Rekonstrukcje palców ręki palcami stopy z wykorzystaniem mikrochirurgicznych technik zespalania naczyń i nerwów są dziś na świecie rutynowymi operacjami, a doświadczenia przodujących ośrodków osiągają liczby kilkuset operacji przy powodzeniu ponad 95% (1-5). W Polsce w porównaniu z olbrzymią urazowością rąk połączoną z amputacją palców, zarówno replantacje jak i takie operacje odtwórcze przeprowadzane są w niewystarczającej liczbie, tylko w nielicznych wysoce specjalistycznych ośrodkach (6-10). Przywrócenie funkcji chwytnej ręki tkankami stopy, przenoszonymi z wykorzystaniem mikrochirurgicznych technik, to jeden z wiodących obszarów badań, prowadzonych od ponad 20 lat w Klinice Chirurgii Plastycznej, Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego, powstałej w 1976 roku na bazie Szpitala im. Prof. Witolda Orłowskiego w Warszawie. Wieloletnie doświadczenia w tym temacie mikrochirurgii rekonstrukcyjnej, zaowocowało skutecznym leczeniem blisko stu chorych, u których odtworzono palce ręki w różnych wariantach: kciuk, kciuk i parę palców długich obu rąk, jednej ręki, dwa palce długie oraz pojedyncze palce długie, nawet w przypadkach bardzo obwodowych amputacji na wysokości dalszego stawu międzypaliczkowego (DIP). Wprowadzono do praktyki kilka różnych metod rekonstrukcyjnych (11-13), opracowano nową metodę rekonstrukcji kciuka (14). Analizowano również wydolność zespoleń naczyniowych po wielu latach od rekonstrukcji, a także wpływ pobrania palców stopy na funkcję chodu. Wyniki tych operacji i badań prezentowano wielokrotnie na licznych krajowych zjazdach i na światowych kongresach (15-23). Opublikowano je zarówno w polskich, jak i zagranicznych czasopismach, były też tematem rozdziału anglojęzycznej książki (7, 10-14, 24-26).

Historia rekonstrukcji palców ręki palcami stopy metodami mikrochirurgicznymi ma niewiele ponad czterdzieści lat. W tym okresie, na świecie, opracowano i opublikowano kilkanaście różnych metod odtwórczych kciuka i kilka metod naprawczych palców długich elementami stopy, w zależności od rozległości ubytku tkanek na ręce. W drugiej połowie lat 60-tych XX wieku podjęto równolegle badania doświadczalne u małp rhesus (27), jak i prace kliniczne u człowieka, mające na celu skuteczne przeniesienie palucha w miejsce amputowanego kciuka z wykorzystaniem zespoleń naczyniowych bardzo małych naczyń (28). Cobbett jako pierwszy opublikował wynik takiej operacji przeprowadzonej w kwietniu 1968 roku i tym samym został uznany za pioniera mikrochirurgicznej rekonstrukcji kciuka palcem stopy (29). Kilka lat później, podczas naukowych misji amerykańskich i francuskich chirurgów do odizolowanych w tym okresie od reszty świata Chin stwierdzono, że pierwsza udana rekonstrukcja kciuka II palcem stopy została wykonana przez zespół kliniki chirurgii ręki szpitala Hwa Sang pierwszej uczelni medycznej w Szanghaju, w 1966 roku (30-32). Obie te metody: paluch i II palec stopy zostały szeroko rozpowszechnione, i w ciągu kilkunastu lat poznano ich niezaprzeczalne zalety dla funkcji ręki, ale również niekorzystne następstwa, zwłaszcza dla stopy. Opisane w 1975 roku wyniki odtwarzania innego niż kciuk palca ręki pojedynczym palcem stopy (33) i w 1977 roku możliwości rekonstrukcji równocześnie dwóch palców ręki kompleksem II i III palca stopy (34), a także w 1980 roku dwie nowe metody odtworzenia kciuka: płatem skalpacyjnym z palucha osadzonym na przeszczepie kości z talerza biodrowego (35) oraz dzięki połączeniu elementów palucha i II palca stopy (36, 37), znacznie rozszerzyły możliwości naprawy funkcji chwytnej ręki. Realne stały się operacje odtwórcze kciuka zbliżonego kształtem do normalnego, jak i kilku palców tej samej ręki. Lata 80-te ubiegłego wieku to okres pewnych modyfikacji wprowadzonych wcześniej ww. metod. Miały one na celu wyeliminowanie ich słabych punktów tj. zniekształcenie stopy po pobraniu zbyt wielu tkanek, głównie z palucha, czy ograniczenie powikłań na ręce. Pierwsza operacja rekonstrukcyjna z wykorzystaniem palca stopy została przeprowadzona w Polsce przez Kociębę, jesienią 1978 roku, w Ośrodku Replantacji Kończyn, Mikrochirurgii, Chirurgii Ręki i Chirurgii Ogólnej w Trzebnicy (9). W Klinice Chirurgii Plastycznej takie rekonstrukcje podjęto w 1986 roku. Palec II stopy w rekonstrukcji kciuka i kompleks II i III palca stopy w odtwarzaniu palców długich ręki – to były jedyne metody, które przez kilka lat oferowano leczonym w tym ośrodku chorym (7, 11). U jednego z nich, który utracił wszystkie palce obu rąk wskutek odmrożenia, właśnie w ten sposób przywrócono funkcję chwytną jednej ręki, przenosząc etapowo II palec stopy na kciuk i kompleks II i III palca drugiej stopy na palce II-III. Na drugą rękę przeniesiono III-IV-V palec tej stopy, z której wcześniej pobrano II palec (kciuk odtworzono palcem V, a palce II-III ręki IV-III palcem). Mimo, że operowane ręce, zwłaszcza ta druga, miały miniaturowe palce, ich funkcja chwytna była zaskakująco dobra. Wyniki tej złożonej rekonstrukcji zostały ogłoszone w Polsce i na łamach British Journal of Plastic Surgery (11, 25). W 1988 roku Wei opublikował nową metodę rekonstrukcji kciuka zwężonym paluchem (38, 39), która została przez nasz ośrodek wprowadzona w Polsce i skutecznie wykorzystana u kilkunastu chorych. Początkowo przyjęta krytycznie przez rodzime kierownicze środowisko zajmujące się chirurgią ręki (40), doczekała się właściwej oceny po publikacjach na łamach Chirurgii Narządów Ruchu i Ortopedii Polskiej (12). Połączenie tej metody, ograniczonej do pobrania tylko obwodowej części palucha, z policyzacją kikuta wskaziciela okazało się bardzo korzystnym rozwiązaniem w rozległych uszkodzeniach rąk, zwłaszcza przy znacznym braku I kości śródręcza (13). Mimo dysponowania kilkoma metodami rekonstrukcji kciuka (paluch, zwężony paluch, II palec stopy), nie wszyscy operowani w Klinice byli w pełni usatysfakcjonowani wynikami rekonstrukcji, zwłaszcza odtworzeniem kciuka II palcem stopy (ryc. 1-3). Przy podejmowaniu decyzji o wyborze właśnie tej metody, decydowała zwykle obawa o los stopy po pobraniu palucha (jedna z leczonych kobiet zupełnie nie akceptując wyglądu ręki, w której II palec stopy zastąpił amputowany kciuk, zdecydowanie domagała się przeniesienia tego palca z powrotem na stopę). Krytyczna ocena rekonstrukcji kciuka II palcem stopy pojawiła się też w piśmiennictwie europejskim (41). Na całym świecie trwały intensywne poszukiwania optymalnego sposobu rekonstrukcji kciuka. Zarówno metoda płata skalpacyjnego z palucha jak i ta wykorzystująca elementy palucha i II palca stopy przeszły szereg przeobrażeń, jednak nie pokonano głównych trudności związanych z oskalpowaniem lub oskalpowaniem i skróceniem palucha (42-49). Po kilkuletnich teoretycznych rozważaniach, mających na celu wytworzenie kciuka jak najbardziej zbliżonego wyglądem do naturalnego, przy minimalnym zniekształceniu stopy, w połowie lat 90-tych autor podjął pierwsze kliniczne działania wprowadzając nową metodę rekonstrukcji kciuka. Pobranie z palucha jedynie płata opuszkowo-paznokciowego i zastąpienie go podobnym płatem z II palca stopy spowodowało, że zniekształcenie stopy zostało ograniczone do niezbędnego minimum, z lokalizacją blizn poza miejscem oporowym. Teoretyczne założenia tej nowej metody zostały podane w rodzimym czasopiśmie (14), pierwsze wyniki kliniczne przedstawiono na krajowym zjeździe (50), a późne wyniki leczenia na światowym kongresie, które zostały opracowane jako rozdział anglojęzycznej książki (26). Wskazania do rekonstrukcji kciuka powyższą metodą zostały zarezerwowane przede wszystkim dla kobiet i dzieci, ze względu na fakt, że wymaga ona bardzo dokładnego zaplanowania i wyjątkowej precyzji w wykonaniu. W latach 90-tych wprowadzono jeszcze kilka innych metod rekonstrukcyjnych kciuka: III palcem stopy i płatem skalpacyjnym z II palca stopy, jednak nie znalazły one szerszego zastosowania. Teoretycznie, w rekonstrukcji kciuka, można wykorzystać każdy palec stopy.