiku.

Plastyfikatory również regularnie przedostają się do ludzkiego ciała poprzez kontakt ze skórą. Na przykład ftalany są szeroko stosowane (i bardzo łatwo rozpuszczalne) w papierze termicznym, który jest wykorzystywany do paragonów, biletów, faktur itp.

Są także zawarte w wielu produktach kosmetycznych, które są bezpośrednio stosowane na skórę.