Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2018, s. 225-231 | DOI: 10.25121/MR.2018.21.3.225
Bogusława Kaczor-Pyter, Paweł Januszewicz
Sytuacja zawodowa osób niepełnosprawnych w Polsce – regulacje prawne
Professional situation of disabled people in Poland – law regulatins
Instytut Pielęgniarstwa i Nauk o Zdrowiu, Katedra Pielęgniarstwa, Przyrodniczo-Medyczne Centrum Badań Innowacyjnych, Wydział Medyczny, Uniwersytet Rzeszowski
Summary
The situation of people with disabilities on the labor market varies and depends on a number of problems depending both on the situation and the degree of their disability, the employer and the wider environment. The work presents issues related to the employment of disabled people both in the open and protected labor market. It also considers number of benefits resulting from the creation and adaptation of the workplace for a person with incomplete performance on the open labor market based on legal provisions in this area.
Many people with disabilities work or want to work professionally despite health restrictions, drawing satisfaction from it. Professional work is a significant source of income, it is a basic factor of economic independence that favors the integration of disabled people into society, and above all it is the process of vocational rehabilitation. Work gives you the chance to become independent, improve your standard of living, enhance your values and raise your prestige.
The possibility to guarantee people with disabilities the right to work in favorable conditions and on an equal basis without discrimination has become one of the basic guidelines for the employment policy of the disabled. The provisions of the law both Polish and EU under special protection include: working time, additional breaks at work, the right to leave and layoffs for the time of performing the necessary tests – treated as privileges of the disabled during employment.



Wprowadzenie
Osoby niepełnosprawne to duża i zróżnicowana grupa społeczna. Łączy ich wysokie ryzyko wykluczenia społecznego (1, 2). Osoby niepełnosprawne z uwagi na dużą indywidualność są bardzo specyficzną grupą pracowników, która często napotyka na problemy związane z zatrudnieniem na polskim rynku pracy, pomimo uczestnictwa naszego kraju w strukturach Unii Europejskiej (3, 4). Niepełnosprawność nie jest niezdolnością do pracy i osoby niepełnosprawne sprawdzają się na rynku pracy, są dobrymi pracownikami. Jakość pracy nie odbiega od wydajności i sposobu prac osób pełnosprawnych. Jak wynika z dostępnych danych, w Polsce nadal osoby z niepełnosprawnością nie mają takich samych szans na zatrudnienie, jak osoby z pełną sprawnością, mimo ogromnych starań i nakładów ze strony państwa, które chce wyrównać ich szanse na rynku pracy (5). Może to wynikać zarówno z mniejszej wydajności, jak i niemożliwości wykonywania pracy na wszystkich stanowiskach przez osoby niepełnosprawne (6, 7). Niepełnosprawni, podobnie jak wszyscy inni, chcą podejmować pracę, stąd na zasadach równouprawnienia pragną korzystać z przywilejów konstytucyjnych (6, 7). Często kieruje nimi chęć do samodzielnego zaspokajania swoich potrzeb w możliwie najwyższym stopniu i bycie pożytecznymi członkami społeczeństwa mającymi swój osobisty wkład w jego rozwój (8). Praca jest najlepszym sposobem przywracania osób niepełnosprawnych do normalnego życia, jest szansą na samodzielność i niezależność od innych. Często osoby niepełnosprawne są bardzo wartościowe, dobrze wykształcone, wrażliwe. Ze względu na różny poziom sprawności, w wielu przypadkach pozbawia się ich podstawowego prawa człowieka, jakim jest prawo do pracy, zagwarantowane przez Konstytucję (6). Praca zawodowa, oprócz zabezpieczenia finansowego, jest dla niepełnosprawnych formą integracji ze społeczeństwem, jest sposobem na odzyskanie wiary w siebie i osiągnięcie sukcesu w życiu osobistym. Rehabilitacja zawodowa (poprzez pracę) powinna być jednym z głównych priorytetów działania państwa na rzecz wsparcia osób niepełnosprawnych (9). Praca daje szansę na usamodzielnienie czy dowartościowanie się i uzyskanie lepszego standardu życia. Poprzez pracę osoby z niepełnosprawnością mogą się rozwijać i realizować swoje plany życiowe. Dzięki pracy zabezpieczają swój byt i czują się potrzebni, a poprzez wytwarzanie dóbr materialnych, naukowych lub kulturalnych przynoszą pożytek innym ludziom. Praca jest wartością samą w sobie i należy dążyć do tego, aby jak największa liczba osób niepełnosprawnych mogła pracować (10). Pomimo że od kilku lat obserwujemy w Polsce tendencję wzrostową w zatrudnianiu osób niepełnosprawnych oraz wzrastającą otwartość pracodawców w tym zakresie, to ciągle nie jest to sytuacja oczywista, kiedy osoba niepełnosprawna może podjąć pracę w zakresie odpowiadającym jej kondycji zdrowotnej. Nadal widoczne są bariery w postaci stereotypów i wyobrażeń o osobach niepełnosprawnych jako ludziach słabych, wymagających opieki, bez zauważania ich potencjału jako pracowników. Promowanie zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy nie oznacza zaniechania wsparcia czy likwidacji chronionego rynku pracy. Gdy zatrudnienie nie jest możliwe ani w warunkach rynku otwartego, ani w warunkach chronionych, wówczas osoba z niepełnosprawnością może ubiegać się o rentę z powodu niezdolności do pracy na zasadach uzyskiwania świadczeń rentowych. Niezdolność do pracy na podstawie orzeczenia może być stała lub czasowa i może stać się powodem do uzyskania renty lub emerytury z powodu niezdolności do pracy (11). Mając na uwadze dobro pracownika, czasem konieczna jest zmiana warunków pracy dla osoby z niepełnosprawnością w obrębie stanowiska lub zapewnienie pracy w warunkach chronionych. Niejednokrotnie zatrudnianie niepełnosprawnych nie wymaga dużych zmian organizacyjnych w obrębie stanowiska pracy, mimo wielu ograniczeń spowodowanych niepełnosprawnością. Przestawianie zatrudnienia osób niepełnosprawnych z chronionego na otwarty rynek pracy obejmuje m.in.: zapewnienie dostępu do poradnictwa i szkolenia zawodowego i odpowiednich usług związanych z zatrudnieniem oraz ochrona przed dyskryminacją na wszystkich etapach zatrudnienia (9).
Niepełnosprawność – definicje
Literatura nie opisuje jednoznacznie pojęcia „niepełnosprawności”. Powszechnie używaną definicją niepełnosprawności głównie dla celów przyznawania renty inwalidzkiej jest zapis z Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych: „Niepełnosprawność – oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy” (12). Niepełnosprawność to także ograniczenie pełnienia ról społecznych (13). Mianem osoby niepełnosprawnej z punktu widzenia ograniczeń zawodowych oraz rehabilitacyjnych określa się „jednostkę, której zdolność do nauki i pracy została zmniejszona w stopniu wymagającym: odpowiedniego doboru rodzaju i form szkolenia zawodowego oraz doboru stanowiska pracy (...)” (14). Przyznanie osobom z niepełnosprawnością określonego stopnia wykorzystywane jest do przyznawania ulg i przywilejów z tytułu przynależności do określonej grupy niepełnosprawności. Ulgi mogą dotyczyć zniżek na przejazdy pociągiem, ułatwienia w dostępie do urzędów czy sklepów. Według Karty Praw Osób Niepełnosprawnych niepełnosprawni to „osoby, których sprawność fizyczna, psychiczna lub umysłowa trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza lub uniemożliwia życie codzienne, naukę, pracę oraz pełnienie ról społecznych, zgodnie z normami prawnymi i zwyczajowymi, mają prawo do niezależnego, samodzielnego i aktywnego życia oraz nie mogą podlegać dyskryminacji” (7, 15, 16).
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) niepełnosprawność to „każde ograniczenie bądź niemożność (wynikające z niesprawności) prowadzenia aktywnego życia w sposób lub zakresie uznawanym za typowe dla człowieka” (17). Lekki stopień niepełnosprawności przyznaje się osobom, które mają zmniejszoną sprawność organizmu, powodującą obniżenie umiejętności umożliwiających wykonywanie pracy w porównaniu do zdolności osób mających zbliżone kwalifikacje zawodowe (12). Osoby te mają pełną sprawność zarówno psychiczną, jak i fizyczną, natomiast wykonywanie zadań społecznych sprawia im trudności. Istnieje możliwość wspierania niepełnosprawności przedmiotami ortopedycznymi lub środkami pomocniczymi (12). Umiarkowany stopień niepełnosprawności oznacza naruszenie sprawności i funkcjonowania organizmu, z jednoczesnym określeniem zdolności albo niezdolności do pracy w warunkach gwarantujących ochronę, i wymaganie czasowej lub częściowej pomocy ze strony osób drugich w celu wykonywania określonych zadań społecznych (12, 18). Znaczny stopień niepełnosprawności oznacza naruszoną sprawność organizmu, sprawiającą, że osoba staje się niezdolna do wykonywania pracy albo ma zdolność do świadczenia pracy jedynie w warunkach zapewniających pełną ochronę, czyli w zakładach aktywizacji zawodowej lub zakładach pracy chronionej. Osobom z niepełnosprawnościami znacznie trudniej jest funkcjonować w życiu społecznym na zasadach równości z osobami pełnosprawnymi. Znacznie trudniej także pozyskać i utrzymać zatrudnienie, które traktowane jest jako forma rehabilitacji zawodowej (19). Zaliczenie osoby do znacznego albo umiarkowanego stopnia niepełnosprawności daje możliwość zatrudniania jej na zasadach otwartego rynku pracy, jednak wymaga przeobrażenia stanowiska pracy.
Niedostosowanie stanowisk pracy do możliwości niepełnosprawnych pracowników nie daje im szansy na pracę na otwartym rynku pracy, powoduje konieczność zatrudnienia ich w warunkach pracy chronionej. Istotne z punktu widzenia poszukiwania zarobkowania jest także zakwalifikowanie do grupy niezdolnych do podejmowania pracy zawodowej. „Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy jest:
– osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu,
– osoba całkowicie niezdolna do pracy, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy,
– osoba częściowo niezdolna do pracy, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji” (20).
W ostatnich latach coraz częściej poruszany jest temat zatrudnienia niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy na zasadach równouprawnienia oraz zwiększania szans na podjęcie pracy, traktując pracę jako formę rehabilitacji zawodowej. Celem rehabilitacji zawodowej jest pomoc osobom niepełnosprawnym w pozyskaniu i utrzymaniu pracy zawodowej, w uzyskaniu awansu zawodowego po wcześniejszym przeprowadzeniu rozpoznania predyspozycji i możliwości człowieka (21).
W celu zapewnienia prawa do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy polskie ustawodawstwo zostało dostosowane do przepisów unijnych, zgodnie z którymi ratyfikowano niektóre dokumenty unijne. Jednym z nich jest Europejska Karta Społeczna, która wśród licznych uregulowań szczególną ochroną obejmuje osoby niepełnosprawne, deklarując prawo osób niepełnosprawnych fizycznie lub umysłowo do szkolenia zawodowego, rehabilitacji oraz readaptacji zawodowej i społecznej (15). Konstytucja zapewnia dostęp do pracy: „Każdemu zapewnia się wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy” (6). Podstawą regulującą zagadnienia podejmowania pracy w Polsce są zapisy Kodeksu pracy zawarte w art. 10 §1 zakładające dla każdego prawo swobodnego wyboru pracy, także osobom z niepełnosprawnością (22). Zatrudnianie niepełnosprawnych niejednokrotnie wymaga od pracodawcy wielu zmian organizacyjnych i przystosowania stanowiska pracy do poziomu uszczerbku na zdrowiu, przez co może stanowić barierę i być powodem niepodejmowania się zatrudniania osób niepełnosprawnych. Obawy te wynikają często z braku wiedzy o możliwościach uzyskania dofinansowań na prowadzone poprawki stanowiska pracy (23).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Broszura informacyjna na ulgi i uprawnień dla osób z niepełnosprawnością. TWK, Rzeszów 2013.
2. Poradnik dotyczący realizacji wsparcia dla osób wykluczonych społecznie oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, MRR, Warszawa 2010.
3. Grammenos S: Idee indicators of disability in Europe. ANED 2010, University of Leeds, Task 4: 88.
4. Eurostat – Disability statistics; https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Disability_statistics/ (data dostępu: 18.11.2018).
5. O’Mahony H: Disabilities in the workplace are we failing our disabled workforce. The Guardian Jobs 2017; https://jobs.theguardian.com/article/disabilities-in-the-workplace-are-we-failing-our-disabled-workforce-/ (data dostępu: 18.11.2018).
6. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe w dniu 2 kwietnia 1997 r., przyjęta przez Naród w referendum konstytucyjnym w dniu 25 maja 1997 r., podpisana przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 16 lipca 1997 r., Dz. U. 1997, nr 78, poz. 483.
7. Zatrudnianie i prawa osób niepełnosprawnych; https://www.gov.uk/rights-disabled-person/employment/ (data dostępu: 17.11.2018).
8. Majewski T, Miżejewski C, Sobczak W: Gmina a niepełnosprawność. Krajowa Izba Gospodarczo-Rehabilitacyjna, Warszawa 2007.
9. Pawlak-Lis T (red.): Jak zatrudnić osobę niepełnosprawną? Poradnik dla pracodawcy z otwartego rynku pracy. Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2009.
10. Braun P, Szczucki K: Osoba niepełnosprawna na rynku pracy. Poradnik dla pracowników i pracodawców. Fundacja Edukacji Nowoczesnej, Warszawa 2016.
11. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Art. 57, Dz. U. 2018, poz. 1270.
12. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Dz. U. 2018, poz. 511, art. 2, pkt 10.
13. Gałkowski T, Kiwerski J (red.): Encyklopedyczny słownik rehabilitacyjny. PZWL, Warszawa 1986: 168.
14. Orłowska BA, Prufer P (red.): Globalno-lokalne wyzwania uczelni wyższych związane z niepełnosprawnością. Wydawnictwo Naukowe PWSZ, Gorzów Wielkopolski 2012.
15. Europejska Karta Społeczna, Dz. U. z 1999 r., nr 8, poz. 67, §1.
16. Salman S: Karman Mallick: I want to change the world to disabled people. The Guardian’s 2018.
17. World Health Organization: http://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/disability-and-health (data dostępu: 16.11.2018).
18. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych. Dz. U. z 2018, poz. 511
19. Konwencja nr 159 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca rehabilitacji zawodowej z 20 czerwca 1983 r. Art. 1, Dz. U. z 2005 r., nr 43, poz. 412.
20. Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dz. U. z 2018, poz. 1270.
21. Brząkowski M: Zatrudnianie niepełnosprawnych. ODDK, Gdańsk 2014: 53.
22. Kodeks Pracy: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Art. 10. §1, Dz. U. z 2018 r., poz. 917.
23. Rotkiewicz M: Zatrudnienie niepełnosprawnych. ODDK, Gdańsk 2006: 31.
24. Karta Praw Osób Niepełnosprawnych, Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 1 sierpnia 1997 M.P. 1997, nr 50, poz. 475 §1.6,
25. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 13 kwietnia 2018 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy. Kodeks pracy, Dz. U. z 2018 r., poz. 917, art. 15.
26. Bennett L, Ray K, Wilson T: Addressing barriers to work for disabled people and those with long term health conditions in Brighton & Hove Research. Learning and Work Institution 2016; https://ec.europa.eu/epale/sites/epale/files/addressing_barriers_to_employment_for_disabled_people.pdf/ (data dostępu: 14.11.2018).
27. Anand P, Sevak P: The role of workplace accommodations in the employment of people with disabilities. IZA Journal of Labor Policy 2017; 6(12). This article is available from the NARIC collection under Accession Number J77467.
28. Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 marca 2004 r. w sprawie warsztatów terapii zajęciowej. Dz. U. z 2004 r., nr 63, poz. 587, §8.
29. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 12 grudnia 2014 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie turnusów rehabilitacyjnych. Dz. U. z 2014, poz. 1937, §17.
30. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 23 grudnia 2014 r. w sprawie zwrotu dodatkowych kosztów związanych z zatrudnianiem pracowników niepełnosprawnych. Dz. U. z 2014, poz. 1987, §3.
31. Ustawa z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Dz. U. z 2002, nr 199, poz. 1673, art. 21.
32. Obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 8 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy. Kodeks pracy Dz. U. z 2018, poz. 108, art. 128, §1.
33. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Dz. U. z 2003, nr 169, poz. 1650, §48.
34. Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 22 czerwca 2016 r. w sprawie miesięcznego dofinansowania do wynagrodzeń pracowników niepełnosprawnych. Dz. U. z 2016, poz. 951.
35. Gerber Ch: Best Workplaces for People With Disabilities Disability Daily Living 2017; https://www.verywellhealth.com/top-disabled-friendly-workplaces-1094498/ (data dostępu: 17.11.2018).
36. Otterson J: 6 ways to make your workplace disabled-friendly. Hr people + strategy blog 2017; https://blog.hrps.org/blogpost/6-Ways-to-Make-Your-Workplace-Disabled-Friendly (data dostępu: 17.11.2018).
37. Creating a more inclusive workplace for persons with disabilities. Human Resources 2018; https://www.humanresourcesonline.net/creating-a-more-inclusive-workplace-for-persons-with-disabilities/ (data dostępu: 16.11.2018).
38. Boman T, Kjellberg A, Danermark B, Boman E: Employment opportunities for persons with different types of disability. Alter 2015; 9(2): 116-129.
39. Duermyer R: Work from Home Jobs for the Disabled. The Balance Small Business 2018; https://www.thebalancesmb.com/work-from-home-jobs-for-the-disabled-3969366/ (data dostępu: 17.11.2018).
40. Konwencja Nr 182 Międzynarodowej Organizacji Pracy dotycząca zakazu i natychmiastowych działań na rzecz eliminowania najgorszych form pracy dzieci, przyjęta w Genewie dnia 17 czerwca 1999 r., część II. Art. 2, 3, Dz. U. 2004, nr 139, poz. 1474.
41. Intergralia. Zwalczajmy bariery w swoich głowach; http://www.integralia.pl/porada-kandydat/zwalczajmy-bariery-swoich-glowach/ (data dostępu: 16.11.2018).
otrzymano: 2018-07-09
zaakceptowano do druku: 2018-07-30

Adres do korespondencji:
Bogusława Kaczor-Pyter
Wydział Medyczny Uniwersytet Rzeszowski
Al. Kopisto 2a, 35-959 Rzeszów
tel.: +48 17-872-115
boguslawa.kaczor@gmail.com

Medycyna Rodzinna 3/2018
Strona internetowa czasopisma Medycyna Rodzinna