© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2005, s. 59-65
Elżbieta Łuczaj-Cepowicz, Grażyna Marczuk-Kolada
Elektropobudliwość miazgi stałych górnych siekaczy z zakończonym rozwojem korzeni
Electrosensitivity of detal pulp in root ended upper permanent incisors
z Zakładu Stomatologii Dziecięcej Akademii Medycznej w Białymstoku
Kierownik Zakładu: dr hab. n. med. Danuta Waszkiel
Pierwsze próby oceny reakcji miazgi zębów podejmowano już w XIX wieku. Określenie odpowiedzi tej tkanki na bodźce jest bardzo istotnym elementem klinicznego badania stomatologicznego. Jego wynik ma decydujące znaczenie w diagnostyce, różnicowaniu oraz wyborze metody leczenia. Najczęściej stosowane są bodźce termiczne (ciepło i zimno), mechaniczne (nawiercanie) oraz elektryczne (1). Wszystkie te badania opierają się na subiektywnych odczuciach pacjenta związanych z zewnętrzną stymulacją włókien nerwowych (2, 3, 4).
Najnowsze osiągnięcia w dziedzinie diagnostyki stanu miazgi zębów ukazują możliwości zastosowania fotometrii, transiluminacji, pulsoksymetrii czy lasera dopplerowskiego (4, 5, 6, 7, 8, 9). Do metod fotometrycznych należy między innymi spektrofotometria. W badaniu tym fala świetlna przechodząca przez tkanki może dać odpowiedź czy jama zęba jest wypełniona tkanką miazgową i czy naczynia krwionośne w miazdze są wypełnione krwią (9). Innymi badaniami są pletysmografia optyczna (fotopletysmografia) określająca zmiany ciśnienia krwi w miazdze oraz badanie pulsoksymetryczne dające możliwość oceny saturacji tlenowej w naczyniach miazgi zębów (7, 8, 10).
Najbardziej obiecującą metodą badania mikrokrążenia w miazdze zęba jest włośniczkowa przepływometria laserowa. Jest to nieinwazyjna metoda diagnostyczna przeprowadzana z użyciem lasera helowo-neonowego o małej mocy. Mierzy on przepływ krwi w sieci naczyń włosowatych wykorzystując zjawisko Dopplera. Wiązka promieni laserowych przez światłowody dociera do głowicy sondy, następnie do tkanki, w której część promieni jest pochłaniana. Część odbija się od materii nieruchomej, a reszta od poruszających się krwinek czerwonych, zmieniając przy tym częstotliwość, zgodnie z efektem Dopplera. Mierzony jest strumień krwinek czerwonych wyrażony iloczynem ich liczby i szybkości. Sygnał wyjściowy jest określany w woltach lub w umownych jednostkach przepływu (11). Promień laserowy penetruje głównie naczynia włosowate, bowiem krwinki w nich są spakowane w rulony i światło od nich odbite ulega większemu rozproszeniu. W badaniu uzyskuje się zapis w postaci sinusoidy o zmiennej amplitudzie i częstotliwości (11). W pracach dotyczących zastosowania tej metody w stomatologii stwierdzano, że podanie środków znieczulających z epinefryną wpływa depresyjnie na przepływy włośniczkowe (12, 13). Zauważano także różnice wyników tego testu dla poszczególnych anatomicznych grup zębowych oraz obserwowano zróżnicowanie przepływów w zależności od umiejscowienia sondy na powierzchni zęba (14, 15). Laser dopplerowski może jednak znaleźć szerokie zastosowanie w ocenie stanu miazgi zębów po urazach mechanicznych. Autorzy japońscy stwierdzili, że pomimo braku reakcji miazgi na bodźce termiczne i elektryczne w zębach ze złamanymi korzeniami, w części przypadków, w naczyniach włośniczkowych obserwowano przepływy (16). Pomijając fakt, że ta metoda diagnostyczna, mimo swej przydatności w stomatologii, jest bardzo kosztowna, pozostaje wiele pytań dotyczących tego badania. Podstawowym, ze stomatologicznego punktu widzenia, jest: jakie są wyjściowe, fizjologiczne przepływy w naczyniach włosowatych miazgi zębów (17).
Wszystkie wymienione nowoczesne metody diagnostyczne, chociaż są niewątpliwie obiektywne i nieinwazyjne, wymagają bardzo kosztownej i skomplikowanej aparatury, stąd zastosowanie ich, przynajmniej obecnie, w codziennej praktyce klinicznej jest bardzo ograniczone.
W związku z powyższym w powszechnym stosowaniu pozostają badania reakcji miazgi zębów na stymulację mechaniczną, termiczną i elektryczną. Z wymienionych trzech typów testów, ocena miazgi za pomocą bodźca elektrycznego jest ciągle najważniejszym badaniem tej tkanki. Ma przewagę nad testem mechanicznym ze względu na charakter atraumatyczny oraz nad testami termicznymi, ponieważ pozwala na określenie progu pobudliwości tkanki miazgowej.
Celem przeprowadzonych badań było określenie progu elektropobudliwości miazgi oraz optymalnego punktu przyłożenia elektrody w zdrowych stałych górnych siekaczach z zakończonym rozwojem korzeni.
MATERIAŁ I METODA
Zbadano 200 stałych siekaczy górnych (100 siekaczy przyśrodkowych i 100 siekaczy bocznych) u 50 dzieci w wieku 11-14 lat (24 dziewczęta i 26 chłopców).
Przed rozpoczęciem badania przeprowadzono wywiad ogólnolekarski celem wykluczenia obecności obciążeń mogących wpłynąć na rezultat testu (choroby ogólne, przyjmowane leki). Żaden z badanych pacjentów nie zgłaszał w wywiadzie przebytych urazów zębów oraz nie był leczony ortodontycznie. Badania przeprowadzano u wszystkich dzieci w godzinach przedpołudniowych. Testowane zęby były zdrowe, to znaczy bez ubytków (próchnicowych i niepróchnicowych), wypełnień, a także nie wykazywały zmian w przyzębiu.
Badanie wykonywano za pomocą aparatu jednobiegunowego Neosono – CO Pilot TM (Satelec). Przed przystąpieniem do badania poinformowano dzieci o możliwych odczuciach podczas wykonywania testu. Następnie zęby oczyszczono profesjonalnie, osuszono oraz odizolowano od dostępu śliny. W przestrzeniach międzyzębowych umieszczono paseczki celuloidowe. Elektrodę czynną zwilżono pastą Superpolish celem zapewnienia lepszego przewodnictwa. Podczas testu jedna elektroda znajdowała się na powierzchni zęba, druga zaś w formie klipsa, umieszczonego na wardze pacjenta, umożliwiała zamknięcie obwodu elektrycznego. Aparat zasilany był baterią 9V, a wartość progu pobudliwości odczytywano z ekranu w skali od 1 do 99.
Badanie wykonano w 5 punktach na każdym zębie: punkt trepanacyjny (T), 1/3 przydziąsłowa powierzchni wargowej (G), 1/2 powierzchni wargowej (P), 1/3 przysieczna powierzchni wargowej (PS) oraz brzeg sieczny (BS). W każdym z punktów badanie wykonano dwukrotnie w przypadkowej kolejności. Między każdym przyłożeniem elektrody następowała dwuminutowa przerwa.
Uzyskane wyniki poddano analizie określając:
– średnie progi pobudliwości miazgi – X
– wartości maksymalne progu pobudliwości – max
– wartości minimalne progu pobudliwości – min
– wartość środkową – medianę – Me
– odchylenie standardowe – s
– najczęściej powtarzające się wartości progu pobudliwości – f.
Istotność różnic zanalizowano z użyciem testu t, za poziom istotności przyjmując p<0,05.
WYNIKI
Uzyskane wyniki przedstawiono w formie tabel i ryciny. Tabela 1 obrazuje strukturę badanej populacji oraz ogólne rezultaty badań. Średni wiek badanych osób wynosił 12,96 lat, nie różnił się znacząco między dziewczętami (12,60) i chłopcami (13,29). Wartość średnia progu pobudliwości dla wszystkich zębów wyniosła 46,48, nie wykazując istotnych statystycznie różnic u dziewcząt (45,81) i chłopców (47,10).
Tabela 1. Struktura badanej populacji i średni próg pobudliwości siekaczy z uwzględnieniem płci.
| Liczba badanych osób | Liczba badanych zębów | Średni wiek badanych | Średni próg pobudliwości miazgi |
| Dziewczęta | 24 | 96 | 12,60 | 45,81 |
| Chłopcy | 26 | 104 | 13,29 | 47,10 |
| Ogółem | 50 | 200 | 12,96 | 46,48 |
W tabeli 2 zestawiono rozkład wartości progu pobudliwości miazgi siekaczy górnych centralnych i bocznych bez uwzględnienia miejsca położenia sondy. Najczęściej występującą wartością dla wszystkich badanych siekaczy była wartość 40. Okazało się, że średnie wartości tego parametru były niższe w siekaczach centralnych (43,69) niż w bocznych (49,27), zarówno po prawej jak i lewej stronie (p<0,05). Wartość środkowa była niższa w siekaczach centralnych (42) niż w bocznych (47) oraz zróżnicowanie wartości było znacznie mniejsze w siekaczach centralnych.
Tabela 2. Średnie wartości progu pobudliwości miazgi siekaczy górnych przyśrodkowych i bocznych z podziałem na prawe i lewe.
| | n | c | max | min | Me | s | f |
| Siekacze przyśrodkowe (A) | prawy (1) | 50 | 43,62 | 90 | 14 | 41 | 12,41 | 40 |
| lewy (2) | 50 | 43,76 | 87 | 21 | 42 | 13,50 | 38 |
| razem (3) | 100 | 43,69 | 90 | 14 | 42 | 12,96 | 40 |
| Siekacze boczne (B) | prawy (1) | 50 | 49,45 | 98 | 13 | 47 | 15,61 | 40 |
| lewy (2) | 50 | 49,10 | 97 | 15 | 47 | 14,22 | 46 |
| razem (3) | 100 | 49,27 | 98 | 13 | 47 | 14,92 | 40 |
| Ogółem | 200 | 46,48 | 98 | 13 | 45 | 14,25 | 40 |
| Analiza statystyczna | P<0,05: A3 i B3; A2 i B2; A1 i B1 |
Tabela 3 zawiera dane dotyczące średnich progów pobudliwości siekaczy centralnych i bocznych oraz łącznie, badanych w różnych punktach. Zauważano istotnie wyższe średnie progi pobudliwości miazgi siekaczy bocznych niż centralnych we wszystkich miejscach badania. Wartość mediany oraz odchylenie standardowe są również wyższe w siekaczach bocznych. Oznacza to, że rozproszenie wartości progu pobudliwości w siekaczach przyśrodkowych jest istotnie mniejsze. Podsumowując wyniki badań wszystkich zębów i powierzchni, najniższe średnie wartości progu pobudliwości wykazano na brzegu siecznym. Odchylenie standardowe było znacząco mniejsze w rezultatach badania brzegu siecznego, zaś w pozostałych umiejscowieniach elektrody okazało się zbliżone (od 12,99 do 13,55).
Tabela 3. Średni próg pobudliwości miazgi siekaczy górnych z podziałem na przyśrodkowe i boczne z uwzględnieniem umiejscowienia elektrody.
| | n | c | max | Min | Me | s | f |
| Siekacze centralne (A) | T (1) | 200 | 43,63 | 90 | 14 | 41 | 12,60 | 36 |
| G (2) | 200 | 44,55 | 80 | 24 | 42 | 11,19 | 38 |
| P (3) | 200 | 47,56 | 85 | 19 | 47 | 10,41 | 47 |
| PS (4) | 200 | 52,11 | 87 | 25 | 50 | 12,64 | 50 |
| BS (5) | 200 | 30,61 | 55 | 21 | 30 | 5,66 | 30 |
| ogółem | 1000 | 43,69 | 90 | 14 | 42 | 12,96 | 40 |
| Siekacze boczne (B) | T (1) | 200 | 47,77 | 90 | 13 | 45,5 | 13,12 | 43 |
| G (2) | 200 | 49,82 | 97 | 15 | 48,5 | 14,11 | 54 |
| P (3) | 200 | 54,63 | 98 | 15 | 53 | 15,32 | 50 |
| PS (4) | 200 | 55,65 | 97 | 20 | 54 | 14,18 | 50 |
| BS (5) | 200 | 38,51 | 84 | 20 | 36 | 11,06 | 29 |
| ogółem | 1000 | 49,27 | 98 | 13 | 47 | 14,92 | 40 |
| Razem (C) | T (1) | 400 | 45,70 | 90 | 13 | 43,5 | 13,01 | 43 |
| G (2) | 400 | 47,18 | 97 | 15 | 45 | 12,99 | 43 |
| P (3) | 400 | 51,10 | 98 | 15 | 49 | 13,55 | 47 |
| PS (4) | 400 | 53,88 | 97 | 20 | 52 | 13,53 | 50 |
| BS (5) | 400 | 35,56 | 84 | 20 | 32 | 9,62 | 30 |
| ogółem | 2000 | 46,48 | 98 | 13 | 45 | 14,25 | 40 |
| Analiza statystyczna | P<0,05: A1 i A3; A2 i A4; A3 i A4; A1 i B1; A4 i B4; B1 i B3; B1 i B4; B1 i B5; B2 i B3; B2 i B4;
C1 i C3; C2 i C4P<0,02: A1 i A5; A2 i A5; A4 i A5; C1 i C4; A2 i B2; A3 i B3; A5 i B5
P<0,01: A1 i A4; A3 i A5; B2 i B5; B3 i B5; B4 i B5; C1 i C5; C2 i C5; C3 i C5; C4 i C5 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Cooley R.L., Barkmeier W.W.: An alternative to electric pulp testing. Quintessence Int. 1977, 12:23-25. 2. Pąsiek S., Żecin A.: Ocena przydatności testerów elektrycznych do badania żywotności miazgi zębów. Stomatologia Współczesna 1997, 4, 4:307-310. 3. Hejne A.: Pobudliwość miazgi zębów. Mag. Stomat. 2001, 11, 9:89-90. 4. Borowicz J.: Wyniki badania testowego elektropobudliwości miazgi zębów z zastosowaniem analizatora miazgi Vitality Scanner. Mag. Stomat. 1993, 3, 9:26-28. 5. Bereznowski Z. i wsp.: Ocena elektropobudliwości miazgi zębów badanych aparatem "Astom". Czas. Stomat. 1972, 25, 8:721-728. 6. Elfenbaum A.: The electric pulp vitality test. Dent. Dig. 1968, 74, 4:168-171. 7. Shoher I. et al.: Dental pulp photoplethysmography in human beings. Oral. Surg. 1973, 36, 6:915-921. 8. Schmitt J.M. et al.: Optical determination of dental pulp vitality. IEEE Transactions on Biomedical Engineering 1991, 38, 4:346-352. 9. Nissan R. et al.: Dual wavelength spectrophotometry as a diagnostic test of the pulp chamber contents. Oral. Surg. Oral. Med. Oral. Pathol. 1992, 74:508-14. 10. Schnettler J.M., Wallace J.A.: Pulse oximetry as a diagnostic tool of pulpal vitality. J. Endod. 1991, 17:488-90. 11. Szulkowska E. i wsp.: Włośniczkowa przepływometria laserowa - nowa obiecująca metoda badania mikrokrążenia. Polski Tygodnik Lekarski 1996, 51, 10-13:179-181. 12. Tonder K.J.H.: Blood flow and vascular pressure in the dental pulp. Acta Odontol Scand 1980, 38, 3:135-44. 13. Musselwhite J.M. et al.: Laser Doppler flowmetry. Oral. Surg. Oral. Med. Oral. Pathol. Oral. Radiol. Endod. 1997, 84:411-9. 14. Norer B. et al.: Pulpal blood-flow characteristics of maxillary tooth morphotypes as assessed with laser Doppler flowmetry. Oral. Surg. Oral. Med. Oral. Pathol. Oral. Radiol. Endod. 1999, 87:88-92. 15. Ramsay D.S. et al.: Reliability of pulpal blood-flow measurements utilizing laser Doppler flowmetry. J. Dent. Res. 1991, 70, 11:1427-1430. 16. Ebihara A. et al.: Pulpal blood flow assessed by laser Doppler flowmetry in a tooth with a horizontal root fracture. Oral. Surg. Oral. Med. Oral. Pathol. Oral. Radiol. Endod. 1996, 81:229-33. 17. Roeykens H. et al.: Reliability of laser Doppler flowmetry in a 2-probe assessment of pulpal blood flow. Oral. Surg. Oral. Med. Oral. Pathol. Oral. Radiol. Endod. 1999, 87:742-8. 18. Matthews B. et al.: Thresholds of vital and non-vital teeth to stimulation with electric pulp testers. Br. Dent. J. 1974, 137:352-55. 19. Civjan S. et al.: Electric pulp vitality testers. J. Dent. Res. 1973, 52, 1:120-26. 20. Daskalov I. et al.: Electrical dental pulp testing. IEEE Engineering in Medicine and Biology 1997, 1:46-50. 21. Bender I.B. et al.: The optimum placement-site of the electrode in electric pulp testing of the 12 anterior teeth. JADA 1989, 118:305-9. 22. Kozłowski J.: Elektrodiagnostyka miazgi. Czas. Stomat. 1961, 14,12:957-67. 23. Badzian-Kobos K. et al.: Zastosowanie niektórych testów do oceny reakcji miazgi stałych przednich zębów u dzieci w wieku od 7 do 11 roku życia. Czas. Stomat. 1975, 28, 12:1155-1162. 24. Brandt K. et al.: Longitudinal study of electrometric sensitivity of young permanent incisors. Scand. J. Dent. Res. 1988, 96:334-8. 25. Cooley R., Robison S.F.: Variables associated with electric pulp testing. Oral. Surg. 1980, 50, 1:66-73. 26. Kuligowski W., Mitręga J.: Elektropobudliwość miazgi zębów leczonych ortodontycznie równią pochyłą. Czas. Stomat. 1965, 18, 4:431-34. 27. Matthews B., Searle B.N.: Electrical stimulation of teeth. Pain 1976, 2:245-51. 28. Jacobson J.J., Arbor A.: Probe placement during electric pulp-testing procedures. Oral. Surg. 1984, 58:242-47. 29. Woźniak K. et al.: Próba określenia optymalnego umiejscowienia elektrody w teście elektrycznym żywotności miazgi zębów. Czas. Stomat. 2003, 56, 8:503-509. 30. Janicha J., Dołża-Gronowska D.: Ocena progu pobudliwości miazgi zębów siecznych stałych niedojrzałych. Czas. Stomat. 1985, 38, 4:250-56. 31. Nordenram A.: Dental sensitivity to electrical excitation threshold values of caries-free non-filled teeth. Acta Odontol. Scand. 1970, 28, 2:233-42. 32. Woźniak K. et al.: Badanie progu elektropobudliwości miazgi zębów u młodzieży 15-16-letniej z użyciem dwóch aparatów: Unistom S-90 i Vitality Scanner. Czas. Stomat. 2003, 56, 9:573-579.
