© Borgis - Nowa Stomatologia 2/2005, s. 75-80
Zbigniew Kucharski
Zastosowanie terapii akustyczno-multisynsensorycznej Musica Medica w zwalczaniu lęku w gabinecie stomatologicznym
Musica Medica vibratory-therapy applications for fear management in dental practice
z Katedry Protetyki Stomatologicznej Instytutu Stomatologii Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. E. Mierzwińska-Nastalska
Muzyka od wieków stosowana była do leczenia niektórych stanów chorobowych, szczególnie mających podłoże psychiczne i emocjonalne. W literaturze anglosaskiej istnieje termin Music Medicine określający dziedzinę medycyny, której środkiem terapeutycznym jest muzyka, a jej oddziaływanie prowadzi do odzyskania utraconego w wyniku choroby zdrowia (1, 2, 3, 4, 5, 6, 7). Współczesna muzykoterapia kliniczna w znacznym stopniu wspomaga leczenie wielu chorób, takich jak: schizofrenia, jadłowstręt, bulimia, stany lękowe i depresyjne. Dowiedziono także, że jest bardzo pomocna w profilaktyce i terapii zespołu choroby Altzheimera i Parkinsona czy autyzmu (5, 8, 9, 10, 11). Wielu autorów zaleca pacjentom słuchanie muzyki przed oraz w trakcie wykonywania nieprzyjemnych dla nich badań i zabiegów np. przy endoskopii, podczas porodu czy właśnie w stomatologii, gdzie pacjent często odczuwa lęk przed bólem (2, 11).
W gabinecie stomatologicznym poza dolegliwościami bólowymi, pacjenci najczęściej ujawniają odczuwanie strachu i lęku. Są to odczucia różniące się nieco od siebie. Lęk to uczucie niejasnego, bezprzedmiotowego niepokoju, napięcia, zagrażającej katastrofy (uczucie zbliżone do strachu, którego źródło jest zawsze znane). Występuje jako objaw w wielu chorobach psychicznych i somatycznych lub jako samodzielny zespół zaburzeń (tzw. lęk pierwotny). Lęk jest cechą osobowości, wyrażającą się stałą, podwyższoną gotowością do reagowania. Strach natomiast jest elementarną, przykrą emocją o charakterze wrodzonym, pojawiającą się w sytuacjach realnego, rozpoznawalnego zagrożenia. Możliwość identyfikacji zagrażającego obiektu odróżnia strach od lęku (12, 13, 14, 15).
W Stanach Zjednoczonych przeprowadzono ankietę, z której bezpośrednio wynika, iż średnio, co piąty obywatel tego kraju cierpi na fobię dentystyczną (2, 13, 14). U pacjentów cierpiących na takie schorzenie obserwuje się silne objawy psychiczne (niepokój, napięcie, poczucie zagrożenia, zaburzenia koncentracji itp.), behawioralne (niepokój ruchowy), oraz somatyczno-wegetatywne (tachykardia, wzrost ciśnienia krwi, wzmożona potliwość, parestezje, hiperglikemia, wzmożone wydzielanie kortyzolu) (13, 14). W przypadkach rozpoznanej fobii dentystycznej najbardziej polecane jest farmakologiczne przygotowanie pacjenta do zabiegu poprzez podawanie w miarę potrzeby następujących grup leków:
1. Uspokajające, przeciwlękowe, nasenne.
2. Cholinolityczne.
3. Przeciwbólowe.
4. Przeciwwymiotne, neuroleptyczne.
Farmakologiczne przygotowanie pacjenta do zabiegu niesie ze sobą skutki w postaci wydłużenia czasu reakcji, upośledzenia orientacji przestrzennej, co nie pozwala między innymi na prowadzenie samochodu czy obsługę innych urządzeń mechanicznych, a także na spożywanie alkoholu nawet do 24 godzin po zabiegu. Przy podawaniu leków dożylnie niezbędna jest współpraca z doświadczonym anestezjologiem i pielęgniarką, gabinet powinien być wyposażony w aparat EKG, pulsoksymetr, defibrylator, a pacjent po zabiegu powinien minimum godzinę przebywać w pomieszczeniu wyposażonym w ssak i źródło tlenu. Wszystko to znacznie zwiększa koszty leczenia nie licząc ryzyka, jakie niesie za sobą podawanie dożylne leków sedatywnych (depresja oddechowa, nagłe zatrzymanie krążenia) (14). Takie ryzyko nie występuje w przypadku możliwości stosowania innych metod sedacyjnych, takich jak techniki relaksacyjne czy muzykoterapia (2, 7, 10, 12, 16).
Jedną z gałęzi Music Medicine jest terapia akustyczno-wibracyjna a w niej Musica Medica – (oryginalna metoda leczenia muzyką, która odbierana jest przez organizm człowieka dwoma zmysłami – słuchu (za pomocą słuchawek) oraz dotyku (za pomocą przetworników wibracyjnych przekazujących drgania muzyki do wybranych części ciała pacjenta) (6). Dotychczasowe badania i obserwacje wskazują, że dużo większe oddziaływanie na organizm człowieka ma jednoczesne stosowanie terapii akustycznej (słuchanie muzyki) i somatosensorycznej.
Złożoność struktury i funkcji organizmu człowieka to między innymi efekt istnienia dużej ilości połączeń i mechanizmów regulacyjnych pomiędzy poszczególnymi jego układami. Jednoczesna akustyczna i somatosensoryczna stymulacja mózgu aktywuje struktury układu limbicznego odpowiedzialne za powstawanie reakcji emocjonalnej, równocześnie pobudzając sekrecję endorfin (produkowanych przez organizm morfin) oraz innych neurotransmiterów o działaniu pobudzającym, co prowadzi do zmniejszenia odczucia bólu (1, 4, 8, 11, 12, 16, 15, 17). Miejscowa stymulacja poprzez muzykę daje pozytywne efekty u pacjentów cierpiących na demencje, padaczkę, chorobę Altzheimera i Parkinsona, a także depresje (4, 5, 8, 10, 17). Badania przeprowadzone za pomocą PET (Positron Emission Tomography) wykazały, iż w powyższych schorzeniach, w mózgu dochodzi do hipoperfuzji w postaci obniżenia przepływu krwi i hipometabolizmu charakterystycznego dla spadku przemian tlenu i glukozy (3, 4, 5, 12).
Stein i Meredith (cyt. wg 6) badając okolice wzgórka górnego, ( colliculus superior) odkryli obecność tzw. komórek wielosensorycznych ( multi-sensory-cells). Ich cechą charakterystyczną okazała się zdolność odpowiedzi na wiele rodzajów bodźców – a nie tylko na jeden. Doświadczenia przeprowadzono badając odpowiedź (zmianę potencjału w obrębie aksonu) na bodźce pojedyncze (słuchowe, somatosensoryczne) oraz słuchowe i somatosensoryczne oddziałujące jednocześnie. Jak się okazało, wynikiem połączonego działania bodźców nie była prosta suma zmian potencjału uzyskanego w takcie badania odpowiedzi na bodźce pojedyncze. Wynik badań można było przedstawić równaniem 1+1= 5. Co więcej bodźce pojedyncze niewystarczające do wywołania depolaryzacji działając z taką samą siłą równocześnie wywoływały odpowiedź komórkową o wzmożonej sile, tak więc muzyka przekazywana drogą akustyczno-wibracyjną znacznie intensywniej pobudza organizm do wydzielania endorfin i innych neurotransmiterów wywołujących uczucia euforyczne prowadząc do ukojenia bólu.
Muzyka aktywuje mózg poprzez wzrost przepływu krwi i przemiany materii, co pomaga odzyskać utraconą w wyniku procesów chorobowych aktywność tkanki. Równoczesna stymulacja mózgu dwoma bodźcami (muzyka i wibracje) daje znacznie większy efekt niż ich niezależne od siebie oddziaływanie.
CEL PRACY
Celem pracy było zbadanie wpływu terapii akustyczno-wibracyjnej systemu Musica Medica na odczuwanie lęku przed i w trakcie zabiegu stomatologicznego.
MATERIAŁ I METODA
W okresie od października 2001 do maja 2002 r. badaniom poddano 40 osób, w tym 26 kobiet i 14 mężczyzn, w wieku od 16 do 60 lat zakwalifikowanych do leczenia stomatologicznego. U 15 badanych wykonano zabieg szlifowania zębów filarowych do koron lub mostów. Pozostali byli poddani zabiegom zachowawczym (opracowywanie i leczenie ubytków próchnicowych). Wszyscy pacjenci bezpośrednio przed zabiegiem byli znieczulani miejscowo 2% roztworem mepiwakainy (2% mepidont f-my Septodont).
Do badań zastosowano aparat systemu Musica Medica (ryc. 1). Jest to urządzenie elektroniczne transmitujące dźwięki oraz przetwarzające je na drgania przekazywane do organizmu za pomocą dwóch przetworników bezpośrednio przykładanych do ciała. Aparat wzmacnia i rozdziela muzyczne sygnały dźwiękowe do dwóch kanałów stereofonicznych (słuchawki) i dwóch przetworników wibracyjnych. Aparat pozwala także na płynną regulację natężenia siły dźwięku, korekcję charakterystyki przenoszenia i natężenia wibracji. Oprócz aparatu, niezbędny jest także odtwarzacz CD lub magnetofon. Muzyka powinna być dobierana indywidualnie i w dużym stopniu zależy od preferencji pacjenta. Do terapii stosowano muzykę Mozarta, Bacha, Szuberta, Vivaldiego, Chorały gregoriańskie, muzykę ludową, rockową oraz jazz.
Ryc. 1. Aparat Musica Medica.
Wszystkich badanych podzielono na 4 grupy dziesięcioosobowe:
Grupa I: Pacjenci poddani terapii akustyczno-wibracyjnej zarówno przed zabiegiem (seans 30 min) jak i w trakcie zabiegu.
Grupa II: Pacjenci poddani terapii akustyczno-wibracyjnej tylko przed zabiegiem (seans 30 min).
Grupa III: Pacjenci poddani terapii akustyczno-wibracyjnej w trakcie zabiegu.
Grupa IV: Pacjenci nie poddani terapii – grupa kontrolna.
Pacjenci określali odczuwanie lęku i strachu w skali od 0 (brak tego typu odczuć) do 10 (duże odczuwanie strachu przez pacjenta uniemożliwiające wykonanie zabiegu). W celu ujednolicenia oceny odczuwanego lęku, zastosowano prostą skalę – wskaźnik. Na jednej ze stron wskaźnika umieszczono rysunkowe schematy określające stan psychiczny, na drugiej stronie umieszczono cyfry od 0 do 10 (ryc. 2). Każdy pacjent, zakwalifikowany do leczenia stomatologicznego, miał założone słuchawki odtwarzające muzykę, oraz przetworniki wibracyjne umieszczone bezpośrednio na mostku: jeden na wysokości wyrostka mieczykowatego, drugi bezpośrednio pod wcięciem mostka (ryc. 3).
Ryc. 2. Schematyczna skala odczuwania lęku.
Ryc. 3. Aparat Musica- Medica – ułożenie płytek wibracyjnych.
WYNIKI
Na podstawie otrzymanych wartości subiektywnego odczuwania lęku przez poszczególnych badanych pacjentów i obliczając w pierwszym etapie jedynie średnią arytmetyczną otrzymanych wyników w grupach i porównując wartości przed terapią i po wykonaniu badania, stwierdzono największą, bo aż pięciokrotną różnicę w pierwszej grupie (tab. 1).
Tabela 1. Odczuwanie strachu i lęku przez pacjentów poddawanych terapii Musica Medica przed i w trakcie zabiegu stomatologicznego.
| Czas terapii przed zabiegiem (min) | Terapia w czasie zabiegu | Odczuwanie lęku w skali od 0 do 10 przed muzykoterapią | Odczuwanie lęku w skali od 0 do 10 po muzykoterapii |
| 1 | 30 | + | 5 | 1 |
| 2 | 30 | + | 6 | 1 |
| 3 | 30 | + | 9 | 3 |
| 4 | 30 | + | 9 | 2 |
| 5 | 30 | + | 10 | 5 |
| 6 | 30 | + | 6 | 1 |
| 7 | 30 | + | 3 | 0 |
| 8 | 30 | + | 2 | 0 |
| 9 | 30 | + | 2 | 0 |
| 10 | 30 | + | 8 | 4 |
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Charnetski C.F., Brennan F.X. Jr.: Effect of music and auditory stimuli on secretory immunoglobulin A (IgA). Percep. Motor Skills 1998, 87,1163-1170. 2.Dionne R.: Assesing the need for anesthesia and sedation in the general population. J. Am. Dent. Assoc. 1998, 129, 167. 3.Moreno J.J.: Ethnomusic therapy: An interdisciplinary approach to music and healing. Arts Psychoth. 1995, 22:329-338. 4.Polk M., Kertesz A.: Music and language in degenerative disease of the brain. Brain and Cognition, 1993, 22:98-117. 5.Schiftan Y. et al.: Wprowadzenie w przedmiot Music Medicine i Musica Medica. Pedagogika Specjalna 2001. 6.Winter M.J. et al.: Music reduces stress and anxiety of patients in the surgical holding area. J. Post. Anesth. Nurs. 1994, 9:340-343. 7.Lord T.R., Garner J.E.: Effects of music on Alzheimer patients. Percep. Motor Skills, 1993, 76:451-455. 8.Sergent J.: Music, the brain and Ravel. Trends in Neurosciences, 1993, 16:25-29. 9.Szulc W.: Muzykoterapia. Puls, 1999, 10:35-37. 10.Thaut M.H. et al.: Rhythmic auditory stimulation in gait training for Parkinson´s disease patients. Mov. Dis. 1996, 11:193-200. 11.Zimmerman L. et al.: The effects of music interventions on postoperative pain and sleep in coronary artery bypass graft (CABG) patients. Schol. Inq. Nurs. Pract. 1996, 10:171-174. 12.Lorch A. et al.: Effect of stimulative and sedative music on systolic blood pressure, heart rate, and respiratory rate in premature infants. J. Music Therapy, 1994, 31:105-118. 13.Szczutowski M., Doliwa-Młynowska A.: Lęk i jego zwalczanie w stomatologii. Stom. Wsp. 2002, 5:22-24. 14.Szczutowski M., Doliwa-Młynowska A.: Lęk i jego zwalczanie w stomatologii. Część II. Sedacja - wskazania i przeciwwskazania. Stom. Wsp. 2002, 9:22-26. 15.Zarate P., Diaz V.: Application of music therapy in medicine. Rev. Med. Chil. 2001, 129:219-223. 16.Schorr J.A.: Music and pattern change in chronic pain. Ans. Adv. Nurs. Sc., 1993, 15:27-36.17. Johnson J.K. et al.: Enhancement of spatial-temporal reasoning after a Mozart listening condition in Alzheimer´s disease: a case study. Neurol. Res. 1998, 20:666-672.
