Stosowane od dziesięcioleci w lecznictwie wyciągi ze świeżych surowców roślinnych stają się w ostatnich latach przedmiotem szczególnego zainteresowania rynku farmaceutycznego. Współczesne wyciągi ze świeżych roślin są w większości preparatami otrzymanymi przez ekstrakcję świeżych surowców, stabilizowanych uprzednio parami etanolu w celu unieczynnienia enzymów, mogących spowodować rozkład związków zawartych w roślinie. Preparaty te można uważać za analogiczne do stosowanych w lecznictwie nalewek lub wyciągów płynnych. Różnica polega jednak na tym, że nalewki oraz wyciągi płynne są wytwarzane z roślin wysuszonych, nie zawierających już wszystkich składników soku komórkowego żywej rośliny.

Preparaty ze świeżych surowców roślinnych były znane już w starożytności. Mówią o nich dzieła Hipokratesa z Kos oraz Klaudiusza Galena. Receptariusze słynnych lekarzy oświecenia też podają przepisy na przetwory ze świeżych roślin. Samuel Hahnemann, twórca homeopatii, także wykorzystywał wyciągi ze świeżych roślin i podał szczegółowe przepisy na ich przyrządzenie w dziele „Organon wiedzy medycznej”. Zarys historii stosowania świeżych roślin w lecznictwie przedstawia tabela 1.

Już bardzo dawno zauważono, że preparaty z niektórych roślin sporządzone ze świeżego surowca działają korzystniej niż preparaty z surowca suszonego. Nie potrafiono jednak wytłumaczyć tego zjawiska, więc przypisywano je siłom tajemnym. Obecnie jest sprawą oczywistą, że podczas suszenia i przechowywania, substancje znajdujące się w roślinie ulegają różnego rodzaju przemianom chemicznym. Jeżeli przemiany te nie dotyczą substancji wykazujących działanie lecznicze jest rzeczą obojętną, jaki surowiec zostaje użyty do produkcji preparatu leczniczego: świeży czy suszony. Jednak w większości przypadków procesy zachodzące podczas suszenia są niekorzystne z punktu widzenia zachowania związków czynnych.

W surowcach roślinnych, obok substancji terapeutycznie aktywnych, występują liczne substancje towarzyszące. Wśród tych substancji najważniejszą rolę, z punktu widzenia trwałości związków czynnych, odgrywają enzymy. To właśnie enzymy katalizują przemiany chemiczne zachodzące w surowcach roślinnych po zbiorze. W nieznacznym zakresie przemiany te mogą być także katalizowane przez enzymy mikroflory, występującej na powierzchni surowców.

Przemiany enzymatyczne w surowcach roślinnych mogą prowadzić do znacznych, jakościowych i ilościowych zmian składu zawartych w nich związków czynnych. W celu utrwalenia występujących w surowcu roślinnym składników w ich pierwotnej postaci, niezbędna jest inaktywacja towarzyszących im enzymów, nazwana w praktyce stabilizacją. Najczęściej stosowana jest inaktywacja termiczna, polegająca na działaniu na świeży surowiec przegrzanymi parami etanolu, a czasami również przegrzaną parą wodną. W czasie termicznej inaktywacji enzymów następuje ich denaturacja.

Suszenie świeżych surowców roślinnych uważa się również za stabilizację. Znaczne obniżenie zawartości wody w surowcu zapobiega katalizowanym przez enzymy przemianom chemicznym związków czynnych. Jednak całkowite unieczynnienie enzymów następuje dopiero wtedy, gdy zawartość wody w surowcu jest niższa od 5%. Stwierdzono, że nawet najbardziej prawidłowo prowadzone suszenie nie zabezpiecza w pełni pierwotnego składu związków czynnych.

Trwałość wyciągów ze świeżych stabilizowanych surowców roślinnych jest większa niż odpowiednich nalewek lub płynnych wyciągów otrzymywanych z wysuszonych surowców, bowiem nie zachodzą w nich już żadne zmiany wywołane działaniem enzymów. Jedynie podczas dłuższego przechowywania w niestałych warunkach mogą z wyciągów tych wydzielić się wielocząstkowe substancje balastowe. Nie wpływa to jednak negatywnie na ich aktywność terapeutyczną.

Najważniejszą grupą preparatów roślinnych otrzymywanych ze świeżych surowców są intrakty – etanolowo-wodne wyciągi, otrzymane metodą opracowaną we Francji przez Perota i Gorisa w pierwszej połowie XX wieku (1, 2, 3, 4). Nazwa „intracta” dla tej grupy wyrobów została zaproponowana przez Boulanger-Daussego. Pochodzi ona od łacińskiego czasownika intraho, co w języku polskim oznacza wyciągać. W literaturze spotyka się również inne nazwy dla intraktów, jak np. stabilizowana alkoholatura, ekstrakt fizjologiczny.

Obecnie do najważniejszych w lecznictwie intraktów zalicza się: stosowany w chorobach serca intrakt z głogu, obniżający ciśnienie tętnicze intrakt z jemioły, przeciwdziałający zastojom żylnym i obrzękom intrakt z kasztanowca, uspokajające intrakty z kozłka i melisy, przeciwdepresyjny intrakt z dziurawca, przeciwkrwotoczny intrakt z przymiotna kanadyjskiego.

Etanolowe wyciągi ze świeżego kwiatostanu głogu są preparatami powszechnie stosowanymi w fitoterapii mięśnia sercowego. Zaliczane są do preparatów pomocniczych w nieznacznie upośledzonej wydolności serca i sercu starczym nie wymagającym leczenia naparstnicą. Intrakt ze świeżego kwiatostanu głogu działa bezpośrednio na mięsień sercowy, wzmaga nieznacznie siłę jego skurczów i jednocześnie zmniejsza ich częstotliwość. Działa też rozszerzająco na naczynia mózgowe. Umożliwia w ten sposób doprowadzenie z krwią zwiększonej ilości tlenu i składników odżywczych do komórek mózgowych.