Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2021, s. 251-257 | DOI: 10.25121/PF.2021.22.4.251
*Katarzyna Seidler-Łożykowska
Hodowla i odmiany roślin zielarskich
Breeding and cultivarieties of medicinal plants
Emerytowany dr hab. n. roln. Instytutu Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich w Poznaniu – Państwowego Instytutu Badawczego, prof. IWNiRZ-PIB
Dyrektor Instytutu: dr hab. inż. Małgorzata Łochyńska, prof. IWNiRZ-PIB
Streszczenie
Efektem prac hodowlanych prowadzonych w Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu jest uzyskanie i wprowadzenie do upraw 22 odmian roślin zielarskich. Odmiany te charakteryzują się zwiększoną zawartością substancji biologicznie czynnych, większą wydajnością plonów surowca, korzystną strukturą plonu, przystosowaniem do zbioru mechanicznego, podwyższoną odpornością na stresy abiotyczne. W Instytucie Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich prowadzona jest hodowla zachowawcza odmian, co pozwala na utrzymanie ich na stałym, wysokim poziomie użytkowym. W ramach tego programu jest prowadzona reprodukcja nasienna, a nasiona udostępniane są zainteresowanym plantatorom z kraju i zagranicy.
Summary
In the Research Institute of Medicinal Plants in Poznań the breeding programs have been conducted from over fifty years. During these years 22 cultivars were bred and successfully introduced into cultivation. The main directions of the medicinal plants breeding programs in the Institute are: content of active substances, yield and its structure, adaptation to mechanical harvest, resistance to abiotic stress. In the Institute of Natural Fibers and Medicinal Plants, the maintenance breeding of these cultivars is done and seeds are obtained for medicinal plants raw material producers.
Słowa kluczowe: hodowla, odmiany, rośliny lecznicze.



Wstęp
Uprawa ziół jest jedną z najmłodszych dziedzin produkcji roślinnej. Pierwsze próby uprawy ziół w Polsce podjęto w drugiej połowie XIX wieku; początkowo były to niewielkie plantacje na Lubelszczyźnie, w Wielkopolsce oraz w Polsce centralnej. W okresie międzywojennym plantacje te zajmowały ok. 500 ha. Aktualne dane szacują powierzchnię upraw roślin zielarskich na ok. 10-15 000 ha. Polska uważana jest w świecie za kraj o dużych możliwościach produkcji zarówno surowców zielarskich wysokiej jakości, jak i przetwórstwa zielarskiego. Surowce zielarskie do produkcji preparatów roślinnych w Polsce pochodzą z dwóch podstawowych źródeł:
– stanu naturalnego (3000-5000 t – ok. 100 gat.),
– upraw polowych (15 000-20 000 t – ok. 70 gat.).
Według ekspertów międzynarodowych potencjalne możliwości produkcji surowców w Polsce oceniane są obecnie na poziomie ok. 40 000 t.
Zmniejszanie się zasobów surowcowych pochodzących ze stanu naturalnego oraz wzrastające zapotrzebowanie na wyrównany surowiec dobrej jakości to podstawowe przyczyny wprowadzenia roślin leczniczych do upraw polowych. Wprowadzenie roślin leczniczych do upraw spowodowało konieczność przeprowadzania badań dotyczących: agrotechniki, ochrony, mechanizacji oraz hodowli roślin zielarskich.
Do czynników, które spowodowały konieczność prowadzenia hodowli roślin zielarskich, należy zaliczyć przede wszystkim:
– wyczerpanie się zasobów stanu naturalnego,
– wprowadzenie roślin leczniczych do upraw,
– rozwój metod badawczych z zakresu fitochemii,
– wymagania dotyczące jakości surowca,
– wprowadzenie upraw kontrolowanych.
Hodowla roślin zajmuje się nie tylko otrzymywaniem nowych, lepszych odmian, ale również zachowywaniem odmian istniejących. W hodowli wykorzystywane są osiągnięcia innych dziedzin, jak: genetyka, cytologia czy biotechnologia. Hodowla decyduje o postępie biologicznym i jest najbardziej ekologicznym czynnikiem wzrostu produkcyjności. Zapewnienie odpowiednich warunków uprawy pozwala na efektywne wykorzystanie potencjału genetycznego odmiany. Program hodowlany, uwzględniając właściwości danego gatunku, składa się z następujących elementów:
– określenie celu hodowli,
– ocena i wybór materiałów wyjściowych,
– wybranie metody hodowli i prowadzenie prac hodowlanych,
– doświadczenie porównawcze,
– rejestracja nowej odmiany,
– zachowanie odmiany i reprodukcja materiału siewnego.
Szacuje się, że od momentu rozpoczęcia prac do uzyskania nowej odmiany i wprowadzenia jej do uprawy potrzeba kilkunastu lat.
Prekursorem hodowli roślin zielarskich w Polsce był prof. dr Wacław Strażewicz, który już przed II wojną światową rozpoczął prace selekcyjne dotyczące mięty pieprzowej, rumianku pospolitego i naparstnicy purpurowej. Dalszy rozwój prac hodowlanych nastąpił głównie w Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich, jednostce powołanej w 1947 roku do prowadzenia kompleksowych badań nad roślinami leczniczymi oraz lekiem roślinnym. Doc. dr Waleria Czabajska była wieloletnim kierownikiem Zakładu Hodowli w Instytucie i jest autorem 12 odmian roślin zielarskich. Współautorami są: Wanda Boratyńska, Jadwiga Dąbrowska, Marcin Jaruzelski, Kazimierz Kaźmierczak, Janina Okoniewska, Elżbieta Maciołowska-Ludowicz, Ruta Rypińska, Katarzyna Seidler-Łożykowska.
Do głównych kierunków prowadzenia prac hodowlanych w Instytucie należy zaliczyć:
– zwiększenie zawartości związków biologicznie czynnych,
– zwiększenie plonowania,
– poprawę jakości surowca,
– przystosowanie do zbioru mechanicznego,
– przystosowanie do warunków klimatycznych Polski,
– odporność na choroby.
Prowadzenie hodowli roślin zielarskich napotyka na szereg trudności, wśród których najważniejszą jest duża liczba gatunków (około 170), którymi zainteresowany jest przemysł zielarski. Do hodowli wybiera się przede wszystkim gatunki o wielkotowarowej produkcji oraz szczególnie ważne dla lecznictwa, przemysłu spożywczego czy kosmetycznego. Dodatkową trudnością jest zazwyczaj długi cykl hodowlany (ponad 10 lat), ponieważ większość gatunków stanowią rośliny wieloletnie. Należy tu również zaznaczyć, że hodowla roślin zielarskich należy do nisko dochodowych, ponieważ rośliny te są uprawiane na niewielkim areale.
Efektem prac hodowlanych prowadzonych w Instytucie Roślin i Przetworów Zielarskich w Poznaniu jest uzyskanie i wprowadzenie do upraw 22 odmian roślin zielarskich. Odmiany te charakteryzują się zwiększoną zawartością substancji biologicznie czynnych, większą wydajnością plonów surowca, korzystną strukturą plonu, przystosowaniem do zbioru mechanicznego, podwyższoną odpornością na stresy abiotyczne. Odmiany te są również przydatne do uprawy w gospodarstwach ekologicznych.
Odmiany roślin zielarskich jako efekt prac hodowlanych prowadzonych w IRiPZ
Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.)
Odmiana „Wala” – przeznaczona do uprawy polowej, daje wysoki plon ziela – 18 dt z ha. Dwukrotny zbiór surowca. Udział ziela otartego w plonie ogólnym wynosi 65%. Ziele zawiera 1,2% olejku eterycznego; w składzie olejku przeważają linalol i geraniol. Plon nasion wynosi 400 kg z ha (ryc. 1a).
Odmiana „Kasia” – przeznaczona do uprawy pojemnikowej na świeże ziele, przydatna również do uprawy polowej, daje dobry plon ziela – 15 dt z ha. Udział ziela otartego w plonie ogólnym wynosi 68%. Ziele zawiera 1,5% olejku eterycznego. Plon nasion wynosi 350 kg z ha (ryc. 1b).
Ryc. 1a, b. Bazylia pospolita (Ocimum basilicum L.); a) odmiana „Wala”; b) odmiana „Kasia”
Bieluń indiański (Datura innoxia Mill.)
Odmiana „Indianka” – plonuje na poziomie 17 dt suchego ziela z ha. Odmiana jest przydatna do zbioru mechanicznego. Ziele zawiera 0,3-0,4% skopolaminy i 0,07% atropiny. Plon nasion wynosi 100 kg z ha.
Cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.)
Odmiana „Saturn” – daje dobry plon ziela handlowego – ok. 23 dt z ha. Reprezentuje typ liściowo-kwiatowy, o znacznym udziale ziela otartego w surowcu – powyżej 60%. Charakteryzuje się cienkimi łodygami. Ziele zawiera powyżej 4% olejku. Daje dobry, coroczny plon nasion do 200 kg z ha (ryc. 2).
Ryc. 2. Cząber ogrodowy (Satureja hortensis L.). Odmiana „Saturn”
Dziurawiec zwyczajny (Hypericum perforatum L.)

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
otrzymano: 2021-11-22
zaakceptowano do druku: 2021-12-06

Adres do korespondencji:
*dr hab. n. roln. Katarzyna Łożykowska, prof. IWNiRZ-PIB
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich – PIB
ul. Wojska Polskiego 71B, 60-630 Poznań
e-mail: katarzyna.lozykowska@iwnirz.pl

Postępy Fitoterapii 4/2021
Strona internetowa czasopisma Postępy Fitoterapii