Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 4b/2015, s. 42-47
*Katarzyna Leś1, Maciej Przybylski1, 2, Bożena Łazińska1, 3
Diagnostyka laboratoryjna mononukleozy zakaźnej u chorych leczonych ambulatoryjnie
Laboratory diagnosis of infectious mononucleosis on an outpatient basis
1Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. nadzw. dr hab. med. Grażyna Młynarczyk
2Zakład Mikrobiologii, Samodzielny Publiczny Centralny Szpital Kliniczny, Warszawa
P.o. Kierownika Zakładu: dr hab. n. med. Marta Wróblewska
3Centralne Laboratorium, Szpital Kliniczny Dzieciątka Jezus, Warszawa
Kierownik Laboratorium: dr n. med. Dorota Matuszewicz
Streszczenie
Pierwotna infekcja wirusem Epsteina-Barr (EBV) może się objawiać gorączką,wysiękowym zapaleniem gardła, limfadenopatią, hepatosplenomegalią i atypową limfocytozą. Okres wylegania choroby wynosi od 30 do 50 dni. Częstość zachorowań nie ma związku z porą roku, płcią czy pochodzeniem etnicznym. Najczęściej wykonywanymi badaniami są morfologia z rozmazem mikroskopowym, oznaczenie poziomu CRP, aktywności transaminaz wątrobowych oraz przeciwciał heterofilnych. Nie we wszystkich wypadkach jest to wystarczające do jednoznacznego rozpoznania zakażenia EBV. Objawy towarzyszące zakażeniu mogą nie mieć jednoznacznego charakteru, dlatego diagnostyka infekcji EBV powinna opierać się również na oznaczaniu swoistych przeciwciał. Wykrycie przeciwciał VCA IgM w większości wypadków wystarcza zazwyczaj do zdiagnozowania pierwotnego zakażenia EBV. W przypadkach nietypowych możliwe jest wykrywanie i monitorowanie przeciwciał przeciwko antygenom kapsydowemu, wczesnemu i jądrowemu. W diagnostyce ambulatoryjnej rzadko stosuje się metody wykrywające materiał genetyczny wirusa. Istnieje szereg czynników mających wpływ na wyniki badań laboratoryjnych.
Artykuł podsumowuje możliwości diagnostyczne w rozpoznawaniu mononukleozy zakaźnej w odniesieniu do patogenezy pierwotnego zakażenia wirusem Epsteina-Barr.
Summary
Primary infection with Epstein-Barr virus (EBV) may be accompanied with fever, exudative pharyngitis, lymphadenopathy, hepatosplenomegaly and presence of atypical lymphocytes. The incubation period of the disease ranges from 30 to 50 days. There is no strong correlation between incidence of IM and sex, season of the year or socioeconomic status. Basic laboratory tests used for diagnosis of infectious mononucleosis include microscopic blood investigation, C-reactive protein, levels of liver transaminases, and detection of heterophile antibodies. Not all cases of infectious mononucleosis in children can be unambiguously identified with above methods. Enlargement of lymph nodes, liver and spleen is observed also in other diseases, thus diagnosis of EBV infection should include specific serological tests. Generally three types of antiobodies are detected: anti-VCA, -EA and -EBNA. In most cases positive result for VCA antibodies is sufficient to confirm primary infection. Analysis of EBV DNA are seldom used in out-patient care. Series of factors affecting results of laboratory tests should be considered to obtain trustworthy results.
The article summarises options in laboratory diagnosis of primary EBV infection on the background of the disease pathogenesis.



Wstęp
Wirus Epsteina-Barr (EBV, inaczej human herpesvirus 4 – HHV-4) jest herpeswirusem należącym do podrodziny Gammaherpesvirinae i rodzaju Lymphocryptovirus. Znane są dwa typy wirusa: EBV-1 i EBV-2, różniące się w niewielkim stopniu chorobotwórczością. Wirion ma kształt sferyczny, jego zewnętrzną warstwę stanowi lipidowa osłonka, zawierająca glikoproteiny powierzchniowe, które odpowiadają za adsorpcję do receptorów komórkowych i wnikanie wirusa do komórki. Kapsyd ma symetrię dwudziestościenną i jest zbudowany ze 162 kapsomerów. Między kapsydem a osłonką znajduje się warstwa białkowa, zawierająca białka o aktywności enzymatycznej, niezbędne we wczesnych etapach zakażenia komórki. Genom EBV ma postać dwuniciowej, liniowej cząsteczki DNA o długości 172 par zasad i koduje prawie 100 białek (1, 2).
Historia odkrycia HHV-4 zaczęła się w Afryce w latach 50. XX wieku. Irlandzki chirurg, Denis Burkitt, prowadził tam prace nad endemicznym nowotworem występującym u dzieci, lokalizującym się w obrębie szczęki oraz żuchwy. W kontekście badań prowadzonych w tamtych latach nad chłoniakami pojawiającymi się u drobiu w przebiegu choroby Mareka (także wywoływanej przez herpeswirusa), charakter chłoniaka Burkitta zainspirował wirusologów: Michaela Anthony’ego Epsteina, Berta Achonga oraz Yvonne Barr do poszukiwań czynnika wirusowego odpowiedzialnego za ten niezwykle agresywny nowotwór. Uwidocznienie przy użyciu mikroskopii elektronowej wirionów o morfologii charakterystycznej dla herpeswirusów w tkance pobranej bezpośrednio z chłoniaka Burkitta, a także późniejsze potwierdzenie ich obecności w komórkach chłoniaka utrzymywanych w warunkach in vitro wskazało na rolę nowo odkrytego (1964) herpeswirusa w etiologii nowotworu (3, 4). Na ostateczne potwierdzenie jednoznacznego związku EBV z chłoniakiem Burkitta trzeba było jednak czekać przez kolejne 14 lat, do czasu opublikowania wyników badań przeprowadzonych pod auspicjami WHO na grupie 42 000 afrykańskich dzieci (5). Znacznie wcześniej, bo już w 1968 roku powiązano EBV z mononukleozą zakaźną (6). Tutaj dużą rolę odegrał przypadek: techniczka, której surowica użyta została jako kontrola ujemna w pierwszej fazie badań serologicznych, zachorowała w międzyczasie na mononukleozę. Po jej powrocie do zdrowia przeprowadzono kolejne badanie i w pobranej na bieżąco próbce surowicy wykryto przeciwciała swoiste dla EBV. Ta obserwacja skierowała badaczy na właściwy trop i doprowadziła do szybkiego wskazania na HHV-4 jako czynnika etiologicznego mononukleozy zakaźnej.
Analizując zagadnienia związane z diagnostyką pierwotnych zakażeń EBV, warto wziąć pod uwagę podstawowe mechanizmy interakcji między wirusem a jego gospodarzem. Jedną z najważniejszych cech HHV-4 (podobnie jak w przypadku pozostałych herpeswirusów zakażających człowieka) jest jego nadzwyczajna adaptacja do organizmu człowieka, wynikająca z faktu, iż EBV jest związany z gatunkiem ludzkim – według ostrożnych szacunków – od tysięcy lat (7). W tym czasie EBV rozwinął szereg sposobów umożliwiających mu utrzymanie wieloletniego zakażenia wybranych komórek bez wywoływania stanu zapalnego ani innych negatywnych skutków dla ustroju gospodarza.
W przebiegu zakażenia pierwotnego, głównym celem dla EBV są komórki nabłonkowe i limfocyty B. Prócz tego wirus może zakażać limfocyty T, komórki NK, komórki dendrytyczne oraz makrofagi. W początkowym okresie zakażenia wirus wnika do komórek nabłonkowych jamy nosowo-gardłowej, gdzie dochodzi do namnażania cząstek wirusowych, lizy zakażonych komórek nabłonkowych, a następnie rozprzestrzeniania się zakażenia do sąsiadujących struktur anatomicznych, np. ślinianek. Zapalenie gardła jest najprawdopodobniej wynikiem intensywnego miejscowego namnażania cząstek wirusowych w komórkach nabłonkowych i limfatycznych. Wnikanie EBV do limfocytów B odbywa się za pośrednictwem receptora CD21, który nie występuje na powierzchni większości komórek nabłonkowych. Przedstawiono kilka hipotez dotyczących mechanizmu adsorpcji i wnikania EBV do komórek nabłonkowych nieposiadających CD21 (8, 9). Wykazano na przykład, że podczas pierwotnej infekcji zlokalizowanej w obrębie nosogardzieli większość wirionów EBV, po adsorpcji do limfocytów B, nie wnika do ich wnętrza, lecz limfocyty takie tworzą agregaty z komórkami nabłonkowymi, umożliwiając wirusom masywne zakażenie produktywne komórek nabłonkowych, co prowadzi do uwalniania dużej ilości cząstek EBV. Poza tym, wirus posiada możliwość aktywacji powierzchniowych integryn komórek nabłonkowych, które wchodzą w interakcje z limfocytami (10). Integryny pośrednio wpływają na reorganizację cytoszkieletu komórki nabłonkowej, dzięki czemu wnikanie EBV zachodzi bez endocytozy (11). Limfocyty B mogą być celem zakażenia produktywnego, które ostatecznie kończy się lizą komórki, ale mogą też ulec nieswoistej aktywacji, proliferacji oraz ekspansji. Jest to zjawisko patologiczne: przeciwciała produkowane przez aktywowane EBV komórki plazmatyczne są skierowane przeciwko losowym antygenom, a zakażone limfocyty są z jednej strony celem ataku komórek cytotoksycznych, zaś z drugiej, po pewnym czasie ulegają anergii. Należy zaznaczyć, że proliferujące limfocyty B (obok komórek zakażanych de novo) są znaczącym rezerwuarem wirusa w organizmie – ich liczba wzrasta wraz z rozwojem infekcji, ulegają także rozsiewowi poprzez krew i limfę (12).
Na tym etapie zakażenia rozpoczyna się masywna immunologiczna odpowiedź swoista skierowana przeciwko EBV, którego antygeny wykazują silną immunogenność. Zadanie układu odpornościowego jest złożone i polega na jednoczesnym ograniczaniu zakażenia poprzez eliminację limfocytów noszących wirus, kontroli poziomu ich nieswoistej proliferacji oraz hamowaniu rozwoju niekontrolowanej kaskady zapalnej (12). Wymagane dla skutecznej walki z EBV utrzymanie perfekcyjnej równowagi w odpowiedzi immunologicznej jest też powodem, dla którego zakażenia EBV przebiegają najciężej u osób z niedoborami funkcji limfocytów T-pomocniczych (np. w chorobie Duncana). W początkowej fazie zakażenia dochodzi do syntezy znacznej ilości przeciwciał nieswoistych klasy IgM (przeciwciała hetrofilne), a następnie – wraz z prawidłową aktywacją limfocytów przez antygeny EBV – do syntezy przeciwciał swoistych. Swoista odpowiedź komórkowa polega przede wszystkim na aktywności limfocytów cytotoksycznych CD8+, czego skutkiem jest także przejściowa zmiana we wzajemnym stosunku limfocytów CD4+/CD8+ (13-17). Oprócz bezpośredniej aktywności cytotoksycznej, limfocyty CD8+ wydzielają duże ilości cytokin (IFN-γ, TNF-α, IL-1, IL-2, IL-6, GM-CSF), przy czym obserwuje się subpopulacje fenotypowe limfocytów syntetyzujących różne profile cytokin. Uważa się, że to właśnie aktywność limfocytów CD8+ jest odpowiedzialna za większość objawów mononukleozy zakaźnej (16, 17); udowodniono, że zwiększona liczba tych komórek pozostaje w korelacji z nasileniem objawów mononukleozy zakaźnej (18). Zadaniem innych komórek (komórki NK, limfocyty CD 4+) jest kontrola liczebności limfocytów B zakażonych wirusem.
Swoista odpowiedź humoralna w trakcie infekcji EBV polega na produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko wszystkim antygenom wirusa (zarówno wchodzącym w skład dojrzałego wirionu, jak i produkowanym tylko wewnątrz zakażonych komórek). Z diagnostycznego punktu widzenia istotną rolę odgrywa wykrywanie przeciwciał skierowanych przeciwko antygenowi kapsydu (VCA), antygenowi wczesnemu (EA) oraz antygenowi jądrowemu (EBNA).
Zakażenie pierwotne wirusem Epsteina-Barr, o ile przebiega w formie objawowej, najczęściej przybiera formę zespołu określanego jako „mononukleoza zakaźna”. Choroba objawia się wysiękowym zapaleniem gardła, powiększeniem węzłów chłonnych, migdałków, wystąpieniem charakterystycznego nalotu na migdałkach i tylnej ścianie gardła, hepato- i splenomegalią oraz długo utrzymującą się gorączką. Powiększenie śledziony występuje u 50%, a powiększenie wątroby u 10% dzieci chorych na mononukleozę, przy czym dane te należy traktować orientacyjnie, gdyż różne źródła informacji podają różny odsetek chorych z tymi objawami (7). Charakterystyczne w przebiegu mononukleozy są zmiany w obrazie krwi obwodowej. Przebieg choroby może być zróżnicowany, od subklinicznego do zagrażającego życiu, lecz w większości przypadków ma charakter samoograniczającej się infekcji o wydłużonym czasie trwania (w porównaniu z innymi ostrymi pierwotnymi zakażeniami wirusowymi). Na zakażenie EBV narażone są zasadniczo dwie grupy wiekowe: dzieci w wieku od 2 do 7 lat oraz nastolatki i młodzi dorośli. Do zakażenia małych dzieci dochodzi najczęściej w wyniku kontaktu z wydzielinami (najczęściej śliną) osoby zakażonej, na drodze bezpośredniej lub przez przedmioty, np. skażone zabawki. Za główną drogę przenoszenia w starszej grupie wiekowej uważa się bliski kontakt, w tym pocałunki. Wydalanie wirusa ze śliną może trwać przez wiele miesięcy po ustąpieniu objawów, obserwuje się także bezobjawowe wydzielanie wirusa w wyniku jego reaktywacji (7). Okres wylęgania mononukleozy zakaźnej wynosi od 30 do 50 dni. Częstość zachorowań nie ma związku z porą roku, płcią czy pochodzeniem etnicznym (19, 20).
Wiek, w którym dochodzi do pierwotnej infekcji HHV-4, zależy przede wszystkim od statusu socjoekonomicznego populacji. W krajach rozwijających się dzieci ulegają zakażeniu znacznie wcześniej i w większym odsetku niż w krajach zamożnych, ale przebiega ono zazwyczaj bezobjawowo i można je potwierdzić tylko poprzez wykazanie serokonwersji.
Po przejściu zakażenia pierwotnego wirus pozostaje w stanie latencji, a w sprzyjających warunkach ulega reaktywacjom, które zazwyczaj są bezobjawowe, lecz wiążą się z wydzielaniem wirusa ze śliną i innymi wydzielinami.
Diagnostyka mononukleozy zakaźnej
Badania laboratoryjne

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Arvin A, Fiume GC, Mocarski E et al.: Human Herpes Viruses, Biology, Therapy and Immunoprophylaxis. Cambridge University Press, New York 2007: 341-378.
2. Acheson NH: Fundamentals of molecular virology. John Wiley & Sons, Hoboken 2007: 134-146.
3. Epstein MA, Achong BG, Barr YM: Virus particles in cultured lympoblasts from Burkitt’s Lymphoma. Lancet 1964; 28; 1(7335): 702-703.
4. Epstein MA, Henle G, Achong BG, Barr YM: Morpological and biological studies on a virus in cultured lymphoblasta from Burkitt’s Lymphoma. J Exp Med 1965; 1; 121: 761-770.
5. De-The G, Gesser A, Day NE et al.: Epidemiological evidence for casual relationship between Epstein-Barr virus and Burkitt’s lymphoma from Ugandan prospective study. Nature 1978; 24; 274(5673): 756-761.
6. Henle G, Henle W, Diehl V: Relation of Burkitt’s tumor-associated herpes-type virus to infectious mononucleosis. Proc Natl Acad Sci 1968; 59(1): 94-101.
7. Jenson HB: Epstein-Barr Virus. Pediatrics in Review 2011; 32: 375-384.
8. Turk SM, Liudmila RJ, Chesnokova LS, Hutt-Fletcher LM: Antibodies to gp350/220 Enhance the Ability of Epstein-Barr Virus To Infect Epithelial Cells. Journal of Virology 2006; 80(19): 9628-9633.
9. Lowe-Shannon C, Adland E, Bell AI et al.: Features Distinguishing Epstein-Barr Virus Infection of Ephitelial Cells and B Cells: Viral Genome Expression, Genome Maintenance, and Genome Amplification. Journal of Virology 2009; 83(15): 7749-7760.
10. Lowe-Shannon C, Rowe M: Epstein-Barr Virus Infection of Polarized Ephitelial Cells via Basolateral Surface by Memory B Cell-Mediated Transfer Infection. Plos Pathogen 2011; 7(5): e1001338. doi: 10.1371/journal.ppat.1001338.
11. Hurt-Fletcher L, Chesnokova L: Integrins as triggers of Epstein-Barr virus fusion and epithelial cell infection. Landes Bioscience (Virulence) 2011; 1(5): 395-398.
12. Greer JP, Arber DA, Glader B et al.: Wintrobe’s Clinical Hematology. Wolters Kluwer/Lippincott, Wiliams & Wilkins, Philadelphia 2014: 1324-1341.
13. Nalesnik MA, Starzl T: Epstein-Barr Virus, Infectious Mononucleosis, and Posttransplant Lymphoproliferative Disorders. Trasplant Sci 1994; 4(1): 61-79.
14. Crawford DH: Biology and disease associations of Epstein-Barr virus. Phil Trans R Soc Lond B 2001; 356: 461-473.
15. Luzuriaga K, Sulliva JL: Infectious Mononucleosis. N Engl J Med 2010; 362: 1993-2000.
16. Klein E, Emberg I, Masucci MG et al.: T-Cell Response to B-Cells and Epstein-Barr Virus Antigens in Infectious Mononucleosis. Cancer Res 1981; 41: 4210-4215.
17. Long HM, Taylor GS, Rickinson AB: Immune defence against EBV and EBV-associad disease. Current Opinion in Immunology 2011; 23: 258-264.
18. Woodberry T, Suscovich TJ, Henry LM et al.: Differential Targeting and Shifts in the Immunodominance of Epstein-Barr Virus-Specific CD8 and CD4 T Cell Responses during Acute and Persistent Infection. JID 2005; 192: 1513-1524.
19. Macsween KF, Crawford DH: Epstein-Barr virus-recent advances. The Lancet 2003; 3: 131-140.
20. Ebell MH: Epstein-Barr Virus Infectious Mononucleosis. AFP 2004; 70(7): 1279-1287.
21. Wallach J: Choroby zakaźne. [W:] Wallach J: Interpretacja badań laboratoryjnych. Medipage, Warszawa 2011: 1151-1154.
22. Chan K, Ng MH, Seto WH, Peiris JSM: Epstein-Barr Virus (EBV) DNA in Sera of Patients with Primary EBV Infection. Journal of Clinical Microbiology 2001; 39(11): 4152-4154.
23. Miyawaki T: Primary Immunodeficiences Inducing EBV-Associated Severe Illnesses. Iranian Journal of Allergy Asthma and Immunology 2004; 3(2): 51-57.
24. Omar H, Hägglund H, Gustaffson-Jernberg A et al.: Targeted monitoring of patients at high risk of posttransplant lymphoproliferative disease. Traspl Infect Dis 2009 Oct,11(5): 393-399.
25. Krzemińska-Ławkowiczowa I, Maj S: Atlas hematologii klinicznej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1993: 80.
26. Ławkowicz W, Krzemińska-Ławkowiczowa I: Atlas hematologiczny. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 1956: 168-174.
27. Beer MH, Berkow R: The Merc Manual, Podręcznik Diagnostyki i Terapii. Urban & Partner, Wrocław 2001: 2755-2759.
28. Paschale MD, Clerici P: Serological diagnosis of Epstein-Barr virus infection: Problems and solutions: World J VIROL 2012; 12(1): 31-43.
29. Guder WG, Narayanan S, Wisser H, Zawta B: Próbki: od pacjenta do laboratorium. MedPharm, Wrocław: 7-27.
otrzymano: 2015-02-17
zaakceptowano do druku: 2015-03-11

Adres do korespondencji:
*Katarzyna Leś
Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej WUM
ul. Chałubińskiego 4, 02-004 Warszawa
tel. +48 (22) 622-00-28
katarzynales1@wp.pl

Postępy Nauk Medycznych 4b/2015
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych