© Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2004, s. 3-6
Andrzej Czernikiewicz
Co lekarz rodzinny powinien wiedzieć o anoreksji psychicznej?
What GPs should know on anorexia nervosa?
z Kliniki Psychiatrii Akademii Medycznej w Białymstoku
Kierownik Kliniki: dr hab. med. Andrzej Czernikiewicz
Summary
Patients with eating disorders display a broad range of symptoms that frequently occur along a continuum between those of anorexia nervosa and bulimia nervosa. The care of patients with eating disorders involves a comprehensive array of approaches. In this paper main guidelines of diagnosing and treatment of anorexia nervosa are presented.
Problematyka zaburzeń odżywiania (jedzenia) pojawia się coraz częściej nie tylko w zainteresowaniach lekarzy, ale również w zwykłych, często gazetowych opracowaniach. Z drugiej strony, rozumienie zaburzeń odżywiania zmieniło się istotnie w ciągu ostatnich dwóch dekad. Argumentem przemawiającym za przybliżeniem wiedzy na ten temat lekarzom rodzinnym jest wręcz epidemiczne narastanie tego zjawiska. Wreszcie to lekarze rodzinni mają największe szanse na rozpoznanie zaburzeń jedzenia i zainicjowanie procesu terapii. Artykuł powstał przede wszystkim w oparciu o opinie anorektyczek i bulimiczek, którym autor poświęcił kilka lat swego „życia klinicznego”, oraz o dane z literatury.
Co to są zaburzenia odżywiania się? To grupa zaburzeń psychicznych (F.50. w klasyfikacji ICD-10), objawiających się znaczącymi odchyleniami od wzorca normalnego, społecznie akceptowanego jedzenia. W przebiegu zaburzeń jedzenia dochodzi do niezaakceptowania wizerunku własnego ciała, zwykle w postaci przypisywania sobie nadmiernej wagi lub grubej sylwetki przy zupełnie normalnej sylwetce lub znacząco niskiej wadze ciała. Najczęściej rozpoznawanymi zaburzeniami jedzenia są: anoreksja psychiczna, bulimia psychiczna, i tzw. kompulsywne objadanie się.
Czym jest normalne jedzenie? Każdy człowiek je, każdy człowiek odczuwa głód. Czym charakteryzuje się normalne jedzenie – oto główne jego cechy:
Jest to jedzenie, gdy jest się głodnym
Jedzenie do takiego momentu, aż głód zostanie zaspokojony
Jedzenie tego co się lubi jeść, aż do momentu zaspokojenia głodu – nieprzerywanie jedzenia dlatego że „nie powinno się tyle jeść, bo można przytyć”
Dobieranie sobie pożywienia według różnych reguł, np. głodu, czasu na zjedzenie, apetytu na coś, a nie według zawsze tej samej sztywnej zasady, np. „wolno mi tylko zjeść rzeczy, które mają mniej niż 100 kalorii i w ogóle nie zawierają cukru”
Jedzenie trzy razy dziennie, z możliwością niewielkiego przegryzania pomiędzy głównymi posiłkami
Preferowanie spożywania posiłków w towarzystwie
Zjedzenie więcej czegoś, jeśli szczególnie smakuje, zostawienie części posiłku jeśli jest niesmaczny
Brak poczucia winy, jeśli zjadło się więcej, niż początkowo się planowało
Świadomość, że po jednym, nadmiernym posiłku nie przytyje się od razu
Traktowanie jedzenia nie jako najważniejszej dziedziny swego życia
Co to jest anoreksja psychiczna (anorexia nervosa)? Używany często w Polsce termin jadłowstręt psychiczny dla anoreksji nie jest prawidłowy. W większości przypadków nie ma tutaj niechęci, czy wstrętu do jedzenia, a osoba cierpiąca na anoreksję przy normalnie odczuwanym głodzie narzuca sobie odchudzającą dietę lub wyniszczające głodówki. Dopiero po pewnym czasie może dojść do zniesienia zwykłego, w sytuacji niejedzenia, głodu. Medyczne kryteria anoreksji psychicznej to:
Obniżenie wagi ciała poniżej 85% wagi należnej dla danego wieku, wzrostu i płci
Silna obawa przed przytyciem, pomimo niedożywienia i niskiej wagi
Zaburzony wizerunek własnego ciała w postaci zaprzeczenia swojej chudości i utrzymywania, iż nadal należy się odchudzać, pomimo opinii otoczenia o objawach niedożywienia
U kobiet, które zaczęły miesiączkować, nieobecność miesiączki w ostatnich trzech cyklach (brak tego ostatniego objawu, przy spełnieniu trzech pozostałych, świadczy o tzw. anoreksji atypowej, będącej tylko nieznacznie lżejszą postacią anoreksji psychicznej).
Lekarze psychiatrzy diagnozują anoreksję często w oparciu o tzw. system MINI. Kryteria anoreksji wg MINI poniżej:
M. Anorexia nervosa. F.50.0.
M | 1 | Płeć | K | M |
| | Wzrost pacjenta... | ............ |
| 2 | Waga... | ............ |
| 3 | Waga pacjenta jest niższa od załączonych norm... | nie | tak |
| 4 | Pomimo niskiej wagi pacjennie chce przytyć... | nie | tak |
| 5 | Pacjent boi się, że przytyje, lub stanie się gruby... | nie | tak |
| 6 a | Pacjent uważa się za grubego, lub że części jego ciała są
zbyt grube... | nie | tak |
| b | Uważa, że jego samopoczucie zależy od jego wagi lub sylwetki... | nie | tak |
| c | Uważa, że jego obecna waga jest normalna lub nadmierna... | nie | tak |
| 7 | Co najmniej 1 tak na M6... | nie | tak |
| 8 | Tylko u kobiet: w ostatnich 3 cyklach utrata miesiączek(za wyjątkiem ciąży)... | nie | tak |
| | Jeśli u kobiet tak na M3-M5 i M7-M8, a u mężczyzn tak na M3-M5 i M7, to rozpoznanie brzmi - anorexia nervosa... | nie | tak |
Jaką wagę ciała uznaje się za próg niedożywienia? Jest to poniżej 85% wagi należnej dla wieku, płci i wzrostu. W sposób uproszczony dla osób od okresu dojrzewania podaje poniższa tabela.
Tabela wagi i wzrostu (niedożywienie).
kobiety | mężczyźni |
wzrost (cm) | waga (kg) | wzrost | waga |
145 | 38 | 160 | 49 |
150 | 39 | 170 | 52 |
155 | 41 | 175 | 54 |
160 | 43 | 180 | 56 |
165 | 45 | 185 | 58 |
170 | 47 | 190 | 62 |
175 | 50 | | |
178 | 51 | | |
Inny sposób określenia niedożywienia to indeks masy ciała niższy od 17,5 punktu. Wzór na obliczenie BMI to:
BMI = | waga ciała (kg) |
wzrost (m2) |
Jakie zachowania wskazują na anoreksję?
Najczęstsze z nich to:
Stosowanie bardzo ścisłych, odchudzających diet, lub częste głodówki
Dziwne rytuały związane z jedzeniem, np. liczenie kęsów, dzielenie jedzenia na bardzo małe porcje, przygotowywanie jedzenia dla innych, po to aby odmówić zjedzenia posiłku, twierdząc, że zjadło się już w czasie jego przygotowywania
Ukrywanie nie zjedzonych posiłków, pozostawianie naczyń w takim stanie jakby się wszystko zjadło
Ciągle zgłaszana obawa przed przytyciem, pomimo niskiej wagi
Unikanie sytuacji związanych z jedzeniem w towarzystwie (niedzielny obiad, wyjście do pizzerii)
Stosowanie długich, wyczerpujących ćwiczeń fizycznych (bieganie, aerobik)
Zakładanie obszernych ubrań, aby ukryć swoją chudość
Używanie środków przeczyszczających, moczopędnych, czy też pigułek odchudzających
Nadmierne zainteresowanie składem kalorycznym produktów (sprawdzanie etykietek)
Częste ważenie się, sprawdzanie swojej sylwetki w lustrze
Powtarzające się w czasie posiłków skargi na dolegliwości brzuszne (wymioty, biegunka)
Twierdzenie po powrocie do domu, iż poza nim zjadło się tak dużo, że zjedzenie posiłku w domu byłoby już szkodliwe
Wychodzenie do toalety lub łazienki bezpośrednio po posiłku
Jakie objawy fizyczne wskazują na anoreksję? Są to skutki, albo niedożywienia, albo szczególnych wzorców jedzenia, np. prowokowania wymiotów – nie należy ich więc traktować jako przyczyn anoreksji, co niestety zdarza się często lekarzom, którzy w trwających długo badaniach potwierdzają tylko skutki anoreksji, a na pewno nie znajdują ich przyczyn. Najczęstszymi objawami somatycznymi anoreksji są:
Szybki spadek wagi ciała
Objawy niedożywienia (niska waga – tabela)
Brak miesiączek, nieregularne miesiączkowanie
Bladość skóry, często szarawy jej odcień
Niska temperatura ciała, czemu często towarzyszy uczucie zimna
Zawroty głowy, omdlenia
Suche, łamliwe włosy
Odwodnienie
Kołatanie serca, arytmia spowodowana głównie niskim poziomem potasu (hipokaliemia) – hipokaliemia jest najczęstszą przyczyną śmierci u osób cierpiących na anoreksję
Zanik narządów płciowych wewnętrznych (problemy z zajściem w ciążę pomimo powrotu normalnych miesiączek)
Osteoporoza
Najpoważniejszym powikłaniem somatycznym jest śmierć – zdarza się u co 10, a nawet co piątej osoby cierpiącej na anoreksję psychiczną.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. American Psychiatric Association (1994): DSM-IV. APPI, Washington. 2. Feetam C (2002): Eating disorders – anorexia nervosa. W: Taylor D., Paton C. (red.): Case studies in psychopharmacology: The use of drugs in psychopharmacology. Martin Dunitz, London. 3. Sheehan D. Lecrubier Y (1995).: M.I.N.I. 4.0., Geneva. 4. Yaeger J et al.: (2000), Practice Guideline for the Treatment of Patients With Eating Disorders., APA.