Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2018, s. 245-251 | DOI: 10.25121/MR.2018.21.3.245
Grażyna Kołodziej, Sylwia Klasik-Ciszewska
Profilaktyka i terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka
Prevention and nutritional therapy of stomach ulcer
Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach
Summary
Peptic ulcer disease is considered a very important clinical problem. It is the most frequently occurring gastrointestinal disease entity. It is characterized by the formation of cavities in the gastric mucosa and occurs in people of all ages. The main factor responsible for its development is Helicobacter pylori. There are also many factors responsible for the development of the disease. Genetic predisposition, pathogenicity of H. pylori strain, taking various medications as well as inappropriate diet, rich in stimulants, are indicated.
Treatment of the disease consists mainly in the eradication of pathogenic bacteria. This procedure is extremely difficult due to the growing resistance of H. pylori to antibiotics. Therefore, the therapy consists of administering several drugs at the same time. Additionally, during the course of treatment, care should be taken to balance the protective and irritating factors of the gastric mucosa. Proton pump inhibitors are helpful for this purpose.
An increasing importance of support is attributed to proper dietary management. It aims to select easily digestible products that do not stimulate the excessive secretion of hydrochloric acid and do not remain in the stomach for a long time. Products stimulating the movement of the stomach are also eliminated in order to reduce pain. In addition to the selection of the right products, the amount and volume of meals, as well as the way of preparing them, are important. The diet in peptic ulcer of the stomach fully covers the energy demand and for minerals and vitamins. Taking into account the antibiotic resistance of pathogenic bacteria, substances of vegetable origin are also more and more often indicated as an important element supporting treatment.



Wprowadzenie
Choroba wrzodowa żołądka to jedna z najczęstszych chorób górnego odcinka przewodu pokarmowego. Wielu pacjentów nie jest świadomych tego, jak poważne konsekwencje może mieć nieleczona choroba wrzodowa lub ostra postać tej choroby i że w jej leczeniu niezwykle ważną rolę odgrywa odżywianie. Poprzestając na leczeniu farmakologicznym, nie wprowadzamy zmian w swojej diecie. Zachowania te utrudniają leczenie, opóźniają czas wyzdrowienia oraz często nasilają objawy chorobowe.
Objawy oraz rozpoznanie choroby
„Wrzód żołądka jest to ubytek w ścianie żołądka, obejmujący błony: mięśniową i śluzową oraz tkankę podśluzową. Występuje on najczęściej na krzywiźnie mniejszej, rzadziej na tylnej ścianie żołądka, a najrzadziej w okolicy przedodźwiernikowej i podwpustowej” (1). W początkowym stadium choroby obserwuje się jedynie powierzchowne uszkodzenie błony śluzowej, tzw. nadżerkę. Wrzód rozwija się dopiero wtedy, gdy stworzą się sprzyjające ku temu warunki. Wówczas zmiana rozrasta się, a wnikając w głąb ściany żołądka, uszkadza coraz głębiej leżące warstwy oraz siatkę naczyń krwionośnych. Wrzód najczęściej nie przekracza średnicy 5-25 mm i składa się z kraterowatego zagłębienia otoczonego stanem zapalnym, a w jego zagłębieniu znajduje się ognisko martwicy skrzepowej. Błona śluzowa dzięki swoim dużym zdolnościom regeneracyjnym z łatwością radzi sobie z pojedynczymi zmianami. O chorobie wrzodowej mówi się dopiero wtedy, kiedy obserwuje się liczne, trudno gojące się uszkodzenia powodujące dolegliwości i powikłania. Nieleczone wrzody uszkadzając naczynia krwionośne, mogą wywołać krwotok lub w ostateczności doprowadzić do perforacji. Przenikając przez kolejne warstwy ściany żołądka, mogą spowodować przebicie do otrzewnej lub sąsiadujących narządów (2).
Choroba rozwija się stopniowo. Jej początkowy okres przypomina zaburzenia czynnościowe i często przebiega bez dolegliwości bólowych. Można zaobserwować zgagę, pieczenie lub odbijanie. Pacjenci skarżą się także na uczucie palenia w dołku podsercowym oraz zaparcia. Najczęstszym i najbardziej charakterystycznym objawem choroby wrzodowej jest jednak ból w nadbrzuszu, który jest uzależniony od spożywania posiłków. Chorobę wrzodową żołądka charakteryzuje ból pojawiający się bezpośrednio lub w krótkim czasie po posiłku, tzw. ból wczesny. Bóle te pojawiają się wskutek drażnienia owrzodzeń przez pokarm i wydzielający się sok żołądkowy. Mogą promieniować ku dołowi lub w kierunku klatki piersiowej, rzadziej w stronę pleców. Warto jednak pamiętać, że w 5-30% przypadków nie obserwuje się bólu, są to tzw. bezbólowe wrzody żołądka. Bólom często towarzyszą również inne objawy: nudności, odbijanie, zgaga i wymioty kwaśną treścią. Wymioty najczęściej przynoszą ulgę, jednak tylko przejściową. Do niecharakterystycznych objawów należą także utrata apetytu i nieregularne wypróżnienia. Niektórzy chorzy cierpią na zaparcia, u innych zdarzają się biegunki. Można zaobserwować również niesmak w ustach, nadmierne wydzielanie śliny, czkawkę oraz wzdęcia. Czasem chorzy pomimo niezmienionego apetytu ograniczają spożywanie pokarmów z obawy przed wystąpieniem bólu. Następstwem takiego postępowania jest zmniejszenie masy ciała, mogą również wystąpić ogólne osłabienie i zawroty głowy. W badaniu fizykalnym stwierdza się bolesność uciskową w dołku podsercowym. W zaawansowanym stadium choroby mogą pojawić się poważniejsze objawy, takie jak wymioty krwią, tzw. stolce smoliste, oraz niedokrwistość wywołana krwawieniem. Nagły, nieustępujący i bardzo silny ból w nadbrzuszu może świadczyć o perforacji wrzodu (2-4).
Czynniki ryzyka
Przez lata wskazywano różne czynniki wpływające na rozwój choroby, m.in. czynniki genetyczne, palenie papierosów, alkohol w nadmiernych ilościach, leki, nieprawidłowy sposób odżywiania oraz stres. Obecnie za główną przyczynę choroby uznaje się obecność bakterii Helicobacter pylori w żołądku. Coraz częściej mówi się również o chorobie wrzodowej jako chorobie psychosomatycznej. Biorąc pod uwagę częstotliwość jej diagnozowania, bez wątpienia można ją zaliczyć do chorób cywilizacyjnych. Wpływają na nią czynniki, które nieodłącznie towarzyszą codziennemu życiu: nieodpowiedni styl życia, długotrwały stres czy ciągły pośpiech (5, 6).
Drugi w kolejności czynnik powodujący chorobę wrzodową to nadmierne stosowanie NLPZ (niesteroidowych leków przeciwzapalnych). Należą one do powszechnie dostępnych i najczęściej stosowanych leków i w przeciwieństwie do równie często nadużywanych antybiotyków NLPZ można nabyć bez recepty. Stosowane są w leczeniu bólu, głównie przewlekłego, co wiąże się z ich długotrwałym przyjmowaniem. Pomimo pomocy w niwelowaniu bólu, pozostawiają trwały ślad w organizmie człowieka. Niestety znany jest cały szereg skutków ubocznych nadużywania NLPZ, a największy wpływ mają na układ pokarmowy (7).
Od lat wskazywano używki jako czynniki zwiększające ryzyko powstania choroby wrzodowej. Zarówno palenie papierosów, jak i spożywanie alkoholu mają negatywny wpływ na błonę śluzową przewodu pokarmowego. Ułatwiają rozwój choroby wrzodowej oraz utrudniają leczenie, jednak nie powodują bezpośrednio choroby. Już od lat wiadomo, że u osób palących znacznie opóźnia się proces gojenia wrzodów. Z kolei zawarty w produktach alkoholowych etanol uszkadzając śluzówkę żołądka, doprowadza do zmniejszenia produkcji śluzu, który jest głównym czynnikiem ochronnym przewodu pokarmowego (2). Wspomina się również o predyspozycjach genetycznych oraz nieodpowiedniej diecie, która może zaostrzać przebieg choroby (5). Coraz częściej mówi się też o chorobie wrzodowej żołądka jako jednostce psychosomatycznej (8, 9).
Leczenie
Najważniejszym celem terapii jest postępowanie zapobiegające nawrotom choroby wrzodowej oraz dążenie do usunięcia czynników chorobotwórczych. Najwłaściwszym sposobem leczenia choroby wrzodowej jest leczenie zachowawcze. Obejmuje ono leczenie farmakologiczne, które jest wspomagane przez odpowiednią dietę oraz uregulowany tryb życia. Zaleca się unikanie produktów działających drażniąco na żołądek, a przede wszystkim tych, które wywołują lub nasilają dolegliwości. Informacje o znaczeniu diety w chorobie znajdujemy już w starszych źródłach. Wskazują one zasadniczą rolę żywienia, które ma przede wszystkim nie pobudzać nadmiernego wydzielania kwasu żołądkowego, nie drażnić błony śluzowej żołądka oraz działać leczniczo, a przy tym nie powodować utraty masy ciała. Poza odpowiednim doborem produktów istotną rolę odgrywają sposób przygotowania posiłków oraz temperatura spożywanych pokarmów (1, 2, 4).
Terapia żywieniowa w chorobie wrzodowej żołądka
Objawy choroby wrzodowej żołądka można całkowicie wyeliminować. W tym celu najważniejsza jest właściwie postawiona diagnoza. Zadaniem pacjenta jest odpowiednia postawa względem choroby – przestrzeganie zaleceń lekarskich oraz zmiana stylu życia i odżywiania. Znaczenie diety w leczeniu zmieniało się na przestrzeni lat. Kiedyś stanowiła szczególną rolę w leczeniu choroby wrzodowej żołądka, następnie ją całkowicie negowano. W chwili obecnej wiadomo, że odpowiednia dieta jest ważnym elementem wspomagającym leczenie, łagodzi dolegliwości, często powodując ich całkowite ustąpienie. Oczywistym jest, że w terapii najważniejsza jest eradykacja H. pylori, jednak ze względu na wzrastającą oporność bakterii na antybiotyki, odpowiednie postępowanie dietetyczne znów może odegrać fundamentalną rolę w leczeniu (2, 10).
Dieta w chorobie wrzodowej żołądka od lat opiera się na przyjętych zasadach. Przede wszystkim powinna dostarczać odpowiednią ilość energii i składników odżywczych, aby została utrzymana należna masa ciała u chorego. Zalecenia żywieniowe powinny być ustalane zgodnie z przyjętymi normami, indywidualnie dla każdego pacjenta. Zapobiegając utracie masy ciała, należy hamować nadmierne wydzielanie soku żołądkowego i w miarę możliwości działać leczniczo i osłaniająco na powstałe już zmiany w żołądku (1, 11).
Najważniejsze zasady diety w chorobie wrzodowej żołądka:
1. Posiłki powinny być spożywane regularnie, co 3-4 godziny, w niewielkich porcjach.
2. Ostatni posiłek powinien być spożywany przed snem.
3. Posiłki powinny być spożywane bez pośpiechu i zdenerwowania, ważne jest dokładne przeżuwanie kęsów pokarmu.
4. Pokarmy powinny być łatwostrawne, niedrażniące błony śluzowej żołądka, a także niedziałające pobudzająco na wydzielanie kwasu żołądkowego oraz dobrze przyswajalne.
5. Dania powinny mieć umiarkowaną temperaturę oraz powinny być świeżo przygotowywane.
6. Należy ograniczyć lub całkowicie wyeliminować spożycie soli oraz ostrych przypraw, jak również octu.
7. Należy unikać produktów bogatotłuszczowych, a spożycie tłuszczu nie powinno przekraczać fizjologicznego zapotrzebowania.
8. Należy ograniczyć spożycie błonnika oraz produktów o działaniu wzdymającym.
9. Należy zrezygnować ze wszelkich używek – kawa, alkohol, palenie tytoniu.
10. Należy unikać potraw smażonych, a posiłki przygotowywać zdrowszymi metodami obróbki.
11. Nie należy stosować niesteroidowych leków przeciwzapalnych.
12. Powinno się wyeliminować wszelkie napoje gazowane oraz zawierające kofeinę.
13. Leki należy popijać wodą niegazowaną (10-12).
Choroba wrzodowa żołądka posiada przewlekły charakter, a z powodu objawów klinicznych i dolegliwości doprowadza do znaczącego pogorszenia jakości życia. Dotychczas w trakcie terapii zalecano dietę łatwostrawną oraz eliminację wszystkich produktów drażniących i wzmagających wydzielanie żołądkowe. Obecnie coraz częściej zalecenia są bardziej sprecyzowane i indywidualne, gdyż nie u wszystkich chorych objawy kliniczne występują po tych samych pokarmach. Tolerancja różnych pokarmów w chorobach układu pokarmowego jest bardzo indywidualną sprawą, z tego względu należy unikać przede wszystkim tych pokarmów, które u danej osoby wywołują nieprzyjemne dolegliwości. Istotne jest, aby mimo ustąpienia objawów utrzymywać dietę przez dłuższy czas, gdyż szybka rezygnacja z dietoterapii może doprowadzić do nawrotu dolegliwości. Należy pamiętać, że choroba wrzodowa żołądka jest schorzeniem wieloletnim, a powstanie wrzodu trawiennego jest kilkutygodniowym zaostrzeniem choroby. Z tego względu odpowiednia dieta powinna być stosowana długotrwale, aby zapobiegać kolejnym zaostrzeniom i nawrotom choroby (1, 4, 10, 13).
Dieta powinna przynieść ulgę choremu, znacząco zmniejszając lub eliminując dolegliwości, takie jak bóle brzucha i objawy dyspeptyczne – odbijania, wzdęcia czy zgaga. Większość zaleceń dietetycznych pokrywa się z wytycznymi w chorobie refluksowej przełyku (13).

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Pędlich W, Jakubowska-Kuźmiuk I, Kacprzak-Wiatr A et al.: Choroby wewnętrzne. Podręcznik dla szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1992: 49-52.
2. Dzieniszewski J, Bielecki K, Brandt Z et al.: Poradnik dla chorych ze schorzeniami narządu trawienia. PZWL, Warszawa 1988: 37-40.
3. Kokot F (red.): Choroby wewnętrzne. Podręcznik akademicki. Tom 1. Wyd. VIII. PZWL, Warszawa 2004: 316-325.
4. Blicharski J: Zarys chorób wewnętrznych. Podręcznik dla średnich szkół medycznych. PZWL, Warszawa 1983: 277-283.
5. Dziurzyński S, Kultys J: Choroba wrzodowa wczoraj i dziś. Przegląd Medyczny Uniwersytetu Rzeszowskiego 2008; 1: 91-97.
6. Bartnik W: Kliniczne aspekty zakażenia Helicobacter pylori. Polskie Archiwum Medycyny Wewnętrznej 2008; 118(7-8): 1-4.
7. Dyrla P, Gil J, Kwiatkowska B: Odpowiedzi gastroenterologa i reumatologa na pytania lekarzy POZ dotyczące stosowania niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Pediatr Med Rodz 2016; 12(1): 28-41.
8. Janowska M, Prystupa A: Choroba wrzodowa jako jednostka psychosomatyczna. Med Og Nauk Zdr 2012; 18(4): 330-333.
9. Janiec W: Farmakodynamika. Tom 2. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2005: 536-544.
10. Rowicka G, Czajka M: Znaczenie diety w profilaktyce i leczeniu choroby wrzodowej żołądka i dwunastnicy. Med Rodz 2011; 1: 15-18.
11. Ciborowska H, Rudnicka A: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wyd. IV. PZWL, Warszawa 2014: 248-253, 331-332.
12. Hasik J, Gawęcki J (pod red.): Żywienie człowieka zdrowego i chorego. Tom 2. PWN, Warszawa 2000: 190.
13. Sojka E, Jonderko K: Od laboratorium do praktyki: stres jako czynnik patogenetyczny chorób przewodu pokarmowego. Wiadomości Lekarskie 2013; LXVI(4, II): 379-384.
14. Jarosz M: Praktyczny podręcznik dietetyki. IŻŻ, Warszawa 2010: 185-188.
15. Jarosz M: Rola diety w etiopatogenezie i leczeniu chorób żołądka. Nowa Med 1999; 10: 1-10.
16. Wisłowska M: Przewlekłe stosowanie NLPZ – zagrożenia, potencjalne powikłania. Med Rodz 2004; 1: 22-26.
17. Kasprzak M, Koziński M, Kubica A et al.: Przegląd metod ochrony przewodu pokarmowego u pacjentów leczonych kwasem acetylosalicylowym. Ocena skuteczności terapii i wpływu na właściwości przeciwpłytkowe. Kardiol Pol 2012; 70(4): 405-413.
18. Bartnik W, Celińska-Cedro D, Dzieniszewski J et al.: Wytyczne Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii dotyczące diagnostyki i leczenia zakażeń Helicobacter pylori. Gastroenterol Prakt 2014; 2: 33-39.
19. Brzeszczyńska J, Gwoździński K: Charakterystyka stanów chorobowych żołądka. Katedra Biofizyki Molekularnej, Uniwersytet Łódzki 1997; 12: 17-28.
20. Nowak A, Śliżewska K, Libudzisz Z, Socha J: Probiotyki – efekty zdrowotne. Żywn-Nauk Technol Ja 2010; 4(71): 20-36.
21. Szajdek M, Borowska J: Właściwości przeciwutleniające żywności pochodzenia roślinnego. Żywn-Nauk Technol Ja 2004; 4(41): 5-28.
22. Lewandowicz M: Zindywidualizowana dietoterapia w odpowiedzi na zmiany w przewodzie pokarmowym związane ze starzeniem się lub wielochorobowością – część 1. Geriatria 2014; 8: 43-48.
23. Dudkowiak R, Poniewierka E: Rola diety i stylu życia w leczeniu choroby refluksowej przełyku. Fam Med Primary Care Rev 2012; 14(4): 586-591.
24. Roik J: Choroby cywilizacyjne. Wydawnictwo Złote Myśli, Gliwice 2005: 5-6.
25. Kowalewska B, Krajewska-Kułak E, Ortman E, Gołębiewska A: Rola czynników psychicznych w rozwoju chorób. Probl Pielęg 2011; 19(1): 134-141.
26. Zielińska A: Ocena zależności między sposobem odżywiania a dolegliwościami u osób z zaburzeniami czynnościowymi przewodu pokarmowego. Piel Zdr Publ 2014; 4(3): 227-237.
otrzymano: 2018-07-09
zaakceptowano do druku: 2018-07-30

Adres do korespondencji:
Sylwia Klasik-Ciszewska
Śląska Wyższa Szkoła Medyczna w Katowicach
ul. Mickiewicza 29, 40-085 Katowice
tel.: +48 604-666-765
sylwiakciszewska@gmail.com

Medycyna Rodzinna 3/2018
Strona internetowa czasopisma Medycyna Rodzinna