© Borgis - Medycyna Rodzinna 3-4/2003, s. 108-111
Andrzej Gerstenkorn, Małgorzata Suwała
Wykrywanie uzależnienia od nikotyny w podstawowej opiece zdrowotnej
Nicotine Dependency Identifying in Primary Medical Care
z Katedry Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Kierownik Katedry: prof. dr hab. med. Wojciech Drygas
Summary
Basing on standard criteria, primary medical care physicians should identify nicotine dependency. In the following article the authors discuss the CAGE Questionnaire, The Four Cs Test, the Fagerström Questionnaire and the Hooked on Nicotine Checklist. The tests results may help the physician create an integral treatment plan.
Pomimo podejmowania różnych działań antytytoniowych przez Światową Organizację Zdrowia, palenie tytoniu jest nadal bardzo rozpowszechnione, co ma poważne konsekwencje dla zdrowia publicznego. Stanowi ono główną przyczynę możliwych do uniknięcia zgonów, a każdego roku na całym świecie około 3 miliony osób palących tytoń umiera na choroby związane z tym uzależnieniem. Szacuje się, że u połowy wszystkich osób uzależnionych od tytoniu dojdzie do przedwczesnego zgonu z powodów związanych z paleniem tytoniu (1). Większość palaczy chce zaprzestać palenia, jednak trwałe odzwyczajenie się od palenia wiąże się z przeszkodami. W USA każdego roku około 40% spośród 50 milionów palących usiłuje zaprzestać palenia, a tylko około 6% osiąga ten cel (2). Ponadto większość osób, które rzuciły palenie, powraca do niego (3). Znaczący odsetek prób odzwyczajenia się od palenia jest podejmowanych przez pacjentów bez dodatkowego wsparcia, co wiąże się z ich małą skutecznością (3-5%) (4). Leczenie uzależnienia od nikotyny zależy od jego rodzaju. Właściwy dobór terapii warunkowany jest prawidłowo postawioną diagnozą. Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej powinni postawić ją w oparciu o standaryzowane narzędzia. Zaliczamy do nich: kwestionariusz CAGE, test „Czterech C” oraz test Fagerströma. Uzyskane dane mogą pomóc lekarzowi w tworzeniu zindywidualizowanego planu leczenia. W niniejszym artykule opisano wymienione metody oceny uzależnienia od nikotyny.
KWESTIONARIUSZ CAGE
Kwestionariusz CAGE jest prostym i dokładnym narzędziem używanym od wielu lat do wykonywania badań przesiewowych u pacjentów z uzależnieniami, głównie od alkoholu (5, 6). Jest to czteropytaniowy test, którego nazwa pochodzi od pierwszych liter słów kluczowych w poszczególnych pytaniach w oryginalnej wersji (C – control, A – annoyed, G – guilty, E – eye-opener). Bazując na kryteriach uzależnienia, pytania używane w CAGE (w alkoholizmie) zostały dostosowane do nikotynizmu (tab. 1) (7).
Tabela 1. Kwestionariusz CAGE.
1. Czy kiedykolwiek czuł(a) Pan/Pani potrzebę ograniczania lub kontrolowania swego palenia i miał(a) z tym trudności?
2. Czy kiedykolwiek był(a) Pan/Pani zirytowany(a) wobec ludzi krytykujących Pana/Pani palenie lub namawiających Pana/Panią do rzucenia palenia?
3. Czy kiedykolwiek czuł(a) się Pan/Pani winny z powodu swego palenia lub z powodu czegoś, co robił(a) Pan/Pani
w czasie palenia?
4. Czy kiedykolwiek zdarzyło się Panu/Pani zapalić w ciągu pierwszych 30 min po przebudzeniu?
|
Wynik kwestionariusza CAGE dla palenia uznaje się za pozytywny, gdy dwie z czterech odpowiedzi na postawione pytania są twierdzące.
W celu zwiększenia wiarygodności zbieranego wywiadu diagnostycznego lekarz może nawiązać z pacjentem rozmowę na temat ogólnego stylu życia (np. poziomu stresu, aktywności fizycznej), po której następuje pytanie o palenie tytoniu (np.: „A jak wygląda P. palenie tytoniu?”). W trakcie takiej rozmowy pacjent nieświadomie udziela gotowych odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszu CAGE. I tak, stwierdzenie: „Chciałem rzucić palenie, ale nie mogłem tego zrobić, więc przerzuciłem się na papierosy o niskiej zawartości substancji smolistych” jest odpowiedzią twierdzącą na pierwsze pytanie testu CAGE. Podobnie poniżej przytoczone wypowiedzi pacjenta można zinterpretować jako pozytywne odpowiedzi na kolejne pytania CAGE.
Ad pytania 2: „W zeszłym tygodniu mój wnuk powiedział: – Dziadku, chciałbym, żebyś przestał palić”, a ja odezwałem się mówiąc – Cóż, chyba jestem wystarczająco dorosły, by palić! ”;
Ad pytania 3: „Powinienem dawno przestać palić – moja rodzina nie cierpiałaby tyle przeze mnie, gdybym rzucił”;
Ad pytania 4: „Zapalam pierwszego papierosa zanim jeszcze wstanę z łóżka”.
Kwestionariusz CAGE może być dołączony do wywiadu klinicznego (7). Test ten dobrze sprawdza się w warunkach podstawowej opieki zdrowotnej, ponieważ wypełnienie go zajmuje około dwóch minut i łatwo go stosować podczas ogólnego wywiadu lekarskiego. Nie zawiera on jednakże pytań o liczbę wypalanych papierosów.
TEST „CZTERECH C”
Nazwa pochodzi od słów angielskich: compulsion, control, cutting down, consequences.
Test ten diagnozuje uzależnienie od różnych substancji (np. alkoholu, opioidów, konopi, amfetaminy) i wyróżnia cztery cechy uzależnienia spośród wymienionych w DSM-IV:
1.Przymus – ciągłe pragnienie używania substancji psychoaktywnej;
2.Kontrola – stopień, w jakim pacjent może (lub nie może) kontrolować zażywania substancji psychoaktywnej, jego rozpoczęcia, zakończenia lub ilości;
3.Ograniczanie i objawy abstynencji – efekty redukcji zażywania substancji psychoaktywnej;
4.Konsekwencje – zaprzeczanie lub akceptacja szkód spowodowanych przez substancję psychoaktywną.
Test „Czterech C” może być używany do oceny uzależnienia od nikotyny (tab. 2) (8).
Aby rozpoznać uzależnienie od nikotyny wystarczy uzyskać odpowiedzi twierdzące na pytania dotyczące przymusu i utraty kontroli.
Tabela 2. Test "Czterech C".
Przymus - (Compulsion)
Czy zdarza się, że pali Pan/Pani więcej niż zamierzał(a)?
Czy zdarzyło się, że zaniedbał(a) Pan/Pani obowiązki przez to, że Pan/Pani palił(a) lub chciał(a) zapalić?
Kontrola - (Control)
Czy kiedykolwiek czuł(a) Pan/Pani potrzebę by kontrolować ilość wypalanych papierosów, lecz nie był(a) Pan/Pani w stanie tego zrobić?
Czy kiedykolwiek obiecał(a) Pan/Pani, że rzuci palenie i tego samego dnia kupił(a) Pan/Pani następną paczkę papierosów?
Ograniczanie i objawy abstynencji - (Cutting down)
Czy kiedykolwiek starał(a) się Pan/Pani przestać palić?
Ile razy? Na jak długo?
Czy kiedykolwiek wystąpiły u Pana/Pani następujące objawy, kiedy przez pewien czas Pan/Pani nie palił(a): rozdrażnienie, kłopoty z koncentracją, nerwowość, nagłe zmiany nastroju? Jeśli tak, to czy te objawy ustępowały
po wypaleniu papierosa?
Konsekwencje - (Consequences)
Od kiedy zdaje sobie Pan/Pani sprawę, że palenie jest szkodliwe dla Pana/Pani zdrowia? Jeśli ma Pan/Pani zamiar
dalej palić, jak długo wg Pana/Pani będzie Pan/Pani żyć?
Jeśli byłby/byłaby Pan/Pani w stanie od dziś przestać palić
i nigdy więcej nie zacząć, jak długo wg Pana/Pani będzie Pan/Pani żyć?
|
TEST FAGERSTRÖMA
Pacjenci, którzy rzucają palenie, przeważnie nieskutecznie łagodzą objawy związane z zespołem abstynencji nikotynowej i powracają do nałogu po dwóch-trzech tygodniach. Test Fagerströma jest standardowym narzędziem do oceny stopnia uzależnienia od nikotyny (tab. 3) (9). Może on pomóc lekarzom podstawowej opieki zdrowotnej zastosować odpowiednie leczenie farmakologiczne uzależnienia od nikotyny w zależności od wyniku testu. Im wyższy wynik, tym silniejsze fizyczne uzależnienie od nikotyny. Wysokie wyniki testu (7 i więcej punktów) wskazują na celowość zastosowania w planie leczenia zespołu abstynencji bupropionu oraz preparatów nikotynowych (4). Wynik testu poniżej 7 punktów świadczy przede wszystkim o behawioralnym typie uzależnienia. W leczeniu odwykowym wystarcza wola zaprzestania palenia, silna motywacja stymulowana autorytatywną poradą lekarską oraz wsparcie ze strony otoczenia. Farmakologiczne środki odwykowe nie są konieczne.
Tabela 3. Test Fagerströma - Fagerström Test for Nicotine Dependence (FTND).
1. Kiedy po obudzeniu zapalasz pierwszego papierosa?
¨ w ciągu 5 minut (3)
¨ po upływie 6-30 minut (2)
¨ po upływie pół godziny do godziny (1)
¨ możesz wytrzymać nawet godzinę (0)
2. Czy powstrzymanie się od palenia w miejscach,
gdzie palić nie wolno, jest dla ciebie problemem?
¨ tak (1)
¨ nie (0)
3. Z którego papierosa najtrudniej ci zrezygnować?
¨ z pierwszego rano (1)
¨ z każdego innego (0)
4. Ile papierosów wypalasz dziennie?
¨ do 10 (0)
¨ 11-20 (1)
¨ 21-30 (2)
¨ 31 i więcej (3)
5. Czy rano palisz więcej papierosów niż w ciągu reszty dnia?
¨ tak (1)
¨ nie (0)
6. Czy nie możesz się powstrzymać od palenia, nawet podczas choroby, gdy musisz leżeć w łóżku?
¨ tak (1)
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. World Health Organization (WHO). Tobacco or health: a global status report. Geneva, WHO, 1997. 2.A clinical practice guideline for treating tobacco use and dependence: a U.S. Public Health Service report. JAMA 2000, 283:3244-54. 3. Anonymans. Smoking cessation during prevlous year among adults: United States 1990 and 1991. Morb. Mortal Wkly. Rep. 1993, 42:504-7. 4. Fiore M. et al.: Treating tobacco use and dependence. Clinical practice guideline. Rockville, MD: U.S. Department of Health and Human Services, Public Health Service, 2000. 5. Crowe R.R. et al.: The utility of the Brief MAST and the CAGE in indentifying alcohol problems: results from national high-risk and community samples. Arch. Fam. Med. 1997, 6:477-83. 6. Morton J.L. et al.: Perfomance of alcoholism screening questionnaires in elderly veterans. Am. J. Med. 1996, 101:153-9. 7. Lairson D.R. et al.: Screening for patients with alcohol problems: Severity of patients identified by the CAGE. J. Drug Educ. 1992, 22:337-52. 8. Miller N.S.: Nicotine addiction as a disease. In: Cocores J.A. ed. The clinical management of nicotine dependence. New York, Springer – Verlag 1991, 66-80. 9. Heatherton T.F. et al.: The Fagerström Test for Nicotine Dependence: a revision of the Fagerström Tolerance Questionnaire. Br. J. Addict 1991, 86:1119-27. 10. Elter J.F. et al.: Validity of the Fagerström test for nicotine dependence and of the Heaviness of Smoking Index among relatively light smokers. Addiction 1999, 94 (2):268-81. 11. Kozlowski L.T. et al.: Predicting smoking cessation with self i reported measures of nicotine dependence: FTQ, FTND and HIS. Drug and Alcohol Depend. 1994, 34:211-16. 12. Danis P.G., Seaton T.L.: Helping your patients to quit smoking. American Family Physician 1997, 55, 4:1204-14. 13. Gerstenkorn A.: Ustalenie stopnia uzależnienia od nikotyny na podstawie stosowanych testów diagnostycznych. Polska Medycyna Rodzinna 2001, 3, 2:173-178. 14. DiFranza J.R.: Impications of the Autonomy Theory of Nicotine Dependence. Medscape General Medicine 2002, 4(3). 15. Hughes J.R. et al.: Recent advances in the pharmacotherapy of smoking. JAMA 1999, 281:72-6. 16. Lancaster T. et al.: Effectiveness of interventions to help people stop smoking: findings from the Cochrane Library. BMJ 2000, 321:355-8.
Pozostałe artykuły z numeru 3-4/2003: |
