Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Fitoterapii 1-2/2005, s. 35-41
Tadeusz Wolski1, 2, Irena D. Karwat3, Agnieszka Najda2
Kontaminacja i suplementacja żywności a zdrowie
Contamination and supplementation of food and health safety
1Katedra i Zakład Farmakognozji z Pracownią Roślin Leczniczych Akademii Medycznej im. prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. farm. Kazimierz Głowniak
2Katedra Warzywnictwa i Roślin Leczniczych, Akademii Rolniczej w Lublinie
Kierownik Katedry: prof. dr hab. Jan Dyduch
3Katedra i Zakład Epidemiologii Akademii Medycznej im. prof. F. Skubiszewskiego w Lublinie
Kierownik Katedry i Zakładu: prof. dr hab. n. med. Irena D. Karwat
Summary
Threats for health may result from the incorrect mode of nutrition, as well as an increasing contamination of the environment. Contaminants, which for various reasons may be present in food products of plant and animal origin, are an important problem concerning ´safe food´. These contaminants are usually divided into natural food ingredients, and those defined as foreign substances, which are food additives or unintentional pollutants. The latter are: heavy metals, bacteria and fungi, pesticides, and polycyclic aromatic hydrocarbons. The supplementation of food is aimed at the improvement of its health promoting features by enriching it with components favourable for health. Such components are: vitamins, (calcium, iron, magnesium), pro- and prebiotics, cellulose, PUFA (types n-3 and n-6), soya proteins, isoflavones (e.g. genisteine), melatonin, DHEA (biosterone) and others. All food modified in a way to increase its positive, clinically confirmed effect on health, physical efficiency and the state of human mind, is defined as functional or medical food. Such food exerts a positive effect on the following physiological processes: increases immunity, counteracts diseases, favours the treatment of selected diseases, is conductive to mental and physical state, as well as inhibits the processes of ageing.



„Nic nie jest trujące i wszystko jest trujące, dla każdej substancji wszystko zależy od wielkości dawki” Paracelsus (1493-1541)
Współczesny człowiek zjada ok. jednej tony żywności rocznie. W tej masie pochłanianej przez nasze żołądki i jelita znajdują się kilogramy (5-7 kg rocznie) substancji chemicznych, dodatków, zanieczyszczeń, środków konserwujących i barwników, których wartość odżywcza równa się zero (1, 2).
Niebezpieczeństwa dla naszego zdrowia mogą wynikać z nieprawidłowego sposobu żywienia, ale także ze wzrastającego zanieczyszczenia środowiska. Zanieczyszczenie żywności może być spowodowane przez skażenia bakteryjne i grzybicze oraz kontaminanty pochodzące ze środowiska naturalnego, np. metale ciężkie, takie jak: ołów, kadm, rtęć, arsen i inne, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), dioksyny lub substancje antyodżywcze występujące w żywności pochodzenia roślinnego, takie jak: toksyny grzybów, pozostałości pestycydów oraz dodatki do żywności, konserwanty i inne (2, 8, 17, 21, 23).
W Polsce stwierdza się relatywnie wysoką, w porównaniu z innymi krajami europejskimi, umieralność niemowląt oraz częstą zapadalność na choroby układu krążenia i choroby nowotworowe, a także wzrost zachorowalności na inne schorzenia powstające na tle wadliwego żywienia (2, 4, 10,17, 20). Prawie 80% zgonów w Polsce powstaje w następstwie tzw. chorób cywilizacyjnych, tj. w wyniku chorób układu krążenia – ok. 48%, nowotworów złośliwych – ok. 24% oraz urazów i zatruć – ok. 7%. Z kolei najczęstsze przyczyny zgonów niemowląt to stany chorobowe powstałe w okresie okołoporodowym – ok. 50% oraz wady rozwojowe noworodków – ok. 34% (2, 4, 20, 21, 23).
Rozwój wysoko selektywnych metod analitycznych i zastosowanie szybkich testów na mutagenność umożliwiły wykrywanie obecności związków występujących w śladowych ilościach, a mogących pełnić rolę inicjatorów karcinogenezy. Taką rolę m.in. pełnią metale ciężkie, N-nitrozaminy, WWA, heterocykliczne aminy i mykotoksyny (1, 2, 8, 21). Roślinne produkty spożywcze są też źródłem naturalnie występujących czynników antykancerogennych, które przeciwdziałają tworzeniu się kancerogenów i ich prekursorów bądź też działają ochronnie przez zmniejszenie lub eliminowanie skutków ich działania (3, 5, 8, 19, 21).
Wykaz naturalnych związków o działaniu przeciwnowotworowym podaje tabela 1.
Tabela 1. Związki przeciwnowotworowe naturalnie występujące w żywności (21).
InhibitorTypowy produkt spożywczy (główne źródło)
Kwas askorbinowyOwoce cytrusowe, liściaste warzywa
Aromatyczne izotiocjaniany (benzylu, allilu, fenytydylo-izotiocjaniany)Kapusta, brukselka, kalafior
Pochodne kumaryny i laktonów (angelikolakton, indolo-3-karabinol, indolo-3-acetonitryl)Brukselka, kapusta
Kwasy fenolowe (kwas kawowy, chlorogenowy, ferulowy)Ziarna kawy, liście herbaty, owies, jabłka, ziemniaki
Pochodne indolowe (indolo-3-karabinol, indolo-3-acetonitryl,3,3-indolometan)Brukselka, kalafior, kapusta, brokuły
Flawonoidy (kwercetyna, mirycetyna, moryna, kemferol, chryzyna)Większość owoców, warzyw, zboża
Związki fenolowe (pochodne kwasu elagowego, chlorogenowego, kawowego)Kawa, herbata, soja, owies, jabłka, ziemniaki
Związki selenuZboża (rosnące na glebach bogatych w Se), orzechy brazylijskie, kakao, ryby, selery, cebula, czosnek
a-TokoferolOleje, orzechy, szparagi, sałata
ß-KarotenMarchew, warzywa liściaste
Kwasy tłuszczowe (n-3)Oleje rybne
Błonnik (celuloza, hemiceluloza, pektyny, lignina)Ziarna zbożowe (grubo mielone), owoce, warzywa
Społeczeństwo XXI wieku coraz częściej zwraca uwagę na prowadzenie tzw. zdrowego stylu życia, którego integralną częścią jest spożywana żywność, zawierająca składniki o prozdrowotnym działaniu. Dlatego też prowadzone są szerokie badania dotyczące wiedzy o zdrowotnej roli odżywczych składników diety, w tym: witamin, składników mineralnych, niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych (NNKT), które można podzielić na dwie grupy: omega-3 i omega-6. Źródłem kwasów nienasyconych są przede wszystkim oleje roślinne i ryby. Systematyczne przyjmowanie NNKT zarówno omega-3 (EPA i DEHA), jak również omega-6 przyczyniają się do obniżania ryzyka zgonu z powodu zawału serca do ok. 50% (16, 18, 19, 20, 22). Nowe badania wskazujące pozytywne aspekty obecności w diecie naturalnych składników nieodżywczych (NSN) dotyczą: fitosterydów, fitoestrogenów, inhibitorów proteaz, glukozynolanów, polifenoli (fenolokwasów, tanin, garbników oraz flawonoidów), fitynianów i innych (3, 12, 15, 16, 18, 24). Opracowuje się nowe technologie dodatków spożywczych oraz syntetycznych substytutów składników diet (np. substancji słodzących i substytutów tłuszczów typu „Olestra” czy „Olean”) (12).
Amerykanie szacują, że prawie połowa żywności USA jest kupowana z powodów zdrowotnych, a w przyszłości żywność funkcjonalna lub medyczna będzie stanowiła połowę całego rynku żywności (11, 12, 13, 14). Oznacza to ogromny rynek mający osiągnąć wartość 250 mld dolarów, ale i koszty leczenia chorób są ogromne, np. choroby układu krążenia kosztują Amerykanów ok. 150 mld dolarów rocznie (12, 14).
Szacuje się, że w Polsce w 2025 roku będzie ok. 8 mln mieszkańców w wieku poprodukcyjnym, tj. o 2 mln więcej niż dziś. Polaków wyróżnia bardzo ograniczona wiedza na temat „dieta a zdrowie”. Obserwując kłopoty ze służbą zdrowia i wzrastające ceny leków można zaryzykować tezę, że żywność medyczna (funkcjonalna) to żywność XXI wieku również w Polsce (2, 4, 11, 13, 22).
Definicję żywności funkcjonalnej oraz terminologię związaną z tą problematyką podaje tabela 2, zaś funkcjonalne składniki diet zebrane są w tabeli 3. Jak wynika z tabeli 3, szczególną rolę w funkcjonalnych dietach odgrywa włókno pokarmowe, które obniża poziom cholesterolu i zapobiega nowotworom jelita grubego. Jak podaje Johnson (9) dane z siedmiu krajów wskazują, że zwiększenie zawartości włókna w diecie do 10 g dziennie zmniejsza ryzyko zachorowania na raka okrężnicy o 33%. Ważnym składnikiem funkcjonalnym diet są kwasy tłuszczowe omega-3, które obniżają stężenie całkowitego cholesterolu oraz obniżają poziom „złego” cholesterolu (frakcji LDL), działając wspomagająco na podwyższenie frakcji HDL i mogą być stosowane w profilaktyce i leczeniu wspomagającym chorób serca i układu krążenia oraz reumatoidalnego zapalenia stawów. Bakterie kwasu mlekowego zaliczane są do grupy probiotyków. Jak podają Fooks i wsp. (7) podawanie probiotyków może być polecane w celu utrzymania bilansu flory jelitowej i poprawy dobrego samopoczucia, a nadto aby wspomagać system immunologiczny. Rodzaje nutraceutyków zaliczanych jako żywność medyczna występujących w żywności funkcjonalnej podaje tabela 4.
Tabela 2. Definicja żywności funkcjonalnej (medycznej) i terminów pochodnych wg Blocha i Thomsona (25).
TerminDefinicja/charakterystyczne elementy
Czynnik antykancerogenny
(Chemopreventive agent)

Żywność programowana
(Designer food)

Żywność funkcjonalna
(Functional food)

Nutraceutyk
(Nutraceutical)

Żywność specjalna
(Pharmafood)

Wórne metabolity roślin - fitozwiązki
(Phytochemical)
Naturalne substancje nieodżywcze (NSN)
Odżywczy lub nieodżywczy składnik żywności o naukowo dowiedzionych właściwościach inhibitora procesu kancerogenezy w pierwotnej i wtórnej prewencji nowotworów

Żywność przetworzona, która została uzupełniona o składniki bogate w substancje zapobiegające chorobom. Może to dotyczyć żywności genetycznie modyfikowanej

Każda żywność zmodyfikowana w taki sposób, że jej efekt zdrowotny jest zwiększony ponad wpływ zawartych w niej składników odżywczych


Każda substancja, którą można uważać za żywność, wywołująca korzystne skutki zdrowotne, włączając zapobieganie i leczenie chorób


Żywność lub składnik żywności o właściwościach zdrowotnych, włączając zapobieganie i leczenie chorób


Substancje występujące w jadalnych owocach i warzywach, które mogą być spożywane przez ludzi w gramowych ilościach dziennie, modyfikując metabolizm i przeciwdziałając powstawaniu nowotworów


Tabela 3. Funkcjonalne składniki diet (25).
SkładnikKorzyści zdrowotne
Witamina E, C, B6, biotyna, kwas foliowyZapobiegawcze w leczeniu chorób układu krążenia, raka, katarakty, zapaleń, uszkodzeń układu nerwowego itp.
Włókno pokarmoweObniża poziom cholesterolu, zapobiega pewnym nowotworom (jelita grubego)
OligosacharydyObniżają wykorzystanie energii, nie wpływają na sekrecję insuliny, wspomagają mikroflorę jelita grubego, wspomagają zapobieganie próchnicy
Składniki mineralne
  - wapń
  - magnez
  - cynk

- pomocny w zmniejszaniu ryzyka osteoporozy
- wspomaga funkcje serca oraz pracę mięśni i mózgu
- wspomaga system immunologiczny
Kwasy tłuszczowe omega-3Zmniejszają ryzyko chorób układu krążenia. Niezbędne dla funkcjonowania centralnego układu nerwowego. Zmniejszenie ryzyka zapaleń
FitozwiązkiNiektóre obniżają poziom cholesterolu. Zapobiegawcze w leczeniu nowotworów. Niektóre mogą być pomocne w zapobieganiu i leczeniu zapaleń
Alkohole cukroweNiskoenergetyczne słodziki, pomocne w zapobieganiu próchnicy
Bakterie kwasu mlekowegoUtrzymują "zdrową" florę jelitową. Zmniejszają nietolerancję na laktozę. Wspomagają system immunologiczny
Tabela 4. Żywność funkcjonalna, żywność medyczna i specjalnego przeznaczenia oraz nutraceutyki (25).
KategoriaPrzykłady
Izolowane składniki i dodatki
Fitozwiązki
Składniki roślin, włączając b-karoten, witaminę E i witaminę C, biflawonoidy, tokoferole
Dodatki syntetyczneAspartam, substytuty tłuszczu, takie jak "Olestra"; tłuszcz zmodyfikowany, taki jak "Caprenin"
Dietetyczne dodatki i diety
Dodatki
Fitozwiązki, włączając b-karoten, witaminę E i witaminę C, biflawonoidy, tokoferole
Żeń-szeń, czosnek, kwasy tłuszczowe (EPO, olej ogórecznika, siemię lniane), zioła Św. Jana
Metabolity/Hormony
Dodatki
Melatonina, DHEA, hormony wzrostu
Diety specjalneDiety redukujące poziom cholesterolu, odchudzające
InneChrząstka rekina, Spiralina
Żywność specjalna (medical food)Zestawy używane do leczenia szczególnych stanów chorobowych i niedoborów
Żywność przetworzonaZboża, soczewica, fasola, zupy, warzywa, napoje
Żywność genetycznie modyfikowana, żywność nowej generacjiBiokukurydza, pewne odmiany soi i rzepaku
Produkty ziołowe, preparaty roślinneZioła Św. Jana, żeń-szeń, czosnek, wiórki kokosowe itp.
Do ważnych składników występujących w roślinnych produktach naturalnych, takich jak: warzywa i owoce, nasiona roślin strączkowych, mąka owsiana, otręby oraz inne produkty roślinne, należy zaliczyć błonnik pokarmowy (rozpuszczalny i nierozpuszczalny), działający ochronnie na organizm ludzki. Szczególnym rodzajem błonnika pokarmowego jest inulina, polisacharyd zaliczany do fruktanów. Proces fermentacji inuliny i fruktooligosacharydów przez bakterie obecne w okrężnicy ma szereg zalet, wśród których na szczególną uwagę zasługują: zwiększone wytwarzanie i wchłanianie krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (KKT), zwiększenie masy okrężnicy i poprawa funkcji jelita zmniejszająca ryzyko translokacji bakteryjnej oraz zakażeń i stanów zapalnych (6). Zdolność fruktooligosacharydów do obniżania stężenia cholesterolu i triglicerydów oraz poposiłkowego stężenia glukozy w surowicy u chorych na cukrzycę, może mieć istotne znaczenie zdrowotne nie tylko dla pacjentów z hiperlipidemią i cukrzycą, ale również dla całej populacji (6). Innym rodzajem błonnika pokarmowego są galaktomannany, występujące między innymi w mące chleba świętojańskiego. Zestawienie naturalnych produktów roślinnych, zawierających składniki działające ochronnie na organizm ludzki, przedstawiono w tabeli 5.
Tabela 5. Naturalne produkty roślinne zawierające składniki działające ochronnie na organizm* (15).
ProduktySkładniki funkcjonalne
Owoce i warzywaWitamina C, b-karoten, kwas foliowy, składniki mineralne, błonnik pokarmowy
ZiemniakiSkrobia oporna na działanie enzymów trawiennych przewodu pokarmowego człowieka
Nasiona roślin strączkowych (rodzina Papilionaceae)Błonnik pokarmowy
Czosnek, cebula (rodzina Liliaceae)Fitoncydy
Kapusta warzywna (rodzina Cruciferae)Glukozynolany
Topinambur (rodzina Compositae)Inulina (polisacharyd zbudowany z 30 reszt fruktozy; zaliczany do błonnika pokarmowego)
Mąka owsiana, otręby owsianeBłonnik pokarmowy o znacznym udziale frakcji rozpuszczalnej
Guma guar, mąka chleba świętojańskiegoGalaktomannany (zaliczane do błonnika pokarmowego)
Zarodki pszenne, otręby ryżoweSfingolipidy (cerebrozydy)
Rośliny z rodzin: Compositae i AmarylidaceaeFruktooligosacharydy (zaliczane do błonnika pokarmowego)
Herbata zielonaPolifenole i katechiny (EGCG, ECG, EG); działanie antykancerogenne
KakaoZwiązki polifenolowe o działaniu przeciwutleniającym
*Źródło: FSTA Current 1990-1998/09.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Ball S.: Toksykologia żywności bez tajemnic. Medyk, Warszawa 1998. 2. Biernat J.: Żywienie, żywność a zdrowie. Astrum, Wrocław 2001. 3.Borkowska J.: Owoce i warzywa jako źródła naturalnych przeciwutleniaczy. Przem. Ferm. i Owocowo-Warzywny 2003, 5/6, 11. 4.Cichocka A.: Otyłość – epidemia XXI wieku. Przem. Spoż. 2004, 58, Nr 7, 6. 5. Cygan P.: Żywność funkcjonalna, przyszłość, perspektywy, trendy. Przem. Spoż. 2003, 57, Nr 3, 12. 6.Duncam H.D.: Rola inuliny i fruktooligosacharydów w żywieniu. Leczenie Żywieniowe 1999, 2, 5. 7.Fooks L.J. i wsp.: Współczesne pojęcie probiotyki. Leczenie Żywieniowe 2001, 4, 54. 8.Grzybowska J.,: Zanieczyszczenia chemiczne. PWN, Warszawa 1974. 9.Jonhson I.T.: Przeciwnowotworowe działanie włókien roślin zbożowych. Dane współczesne. Leczenie Żywieniowe 2000, 3, 710. 10. Kępisty J.: Leczenie żywieniem. SPAR, Warszawa 1994. 11. Krygier K., Tonera L.: Żywność funkcjonalna (prozdrowotna) w Polsce. Przem. Spoż. 2000, 54, Nr 9, 46. 12. Krygier K.: Fitosterole – istotny czynnik obniżający poziom cholesterolu we krwi. Przem. Spoż. 2002, 56, Nr 4, 18. 13.Krygier K.: Żywność funkcjonalna – żywność XXI wieku. Przem. Spoż. 2002, Nr 4, 2. 14. Krygier K.: Żywność funkcjonalna w Polsce i na świecie. Przem. Spoż. 2003, Nr 11, 14. 15. Owczarek L. i wsp.: Produkty pochodzenia roślinnego a żywność funkcjonalna. Przem. Spoż. 1999, Nr 1, 13. 16. Palka M.: Wpływ omega-3 na zdrowie. Forum Farmaceutyczne 2004, 36. 17. Robertson A. i wsp. (Red.): Food and health in Europe: a new basis for action. WHO Regional Publications, European Series. Kopenhagen 2004, No 96. 18. Szostak W.B.: Żywienie w profilaktyce metabolicznych chorób cywilizacyjnych. Przem. Spoż. 2003, Nr 11, 17. 19. Świderski F. (Red.): Żywność wygodna i żywność funkcjonalna. WNT, Warszawa 1999. 20. Wolski T., Dyduch J.: Znaczenie warzyw i owoców w profilaktyce i terapii chorób cywilizacyjnych. Annales UMCS, Sec. EEE 2000, 8, 19. 21. Wolski T., Gliński Z.: Żywienie i kontaminacja żywności a zdrowie. Annales UMCS, Sec. DD 1998, 53, 57. 22. Wolski T., Karwat I.D.: Profilaktyka i terapia skutków wadliwego żywienia. Post. Fitoter. 2004, Nr 4, 178. 23. Wolski T. i wsp.: Kontaminacja i suplementacja żywności a zdrowie. Materiały III Międzynar. Konf. Nauk. nt. Epidemiologia chorób niezakaźnych w Polsce – ich następstwa zdrowotne i społeczne. Problemy definiowania niepełnosprawności. Puławy 2004, 35. 24. Zadernowski R.: Prozdrowotne właściwości wtórnych metabolitów roślin. Przem. Ferment. Owocowo-Warzywny 2004, 9, 19. 25. Zduńczyk Z.: Żywność funkcjonalna – nowe wyzwanie dla badaczy i producentów żywności. Przem. Spoż. 1999, Nr 3, 2.
Postępy Fitoterapii 1-2/2005
Strona internetowa czasopisma Postępy Fitoterapii