© Borgis - Medycyna Rodzinna 4/2012, s. 65-70
*Andrzej Brodziak1, Ewa Zarzyka2, Ewa M. Ziółko2
Narzędzie pomocne dla lekarza rodzinnego, pielęgniarki środowiskowej i pracownika socjalnego w oszacowaniu uwarunkowań stanu zdrowia i leczeniu pacjentów odwiedzanych w ich domach
The tool useful for general practitioners, home health care nurses and social workers in assessing determinants of the health status and treatment of patients visited in their homes
1Instytut Medycyny Pracy i Medycyny Środowiskowej w Sosnowcu
Dyrektor Instytutu: dr n. med. Piotr Z. Brewczyński
2Instytut Pielęgniarstwa Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Nysie
Dyrektor Instytutu: dr hab. n. med. Ewa M. Ziółko, prof. PWSZ w Nysie
Summary
The authors emphasize that it is necessary to distinguish between the traditional model of the acquisition of data about the medical problem, reported by the patient in the doctor’s office, usually at his desk and the more valuable way to become acquainted with the essence of the problem by going to the place of residence of the patient.
During the home visit is possible to familiarize yourself with the various determinants of health. Family members can be asked and it is possible to evaluate the relationships that exist between the patient and his closest people. One can visually assess their living conditions and possible environmental harm.
For several years, the second model is realized some time by general practitioners and home health care nurses. Recently this model is promoted also for so called “health care therapists” who are members of the so-called “teams of home health care”.
The authors, being convinced of the merits of this “home and environmental model” of practical medicine have developed a method of recording and illustrating data collected during visits in patient’s home.
The elaborated tool helps to communicate and discuss information among general practitioners, home health care nurses, social workers of primary health care centers and specialists. The method improves the formulation of the plan of further therapeutic steps and corrective interventions in psychosocial relations and living conditions of patients.
WSTĘP
Jak się wydaje, istnieją dwa różne modele oceny i rozwiązywania problemów zdrowotnych pacjentów.
Ogromna większość zgłoszeń potrzeby uzyskania pomocy odbywa się w trakcie pierwszej wizyty pacjenta u lekarza pierwszego kontaktu lub w innym ambulatorium. Czasami są to podobne okoliczności zachodzące w izbie przyjęć szpitala.
W tym klasycznym modelu obsługi problemu medycznego wpierw odbywa się rozmowa z pacjentem przy biurku lekarza. W trakcie tej rozmowy chory opisuje swoje skargi, objawy i podaje inne dane, jakie przewidywane są przez schemat tzw. wywiadu lekarskiego. Najczęściej lekarz przeprowadza później tzw. badanie fizykalne.
Należy zauważyć, że w tym klasycznym modelu odbioru danych o problemie zdrowotnym wszystkie dane pochodzą z jednego tylko „kanału przekazu informacji” o chorym, jakim jest relacja słowna pacjenta. Tylko czasami choremu towarzyszą członkowie rodziny i lekarz pobiera wtedy część danych także od nich.
Innym, odmiennym modelem pozyskiwania danych o chorym jest udanie się tam, gdzie on przebywa. Wizyty domowe są czasami realizowane przez tzw. lekarzy rodzinnych. W takich okolicznościach lekarz może odebrać informacje o chorym nie tylko od niego. Może on wtedy niejako rozejrzeć się i zapoznać z uwarunkowaniami środowiskowymi stanu zdrowia pacjenta. Łatwiej jest wtedy o kontakt z członkami rodziny chorego. Co więcej lekarz może zauważyć specyficzne przejawy relacji, jaka zachodzi np. między pacjentem a jego partnerem, albo między pacjentem a jego rodzicami. Może on wtedy zadać pytania istotne dla oceny tej relacji. Może on ocenić wtedy także warunki bytowe pacjenta i zachodzące tzw. szkodliwości środowiskowe.
Po ustanowieniu funkcji tzw. pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej i rozbudowie struktur podstawowej opieki zdrowotnej takie rozeznanie w domu pacjenta przeprowadza często pielęgniarka na pierwszej wizycie lub na kolejnych wizytach w domu pacjenta. Zachodzi wtedy konieczność zrelacjonowanie jej spostrzeżeń lekarzowi POZ. Ustalone przez nią uwarunkowania zdrowia są istotne także dla ewentualnych działań pracowników socjalnych. Czasami kompletne dane o pacjencie i sytuacji w jego domu są użyteczne także dla specjalistów – konsultantów.
Ten drugi, opisywany model pozyskiwania danych jest, mówiąc przenośnie, podobny do czynności śledczych, jakkolwiek dokonywanymi w tym wypadku z przyjaznych pobudek chęci udzielenia pomocy choremu. Ów model obrazuje, być może całkiem przypadkowo, scenariusz serialu o doktorze Housie.
Niedawno podkreślono w czasopismach lekarskich korzystne cechy tego „wizytacyjnego” modelu rozeznania uwarunkowań stanu zdrowia pacjentów.
W magazynie „Pro medico” czytamy np. o „nowym zawodzie”, jakim ma być tzw. „terapeuta środowiskowy” (1). Autorzy artykułu z uznaniem piszą o nowelizacji ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego formułującej tzw. Narodowy Program Ochrony Zdrowia Psychicznego na lata 2011-2015 (NPOZP) (2). Właśnie ów NPOZP ustanawia nowy zawód terapeuty środowiskowego. Autorzy realizując postanowienia tego programu, zalecili tworzenie tzw. Zespołów Leczenia Środowiskowego.
Relacjonując działania owego ZLS, piszą: „...jako specjalista odwiedzam pacjenta w domu i poświęcam mu godzinę czasu; rozmawiamy; widzę jego mieszkanie – środowisko, w którym żyje, widzę i rozmawiam z jego rodziną, najbliższymi (...). Jednego człowieka może odwiedzić w jego domu kilku specjalistów (...). Po powrocie do »siedziby zespołu« opisuję wizytę i omawiam z kolegami. Pracujemy w zespole. Wymieniamy pomysły, decydujemy czy, jak często i przez kogo dany pacjent ma być odwiedzany. Co ma się wydarzyć na skutek naszych wizyt (...)".
Co prawda wspomniany NPOZP lansuje omawiany w naszym artykule ów drugi „wizytacyjny” model rozeznania uwarunkowań stanu zdrowia pacjenta, należy jednak podkreślić, iż w organizacji służby zdrowia model taki przewidziano już dawno, ustanawiając funkcję pielęgniarki środowiskowej, działającej na ogół na zlecenie lekarzy rodzinnych.
Propagowanie przez NPOZP „nowego zawodu” terapeuty środowiskowego rozszerza jedynie ów model niejako „na lekarzy” i to głównie lekarzy psychiatrów, co niewątpliwie jest inicjatywą cenną.
Mając możliwość rozmów z wieloma pielęgniarkami środowiskowymi w trakcie seminariów, prowadzonych w ramach tzw. studiów pomostowych dla pielęgniarek uzupełniających swoje doświadczenie, dostrzegliśmy potrzebę i możliwość opracowania dodatkowego narzędzia, które byłoby pomocne dla pielęgniarki środowiskowej i innych członków zespołu leczącego (lekarz rodzinny, lekarze specjaliści, czasami pracownik socjalny), w oszacowaniu i odnotowaniu stanu zdrowia i sytuacji odwiedzanych pacjentów.
Powstał mianowicie zamysł, aby sformułować procedurę i opracować niezbędne jej elementy tak, aby dostępne było narzędzie odnotowujące i ilustrujące nie tylko stan zdrowia pewnego wizytowanego w jego domu pacjenta, ale i dostrzegane wtedy różne uwarunkowania jego samopoczucia i zdrowia. Dla ułatwienia dalszych wywodów jako skrótową nazwę tego narzędzia proponujemy „Stan zdrowotny w domu” (S-Z-w-D).
Głównymi celami tego narzędzia są: 1. ułatwienie przekazywania informacji o stanie zdrowia pacjenta i jego uwarunkowaniach pomiędzy wszystkimi członkami zespołu pracowników medycznych biorących udział w leczeniu konkretnego pacjenta, 2. ułatwienie wyznaczania dalszych kroków postępowania terapeutycznego, zwłaszcza w sytuacji koniecznych działań interdyscyplinarnych (nie tylko leczenie, ale i opieka pielęgniarska, konsultacje specjalistów i pomoc socjalna).
OGÓLNE ZAŁOŻENIA – TEORETYCZNE METODY
Najbardziej istotną czynnością opisywanej tu procedury, wykonywaną przez pielęgniarkę środowiskową, niezbędną dla osiągnięcia jednostkowego zastosowania omawianej metody, jest pozyskanie od pacjenta danych dotyczących ośmiu autorskich „skal” (domen) określających nie tylko stan zdrowia, ale także doznawane obciążenia egzystencjonalne, bytowe i socjalne, możliwe szkodliwości środowiskowe oraz czynniki wyznaczające odporność psychiczną. Zakładamy więc, iż pierwotną wersję ustaleń i odnotowanie „stanu zdrowotnego w domu pacjenta” (pierwszy krok użycia narzędzia „S-Z-w-D") dokonuje pielęgniarka środowiskowo-rodzinna.
Metodologia formułowania tych „skal” jest zgodna z zasadami tworzenia narzędzi socjologicznych. Jak wiadomo, strukturalizowany wywiad socjologiczny dotyczący danego obszaru jest tworzony zgodnie z konkretnymi zapotrzebowaniami, wynikającymi z rozważenia danych o problemie znanych z literatury i doświadczeń osobistych.
Proponujemy, aby do przewidywanych domen włączyć niektóre obszary opisane w naszych wcześniejszych pracach, dotyczących oceny stanu zdrowia (3, 4) oraz dołączyć domeny określające uwarunkowania środowiskowe.
Przewidywany schemat pobierania danych przedstawiamy w tzw. aneksie1 zawierającym wytyczne do strukturalizowanego wywiadu i oceny stanu zdrowia i sytuacji wizytowanego pacjenta. Opracowany strukturalizowany wywiad zamieściliśmy w aneksie tak, aby stanowił on protokół dla wielokrotnego wykorzystywania pomocny dla pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej.
Istotną częścią narzędzia jest metoda graficznej ilustracji wyników dokonanej oceny sytuacji pewnego pacjenta. Ów etap ilustrowania proponujemy realizować przy pomocy tzw. wielowymiarowych wykresów (tzw. profili na kształt rozet) zastosowanych po raz pierwszy prawdopodobnie w tzw. „ The World Justice Project – rule of law index” (5).
OKREŚLENIE OBSZARÓW NAJBARDZIEJ ISTOTNYCH DLA SCHARAKTERYZOWANIA STANU ZDROWIA I JEGO UWARUNKOWAŃ ŚRODOWISKOWYCH
W przedstawionych wcześniej rozważaniach (3) zaproponowaliśmy następującą definicję „stanu zdrowia”.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Rudzka-Jasińska E, Czuma K: Nie ma zdrowia bez zdrowia psychicznego. Pro Medico 2011; 11: 9-10. 2. Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Narodowego Programu Ochrony Zdrowia Psychicznego z dnia 28 grudnia 2010 r; http://prawo.legeo.pl/prawo/rozporzadzenie-rady-ministrow-z-dnia-28-grudnia-2010-r-w-sprawie-narodowego-programu-ochrony-zdrowia-psychicznego. 3. Brodziak A, Wojtkowiak D, Muc-Wierzgoń M et al.: Współczesne rozumienie pojęć choroby i stanu zdrowia. Ann Acad Medicae Siles 2006; 60: 248-253. 4. Brodziak A, Muc-Wierzgoń M, Ziółko E, Kwiatkowska A: Próba sformułowania metody pomocnej dla oszacowania stanu zdrowia osób starszych. Ann Acad Med Siles 2007; 61: 255-260. 5. Agrast M, Botero J, Ponce A: The World Justice Project – rule of law index. Editor.: 740-15 seet, N. W., Washington D.C. 20005, USA; http://worldjusticeproject.org/rule-of-law-index. 6. Brodziak A: Teoria konstruktu osobistego. Przegląd Lekarski 1994; 50: 341. 7. Brodziak A: Teoria konstruktu osobistego i siatek repertuarowych jako narzędzie przewidywania inklinacji do szeroko pojmowanej narkomanii. Ann Acad Med Siles 1994; 28: 166. 8. Kilańska D: Pielęgniarstwo w podstawowej opiece zdrowotnej. Tom 1 i 2. Makmed, Lublin 2010. 9. Latkowski B: Postępowanie lekarzy rodzinnych w wybranych stanach nagłych. PZWL, Warszawa 2008. 10 Sutton C: Psychologia dla pracowników socjalnych. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Sopot 2004. 11. Sierpowska I, Kluwer W: Pomoc społeczna – wprowadzenie. Kraków 2010. 12. Motyka M: Komunikacja terapeutyczna w opiece ogólnomedyczne. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellonskiego, Kraków 2011. 13. Neergaard MA, Olesen F, Jensen AB, Sondergaard J: Shared care in basic level palliative home care: organizational and interpersonal challenges. J Palliat Med 2010;13(9): 1071-1077. 14. Doroszkiewicz H, Bień B: Quality of teamwork of family doctors and community nurses in primary care for the elderly in two organizational settings – opinions of the family doctors. Adv Med Sci 2007; 52 (Suppl 1): 85-88. 15. Götze H, Perner A, Anders D, Brähler E: Mutual communication is often lacking – interviews with professional care givers on ambulatory palliative care. Gesundheitswesen 2010; 72: 60-64.
