Wirusowe gorączki krwotoczne (ang. viral hemorrhagic fevers – VHFs) to niejednorodna grupa chorób zakaźnych, często o ciężkim przebiegu, charakteryzująca się początkowo nieswoistymi objawami grypopodobnymi, do których dołączają uogólnione objawy krwotoczne (liczne krwawienia wewnętrzne i zewnętrzne), wynikające z uszkodzenia układu naczyniowego i prowadzące do zaburzenia homeostazy, wstrząsu i niewydolności wielonarządowej. Czynnikami etiologicznymi gorączek krwotocznych są niespokrewnione ze sobą wirusy RNA należące do rodzin: Filoviridae, Flaviviridae, Arenaviridae i Bunyaviridae. Warto jednak podkreślić, że nie wszystkie wirusy z tych rodzin powodują gorączki krwotoczne (tab. 1). Wirusowe gorączki krwotoczne są zoonozami (z wyjątkiem dengi), a rezerwuar zakażenia znajduje się w środowisku naturalnym dziko żyjącej fauny lub wśród zwierząt udomowionych. Ich nazewnictwo zwykle wywodzi się od pochodzenia geograficznego pierwszego uznanego przypadku. Wstępny obraz kliniczny wirusowej gorączki krwotocznej bardzo często nie pozwala na rozstrzygające wnioski co do charakteru czynnika etiologicznego. Niemniej jednak istnieją znaczne różnice w epidemiologii, przenoszeniu, patogenezie i obrazie klinicznym, charakterystyczne dla poszczególnych wirusów (tab. 1, 2) (1, 2).

Wirusowe gorączki krwotoczne występują przede wszystkim w strefie klimatu tropikalnego, jednak coraz częściej są diagnozowane w Europie. W Polsce w ciągu ostatnich lat rozpoznano tylko przypadki dengi zawleczonej oraz choroby wywołanej przez hantawirusy, jednak liczne podróże zagraniczne naszych obywateli stwarzają coraz większą możliwość zawleczenia innych wirusów wywołujących gorączki krwotoczne. Na szczególną uwagę zasługuje wirus Ebola (Zaire), który od końca 2013 roku zbiera śmiertelne żniwo w Zachodniej Afryce (Gwinea, Sierra Leone i Liberia), a pojedyncze przypadki zawleczenia odnotowano już w sąsiadujących krajach afrykańskich oraz w Europie i USA. Obecna epidemia wywołana wirusem Ebola dotknęła już ponad 22 tys. osób (3). To jest więcej niż wszystkie epidemie wywołane tym wirusem począwszy od pierwszej odnotowanej w Zairze (teraz Demokratycznej Republice Kongo) w 1976 roku. W sierpniu 2014 r. Dyrektor Generalny Światowej Organizacji Zdrowia ogłosił, że epidemia stanowi sytuację zagrożenia zdrowia publicznego o zasięgu międzynarodowym (Public Health Emergency of International Concern – PHEIC). Stwierdzono, że możliwe konsekwencje dalszego, międzynarodowego rozprzestrzeniania się wirusa są szczególnie poważne w świetle wirulencji wirusa (epidemia ta cechuje się dość wysoką śmiertelnością – około 35%), wyjątkowo intensywnej transmisji w społecznościach i szpitalach oraz słabych systemach ochrony zdrowia w najbardziej zagrożonych krajach (4, 5). Pojawiły się zatem nurtujące wielu ludzi pytania: Czym jest gorączka krwotoczna i jakie inne wirusy mogą powodować podobne objawy? Czy epidemia wywołana wirusem Ebola stanowi realne zagrożenie dla Europy/Polski? Jakie inne gorączki krwotoczne występują obecnie w Polsce bądź w Europie? W odpowiedzi na te pytania najpierw scharakteryzujemy cechy wspólne dla wszystkich gorączek wirusowych, a następnie skupimy się na szczegółowych opisach czterech najważniejszych, które mogą stanowić zagrożenie na terenie Europy. Oprócz wyżej wspomnianego wirusa Ebola na uwagę zasługuje wirus dengi (DENV), hantawirusy i wirus krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej (ang. Crimean-Congo haemorrhagic fever – CCHF). Denga jest najszerzej rozpowszechnioną wśród wirusowych gorączek krwotocznych, a pierwsze przypadki rodzimych zachorowań odnotowano już w Europie; epidemie hantawirusowej gorączki krwotocznej są także coraz częściej notowane na terenie Polski, a przypadki wysoce zaraźliwej i cechującej się wysoką śmiertelnością krymsko-kongijskiej gorączki krwotocznej występują na Bałkanach.

W rozpoznaniu wirusowych gorączek krwotocznych, oprócz wywiadu i obrazu klinicznego ważna jest znajomość geograficznego rozmieszczenia wywołujących je wirusów (tab. 1). Informacje o podróżach pacjenta do rejonów endemicznego występowania gorączek krwotocznych lub o kontaktach z osobami chorymi ułatwiają postawienie wstępnej diagnozy, która następnie musi być ostatecznie potwierdzona w wyniku badań laboratoryjnych poprzez oznaczenie przeciwwirusowych, swoistych przeciwciał w klasie IgM i IgG lub poprzez izolację patogenu z krwi chorego przy użyciu metod biologii molekularnej. Wczesne rozpoznanie jest kluczowe, bowiem osoba zakażona może stanowić poważne zagrożenie dla osób, z którymi się kontaktuje, a szczególnie dla personelu medycznego, dopóki nie zostanie postawiona ostateczna diagnoza.