© Borgis - Nowa Pediatria 1/2006, s. 27-31
Maria Hamuda, Alina Kowalczykiewicz-Kuta
Przeżywalność noworodków urodzonych przedwcześnie z masą ciała poniżej 1500 g w województwie opolskim w latach 1998-2003
THE SURVIVAL RATE OF PREMATURELY BORN NEWBORNS WITH BIRTH WEIGHT BELOW 1500 GRMS IN THE OPOLSKIE PROVINCE, IN THE YEARS 1998-2003
z Samodzielnego Specjalistycznego Zespołu Opieki Zdrowotnej nad Matką i Dzieckiem w Opolu
Ordynator Oddziału: lek. med. Maria Hamuda
Streszczenie
A premature birth defined as childbirth before the 37th week of pregnancy concerns 8-12% of all the pregnancies. It is a significant cause of giving birth to a child belonging to the group of newborns with high mortality, high disease incidence and risk of the future developmental disorders´ occurrence. The paper is an attempt to present the causese of premature childbirth and the survival rate among the newborns with very low birth body mass in the Opolskie Province in the years 1998-2003.
1. Wstęp. Definicja porodu przedwczesnego. Podziały
Ostatnie trzydziestolecie XX wieku to dynamiczny rozwój neonatologii. Powstają samodzielne oddziały intensywnej opieki medycznej, w których leczy się wyłącznie noworodki. Znaczny odsetek wśród pacjentów tych oddziałów stanowią noworodki urodzone przedwcześnie. W 1950 r. Światowa Organizacja Zdrowia zdefiniowała pojęcie wcześniaka określając nim noworodka urodzonego z masą ciała poniżej 2500 g. W 1961 r. do kryterium wagowego dodano również określenie czasu trwania ciąży ustalając granice wcześniactwa poniżej 37 tygodnia. W 1994, przyjęto w Polsce obowiązujące już powszechnie w innych krajach kryterium zdolności do przeżycia. Uznano, iż wszystkie noworodki urodzone z masą ciała powyżej 500 g lub – gdy nie jest znana masa urodzeniowa – urodzone w odpowiadającym czasie trwania ciąży (22 tygodnie) lub osiągające odpowiadającą długość ciała (25 cm od szczytu czaszki do pięty) są zdolne do przeżycia (1). Do tego czasu wszystkie dzieci urodzone w naszym kraju z masą ciała 600-1000 g, które nie przeżywały 24 godzin uznawane były za niezdolne do życia i w związku z tym nieanalizowane jako zmarłe po urodzeniu. Podobnie traktowano noworodki, których masa urodzeniowa ciała była mniejsza od 600 g.
Krzywe wzrostu, porównujące masę ciała wcześniaka i wiek ciążowy (na wykresach krzywych wzrostu w II połowie ciąży), umożliwiają ocenę czy noworodek ma prawidłową masę ciała (odpowiednia dla danego wieku ciąży – AGA – appropriate for gestational age), czy należy do noworodków urodzonych przedwcześnie z masą ciała za małą w stosunku do czasu trwania ciąży (SGA – small for gestational age). W wymienionych dwóch grupach dzieci występują odmienne problemy kliniczne, stąd istotne jest ich zróżnicowanie.
Pomimo, że rozpoznanie wcześniactwa ustala się na podstawie oceny wieku płodowego, to na potrzeby porównawcze i statystyczne często wcześniaki dzieli się ze względu na urodzeniową masę ciała, która jest parametrem zawsze dostępnym (tab. 1).
Tabela 1. Podział wcześniactwa ze względu na urodzeniową masę ciała.
| Grupa | Urodzeniowa masa ciała |
| Mała urodzeniowa masa ciała (low birth weight) - LBW | < 2500 g |
| Bardzo mała urodzeniowa masa ciała (very low birth weight) - VLBW | < 1500 g |
| Skrajnie mała urodzeniowa masa ciała (extremely low birth weight) - ELBW | < 1000 g |
| Niewiarygodnie mała urodzeniowa masa ciała (incredibly low birth weight) - ILBW | < 750 g |
W Polsce w grupie noworodków urodzonych w 2003 roku z LBW (<2500 g) odsetek noworodków z ELBW, czyli <1000 g wynosił 0,53%. W województwie opolskim stanowił on odpowiednio 0,32%, natomiast wśród dzieci urodzonych w Szpitalu Ginekologiczno-Połóżniczym i Noworodków (Szp.GP i N) w Opolu – w ośrodku III stopnia referencyjności – wynosił 0,58% (3).
2. Wcześniactwo w województwie opolskim w odniesieniu do wszystkich noworodków urodzonych w województwie opolskim w latach 1998-2003 (2, 3).
W latach 1998-2003 w województwie opolskim zanotowano 52 928 żywych urodzeń. W poszczególnych latach liczba noworodków żywo urodzonych (ryc. 1) kształtowała się następująco: 1998 – 9149, 1999 – 9 448, 2000 – 9 285, 2001 – 8 744, 2002 – 8 316, 2003 – 7986. W 1999 roku wystąpił wzrost urodzeń w województwie o 299 dzieci w stosunku do 1998 roku, natomiast w kolejnych latach, aż do 2003 roku, liczba urodzeń obniżała się o 1462 noworodków (w porównaniu do 1999 roku) – odnotowano spadek liczby urodzeń – o 15,5%.
Ryc. 1. Liczba żywo urodzonych noworodków w woj. opolskim w latach 1998-2003 według miejsca urodzenia.
Duże znaczenie w zmniejszeniu częstości porodów przedwczesnych mają programy profilaktyczne. Jednym z nich jest powstanie w 1993 roku Krajowego Programu Opieki Perinatalnej, który został początkowo wprowadzony w niektórych regionach, a w następnych latach został rozpowszechniony w całym kraju, w tym również w województwie opolskim (4). Jednym z celów programu było kompleksowe wdrożenie zmian organizacyjno-strukturalnych opieki perinatalnej dla poprawy wskaźników wysokiej umieralności i zachorowalności w okresie okołoporodowym, a zwłaszcza umieralności z powodu wcześniactwa (47%). Od roku 1998 powołany został Zespół Koordynatorów Regionalnego Programu Optymalizacji Opieki Okołoporodowej, który kontynuuje nadzór na powstałymi ośrodkami I, II i III stopnia referencyjności opieki zdrowotnej nad matką i noworodkiem. W latach 1998-2003 urodziło się 14634 dzieci w ośrodku III stopnia referencyjności – w Szpitalu Ginekologiczno-Położniczym i Noworodków (Szp. Gp i N) w Opolu oraz 38294 w ośrodkach I i II stopnia referencyjności – Szpitalach Rejonowych (Szp. Rej.) województwa opolskiego (ryc. 2).
Ryc. 2. Liczba urodzeń żywych noworodków W Szp. GP i N w Opolu oraz w Szp. Rej. woj. opolskiego w latach 1998-2003.
Liczba urodzeń żywych (ryc. 3) w analizowanym okresie ukazuje od 1999 roku do 2003 roku tendencję wzrostową w zakresie urodzeń w Szpitalu Ginekologiczno-Położniczym w Opolu – o 329 noworodków, a malejącą od tego roku w ilości urodzeń w szpitalach rejonowych – o 1778 noworodków – spadek urodzeń wszystkich noworodków w rejonie od 1999 r. do 2003 r. o 8,3%.
Ryc. 3. Porównanie odsetka wcześniactwa w Polsce i woj. opolskim w latach 1998-2003.
Wśród tych urodzeń odsetek noworodków urodzonych przedwcześnie kształtował się nieco odmiennie na tle wskaźników wcześniactwa w Polsce. Na przestrzeni sześciu lat w Polsce wskaźnik wcześniactwa (wykres 3) wahał się od 6,1 do 6,6% (średnio 6,3%) i odpowiednio w województwie opolskim od 5,3 do 6,4% (średnio 6,1%) (3).
Ponadto odsetek wcześniactwa w tym okresie kształtował się w województwie opolskim odmiennie w zależności od miejsca urodzenia się dziecka – stopnia referencyjności szpitala, gdzie odbywał się poród przedwczesny (ryc. 4).
Ryc. 4. Porównanie odsetka wcześniactwa w Szp. Rej i Szp. GP i N w Opolu w latach 1998-2003.
Najwyższy odsetek urodzeń wcześniaków miał miejsce w Szpitalu Ginekologiczno-Położniczym i Noworodków na początku badanego sześciolecia (12%) i obniżył się do 2003 roku do 8,2%, natomiast w szpitalach rejonowych odsetek urodzeń wcześniaków w 1998 wynosił 4,3%. Obserwowana tendencja wzrostowa porodów przedwczesnych w I i II stopniu referencyjności, zwłaszcza od 2000 do 2003 roku (do 5,2%) jest prawdopodobnie skutkiem nie w pełni optymalnej opieki przedporodowej.
Wskaźniki wcześniactwa w Europie i USA kształtowały się do 2003 roku na poziomie około 6-7% (Wielka Brytania), 4% (Francja), 3% (Finlandia), 7,9-11% (USA) (6-8).
Na świecie, jak i w naszym kraju, współczynnik porodów przedwczesnych zmniejszył się na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat znacznie, jednak niepokojącą tendencją na świecie, obserwowaną od kilku lat, jest utrzymywanie się, a w niektórych krajach zwiększanie się odsetka dzieci z małą urodzeniową masą ciała oraz tych urodzonych przedwcześnie, pomimo, że jak odnotowano w raporcie NCHS (National Center for Health Statistics) na przykład w USA zmniejszają się wskaźniki dotyczące czynników ryzyka wcześniactwa (zmniejsza się liczba rodzących nastolatek, mniej kobiet pali podczas ciąży, większość korzysta z fachowej opieki prenatalnej) (5). Ponadto czynniki, takie jak ciąża po zastosowaniu metod wspomaganego rozrodu, ciąża mnoga, zakażenia układu moczowo-płciowego oraz czynniki niemedyczne, takie jak ograniczona dostępność do opieki prekoncepcyjnej i przedporodowej, pewne przyzwyczajenia religijno-kulturowe mogą wpłynąć na niezmniejszanie się wskaźnika wcześniactwa.
3. Przyczyny porodu przedwczesnego
Dla zapobiegania wcześniactwa ogromne znaczenie ma określenie jego przyczyn.
Znanych jest wiele niekorzystnych czynników, które sprzyjają wystąpieniu przedwczesnej czynności skurczowej macicy, choć bywają sytuacje, że pomimo nagromadzenia wielu faktów i teorii nie udaje się jednoznacznie ustalić i wyjaśnić przyczyny porodu przedwczesnego. Przyczyny przedwczesnego urodzenia noworodka można podzielić na medyczne i niemedyczne, lub przyczyny związane z chorobami i stanem zdrowia matki sprzed ciąży, jak i problemami zdrowotnymi związanymi z ciążą. W opublikowanych w 2001 roku wynikach badania, w jednym z regionów Kanady, przedstawiono istotny związek pomiędzy urodzeniem dziecka z LBW, a paleniem papierosów, pierwszą ciążą, poprzednim porodem przedwczesnym, poprzednim przerwaniem ciąży, niskim wzrostem matki, stresem, któremu podlega kobieta w ciąży (6). Najczęstsze przyczyny narodzin wcześniaka przedstawia tabela 2.
Tabela 2. Przyczyny porodu przedwczesnego.
| Czynniki medyczne | Czynniki niemedyczne społeczne środowiskowe demograficzne |
| Ciąża wielopłodowa | Złe warunki życiowe (socjoekonomiczne) |
| Ciąża pierwsza | Niskie wykształcenie |
| Przewlekłe choroby matki (nerek, serca, płuc, cukrzyca) | Nastoletni wiek matki |
| Poprzednie urodzenie wcześniaka | Niska świadomość zdrowotna |
| Zakażenia układu moczowo-płciowego - predysponujące do przedwczesnego odpływu wód płodowych i /lub choriamnionitis | Nikotynizm |
| Wady wrodzone macicy, mięśniaki macicy | Niedożywienie |
| Niewydolność szyjkowo-cieśniowa | Ciężka praca fizyczna |
| Patologia łożyska | Ciężki stres psychiczny |
| Choroby immunologiczne (z. antyfosfolipidowy) | |
| Po zastosowaniu metod wspomaganego rozrodu | |
| Płodowe (wady wrodzone) dotyczące wcześniaków z SGA | |
4. Podstawowe czynniki ryzyka wynikające z przedwczesnego urodzenia się dziecka
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Załącznik do rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dn. 25.04.1994 (poz.234). 2. Dane statystyczne opracowane przez Opolski Oddział CZP – na podstawie danych z formularza MZ-29. 3.M.Troszyński: Umieralność okołoporodowa wczesna płodów i noworodków w szpitalach publicznej służby zdrowia – województwo opolskie 2003. Zakład Analiz Zdrowia Kobiet I.M.i Dz. Warszawa 2004. rozdział 7. 4.J.Gadzinowski, G. Bręborowicz: Program Opieki Perinatalnej w Polsce, Ośrodek Wydawnictw Naukowych, Poznań 1997. 5.Raport National Center for Health Statistics – rok 2003. 6.Stewart P., et al.:(2001) Population attributable risk for singleton preterm birth.J.obst.Gynecol.Can.,23(50:399-406. 7.Whittle MJ. Poród przedwczesny. Wprowadzenie. Wiad. Gin Poł 1997;3:162-163. 8.Yost NP.,Cox SM.: Infection and preterm labor. Clin Obstet Gynecol 2000 Dec; 43 (4); 759-767. 9.Lauterbach R.: Zakażenia u noworodka – wybrane zagadnienia. Forum – Intensywna Terapia Noworodka – część I, 2000;5: 80-120. 10.TommiskaV., et al.: A national short-term follow up study of exrtremely low birth weight infants born in Finland in 1996-1997, Pediatrics 2001, 107(1):164-165. 11.Hammer M.E., et al.: Logistic analysis of risk factors in acute retinopathy of prematurity. Am. J.Ophtalmology. 1986;102(1):1-6. 12.Gallo L.E., et al.: Perinatal factors associated with retinopathy of prematurity. Acta Pediatr.1993;82:829-934. 13.Holmstrom G., et al.: Neonatal risk factors for retinopathy of prematurity - a population study. Acta.Ophtalmol. Scand.1998;76 (2):204-207. 14.Hagberg B., et al.: The changing panorama of cerebral palsy in Sweden.VIII. Prevanlance and origin in the birth year period 1991-1994. Asta Pediatr. 2001; 90: 271-277. 15.Stanley F., et al.: Cerebral palsies: Epidemiology and Causal Pathways. Chapter 4. London. Mac Keith Press 2000; 22-39. 16.Tomasik T., i wsp.: Ocena przydatności badania słuchu metodą potencjałów wywołanych z pnia mózgu (Auditory Brainstem Responses – ABR) u noworodków leczonych w Polsko- Amerykańskim Insytucie Pediatrii CM UJ. Postępy w neonatologii 2001;1: 97-101. 17.Bregman J.: Developmental outcome in very low birth weight. Pediatr Clin Notth Am 1998;19: 673 -690.18. Hack M., et al.: Neurodevelopment and predictors of outcomes of children with birth weights of less than 1000g: 1992-1995, Arch. Ped Adolesc. Med. 2000; 725-311. 19.Verloove-Vanhorick S.P., et al.: Mortality in very preterm and very low birth weight infant according to place of birth and level of care: Result of national collaborative survey of preterm and very low birth weight infants in the Netherlands. Pediatrics 1988;81;404-411. 20. Mastrogiannis D.S., Knuppel R.A.: Critical management of the very low birth weight infant and macrosomic fetus, Clin perinatol 1996;23(1): 51. 21.Shankaran S.,et al.: Risk factorf or early death among extremely low birth weight infants.Am.J.Obstet.Gynecol.2002; 186:796-802.
