Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 8/2011, s. 682-687
*Tomasz Sobów
Przestrzeganie zaleceń medycznych przez pacjentów w wieku podeszłym
Adherence to meditcation among elderly patients
Zakład Psychologii Lekarskiej, Uniwersytet Medyczny w Łodzi i Oddział Psychogeriatrii, Centralny Szpital Kliniczny, Uniwersytet Medyczny w Łodzi
Kierownik Zakładu: prof. nadzw. dr hab. Tomasz Sobów
Streszczenie
Nieprzestrzeganie zaleceń medycznych, w tym dotyczących stosowania leków, jest niezwykle częstym zjawiskiem wśród chorych w wieku podeszłym. Przyczyny tego zjawiska są złożone i obejmują aspekty psychologiczne, psychopatologiczne i fizjologiczne związane z pacjentem (takie jak przekonania zdrowotne, zaburzenia funkcji poznawczych, objawy lękowe i depresyjne, problemy ze wzrokiem i słuchem), aspekty związane z lekarzem (w tym jego umiejętnościami edukacyjnymi i komunikacyjnymi) oraz obiektywne czynniki utrudniające stosowanie się do zaleceń (związane z dostępnością do świadczeń i funkcjonowaniem systemu ochrony zdrowia, ale też rodzajem schorzenia, typem i formą stosowanego leczenia). Identyfikacja nieprzestrzegania zaleceń i wdrażanie metod zmierzających do jego poprawy mogą mieć istotne znaczenie dla poprawy efektywności i bezpieczeństwa stosowanych metod leczniczych, redukcji związanego z chorobami cierpienia i poprawy jakości życia chorych, zmniejszenia śmiertelności i chorobowości oraz związanych z nimi kosztów, a także mogą przyczynić się do większej satysfakcji pacjentów i lekarzy z procesu diagnostyczno-terapeutycznego i poprawy ogólnej oceny funkcjonowania systemu ochrony zdrowia.
Summary
Treatment non-adherence, including non-adherence to medications, is a common situation among elderly patients. The reasons for this are complex and include psychological, psychopatology-related and physiological patient-related factors (such as health beliefs, cognitive disturbances, anxiety and emotional symptoms, troubles with vision and hearing) as well as objective factors related to treatment itself, such as poor access to appointments and medications, patient’s interaction with health care system, type of disorder, type and formulation of medications. Proper identification of treatment non-adherence and implementing methods to improve it might exert positive effects not only for treatment effectiveness and safety but might also reduce disease-related patients’ and caregivers’ burden, enhance patients quality of life, improve global effectiveness of the health care system (including mortality, morbidity and costs reductions). Moreover, both patients and doctors satisfaction from the entire diagnostic and therapeutic process might get significantly augmented as well as might a global appraisal of a health care system functioning.



Wprowadzenie
Współpraca lekarz-pacjent jest bez wątpienia istotna dla optymalnego wykorzystania możliwości współczesnej medycyny. Jednym z kluczowych elementów oceny dobrej współpracy lekarz-pacjent jest przestrzeganie przez pacjentów zaleceń medycznych (compliance, adherence). Większość badań skupia się na przestrzeganiu zaleceń dotyczących farmakoterapii, czyli na prawdopodobieństwie, że pacjent będzie przyjmował zalecany lek, w zalecany sposób (dawka, droga podania, liczba dawek) i przez zalecany czas (kontynuowanie przyjmowania leku, zwłaszcza w chorobach przewlekłych lub o nawracającym przebiegu). W szerszym kontekście przestrzeganie zaleceń może dotyczyć także innych zachowań pacjenta związanych z procesem leczenia, takich jak: przestrzeganie zaleceń dotyczących stylu życia (np. diety, aktywności fizycznej, stosowania używek), właściwego stosowania urządzeń wykorzystywanych do leczenia (np. aparatu CPAP (Continous Positive Airway Pressure – stałe dodatnie ciśnienie w drogach oddechowych) do leczenia zespołu bezdechu śródsennego), wykonywanie zalecanych badań dodatkowych i innych procedur medycznych zgodnie z zaleceniem lekarskim. Rozważając korelaty przestrzegania zaleceń medycznych u pacjentów w wieku podeszłym warto uwzględniać trzy podstawowe domeny. Pierwszą z nich są uwarunkowania psychospołeczne, spośród których istotne znaczenie mają takie czynniki jak system przekonań dotyczących zdrowia i choroby, motywacja do leczenia, relacja lekarz (inni pracownicy ochrony zdrowia)-pacjent czy sieć wsparcia społecznego. Drugą istotną domeną jest obecność zaburzeń funkcji poznawczych oraz zaburzeń psychicznych (w tym afektywnych, lękowych oraz psychotycznych) wpływających na możliwość zrozumienia i zaimplementowania instrukcji medycznych.Trzecią domeną są czynniki związane bezpośrednio z proponowaną metodą leczenia (np. lekiem), w tym takimi jej aspektami jak dostępność, koszty, skuteczność i tolerancja (objawy niepożądane, interakcje) a także. W artykule zostaną przedstawione podstawowe problemy dotyczące przestrzegania zaleceń medycznych dotyczących chorych w wieku podeszłym. Ponieważ większość badań skupia się na farmakoterapii, dane dotyczące innych zaleceń medycznych przedstawione zostaną tylko w ograniczonym zakresie. Omówione zostaną ponadto możliwości monitorowania oraz interwencji poprawiających przestrzeganie zaleceń przez pacjentów w wieku podeszłym.
Przestrzeganie zaleceń farmakologicznych przez chorych w wieku podeszłym
Pacjenci w wieku podeszłym często są leczeni z powodu wielu chorób, stąd powszechne jest zjawisko polipragmazji. Badania nad przestrzeganiem zaleceń pokazują, że zaledwie co drugi pacjent przestrzega w pełni proponowanego sposobu leczenia farmakologicznego, o ile jest to leczenie przewlekłe (1, 2). Jednocześnie zakres problemu nieprzestrzegania zaleceń nie jest dokładnie poznany, tym bardziej, że wykazano, że lekarze mają tendencję do przeceniania stosowania się do zaleceń przez swoich pacjentów (3, 4). Z badań wynika ponadto, że chorzy nie przestrzegają zaleceń, a ich lekarze nie dostrzegają tego problemu zwłaszcza wówczas, gdy lekarze dysponują ograniczonymi umiejętnościami w zakresie komunikacji i jakość relacji terapeutycznej lekarz-pacjent jest niska (5). Nieprzestrzeganie zaleceń co do stosowania leków prowadzi w oczywisty sposób do niekorzystnych następstw dla efektywności leczenia i samego procesu terapeutycznego.
Pospolite jest wówczas zmienianie uprzednio postawionej diagnozy (nieefektywność leczenia i diagnoza ex juvantibus), zbędne podwyższanie dawkowania leków czy dodawanie kolejnych leków. Groźnym następstwem może być sytuacja znalezienia się przez chorego w szpitalu czy placówce opiekuńczej i nagłego podania wszystkich uprzednio zapisywanych, a niekoniecznie regularnie i w odpowiednich dawkach przyjmowanych leków.
Wiele badań klinicznych wykazało, że nieprzestrzeganie zaleceń prowadzi do wzrostu liczby hospitalizacji (w tym w oddziałach ratunkowych i pomocy doraźnej) (6-8), podwyższonych wskaźników śmiertelności (9, 10) oraz dodatkowych kosztów (8-9). Nieprzypadkowo zatem w raporcie WHO dotyczącym przestrzeganiu zaleceń w opiece długoterminowej podkreślone, że „poprawa skuteczności interwencji nastawionych na przestrzeganie zaleceń lekarskich może poprawić stan zdrowia publicznego w większym stopniu niż jakakolwiek specyficzna interwencja medyczna” (11).
Zaburzenia funkcji poznawczych a przestrzeganie zaleceń przez chorych w wieku podeszłym
Przestrzeganie zaleceń dotyczących przyjmowania leków wymaga sprawności specyficznych procesów poznawczych. Pacjent musi mieć zdolność zrozumienia instrukcji (problem dotyczyć tu może szczególnie zaburzeń uwagi, ale też rozumienia tekstu mówionego i pisanego), następnie jej zapamiętania i prospektywnego wydobywania z zasobów pamięci, wreszcie skutecznego wykonywania (funkcje wykonawcze) (12). Problematyczne mogą być zwłaszcza instrukcje alternatywne, czyli zawierające różne schematy postępowania w zależności od aktualnej sytuacji klinicznej (typowy przykład to instrukcja przyjmowania dodatkowych dawek leków w zależności od np. wysokości ciśnienia tętniczego czy wyniku badania glukometrem). W tabeli 1 zestawiono czynniki mogące wpływać na poszczególne etapy procesów poznawczych, mających wpływ na przestrzeganie zaleceń.
Tabela 1. Procesy poznawcze a przestrzeganie zaleceń przez pacjentów w wieku podeszłym.
ProcesZaburzenia wpływająceInne barieryMożliwości usprawnienia
Rozumienie instrukcjiUwaga, funkcje językoweZaburzenia wzroku i słuchu, niejasna instrukcja, trudny schemat dawkowania, liczba leków, instrukcje alternatywnePodawanie instrukcji na piśmie, instrukcje w formie graficznej
ZapamiętywaniePamięć, uwaga, afekt i motywacjaSprawdzanie rozumienia i zapamiętania instrukcji bezpośrednio po jej podaniu
Prospektywne odtwarzanie instrukcjiPamięć, afekt i motywacjaPreparaty generyczne (zmiana nazwy/wyglądu leku)Posługiwanie się metodami przypominającymi (np. kalendarzem, alarmem, pojemniki na leki z zaznaczonymi dniami/porami dnia)
Wykonywanie instrukcjiFunkcje wykonawcze, afekt i motywacjaBrak leku, trudne technicznie posługiwanie się lekiem (np. zabezpieczone opakowania)Trening przyjmowania leków, bezpośredni nadzór nad przyjmowaniem leków
Istnieje szereg badań wskazujących na możliwości usprawnienia zapamiętywania i późniejszego wykonywania instrukcji przez starszych pacjentów. Instrukcje na piśmie są, dla przykładu, lepiej zapamiętywane i odtwarzane jeśli mają wyraźną strukturę (wyodrębnione paragrafy dla informacji ważnych, posługiwanie się listą, a nie ciągłym tekstem), odpowiednio dobrane czcionki, wykorzystują tabele i/lub elementy graficzne, nie nadużywają koloru (13, 14). Dla wielu starszych pacjentów pomocne będzie także powtarzanie instrukcji lekarza bezpośrednio po jej uzyskaniu, a także sporządzanie własnych notatek (wymagają sprawdzenia przez lekarza) (15). Użytecznym sposobem zarówno oceniania przestrzegania zaleceń, jak i wzmacniania przyszłych pożądanych zachowań związanych z przyjmowaniem leku jest pytanie pacjenta o to, w jaki sposób przyjmuje leki w trakcie kolejnych wizyt kontrolnych.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Hughes CM: Medication non-adherence in the elderly: how big is the problem? Drugs Aging 2004; 21: 793-811.
2. Steinman MA, Hanlon JT: Managing medications in clinically complex elders. JAMA 2010; 304: 1592-601.
3. George J, Goldberg AI, Cohen G, Rubin AH: Physician assessments of patient compliance with medical treatment. Soc Sci Med 1998; 47: 1873-6.
4. Barat I, Andreasen F, Damsgaard EM: Drug therapy in the elderly: what doctors believe and patients actually do. Br J Clin Pharmacol 2001; 51: 615-22.
5. Haskard Zolnierek K, DiMatteo R: Physician communication and patient adherence to treatment: a meta-analysis. Med Care 2009; 47: 826-34.
6. Williams BR, Nichol MB, Lowe B et al.: Medication use in residential care facilities for the elderly. Ann Pharmacother 1999; 33: 149-55.
7. Hope CJ, Wu J, Tu W et al.: Association of medication adherence, knowledge, and skills with emergency department visits by adults 50 years and older with congestive heart failure. Am J Health Syst Pharm 2004; 61: 2043-9.
8. Sokol MC, McGuigan KA, Verbrugge RR et al.: Impact of medication adherence on hospitalization risk and healthcare costs. Med Care 2005; 43: 521-30.
9. Osterberg L, Blaschke T: Adherence to medication. N Engl J Med 2005; 353: 487-97.
10. Bailey JE, Wan JY, Tang J et al.: Antihypertensive medication adherence, ambulatory visits and risk of stroke and death. J Gen Intern Med 2010; 25: 495-503.
11. WHO. Adherence to long-term therapies: evidence for action. WHO Press, New York 2003.
12. Park DC: Applied cognitive aging research. [In:] Craik FIM, Salthouse TA (Red) Handbook of cognition and aging, Mahbah NJ, Erlbaum 1992; 449-493.
13. Hartley J: Designing instructional text for older readers: a literature review. Br J Educational Technol 1994; 25: 172-188
14. Rice GE, Meyer BJF, Miller DC: Using text structure to improve older adults’ recall of importnat medical information. Educational Gerontol 1989; 15: 527-42.
15. Morrow DG, Leirer VO, Carver LM et al.: Effects of aging, message repetition and note-taking on memory for health information. J Gerontol B Psychol Sci Soc Sci 1999; 54: P369-79.
16. Bassil N, Grossberg GT: Novel regimens and delivery systems in the pharmacological treatment of Alzheimer’s disease. CNS Drugs 2009; 23: 293-307.
17. Rice GE, Okun MA: Older readers’ processing of medical information that contradicts their beliefs. J Gerontol 1994; 49: 199-28.
18. Kiviniemi MT, Rothman AJ: Selective memory biases in individuals’ memory for health-related information and behaviour recommendations. Psychol Health 2006; 21: 247-272.
19. Skurnik I, Yoon C, Park DC, Schwarz N: How warnings about false claims become recommendations. J Consumer Res 2005; 31: 713-24.
20. Flint AJ: Generalised anxiety disorder in elderly patients: epidemiology, diagnosis and treatment options. Drugs Aging 2005; 22: 101-14.
21. Mackenzie CS, Reynolds K, Chou KL et al.: Prevalence and correlates of generalized anxiety disorder in a national sample of older adults. Am J Geriatr Psychiatry 2011; 19: 305-315.
22. Horwitz A, Reuther L, Andersen SE: Patient information leaflets seen through the eyes of patients in general practice. Ugeskr Laeger 2009; 171: 599-602.
23. Vinker S, Eliyahu V, Yaphe J: The effect of drug information leaflets on patients behavior. IMAJ 2007; 9: 383-6.
24. Olfson M, Marcus SC, Tedeschi M, Wan GJ: Continuity of antidepressant treatment for adults with depression in the United States. Am J Psychiatry 2006; 163: 101-8.
25. Katon WJ: Epidemiology and treatment of depression in patients with chronic medical illness. Dialogues Clin Neurosc 2011; 13: 7-23.
26. Morisky DE, Green LW, Levine DM: Concurrent and predicitive validity of a self-reported measure of medication adherence. Med Care 1986; 24: 67-74.
27. Bondesson A, Hellstrom L, Eriksson T, Hoglund P: A structured questionnaire to assess patient compliance and beliefs about medicines taking into account the ordered cathegorical structure of data. J Eval Clin Pract 2009; 15: 713-23.
28. Haynes RB et al.: Interventions to enhance medication adherence. Cochrane Database Syst Rev 2005; 19: CD000011.
29. Elliott RA, Stewart DC: A systematic review of interventions to improve medication taking in elderly patients prescribed multiple medications. Drugs Aging 2008; 25: 307-24.
30. Possidente CJ, Bucci KK, McClain WJ: Motivational interviewing: a tool to improve medication adherence? Am J Health Syst Pharm 2005; 62: 1311-14.
31. Epstein RM, Alper BS, Quill TE: Communicating evidence for participatory decision making. JAMA 2004; 291: 2359-66.
otrzymano: 2011-05-30
zaakceptowano do druku: 2011-07-06

Adres do korespondencji:
*Tomasz Sobów
Zakład Psychologii Lekarskiej, Katedry Nauk Humanistycznych, Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
ul. Sterlinga 5, 91-425 Łódź
e-mail: tomasz.sobow@umed.lodz.pl

Postępy Nauk Medycznych 8/2011
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych