Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2018, s. 208-215 | DOI: 10.25121/MR.2018.21.3.208
Grzegorz Józef Nowicki1, Magdalena Młynarska2, Barbara Ślusarska1, Kinga Jabłuszewska3, Agnieszka Bartoszek1, Katarzyna Kocka1, Sylwia Przybylska-Kuć4
Poczucie samotności jako czynnik warunkujący jakość życia osób powyżej 65. roku życia
Loneliness as a factor conditioning the quality of life in people over 65
1Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 2Zakład Ratownictwa Medycznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 3Absolwentka Wydziału Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet Medyczny w Lublinie 4Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, I Wydział Lekarski z Oddziałem Stomatologicznym, Uniwersytet Medyczny w Lublinie
Summary
Introduction. Loneliness is a universal phenomenon; timeless, supra-cultural, ahistorical, present in the life of every human being and it has become one of the signs of present times. According to the theory of withdrawals, the elderlies slowly retreat from social life and social roles hitherto performed, making themselves vulnerable to loneliness and isolation.
Aim. Assessment of loneliness and selected determinants concerning loneliness and the evaluation of the relationship between a sense of loneliness and the quality of life among people over 65 years of age.
Material and methods. The study was conducted in a group of 100 people over 65 years of age living in the Lublin province. The questionnaire consisted of two standardized research tools: De Jong Gierveld Loneliness Scale and instruments assessing quality of life WHOQOL-AGE.
Results. The average result on the loneliness scale in the study group of people over 65 was 27.62 points out of 55 possible to obtain. The sociodemographic variables determining the level of loneliness in the study group were: age, marital status and the number of people living in the household (p < 0.05). The average value of the quality of life of the respondents was 64.45 points. (SD = 13.47). Statistical analysis of the relationship between quality of life and sense of loneliness showed significant strong negative correlations at the level of p < 0.001.
Conclusions. The sense of loneliness is a strong determinant of the quality of life assessment in people over 65.



Wstęp
Samotność jest zjawiskiem powszechnym, ponadczasowym, ponadkulturowym, ahistorycznym, obecnym w życiu każdego człowieka i stała się jednym ze znaków naszych czasów (1). W rozumieniu definicyjnym „samotność” niejednokrotnie utożsamiana jest z osamotnieniem, jednak w literaturze gerontologicznej „samotność” i „osamotnienie” rozumiane są jako dwa odrębne stany, odpowiednio subiektywny i obiektywny. Według Szczepańskiego (2) samotność to „stan wynikający z własnego wyboru jednostki i jest wyłącznym przebywaniem ze sobą samym”. Zatem w tym znaczeniu samotność staje się poszukiwaniem siebie, umiejętnością koncentracji na swoim świecie wewnętrznym oraz zdobywaniem obojętności wobec świata. Samotność daje człowiekowi niezbędny dystans, odwagę, gotowość rezygnacji i poczucie wewnętrznej samowystarczalności. Natomiast osamotnienie według powyższego autora to sytuacja, w której człowiek nie znajduje oparcia w innych ani też w swoim świecie wewnętrznym. „Osamotnienie wynika z niedorozwoju świata wewnętrznego, z braku porządku, w którym tworzymy dla siebie samych inny niż zewnętrzny rytm istnienia, inne miary wartości i w którym jesteśmy wolni od klęsk, upokorzeń, tryumfów (...). Jest to także świat wolny od cierpień zadawanych nam przez innych ludzi” (2). Należy podkreślić, że osamotnienie jest stanem trudnym do zdefiniowania, ponieważ jest uwarunkowane indywidualnymi predyspozycjami jednostki oraz może przybierać różne postacie i w specyficzny sposób oddziaływać na ludzi (1). Dołęga (3) wyróżnia trzy typy samotności:
– poczucie samotności społecznej (fizyczna, obiektywna) – brak związków społecznych, przynależności do wspólnoty, przeżywanie izolacji i marginalizacji, poczucie bycia ignorowanym, niepotrzebnym, pomijanym, niedostrzeganym przez innych oraz przekonanie o aktualnie niezadawalających relacjach społecznych,
– poczucie samotności emocjonalnej (subiektywnej) – deficyt pozytywnych uczuć i relacji z ludźmi szczególnie ważnych dla jednostki, idąc dalej, jest to poczucie braku bliskich, satysfakcjonujących więzi emocjonalnych. Poczucie samotności emocjonalnej wiąże się z negatywną oceną siebie jako partnera relacji społecznych oraz niskim przekonaniem o własnych kompetencjach społecznych,
– samotność egzystencjalna – brak identyfikacji z ogólnie przyjętymi wartościami, celami życiowymi oraz normami. Jest to brak zakotwiczenia w świecie, nieakceptowanie i niezgadzanie się z określonym obrazem świata (4).
Zgodnie z teorią wycofywania się, osoby starsze powoli usuwają się z życia społecznego oraz dotychczasowo pełnionych ról społecznych, co powoduje, że są narażone na samotność i osamotnienie (5). Mortenson (6) podjął próbę wyjaśnienia, co warunkuje samotność osób starszych. Wymienia następujące czynniki tego zjawiska:
– czynniki kulturowe – pojawiają się, gdy osoba starsza z powodu np. złego stanu zdrowia musi zamieszkać w domu pomocy lub innej instytucji opiekuńczej. Wówczas musi dopasować się do zwyczajów tam panujących, porządku dnia czy chociażby innego sposobu żywienia niż dotychczas preferowany,
– samotny styl życia – często preferowany przez mieszkańców dużych miast. Młodzi ludzie coraz częściej decydują się na samotny styl życia, przewartościowanie pracy nad życiem prywatnym, szybkie tempo życia. Samotny styl życia często dotyka Dorosłe Dzieci Rozwiedzionych Rodziców, które na kanwie doświadczeń rodziców świadomie wybierają samotne życie. Bycie singlem wynika także z mody, ze zmiany wartości i propagandy niezależności czy korzyści płynących z tego stanu. Oczywiście bycie singlem nie musi przekształcić się w samotność i osamotnienie, ale prawdopodobieństwo wystąpienia takich konsekwencji jest dużo większe w tej grupie osób,
– utrata najbliższych (wdowieństwo) – tego typu samotność ma wpływ na stan osamotnienia, ale także na wystąpienie depresji czy pogorszenie kondycji fizycznej. W starszym wieku śmierć staje się bliższa, umierają członkowie rodziny (niejednokrotnie partner życiowy), znajomi, przyjaciele, sąsiedzi. Wsparcie od najbliższych daje najwięcej siły i stymulację do dalszego działania,
– świadomość nieuchronnej śmierci – poczucie samotności i osamotnienia może być tym większe, im bliżej starszy człowiek znajduje się końca życia. Pojawia się zmiana myślenia zwana „zmianą horyzontu czasowego”, czyli koncentrowaniem się na teraźniejszości i przeszłości, bez perspektyw na przyszłość (7).
Starość jest niezwykle ważnym etapem w życiu człowieka, bowiem jest ona zwieńczeniem całego życia. Z okresem tym wiąże się wiele wspaniałych chwil, których można doświadczyć, np. radość z wychowywania wnuków. Niestety etap ten ma też negatywne aspekty, jak utrata sprawności ruchowej, potrzeba pomocy osób trzecich w wykonywaniu z pozoru prostych czynności itd. Pomimo trwających od wielu lat prób zdefiniowania jakości życia nadal nie została ona jednoznacznie opisana. Termin ten jest interpretowany w inny sposób przez naukowców z różnych dziedzin, m.in. medycyny, psychologii, socjologii czy pedagogiki. Medycyna określa jakość życia w dwóch wymiarach: behawioralnym i przeżyciowym. Badania nad jakością życia przeprowadzane są u osób z przeróżnymi chorobami, także przewlekłymi czy nowotworami. Mają na celu sprawdzenie, czy konkretne metody leczenia i rehabilitacji przynoszą oczekiwane efekty. Nie są pomijane również osoby zdrowe. Stwierdzono bowiem, że badania jakości życia mogą być stosowane w profilaktyce i mogą pomóc w ocenie opieki zdrowotnej w poszczególnych regionach czy krajach. W medycynie jakość życia używana jest zamiennie z terminami takimi, jak satysfakcja z życia, szczęście, dobrostan. W psychologii z kolei termin „jakość życia” pojawił się, gdy zaczęto zadawać sobie pytania na temat sensu ludzkiego życia, jego wyjątkowości. Stosowano zamiennie terminy „bezpieczeństwo”, „niezawodność” czy „efektywność”. Częstsze zainteresowanie jakością życia spowodowało zagłębianie się w system wartości, postawy człowieka wobec życia oraz jego problemy moralne i światopoglądowe. Badanie nad jakością życia i czynnikami, jakie na nią wpływają, skupia się na porównaniu subiektywnych odczuć z obiektywnymi warunkami. Socjologia jakości życia doszukuje się w obrębie stosunków społecznych. Termin ten definiuje co najmniej czterema sposobami. Metoda pierwsza określa jakość życia jako wysoki poziom konsumpcji dóbr materialnych, co spowodowane jest rozwinięciem przemysłu, postępem technicznym. Kolejna metoda traktuje jakość życia jako pojęcie wielowymiarowe skupiające się na dobrobycie społecznym, także związanym z konsumpcją dóbr i usług. Trzeci sposób charakteryzuje jakość życia jako sposoby zaspokajania różnych potrzeb człowieka. Z kolei metoda czwarta skupia się na konkretnych zainteresowaniach: ,,Jakość życia w tym rozumieniu jest pewną kategorią symboliczną niedającą się zoperacjonalizować i zastosować w badaniach empirycznych” (8).
Jakość życia pojmowana jest bardzo szeroko, uwzględniając wiele aspektów egzystencji. Według badaczki Krystyny de Walden-Gałuszko (9) jakość życia to dokonanie w określonym czasie oceny własnego życia. Przeanalizowanie życia pod kątem wyznawanych wartości i porównanie stanu rzeczywistego z wymarzoną wersją. Z kolei Kolman (10) uważa jakość życia za poziom zaspokojenia potrzeb człowieka, zarówno materialnych, jak i duchowych. Określenie stopnia spełnienia oczekiwań jednostki w codziennym życiu. Jednak najbardziej powszechna definicja została stworzona przez WHO w 1993 roku i mówi, że jakość życia to ,,(...) spostrzeganie przez osobę własnej sytuacji życiowej w kontekście uwarunkowań kulturowych, systemu wartości oraz związku ze swoimi celami, normami i zainteresowaniami” (11).
Na jakość życia ma wpływ wiele czynników, które ulegają zmianie wraz z rozwojem człowieka. Różnią się one w zależności od wieku czy indywidualnych uwarunkowań człowieka. Ze względu na starzejące się społeczeństwo zaczęto zwracać szczególną uwagę na poziom dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i emocjonalnego. Wśród osób starszych głównymi czynnikami mającymi wpływ na jakość życia z pewnością są: zdrowie fizyczne, sytuacja materialna, relacje rodzinne i społeczne, brak dyskryminacji oraz organizowanie wolnego czasu. Osoby po 65. roku życia jakość życia warunkują od poziomu samodzielnego funkcjonowania fizycznego, emocjonalnego i społecznego. Okres starości, a także wcześniejsze fazy życia wiążą się z zadaniami rozwojowymi, którym należy sprostać w celu zadbania o jakość życia. Niewypełnienie ich może skutkować negatywnym spojrzeniem na proces starzenia się. Duży wpływ na jakość życia w okresie starości ma wcześniejszy charakter życia. Jak człowiek radził sobie w poszczególnych sytuacjach, jaki styl życia prowadził. Niektórzy naukowcy uważają obraz starości jako odzwierciedlenie dotychczasowego życia jednostki.
Cel pracy
Ocena poczucia samotności i wybranych uwarunkowań poczucia samotności oraz ocena związku pomiędzy poczuciem samotności a jakością życia wśród osób powyżej 65. roku życia.
Materiał i metody
Badania ankietowe przeprowadzono w kwietniu i maju 2018 roku wśród 100 osób powyżej 65. roku życia uczęszczających na spotkania w Uniwersytecie Trzeciego Wieku w Łęcznej, Klubu Aktywnego Seniora LSM w Lublinie oraz Klubu Seniora w Opolu Lubelskim. Udział w badaniu był dobrowolny i anonimowy, a uczestnicy wyrazili świadomą zgodę na udział w badaniu. Procedura badawcza była zgodna z wytycznymi obowiązującymi w Deklaracji Helsińskiej.
Dla celów badań stworzono kwestionariusz ankiety składający się z dwóch narzędzi standaryzowanych (Skali do pomiaru poczucia samotności de Jong Giervelda i WHOQOL--AGE) oraz pytań metryczkowych.
W celu oceny poczucia samotności zastosowano skalę do pomiaru poczucia samotności de Jong Giervelda, autorstwa de Jong Giervelda, Kamphuisa, w polskiej adaptacji Grygiela i wsp. (12). Narzędzie składa się z 11 twierdzeń, wśród których znajduje się 6 zdań negatywnie sformułowanych odnoszących się do braku satysfakcji z kontaktów społecznych oraz 5 twierdzeń do oceny satysfakcji z relacji interpersonalnych (pozytywnie sformułowane). Badany do każdego zdania ustosunkowuje się na 5-stopniowej skali: 1 – zdecydowanie tak, 2 – tak, 3 – ani tak ani nie, 4 – nie i 5 – zdecydowanie nie. Im wyższy wynik sumaryczny uzyskuje badany, tym cechuje go większe poczucie samotności. Skala charakteryzuje się dobrymi właściwościami psychometrycznymi (rzetelność, homogeniczność, trafność). Współczynniki wewnętrznej stabilności alfa Cronbacha skali jest wysoki i wynosi 0,89 (12).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

29

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

69

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

129

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Nowaczyk J: Samotność w życiu ludzkim. Studia Włocławskie 2009; 11: 212-232.
2. Szczepański J: Sprawy ludzkie. Wydawnictwo Czytelnik, Warszawa 1984.
3. Dołęga Z: Samotność młodzieży – analiza teoretyczna i studia empiryczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2006.
4. Sendyk M: Osamotnienie jako konsekwencje zaburzeń więzi emocjonalnych w rodzinie. Wychowanie w Rodzinie 2011; 4: 139-150.
5. Świtoń A, Wnuk A: Samotność w obliczu niesprawności osób starszych. Geriatria 2015; 9: 243-249.
6. Rembowski J: Samotność. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1992: 49.
7. Dąbrowska P: Samotność osób starszych i sposoby jej przeciwdziałania. Kwartalnik Naukowy 2011; 6(2): 84-90.
8. Marcinkowski JT, Wnuk M: Jakość życia jako pojęcie pluralistyczne o charakterze interdyscyplinarnym. Probl Hig Epidemiol 2012; 93(1): 21-26.
9. De Walden-Głuszko K: Wykorzystanie badania jakości życia w psychiatrii. Pamiętniki VII Gdańskich Dni Leczenia Psychiatrycznego. Jurata 24-25 IX 1993, Gdańsk 1993.
10. Kolman R: Zespoły badawcze jakości życia. Problemy Jakości 2000; 2: 2-5.
11. Pikuła NG: Poczucie sensu życia osób starszych. Oficyna Wydawnicza ,,Impuls”, Kraków 2015.
12. Grygiel P, Humenny H, Rębisz S et al.: Validating the Polish Adaptation of the 11-Item De Jong Gierveld Loneliness Scale. Eur J Psychol Assess 2013; 29(2): 129-139.
13. Zawisza K, Gałaś A, Tobiasz-Adamczyk B: Validation of the Polish version of the WHOQOL-AGE scale in older population. Gerontol Pol 2016; 24: 7-16.
14. Caballero FF, Miret M, Power M et al.: Validation of an instrument to evaluate quality of life in the aging population: WHOQOL-AGE. Health Qual Life Outcomes 2013; 11: 177.
15. Kreutz M: Zmiany pamięci u ludzi starszych. Studia Psychologiczne 1970; 10: 5-54.
16. Polak A, Parzych K, Kędziora-Kornatowska K et al.: Poznawczy i praktyczny wymiar gerontologii – interdyscyplinarnej nauki o starzeniu się i starości. Gerontol Pol 2007; 15: 51-53.
17. Rowe JW, Kah RL: Successful aging. The Gerontologist 1997; 37(4): 433-440.
18. Szukalski P: Poczucie samotności i osamotnienia wśród seniorów a ich sytuacja rodzinna. Auxilium Sociale – Wsparcie społeczne 2005; 34(2): 217-238.
19. Rembowski J: Samotność. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 1992.
20. Grzanka-Tykwińska A, Kędziora-Kornatowska K: Znaczenie wybranych form aktywności w życiu osób w podeszłym wieku. Gerontol Pol 2010; 18(1): 29-32.
21. Kubicki P, Olcoń-Kubicka M: Osamotnienie osób starszych w Polsce – skala, przejawy oraz sposoby przeciwdziałania zjawisku. SH AGH 2010; 8: 129-138.
22. Łukomska A, Wachowska J: Seniorzy o swojej starości. Gerontol Pol 2008; 16: 51-55.
23. Zalewska-Puchała J, Kostrza M, Majda A, Kamińska A: Poczucie samotności starszych osób. Probl Pielęg 2015; 23(2): 233-238.
24. Szatur-Jaworska B: Sytuacja rodzinna i więzi rodzinne ludzi starych i osób na przedpolu starości. [W:] Mossakowska M, Więcek A, Błędowski P (red.): Aspekt medyczny, psychologiczny, socjologiczny i ekonomiczny starzenia się ludzi w Polsce. Termedia Wydawnictwo Medyczne, Poznań 2012: 419-448.
25. Dubas E: Edukacja dorosłych w sytuacji samotności i osamotnienia. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2000.
26. Pikuła NG: Znaczenie relacji społecznych w pokonywaniu samotności osób starszych. Edukacja Ustawiczna Dorosłych 2015; 90(3): 39-46.
27. Sęk H, Cieślak R: Wsparcie społeczne – sposoby definiowania, rodzaje i źródła wsparcia, wybrane koncepcje teoretyczne. [W:] Sęk H, Cieślak R (red.): Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004: 11-28.
28. Kaleta K, Mróz J: Struktura relacji w rodzinie pochodzenia a poczucie wsparcia i osamotnienie. Społeczeństwo i Rodzina 2013; 35(2): 87-104.
29. Johnson HD, LaVoie JC, Mahoney M: Interparental conflict and family cohesion: Predictors of loneliness, social anxiety, and social avoidance in late adolescence. J Adolesc Res 2001; 16(3): 304-319.
30. Jones TG, Rapport LJ, Hanks RA et al.: Cognitive and psychosocial predictors of subjective well-being in urban older adults. Clin Neuropsychol 2003; 17: 3-18.
31. Głębocka A, Szarzyńska M: Wsparcie społeczne a jakość życia ludzi starszych. Gerontol Pol 2005; 13(4): 255-259.
32. Muszalik M, Kędziora-Kornatowska K: Jakość życia przewlekle chorych pacjentów w starszym wieku. Gerontol Pol 2006; 14(4): 185-189.
33. Ostrzyżek A, Marcinkowski JT: Wymiary jakości życia w podeszłym wieku. Probl Hig Epidemiol 2009; 90(4): 465-469.
otrzymano: 2018-07-05
zaakceptowano do druku: 2018-07-26

Adres do korespondencji:
Grzegorz Józef Nowicki
Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytet Medyczny w Lublinie
ul. Staszica 4-6, 20-081 Lublin
tel.: +48 (81) 448-68-10
gnowicki84@gmail.com

Medycyna Rodzinna 3/2018
Strona internetowa czasopisma Medycyna Rodzinna