*Anna Węglarz1, 2, Dorota Olczak-Kowalczyk1
Alternatywy dla użycia formokrezolu w leczeniu chorób miazgi w uzębieniu mlecznym – przegląd piśmiennictwa
Alternative methods to pulp treatment by the use of formocresol in deciduous teeth – review of the literature
1Klinika Stomatologii Dziecięcej, Zakład Stomatologii Dziecięcej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Dorota Olczak-Kowalczyk
2Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus, Warszawa
Dyrektor Szpitala: prof. dr hab. n. med Janusz Wyzgał
Summary
The first-choice treatment of asymptomatic deep cavities, reversible pulp inflammation in the primary dentition is pulpotomy with formocresol. Because of plenty reports about possible sides effects after the use of formocresol, some authors believe that this kind of treatment is controversial. Formocresol is accused of carcinogenicity, mutagenicity, cytotoxicity and the ability to provoke an allergic reaction. All this doubts open the new perspectives for the alternatives products. ADA (American Drug Association) recommends formocresol, MTA and ferrous sulfate as the best for the pulp treatment in the deciduous dentition. Similar clinical efficacy, according to the literature, has MTA, glutaraldehyde and ferrous sulfate. Less rewarding results authors obtained for the use of calcium hydroxide. In comparison to formocresol the non-pharmacological methods (laser, electrocoagulation) presents similar clinical results. The most effective material is MTA, which can in the future replace the use of formocresol as the gold standard in pulpotomy treatment. The use of formocresol in biological treatment is safe due to its small amount which is used during treatment, negligible penetration to the surrounding tissues and short time of the use. Formocresol according to evidenced by the numerous studies and long time observations present high clinical efficacy and still remains as a gold standard in pediatric dentistry. Without a doubt, the success of healings also dependent on operator skill, proper diagnosis and qualifications for the biological treatment of the tooth, as the majority of the failures are caused because of the improper diagnosis process.
Wprowadzenie
Próchnica i jej powikłania są poważnym problemem w stomatologii dziecięcej. Utrzymanie kompletnego uzębienia na czas jego fizjologicznej wymiany jest profilaktyką przyszłych wad zgryzu i odpowiada za prawidłowy rozwój okluzji, fonetyki, estetyki twarzy, polepszając jakość życia dziecka. Specyfika budowy zębów mlecznych powoduje, że progresja zmian próchnicowych jest znacznie szybsza, a powstałe komplikacje są trudniejsze do leczenia (1-3). Utrudniona współpraca z dzieckiem, w porównaniu do osoby dorosłej, w trakcie leczenia stomatologicznego wymaga bardziej radykalnego postępowania. Z tych przyczyn leczeniem z wyboru nieodwracalnych zapaleń miazgi w zębach mlecznych ograniczonych do miazgi komorowej jest pulpotomia. Metoda ta polega na usunięciu zainfekowanej miazgi komorowej, zachowując żywotność i funkcję pozostałej miazgi korzeniowej (1).
Historia leczenia mającego zapewnić utrzymanie żywotności i funkcji miazgi sięga drugiej połowy XVIII wieku, kiedy to w 1756 roku Philippe Pfaff zrealizował swoje pierwsze pokrycie bezpośrednie, używając do tego drobnej płytki ze złota. Dawniej zabieg ten był zabiegiem wysoce specjalistycznym, a jego wykonanie wymagało odpowiednich kwalifikacji. Wprowadzenie w XX wieku płynu Buckleya stanowiło przełom w stomatologii dziecięcej. Dalszy rozwój nastąpił w latach 30., kiedy to Sweet zaproponował użycie mieszaniny ZnO, eugenolu i formokrezolu w leczeniu miazgi zębów trzonowych.
Idealny środek powinien działać przeciwbakteryjnie, być biokompatybilny, nietoksyczny, działać korzystnie na miazgę i nie zakłócać fizjologicznej resorpcji korzenia. Zgodnie z publikacją Sonmeza i wsp. (4) preparaty używane do leczenia miazgi metodą amputacji można podzielić w zależności od sposobu ich działania:
– mumifikacja (np. formokrezol),
– utrwalenie, konserwacja (np. siarczan żelaza),
– regeneracja (np. wodorotlenek wapnia, MTA).
Uznano, że sukcesem terapeutycznym amputacji miazgi jest zachowanie żywotności większej części miazgi korzeniowej, brak dolegliwości bólowych i oznak stanu zapalnego; tkanki okołokorzeniowe są zdrowe i żywe, brak objawów radiologicznych, tj. resorpcji wewnętrznej/zewnętrznej, zmian okołowierzchołkowych czy okołozawiązkowych. Większość niepowodzeń biologicznych tej metody leczniczej spowodowana jest nieprawidłową kwalifikacją zęba do zabiegu, kiedy nieodwracalne zapalenie dotyczy także miazgi korzeniowej (5-9).
Wiele publikacji przypisuje formokrezolowi toksyczność systemową i potencjał immunogenny, mutagenny, alergiczny i kancerogenny. Międzynarodowa Agencja na Rzecz Wykrywania Raka (International Agency for Research on Cancer – IARC) na podstawie analizy badań przeprowadzonych na zwierzętach i ludziach sklasyfikowała formaldehyd jako środek kancerogenny. Również w 2004 roku WHO uznało formaldehyd za środek szkodliwy. Dlatego stale poszukiwane są środki lecznicze, które mogłyby zastąpić formokrezol.
Celem pracy jest przedstawienie współczesnych poglądów dotyczących środków leczniczych wykorzystywanych do amputacji miazgi zębów mlecznych.
Formokrezol
Formokrezol, wprowadzony w 1904 roku przez Buckleya, jest złotym standardem w leczeniu chorób miazgi zębów mlecznych. Składa się z formaldehydu (19%), trójkrezolu (35%), glicerolu (15%) i wody (31%) (10, 11). Środkiem aktywnym jest formaldehyd, który uwalnia się w kontakcie z tkankami. Jest on uznawany za kancerogenny i szkodliwy dla ludzi przez liczne organizacje, np.: WHO, International Agency for Research on Cancer, Health Canada, Agency for Toxic Substances and Disease Registry in the U.S. Department of Health and Human Services i U.S. Environmental Protection Agency (12). Formokrezol posiada duże właściwości bakteriobójcze i mumifikujące. Wpływa również na aktywność hialuronidazy. Pierwszym, który użył formokrezolu w leczeniu zębów mlecznych, był w 1930 roku Sweet (9). Uzyskał on sukces w 97%. Zalety formokrezolu to przede wszystkim wysoka skuteczność kliniczna – w wielu badaniach szacowana w okolicach 70-90%, nawet po wielu miesiącach obserwacji. Niektóre prace wykazują, że sukces leczniczy leczenia formokrezolem zmniejsza się wraz z czasem. Podczas pulpotomii powoduje on zapalenie i martwicę większej lub mniejszej części miazgi korzeniowej, mogąc wpływać również na tkanki okołokorzeniowe, a aplikowanie go w bliskiej okolicy bifurkacji może zwiększać częstość występowania okołokorzeniowego zapalenia kości, co niekorzystnie wpływa na rozwijające się zawiązki zębów stałych. Autorzy zauważyli zależność między przeprowadzeniem pulpotomii z formokrezolem a późniejszymi defektami szkliwa (hipoplazja, hipomineralizacja) w zębach stałych. Dowiedziono również, że formokrezol może przyspieszać wyrzynanie się zębów stałych (13-17). Wykazuje on toksyczność komórkową – wpływa na proces odżywiania komórkowego, blokuje syntezę protein i kwasu RNA. Badania kliniczne na zwierzętach dowodzą, że formokrezol może również powodować toksyczność systemową – uszkodzenie nerek czy wątroby. Bez wątpienia ilość zaabsorbowanego środka z miejsca jego zastosowania w czasie leczenia pulpopatii jest minimalna, mimo to obserwowano po nim podwyższone stężenie formaldehydu znakowanego C-14 w ozębnej, kości, zębinie i miazdze korzeniowej w zębach. Dodatkowo przeprowadzona analiza moczu wykazała w nim obecność formaldehydu, świadczącą o jego przesączaniu kłębuszkowemu (możliwość wywołania uszkodzeń nerek) (18-21). Efekty systemowe mogą pojawić się w przypadku wykonywania mnogich pulpotomii w znieczuleniu ogólnym. Użycie formokrezolu w leczeniu zębów mlecznych w krótkim czasie i w bardzo małej ilości wydaje się nie mieć większego, szkodliwego wpływu na ogólny stan zdrowia. Jednak obecnie nie ustalono wielkości dawki wywołującej objawy niepożądane, a bezpieczeństwo użycia preparatu jest tematem wielu polemik. Wadą tej techniki jest bez wątpienia brak możliwości kontroli głębokości wnikania leku. Wieloletnie obserwacje, wysoka skuteczność i brak udokumentowanych ogólnych działań niepożądanych starają się przemawiać za brakiem przeciwwskazań do stosowania formokrezolu (21, 22).
MTA
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Herman K, Składnik-Jankowska J, Fita K: Current view on pulpotomy in primary teeth pulp diseases treatment dent. Med Probl 2010; 47(2): 230-235. 2. Barańska-Gachowska M: Endodoncja wieku rozwojowego i dojrzałego. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2004. 3. Cameron A, Widmer R: Stomatologia dziecięca. Wyd. II, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2013. 4. Sonmez D, Sari S, Cetinbaş T: A comparison of four pulpotomy techniques in primary molars: a long-term follow-up. J Endod 2008; 34(8): 950-955. 5. Walker LA, Sanders BJ, Jones JE et al.: Current trends in pulp therapy: a survey analyzing pulpotomy techniques taught in pediatric dental residency programs. J Dent Child 2013; 80(1): 31-35. 6. Ranly DM: Pulpotomy therapy in primary teeth: new modalities for old rationales. Pediatr Dent 1994; 16(6): 403-409. 7. Bala Prasanna Kumar C: Pulpotomy in primary teeth. A review. JIADS 2011; 2: 29-31. 8. Biondi AM, Cortese SG, Ortolani A et al.: Pulpotomías en molares primarios. Revista de la Facultad de Odontología (UBA) 2008; 23(54/55): 13-17. 9. Sweet CA: Treatment for deciduous teeth with exposed pulps. Mich St Dent J 1937; 19: 13. 10. Nunn JH, Smeaton I, Gilory J: The development of formocresol as a medicament for primary molar pulpotomy procedures. J Dent Child 1996; 63(1): 51-53. 11. Roberts JF: Treatment of vital and non-vital primary molar teeth by one-stage formocresol pulpotomy: clinical success and effect upon age of exfoliation. Int J Pediatr Dent 1996; 6: 111-115. 12. Dunston B, Coll JA: A survey of primary tooth pulp therapy as taught in US dental schools and practiced by diplomates of the American Board Of Pediatric Dentistry. Pediatr Dent 2008; 30(1): 42-48. 13. Srinivasan V, Patchett C, Watwehause RJ: Is there life after bucleys formocresol. Part I: A narrative review of alternative interventions and materials? International J Pediatr Dent 2006; 16: 117-127. 14. Srinivasan V, Patchett C, Watwehause RJ: Is there life after bucleys Formocresol. Part II: Development of a protocol for the management of extensive caries in the primary molar. International J Pediatr Dent 2006; 16: 199-206. 15. Amorin L, Toledo O, Estrela C et al.: Antimicrobial analysis of different root canal filling pastes used in pediatric dentistry by two experimental methods. BBraz Dent J 2006; 17(4): 317-322. 16. Coll J, Josell S, Nassof S et al.: An evaluation of pulpal therapy in primary incisors. The American Academy of Pediatric Dentistry 1998; 10(3): 178-185. 17. Wrzyszcz-Kowalczyk A, Pregiel B: Leczenie endodontyczne zapaleń miazgi w zębach mlecznych. Dent Med Probl 2002; 39(2): 289-292. 18. Méndez Blanco VM, Alvarez Congost C, Alvarez Brasa C: Pulpotomías en la dentición decidua: buscando alternativas. Odontología Pediátrica 1995; 4(3): 145-149. 19. Herman K, Składnik-Jankowska J, Fita K: Obecne poglądy dotyczące leczenia amputacyjnego chorób miazgi zębów mlecznych. Dent Med Probl 2010; 47(2): 230-235. 20. Ketley CE, Goodman JR: Formocresol toxicity: is there a suitable alternative for pulpotomy of primary molars? Int J Paediatr Dent 1991; 1(2): 67-72. 21. Willard MR: Radiographic changes following formocresol pulpotomy in primary molars. J Dent Child 1976; 43: 414-415. 22. Strange D, Seale S, Nunn M, Strange M: Outcome of formocresol/ZOE sub-base pulpotomies utilizing alternative 138 radiographic success criteria. Pediatr Dent 2001; 23: 312-331. 23. Lee SJ, Mehdi M, Torabinejad M: Sealing ability of a mineral trioxide aggregate for repair of lateral root perforations. J Endodontics 1993; 19(11): 541-544. 24. Łuczaj-Cepowicz E: MTA – właściwości i możliwości zastosowania klinicznego w stomatologii. Przegląd literatury. Stom Współ 2010; 17(4): 45-52. 25. Agamy HA, Bakry NS, Mounir MF, Avery DR: Comparison of Mineral Trioxide Aggregate and Formocresol as pulp-capping agents in pulpotomized primary teeth. Pediatr Dent 2004; 26: 302-309. 26. Naik S, Hegde AM: Mineral trioxide aggregate as a pulpotomy agent in primary molars: An in vivo study. J Indian Soc Pedo Prev Dent 2005: 13-16. 27. Hernández HI, Mendoza AM, Corona JP: Estudio clínico de pulpotomía con agregado trióxido mineral en 58 molares primarios. Oral 2011; 37: 719-723 28. Eidelman E, Holgan G, Fuks AB: Mineral trioxide aggregate vs. formocresol in pulpotomized primary molars: a preliminary report. Pediatr Dent 2001; 23: 15-18. 29. Moretti AB, Sakai VT, Oliveira TM et al.: The effectiveness of mineral trioxide aggregate, calcium hydroxide and formocresol for pulpotomies in primary teeth. Int Endod J 2008; 41(7): 547-555. 30. Maroto Edo M: Estudio clínico del agregado trióxido mineral en pulpotomías de molares temporales. Universidad Complutense de Madrid, Servicio de Publicaciones, Madrid 2004 [tesis doctoral]. 31. Maroto Edo M, Barbería Leache E, Vera González V, Salazar Velásquez L: Contrastada experiencia clínica, a largo plazo, en el uso del agregado trioxide mineral en pulpotomías de dientes temporales. Ciencia 2007; 177: 1-9. 32. Maroto Edo M, Barbería Leache E, Planells del Pozo P: Estudio clínico del agregado trióxido mineral en pulpotomías de molares temporales: estudio piloto a quince meses. RCOE 2004; 9(1): 23-30. 33. Dammaschkea T, Gerth H, Zuchner H, Schafer E: Chemical and physical surface and bulk material characterization of white ProRoot MTA and two Portland cements. Dent Mater 2005; 21: 731-738. 34. Contreras MF, Sáez S, Bellet LJ: Pulpotomias con MTA en molares primarios. Dentum 2007; 7(4): 168-174. 35. Hernández HI, Trejo Tejeda SE, Parra RO et al.: Efectividad del Agregado Trióxido de Mineral (MTA) como apósito pulparde pulpotomías en molares primaries. Facultad de Odontologia, Ciencia UAT 2008; 3: 68-71. 36. Fuks AB, Eidelman E, Cleaton-Jones P: Pulp response to ferric sulfate, diluted formocresol and IRM in pulpotomized primary baboon teeth. J Dent Child 1997; 64: 254-259. 37. Brandl A, Daszkowska M, Hilt A, Wochna-Sobańska M: Retrospektywna, porównawcza ocena kliniczna wyników leczenia miazgi zębów mlecznych metodą pulpotomii za pomocą formokrezolu, aldehydu glutarowego i siarczanu żelaza. Czas Stomatol 2010; 63(1): 27-33. 38. Noorollahian H: Comparison of mineral trioxide aggregate and formocresol as pulp medicaments for pulpotomies in primary molars. Br Dent J 2008; 14: 204-211. 39. Farsi N, Alamoudi N, Balto K, Mushayt A: Success of mineral trioxide aggregate in pulpotomized primary molars. J Clin Pediatr Dent 2005; 29(4): 307-311. 40. Zaror SC, Vergara GC, Dêaz MJ, Aracena RD: Pulpotomias con sulfato ferrico y MTA en dientes primarios: serie de casos. Int J Odontostomat 2011; 5(1): 77-82. 41. Huth KC, Paschos E, Hajek-Al-Khatar N et al.: Effectiveness of 4 pulpotomy techniques – randomized controlled trial. J Dent Res 2005; 84(12): 1144-1148. 42. Waterhouse PJ, Nunn JH, Whitworth JM: An investigation of the relative efficacy of Buckley’s Formocresol and calcium hydroxide in primary molar vital pulp therapy. Br Dent J 2000; 188(1): 32-36. 43. Anderman II: The use of electrosurgery in children’s dentistry Indications for use of electrosurgery in pedodontics. Dent Clin North Am 1982; 26(4): 711-728. 44. Dean JA, Mack RB, Fulkerson BT, Sanders BJ: Comparison of electrosurgical and formocresol pulpotomy in children. Int J Pediatr Dent 2002; 12(3): 177-182. 45. Bahrololoomi Z, Moeintaghavi A, Emtiazi M, Hosseini G: Clinical and radiographic comparison of primary molars after formocresol and electrosurgical pulpotomy: a randomized clinical trial. Indian J Dent Res 2008; 19: 219-223. 46. Caprioglio C, Olivi G, Genovese MD: Lasery w stomatologii dziecięcej – perspektywa kliniczna. Dental Tribune 2011; 9: 10-15. 47. Pescheck A, Pescheck B, Moritz A: Pulpotomy of Primary Molars with the use of a carbon dioxide laser: results of a long-term in vivo study. J Oral Laser Applications 2002; 2(3): 165-169. 48. Sanchez Ortega J, Bolanos Cadmona MV, Gonzales Lopez S: Pulpotomias al formocresol y por electrofulguracion en molares primarios: evaluacion clinica y radiologica a doce meses en la facultad de Odontologia. Granada 2006 [tesis doctoral]. 49. Liu J, Chen L, Chao S: Laser pulpotomy of primary teeth. Pediatr Dent 1999; 21(2): 128-129. 50. Liu J: Effects of Nd:YAG laser pulpotomny on human primary molars. J Endo 2006; 32: 404-407. 51. Odabaş ME, Bodur H, Bariş E, Demir C: Clinical, radiographic and histopathologic evaluation of Nd:YAG laser pulpotomy on human primary teeth. J Endod 2007; 33(4): 415-421. 52. Caprioglio C, Olivi G, Genovese MD: Lasery w stomatologii dziecięcej – perspektywa kliniczna. Stomatol Dziecięca 2011; 1: 14-24. 53. Elliot RD, Roberts HW, Burks J, Phillips C: Evaluation of the carbon dioxide laser on vital human primary pulp tissue. Pediatr Dent 1999; 21(6): 327-331. 54. Todea C, Kerezsi C, Balabuc C et al.: Pulp Capping – from Conventional to lasser-assisted therapy (II). J Oral Laser Applications 2008; 8: 147-155. 55. Fuks AB, Jones PC, Michaeli Y, Bimstein E: Pulp response to collagen and glutarladehyde in pulpotomized primary teeth of baboons. Pediatr Dent 1991; 13(3): 142-150. 56. Fadavi S, Anderson AW: A comparison of the pulpal response to freeze-dried bone, calcium hydroxide, and zinc-oxide eugenol in primary teeth in two cynomolgus monkeys. Pediatr Dent 1996; 18(1): 52-56. 57. Pazera R, Szczepańska J: Nowoczesna metoda leczenia martwicy miazgi w zębach z nieukształtowanym wierzchołkiem – rewaskularyzacja miazgi. Część I. Nowa Stomatologia 2014; 1: 37-40. 58. Nakashima M: The induction of reparative dentine in the amputated dental pulp of the dog by bone morphogenetic protein. Arch Oral Biol 1990; 35: 493-497. 59. Silva LA, Silva FW, Leonardo MR, Assed S: Radiographic evaluation of pulpal and periapical response of dogs’ teeth after pulpotomy and use of recombinant human bone morphogenetic protein-7 as a capping agent. J Dent Chil (Chic) 2008; 75(1): 14-19. 60. Markovic D, Zivojinovic V, Vucetic M: Evaluation of three pulpotomy medicaments in primary teeth. Eur. J Paediatr Dent 2005; 6(3): 133-138.
