© Borgis - Medycyna Rodzinna 3/2004, s. 105-108
Michał Dziewulski
Zagrożenia zdrowotne u młodzieży uprawiającej sport
Health Disturbances in Youngsters Practicing Sport
z Katedry i Kliniki Rehabilitacji Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Jerzy E. Kiwerski
Summary
The main purpose of this publication is to draw attention into the effects of practicing sport in development of children and adolescents. At the start it have been presented the main rules how to take care of the young athlete, pointing out the importance of proper nutrition. Later it have been presented the most common musculo-skeletal injuries in sport. An attention have been paid how to prevent the most common sports injuries. The subject has been widely discussed pointing out the advantages and disadvantages coming out from practicing sport by the young people. The paper has the purpose to clear out the problem of longitudinal effects of physical training started from very early age.
KOMPLEKSOWA OPIEKA NAD MŁODYM SPORTOWCEM
Młodzi sportowcy narażeni są na urazy, które niejednokrotnie różnią się od urazów typowych dla ludzi dorosłych. Tak jak zdecydowana liczba urazów u dzieci to złamania „zielonej gałązki” i uszkodzenia nasadowe, tak u starszych sportowców dominują przeciążeniowe zespoły „zużycia”. Rola rehabilitacji w leczeniu urazów związanych ze sportem jest aktualnie niepodważalna, podobnie zresztą jak i ich profilaktyka. Zakres rozwoju aktywności ruchowej i intensywność jej uprawiania na skalę wyczynową wyraźnie wzrosła w krajach zachodnich w ciągu ostatnich lat. Specjalna Amerykańska Komisja Bezpieczeństwa Konsumenta opublikowała, że rocznie, u osób młodych (w wieku pomiędzy 5 a 14 rokiem życia), odnotowuje się, w Stanach Zjednoczonych, około dwa miliony urazów związanych ze sportem (1). W odpowiedzi na to zjawisko nasilono działania na rzecz częstszych fizykalnych badań lekarskich, edukacji w zakresie choroby cieplnej, sondaży bezpieczeństwa, edukacji i szkolenia trenerów w szkołach sportowych, zatrudniania lekarzy klubowych oraz prowadzenia specjalnych programów edukacyjnych w szkołach podstawowych i średnich.
Sport odgrywa ważną rolę w kształtowaniu siły, prędkości i wytrzymałości. Jeśli jest zorganizowany w sposób prawidłowy, może być bardzo pozytywnym doświadczeniem, z możliwością kształtowania zdrowia fizycznego, psychicznego i cennych cech charakteru. Również większość dzieci z chorobami przewlekłymi, takimi jak astma oskrzelowa, zwłóknienie torbielowate, wrodzone wady serca, młodzieńcze reumatoidalne zapalenie stawów lub cukrzyca mogą odnosić korzyści wypływające z odpowiednio dobranych programów sportowych lub rekreacyjnych.
PRAWIDŁOWA DIETA
Każdy poważnie zajmujący się sportem powinien być zaznajomiony z faktami i mitami odnoszącymi się do prawidłowego odżywiania. Niewłaściwe informacje na ten temat narażają, nieświadomą i jeszcze naiwną, młodzież na zgubne skutki szkodliwych odżywek lub preparatów anabolicznych. Intensywny trening wzmaga spalanie kalorii, ale tylko nieznacznie zmienia zapotrzebowania na podstawowe składniki prawidłowego żywienia. Mikroelementy i elektrolity są uzupełniane przez normalną dietę do momentu, kiedy młody sportowiec spożywa wody w ciągu dnia więcej niż 4 do 6% masy ciała (na skutek pocenia się). Dodatkowe środki żywieniowe, takie jak witaminy i proteiny (białka) nie są konieczne jeśli młody człowiek spożywa w ciągu dnia odpowiednią ilość owoców i warzyw, nasion zbóż, produktów mlecznych i wysokobiałkowych produktów. Blisko 15 do 20% miesiączkujących dziewcząt, które uprawiają sport, wymaga suplementacji żelaza.
Młodzi sportowcy mają wzmożone zapotrzebowanie energetyczne związane z gwałtownym skokiem wzrostowym i wysiłkiem ruchowym, najlepiej zaspokajane poprzez właściwą podaż cukrów złożonych. Niekorzystną cechą cukrów prostych jest ich, bardzo szybka, absorbcja. Powoduje to zwiększone wydzielanie insuliny i obniża tym samym poziom glukozy we krwi, mogąc czasami wywoływać zasłabnięcia lub gorsze samopoczucie.
Wskazane proporcje żywieniowe dla młodego człowieka uprawiającego sport to: 50-60% węglowodanów, 10-15% protein, 30-35% tłuszczy. Właściwy stosunek cukrów złożonych do innych wymienionych składników można łatwo osiągnąć spożywając owoce, warzywa liściaste, ziemniaki, ryż, makaron lub pieczywo. Produkty tłuste, z dużą ilością soli, powinny być zarzucone. Węglowodany spożywane na kilka dni przed zawodami zwiększają zapasy glikogenu, dając optymalną ilość energii podczas długotrwałego wysiłku. Posiłek spożywany tuż przed zawodami powinien składać się z węglowodanów „lekkich”, przyjmowanych, nie krócej niż 3 godziny przed wykonywaniem intensywnej aktywności ruchowej (2). Produkty bogate w tłuszcze są bogatym źródłem energii, ale są słabo uaktywniane w przypadku wysiłków krótkotrwałych. Nadmierne spożycie produktów tłuszczowych niesie za sobą ryzyko podwyższenia poziomu cholesterolu i trójglicerydów w surowicy.
Proteiny (białka) są to aminokwasy złożone. Są one niezbędnymi składnikami do budowania młodej tkanki mięśniowej. Białka powinny stanowić około 15% całkowitej dobowej dawki kalorii, każda nadwyżka jest, z reguły, wydalana z moczem.
Różnorodne mikroelementy i witaminy są również bardzo istotne. Potas jest podstawowym jonem wewnątrzkomórkowym a jego utrata, przy uprawianiu sportu, zachodzi powoli i stopniowo. Potasu nie trzeba podawać w przypadku wysiłków krótkotrwałych, natomiast powinien być suplementowany w sytuacji wysiłku długotrwałego, przewlekłego i intensywnego. Magnez jest kluczowym składnikiem adenozynotrójfosforanu (ATP). Najlepszym naturalnym źródłem potasu i magnezu są banany. Niedobory żelaza nadal stanowią problem w przypadku dziewcząt uprawiających sport, wegetarianów i z niskoekonomicznych, ubogich warunków socjalno-bytowych. Podczas długotrwale uprawianej aktywności ruchowej należy również pamiętać o podaży różnorodnych witamin. Szczególny akcent stawia się głównie na witaminę C i witaminy grupy B. Ich rola polega na wpływie na metabolizm protein, tłuszczów i węglowodanów prostych i złożonych. Nie jest na razie udowodnione, że wzmożone przyjmowanie witamin ma wpływ na poprawę wyników sportowych (3, 4).
URAZY SPORTOWE U DZIECI I MŁODZIEŻY – DYSKUSJA
Liczba młodych sportowców, stopień nasilenia treningu wzrastają z roku na rok. Urazy są nie do uniknięcia. Większość urazów pojawia się u dzieci uprawiających bieganie, wspinaczkę i narciarstwo (5). Sporty zorganizowane są odpowiedzialne tylko za 30% urazów sportowych, a reszta (70%) przypada na zajęcia sportowe niezorganizowane. W wieku pomiędzy 5 a 14 rokiem życia sporty związane najczęściej z urazami to: piłka nożna, koszykówka, gimnastyka, rugby, wrestling, piłka ręczna i siatkowa, hokej na lodzie, wioślarstwo (6). Urazy bardzo często pojawiają się w sportach kontaktowych. Kontuzje, skręcenia i zwykłe, typowe złamania w obrębie kończyn górnych są najczęstszymi urazami młodych sportowców. Nastolatkowie mają proporcjonalnie więcej urazów kończyn dolnych (7-9). Najczęstsze kontuzje, zespoły zmęczeniowe, skręcenia i złamania dotyczą przede wszystkim stawów skokowych (skręcenia, złamania), stawów kolanowych: wewnętrzne uszkodzenia i zgniecenia łąkotek, naciągnięcia, naderwania lub pełne zerwania więzadeł krzyżowych lub pobocznych, wgniecenia chrząstki stawowej, złamania śród- lub przeznasadowe, złamania rzepek, uda: stłuczenia, naderwania lub naciągnięcia mięśnia czworogłowego lub goleni: uszkodzenia mięśnia trójgłowego łydki lub ścięgna Achillesa.
Określenie „zespół zużycia” rozróżnia szereg nieprawidłowości w obrębie układu mięśniowo-szkieletowego, charakteryzujących się uszkodzeniem tkanki łącznej w odpowiedzi na konsekwentnie powtarzalne, submaksymalne przeciążenia. W czasie normalnego funkcjonowania, ilość takich urazów jest nieznaczna. W przypadku powtarzalności przeciążeń tkanka mięśniowa ulega przerostowi. Jeśli pojawia się przemęczenie tkanek, to następuje także ich naturalna odpowiedź pod postacią procesu zapalnego, powodującego pojawienie się pierwszych symptomów bólowych.
Złamania zmęczeniowe charakteryzują się częściowym uszkodzeniem kości w następstwie powtarzalnych, o niedużej sile, przeciążeń. Zwykle kość modeluje się w odpowiedzi na drobne urazy (mikrourazy). Pomimo iż klasycznym złamaniem zmęczeniowym jest złamanie „marszowe”, zdarzające się u młodych rekrutów, to ten rodzaj złamań pojawia się dość często również u młodych sportowców, a nawet dzieci.
Złamania zmęczeniowe w obrębie kolana dotyczą głównie dalszej nasady kości udowej, bliższej nasady kości piszczelowej oraz rzepki. Pomimo iż to kończyny dolne są głównie narażone na różnorodne przeciążenia, to notuje się również przypadki złamań zmęczeniowych w obrębie śródręcza, kości promieniowej, łokciowej, ramiennej oraz stawu łokciowego.
W 1903 roku Osgood-Schlatter opisał zaburzenia w obrębie guzowatości piszczeli, które często pojawiają się u młodych sportowców. Najprawdopodobniej dochodzi do awulsyjnego częściowego uszkodzenia tej okolicy wraz z, towarzyszącym temu, zaburzeniem procesu kostnienia. Zdarza się to zwykle pomiędzy 10 a 15 rokiem życia (u dziewcząt 2 lata wcześniej. Chłopcy są dużo bardziej predysponowani do wystąpienia schorzenia, niż dziewczęta. Statystycznie, w przybliżeniu 15% chłopców i 10% dziewcząt, uprawiających jakąś aktywność ruchową, skarży się na ból w obrębie guzowatości piszczeli.
Nierzadką przyczyną zgłaszania się młodych sportowców do lekarza jest choroba Haglunda (w USA – Severa), objawiająca się występowaniem dolegliwości bólowych w obrębie kości piętowych. Typowy wiek, który predysponuje do wystąpienia schorzenia to 9-14 lat. Obustronnie występuje w 60-80% przypadków.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Rutherford G.W., Miles R.: Overview of sports related injuries to persons 5 to 14 years of age, 1981, U.S. Consumer Product Sefety Commission. 2.Costill D.L., Hargreaves M.: Carbohydrate nutrition and fatigue. Sports Med. 1992, 13:86. 3.Klepping J., et al.: The nutritional requirements of young athletes. Ann Nestle, 1986, 44:1. 4.Brady Ta., et al.: Weight training-related injuries in the high school athlete. Am. J. Sports Med., 1982, 10:1. 5.Chambers R.B.: Orthopaedic injuries in athletes (ages 6 to 17). Am. J. Sports Med. 1979, 7:195. 6.Grana W.A.: Injury registry for Oklahoma secondary schools. Okla. State Med. Assoc. J. 1979, 72:369. 7.Powell J.: 636,000 injuries annually in high school football. Athletic Training. 1987, 22:19. 8.Pitchett J.W.: A statistical study of knee injuries due to football in high scholl athletes. J. Bone. Joint. Surg. Am. 1982, 64:240. 9. De Haven K.E.: Athletic injuries in adolescents. Pediatr. Ann. 1978, 7:96. 10.Runyan D.K.: The pre-participation examination in the young athlete. Clin. Pediatr. 1983, 22:674. 11.Boreham C., Riddoch C.: The phisical activity, fitness and health of children. J. Sports Sci. 2001, 19(12):915-29. 12.Maffulli N.: The growing child in sport. Br.-Med.-Bull. 1992, 48(3):561-8. 13.Rogers M.A., Evans W.J.: Changes in sceletal muscle with aging: effects of exercise training. Exerc.-Sport-Sci.-Rev. 1993, 21: 65-102. 14.Field S.J., Oates R.K.: Sport and recreation activities and opportunities for children with spina bifida and cystic fibrosis. J.-Sci.-Med.-Sport. 2001, 4(1):71-6. 15.Eppright T.D., et al.: Sport psychiatry in childchood and adolescence: an overview. Chil.-Psychiatry-Hum.-Dev. 1997, 28(2):71-88. 16.Brook U., Heim M.: A pilot study to investigate whether sport influances psychological parameters in the personality of asthmatic children. Fam.-Pract. 1991, 8(3):213-5. 17.Dorchy H., Poortmans J.: Sport and diabetc child. Sports.-Med. 1989, 7(4):248-62. 18.Roberts I.: Children and sport. Walking to school has future benefits. BMJ. 1996, 312(7040):1229. 19.Smoll FL., et al.: Enhancement of children´s self-esteem through social support training for youth sport coaches. J.-appl.-Psychol. 1993, 78(4):602-10. 20.Menghetti E., et al.: Follow-up of obese child. Riv.-Eur.-Sci.-Med.-Farmacol. 1995, 17(2-3):77-80. 21.Seitz F.C.: The martial arts and mental health: the challenge of managing energy. Percept.-Mot.-Skill. 1990, 70(2):459-64. 22.Pangrazi R.P.: Promoting physical activity for youth. J.-Sci.-Med.-Sport. 2000, 3(3):280-6. 23.Sahlin Y.: Sport accidents in childchood. Br.-J.-Sports.-Med. 1990, 24(1):40-4. 24.Puffer J.C.: The sprained ankle. Clin.-Cornerstone. 2001, 3(5):38-49. 25.Welford R.: Injuries in children´s sport. Practitioner. 1989, 233(1475):1248-9. 26.Maffulli N., et al.: Paediatric sports injuries in Hong Kong: a seven year surey. Br.-J.-Sports. med. 1996, 30(3):218-21. 27.Maffulli N. Baxter-Jones A.D.: Common skeletal injuries in young athletes. Sports.-Med. 1995, 19(2):137-49. 28.Wester W., et al.: Prediction of angular deformity and leg-lenght discrepancy after anterior cruciate ligament reconstruction in skeletal immature patients. J.-Pediatr.-Orthop. 1994, 14(4):516-21. 29.McKeag D.B.: The role of exercise in children and adolescents. Clin.-Sports.-Med. 1991, 10(1):117-30. 30.Backx FJ., et al.: Injuries in high-risk persons and high-risk sports. A longitudinal study of 1818 school children. Am.-J.-Sports.-Med. 1991, 19(2):124-30. 31.Watson W.L., Ozanne-Smith J.: Injury surveillance in Victoria, Australia: developing comprehensive injury incidence estimates. Accid.-Anal.-Prev. 2000, 32(2):277-86. 32.Pigozzi F., et al.: Snowboard traumatology: an epidemiological study. Orthopedics. 1997, 20(6):505-9. 33.Smoll FL. Smith RE. Psychology of the young athlete. Stress-related maladies and remedial approaches. Pediatr.-Clin.-North.-Am. 1990, 37(5):1021-46. 34.Maffulli N. Bruns W.: Injuries in young athletes. Eur.-J.-Pediatr. 2000, 159(1-2):59-63.
