© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 12/2016, s. 915-920
*Agnieszka Łebek-Szatańska, Lucyna Papierska
Diagnostyka hormonalna pierwotnego hiperaldosteronizmu – nowe wytyczne, stare problemy
Hormonal testing for primary aldosteronism – new guidelines, old problems
Klinika Endokrynologii, Centrum Medyczne Kształcenia Podyplomowego, Szpital Bielański, Warszawa
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Wojciech Zgliczyński
Streszczenie
Pierwotny hiperaldosteronizm, przez wielu lekarzy wciąż mylnie uważany za chorobę rzadką, może leżeć u podłoża nadciśnienia tętniczego nawet u co dziesiątego chorego. Choroba ta wymaga innego postępowania diagnostycznego i terapeutycznego niż nadciśnienie pierwotne i wiąże się z o wiele wyższym ryzykiem powikłań sercowo-naczyniowych. Większość chorych nie ma żadnych charakterystycznych objawów, co wskazuje na konieczność wykonywania w tej populacji testów przesiewowych. Niestety, obecnie diagnostyka w kierunku pierwotnego hiperaldosteronizmu już na tym etapie jest zbyt skomplikowana, by mogła być szeroko prowadzona. Chociaż wskaźnik aldosteronowo-reninowy (ARR) jest uważany za wiarygodny test przesiewowy w kierunku pierwotnego hiperaldosteronizmu, jego właściwa interpretacja może być niezwykle trudna, a nawet niemożliwa w sytuacji, gdy terapia hipotensyjna zostanie już wdrożona. Opublikowane w tym roku rekomendacje Endocrine Society, choć uproszczone na przestrzeni ostatnich 8 lat, wciąż w wielu aspektach nie odpowiadają wymaganiom praktyki klinicznej. W poniższym artykule prezentujemy dyskusję z najnowszymi zaleceniami w odniesieniu do wczesnych etapów diagnostyki hiperaldosteronizmu pierwotnego, a więc badań hormonalnych. Wspomniano również o ostatnich kierunkach badań, zwłaszcza tych, które budzą nadzieję na udoskonalenie algorytmu diagnostycznego.
Summary
Still regarded by many doctors as a rare disease, primary aldosteronism may underlie hypertension in one of ten patients. This condition requires different diagnostic and therapeutic approach than primary hypertension and is associated with far bigger risk of cardiovascular complications. Most of the patients do not have any characteristic symptoms and thus screening is necessary in this population. Unfortunately for now, the diagnostic work-up for primary aldosteronism, just from the beginning, is too complex to be widely conducted. Although aldosterone-to-renin ratio (ARR) is regarded a reliable tool for case detection of primary aldosteronism, its proper interpretation might be incredibly difficult, or even impossible, once antihypertensive therapy has already been introduced. Published this year, Endocrine Society recommendations, although simplified over the course of the last 8 years, still doesn’t fit clinical practice requirements in some aspects. In the following article, we discuss the newest guidelines in reference to the early diagnostic steps, so as hormonal testing. The latest research directions were mentioned as well, mostly the ones that yield hopes of leading to the improvement of diagnostic algorithms.
Waga problemu
W krajach rozwiniętych na nadciśnienie tętnicze choruje ok. 40% osób powyżej 25. r.ż. (1). Choroba nadciśnieniowa jest najważniejszym czynnikiem ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego. Co zaskakujące, jej znaczenie przewyższa negatywny wpływ nawet tych najbardziej uznanych i istniejących w powszechnej świadomości czynników ryzyka kardiologicznego, jak palenie tytoniu czy niewłaściwe odżywianie (2). Niestety, choć obecnie mamy do dyspozycji liczne grupy leków hipotensyjnych o różnych mechanizmach działania, to wciąż u ponad 1/3 chorych nie udaje się osiągnąć wystarczającego efektu. Szacuje się, że gdyby udało się unormować ciśnienie u wszystkich leczonych, to udałoby się uniknąć nawet 13,5% przedwczesnych zgonów (1).
Pierwotny hiperaldosteronizm – uważany obecnie za najczęstszą postać „hormonalnego” nadciśnienia tętniczego – wciąż zaliczany jest do najbardziej „niedodiagnozowanych” i przez to niewłaściwie leczonych form nadciśnienia tętniczego. W ośrodkach referencyjnych na świecie nawet u co czwartego chorego rozpoznawane jest wtórne nadciśnienie tętnicze, w tym nadciśnienie spowodowane hiperaldosteronizmem pierwotnym. Poza ośrodkami referencyjnymi problem ten traktowany jest nadal jako „niszowy”, a hiperaldosteronizm rozpoznawany niezwykle rzadko, bo nie diagnozowany (3).
Znaczenie wykrycia pierwotnego hiperaldosteronizmu u chorego z nadciśnieniem tętniczym
Pacjenci z pierwotnym hiperaldosteronizmem, nawet po normalizacji ciśnienia tętniczego, narażeni są na wyższe ogólne ryzyko zachorowania i śmierci niż pacjenci z nadciśnieniem pierwotnym. Prozapalne i prozwłóknieniowe działanie aldosteronu odpowiada za włóknienie, remodeling i przerost mięśnia serca, powoduje dysfunkcję śródbłonka oraz zwiększa sztywność tętnic. Te niekorzystne efekty bezpośredniego działania aldosteronu występują nawet u prawidłowo leczonych chorych z niskimi wartościami ciśnienia tętniczego. Przekłada się to na zwiększenie ryzyka: udaru mózgu, choroby wieńcowej, dysfunkcji lewej komory, zawału mięśnia sercowego, migotania przedsionków, nagłej śmierci sercowej (4-7), a także na nasilenie albuminurii i rozwój przewlekłej choroby nerek (8). Coraz więcej danych wskazuje na związek pierwotnego hiperaldosteronizmu z cukrzycą, otyłością i zespołem metabolicznym (9). Prowadzone są intensywne badania nad zależnościami między układem renina-angiotensyna-aldosteron (RAA) a hormonami odpowiedzialnymi za regulację gospodarki wapniowo-fosforanowej – PTH i witaminą D (10, 11). Szansę na uniknięcie powikłań hiperaldosteronizmu pierwotnego stwarza przeprowadzanie badań skriningowych u znacznej części pacjentów z nadciśnieniem tętniczym. Wielu autorów zwraca uwagę na konieczność bardziej agresywnego niż do tej pory poszukiwania i leczenia pierwotnego aldosteronizmu zwłaszcza u tych pacjentów, u których ryzyko sercowo-naczyniowe jest już zwiększone z innych przyczyn. Wcześniejsze sugestie, jakoby wystarczające było jedynie częstsze włączanie antagonistów aldosteronu do standardowych schematów leczenia nadciśnienia tętniczego, w świetle ostatnich badań wydają się być tylko częściowo słuszne. Po średnio 12-letniej obserwacji wykazano bowiem, iż chorzy z pierwotnym aldosteronizmem leczeni farmakologicznie pozostawali nadal w grupie podwyższonego ryzyka sercowo-naczyniowego w porównaniu do pacjentów leczonych adrenalektomią oraz pacjentów z pierwotnym nadciśnieniem tętniczym (12). Prawidłowa selekcja pacjentów, u których można zastosować leczenie operacyjne, jest więc kluczowa dla uniknięcia powikłań w układzie krążenia. Co więcej, od dawna wiadomo, że wyniki leczenia operacyjnego aldosteronoma są tym lepsze, im na wcześniejszym etapie choroby to leczenie zostanie zastosowane (13, 14).
Epidemiologia
Również w Polsce nadciśnienie tętnicze jest istotnym problemem. Według badania NATPOL 2011 częstość rozpoznawania nadciśnienia tętniczego wśród osób w wieku 18-79 lat w ciągu 10 lat zwiększyła się z 30 do 32%, co oznacza, że choruje na nie co najmniej 9 milionów Polaków. Dodatkowo, ok. 10-13% z nich cierpi na nadciśnienie oporne, które wiąże się z gorszym rokowaniem (15-17). W badaniu RESIST-POL u 16% pacjentów z nadciśnieniem opornym stwierdzono pierwotny hiperaldosteronizm (18).
Wczesne opracowania na temat pierwotnego hiperaldosteronizmu sugerowały jego występowanie u mniej niż 1% chorych na nadciśnienie tętnicze. Wprowadzenie w latach 80. XX wieku wskaźnika aldosteronowo-reninowego, jak również wykonywanie badań przesiewowych u coraz większego odsetka pacjentów, zarówno z hipo-, jak i z normokaliemią, istotnie wpłynęło na sposób postrzegania tej choroby. Okazało się, iż pierwotny hiperaldosteronizm może być zdecydowanie częstszą przyczyną nadciśnienia tętniczego niż wcześniej sądzono. Nie zmienia to faktu, iż dyskusja na temat rzeczywistej częstości jego występowania cały czas trwa. W opublikowanej w tym roku metaanalizie, która objęła 39 badań i 42 510 osób, potwierdzono znaczną zmienność raportowanych danych: od 1 do 29,8% w centrach referencyjnych i od 3,2 do 12,7% w podstawowej opiece zdrowotnej (19). Stwierdzono, że pierwotny hiperaldosteronizm stanowi podłoże nadciśnienia tętniczego tym częściej, im wyższe są wartości ciśnienia tętniczego. Prawdopodobnie dotyczy on jedynie kilku procent w populacji osób z nadciśnieniem tętniczym łagodnym i umiarkowanym, a zdecydowanie częściej występuje w nadciśnieniu ciężkim, opornym i w tzw. grupach ryzyka (20-25). Część autorów sugeruje jednak, iż nawet te liczby, którymi dzisiaj posługujemy się, mówiąc o występowaniu pierwotnego hiperaldosteronizmu, mogą wciąż być zaniżone (26-29).
Kto powinien być poddany badaniu przesiewowemu?
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Rossi GP: The Challenges of Arterial Hypertension. Front Cardiovasc Med 2015; 2: 2.
2. Lim SS, Vos T, Flaxman AD et al.: A comparative risk assessment of burden of disease and injury attributable to 67 risk factors and risk factor clusters in 21 regions, 1990-2010: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2010. Lancet 2012; 380: 2224-2260.
3. Mulatero P, Monticone S, Burrello J et al.: Guidelines for primary aldosteronism: uptake by primary care physicians in Europe. J Hypertens 2016 Nov; 34(11): 2253-2257.
4. Milliez P, Girerd X, Plouin PF et al.: Evidence for an increased rate of cardiovascular events in patients with primary aldosteronism. J Am Coll Cardiol 2005 Apr 19; 45(8): 1243-1248.
5. Tomaschitz A, Pilz S, Ritz E et al.: Association of plasma aldosterone with cardiovascular mortality in patients with low estimated GFR: the Ludwigshafen Risk and Cardiovascular Health (LURIC) Study. Am J Kidney Dis 2011 Mar; 57(3): 403-414.
6. Tomaschitz A, Pilz S, Ritz E et al.: Plasma aldosterone levels are associated with increased cardiovascular mortality: the Ludwigshafen Risk and Cardiovascular Health (LURIC) study. Eur Heart J 2010 May; 31(10): 1237-1247.
7. Tomaschitz A, Pilz S, März W: Arterial hypertension and cardiovascular disease – absolute aldosterone excess is the tip of the iceberg. J Lab Med 2011; 35: 147-151.
8. Rossi GP, Bernini G, Desideri G et al.; PAPY Study Participants: Renal damage in primary aldosteronism: results of the PAPY Study. Hypertension 2006 Aug; 48(2): 232-238.
9. Hanslik G, Wallaschofski H, Dietz A et al.; participants of the German Conn’s Registry: Increased prevalence of diabetes mellitus and the metabolic syndrome in patients with primary aldosteronism of the German Conn’s Registry. Eur J Endocrinol 2015 Nov; 173(5): 665-675.
10. Tomaschitz A, Ritz E, Pieske B et al.: Aldosterone and parathyroid hormone: a precarious couple for cardiovascular disease. Cardiovasc Res 2012; 94: 10-19.
11. Vaidya A, Brown JM, Williams JS: The renin-angiotensin-aldosterone system and calcium-regulatory hormones. J Hum Hypertens 2015 Sep; 29(9): 515-521.
12. Maiolino G, Flego A, Rossi GP: OS 35-09 Long-term outcome of surgically- and medically-treated primary aldosteronism (PA) in the PA Prevalence in hYpertensives (PAPY) Study. J Hypertens 2016 Sep; 34 suppl. 1 – ISH 2016 Abstract Book: e401.
13. Celen O, O’Brien MJ, Melby JC, Beazley RM: Factors influencing outcome of surgery for primary aldosteronism. Arch Surg 1996 Jun; 131(6): 646-650.
14. Rossi GP, Bolognesi M, Rizzoni D et al.: Vascular remodeling and duration of hypertension predict outcome of adrenalectomy in primary aldosteronism patients. Hypertension 2008; 51: 1366-1371.
15. Tykarski A, Narkiewicz K, Gaciong Z et al.: 2015 guidelines for the management of hypertension. Recommendations of the Polish Society of Hypertension - short version. Kardiol Pol. 2015; 73(8): 676-700.
16. Zdrojewski T, Bandosz P, Gaciong Z, Wyrzykowski B: Rozpowszechnienie czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce w 2011 r. Zakres wieku 18-79 lat. XV Międzynarodowy Kongres Polskiego Towarzystwa Kardiologicznego, Wrocław, 6-8 października 2011 r.
17. Zdrojewski T: Rozpowszechnienie i kontrola nadciśnienia tętniczego w Polsce – porównanie z wybranymi krajami w Europie i na świecie. [W:] Więcek A, Januszewicz A, Szczepańska-Sadowska E, Prejbisz A (red.): Hipertensjologia: patogeneza, diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego. Medycyna Praktyczna, Kraków 2011.
18. Florczak E, Prejbisz A, Szwench-Pietrasz E et al.: Clinical characteristics of patients with resistant hypertension: the RESIST-POL study. Hum Hypertens 2013 Nov; 27(11): 678-685.
19. Käyser SC, Dekkers T, Groenewoud HJ et al.: Study heterogeneity and estimation of prevalence of primary aldosteronism: a systematic review and meta-regression analysis. J Clin Endocrinol Metab 2016 Jul; 101(7): 2826-2835. 10.1210/jc.2016-1472. Epub 2016 May 12.
20. Mosso L, Carvajal C, González A et al.: Primary aldosteronism and hypertensive disease. Hypertension 2003 Aug; 42(2): 161-165. Epub 2003 Jun 9.
21. Reincke M, Beuschlein F: Progress in primary aldosteronism: translation on the move. Horm Metab Res 2015; 47(13): 933-934.
22. Rossi GP, Bernini G, Caliumi C et al; PAPY Study Investigators: A prospective study of the prevalence of primary aldosteronism in 1,125 hypertensive patients. J Am Coll Cardiol 2006 Dec 5; 48(11): 2293-2300.
23. Kołodziejczyk-Kruk S, Januszewicz W, Pęczkowska M et al.: Pierwotny hiperaldosteronizm – współczesne oblicze problemu, postępy w diagnostyce i leczeniu. Endokrynol Pol 2013; 64(4): 312-318.
24. Stowasser M, Gordon RD, Gunasekera TG et al.: High rate of detection of primary aldosteronism, including surgically treatable forms, after ‘non-selective’ screening of hypertensive patients. J Hypertens 2003 Nov; 21(11): 2149-2157.
25. Funder JW: Primary aldosteronism: seismic shifts. J Clin Endocrinol Metab 2015 Aug; 100(8): 2853-2855.
26. Markou A, Sertedaki A, Kaltsas G et al.: Stress-induced aldosterone hyper-secretion in a substantial subset of patients with essential hypertension. J Clin Endocrinol Metab 2015; 100: 2857-2864.
27. Douma S, Petidis K, Doumas M et al.: Prevalence of primary hyperaldosteronism in resistant hypertension: a retrospective observational study. Lancet 2008; 371: 1921-1926.
28. Gouli A, Kaltsas G, Tzonou A et al.: High prevalence of autonomous aldosterone secretion among patients with essential hypertension. Eur J Clin Invest 2011; 41: 1227-1236.
29. Funder JW: Primary aldosteronism and salt. Pflugers Arch 2015 March; 467(3): 587-594.
30. Funder JW, Carey RM, Mantero F et al.: The Management of Primary The management of primary aldosteronism: case detection, diagnosis, and treatment: An Endocrine Society Clinical Practice Guideline. J Clin Endocrinol Metab 2016 May; 101(5): 1889-1916.
31. Douillard C, Houillier P, Nussberger J, Girerd X: SFE/SFHTA/AFCE consensus of primary aldosteronism, part 2: first diagnostic step. Ann Endocrinol (Paris) 2016 Jul; 77(3): 192-201. 10.1016/j.ando.2016.02.003. Epub 2016 May 10.
32. Stowasser M, Gordon RD: Primary aldosteronism-careful investigation is essential and rewarding. Mol Cell Endocrinol 2004 Mar 31; 217(1-2): 33-39.
33. Poglitsch M, Ahmed AH, Resl M et al.: OS 35-04 The AA2-Ratio: Towards improved screening for primary aldosteronism in hypertension. J Hypertens 2016 Sep; 34 suppl. 1 – ISH 2016 Abstract Book: e400.
34. Poglitsch M: JS ISH-ECCR-4 The plasma aldosterone/angiotensin II ratio for the screening of secondary hypertension. J Hypertens 2016 Sep; 34 (suppl. 1) – ISH 2016 Abstract Book: e382-e383.
35. Poglitsch M, Ahmed AH, Stoller A et al.: OS 35-05 measurement of angiotensin II at equilibrium in the diagnostic workup of primary aldosteronism – impact of patient positioning and ace inhibitor treatment. J Hypertens 2016 Sep; 34 (suppl. 1) – ISH 2016 Abstract Book: e400.
36. Xu J, Ge Q, Zhang J et al.: Os 35-06 comparison of n-terminal pro-b-type natriuretic peptide level in primary aldosteronism and essential hypertension. J Hypertens 2016 Sep; 34 suppl. 1 – ISH 2016 Abstract Book: e401.
37. Fischer E, Beuschlein F, Bidlingmaier M, Reincke M: Commentary on the Endocrine Society Practice Guidelines: Consequences of adjustment of antihypertensive medication in screening of primary aldosteronism. Rev Endocr Metab Disord 2011; 12: 43-48.
38. Volpe C, Wahrenberg H, Hamberger B, Thorèn MJ: Screening for primary aldosteronism in a primary care unit. Renin Angiotensin Aldosterone Syst 2013 Sep; 14(3): 212-219.
39. Seifarth C, Trenkel S, Schobel H et al.: Influence of antihypertensive medication on aldosterone and renin concentration in the differential diagnosis of essential hypertension and primary aldosteronism. Clin Endocrinol (Oxf) 2002 Oct; 57(4): 457-465.
40. Seiler L, Rump LC, Schulte-Mönting J et al.: Diagnosis of primary aldosteronism: value of different screening parameters and influence of antihypertensive medication. Eur J Endocrinol 2004 Mar; 150(3): 329-337.
41. Mulatero P, Rabbia F, Milan A et al.: Drug effects on aldosterone/plasma renin activity ratio in primary aldosteronism. Hypertension 2002 Dec; 40(6): 897-902.
42. Browne GA, Griffin TP, O’Shea PM, Dennedy MC: β-Blocker withdrawal is preferable for accurate interpretation of the aldosterone-renin ratio in chronically treated hypertension. Clin Endocrinol (Oxf) 2015 Aug 24.
43. Jansen PM, van den Born BJ, Frenkel WJ et al.: Test characteristics of the aldosterone-to-renin ratio as a screening test for primary aldosteronism. J Hypertens 2014 Jan; 32(1): 115-126.
44. Niizuma S, Nakahama H, Kamide K et al.: The cutoff value of aldosterone-to-renin ratio for the diagnosis of primary aldosteronism in patients taking antihypertensive medicine. Clin Exp Hypertens 2008 Oct; 30(7): 640-647.
45. Gallay BJ, Ahmad S, Xu L et al.: Screening for primary aldosteronism without discontinuing hypertensive medications: plasma aldosterone-renin ratio. Am J Kidney Dis 2001 Apr; 37(4): 699-705.
46. Lamarre-Cliche M, de Champlain J, Lacourcière Y et al.: Effects of circadian rhythms, posture, and medication on renin-aldosterone interrelations in essential hypertensives. Am J Hypertens 2005 Jan; 18(1): 56-64.
47. Griffin TP, Browne GA, Wall D et al.: A cross-sectional study of the effects of β-blocker therapy on the interpretation of the aldosterone/renin ratio: can dosing regimen predict effect? J Hypertens 2016 Feb; 34(2): 307-315.
48. Ahmed AH, Gordon RD, Taylor P et al.: Effect of atenolol on aldosterone/renin ratio calculated by both plasma Renin activity and direct Renin concentration in healthy male volunteers. J Clin Endocrinol Metab 2010 Jul; 95(7): 3201-3206. 10.1210/jc.2010-0225. Epub 2010 Apr 28.
49. Denimal D, Duvillard L: 2016 Endocrine Society guidelines update for the diagnosis of primary aldosteronism: are the proposed aldosterone-to-renin ratio cut-off values relevant in the era of fully automated immunoassays? Ann Clin Biochem 2016 May 5. pii: 0004563216645364.
50. Solar M, Malirova E, Ballon M et al.: Confirmatory testing in primary aldosteronism: extensive medication switching is not needed in all patients. Eur J Endocrinol 2012 Apr; 166(4): 679-686. 10.1530/EJE-11-0914. Epub 2012 Jan 17.
51. Melmed S, Polonsky K, Larsen PR, Kronenberg H: Williams Textbook of Endocrinology. 13th ed. Elsevier. Section IV: Adrenal Cortex and Endocrine Hypertension.
52. Williams TA, Peitzsch M, Dietz AS et al.: Genotype-specific steroid profiles associated with aldosterone-producing adenomas. Hypertension 2016; 67: 139-145.
otrzymano: 2016-11-03
zaakceptowano do druku: 2016-11-30
Adres do korespondencji:
*Agnieszka Łebek-Szatańska
Klinika Endokrynologii CMKP Szpital Bielański
Cegłowska 80, 01-809 Warszawa
tel. +48 (22) 569-05-29
agalebek@gmail.com
Postępy Nauk Medycznych 12/2016Strona internetowa
czasopisma Postępy Nauk MedycznychPozostałe artykuły z numeru 12/2016: