*Marcin Janczak1, 2, Agata Janczak3
Anemia z niedoboru żelaza u dzieci – o czym warto pamiętać
Iron deficiency anemia in childhood – things to remember
1Samodzielny Publiczny Zakład Opieki Zdrowotnej Sobienie Jeziory
Kierownik Zakładu: lekarz medycyny Andrzej Jelski, specjalista medycyny rodzinnej
2Oddział Pediatrii, Szpital św. Anny w Piasecznie
Kierownik Oddziału, lek. Anna Wolniewicz
3Wydział Lekarski, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Dziekan Wydziału Lekarskiego, profesor Marcin Wojnar
Summary
Iron deficiency anemia is the most common cause of anemia in children. In Poland, anemia may occur in about 22% of children. Paleness of the skin is a rather uncertain symptom due to differences in skin pigmentation, mucosal color should be assessed by physical examination. The first laboratory check-up should be done around 6 months of age. Ferritin levels should always be evaluated with CRP because ferritin is an acute phase protein. The greatest need for iron in a child appears around 4-5 months of age. Causes of anemia that cannot be treated with iron: celiac disease, lambliosis, Crohn’s disease, lead poisoning, anemia of chronic diseases (initial stage), thalassemia. After starting iron treatment, you should always evaluate the effects after 4 weeks and deepen the diagnostics if necessary.
Wprowadzenie
Anemia z niedoboru żelaza jest najczęstszą przyczyną niedokrwistości u dzieci. Jest wiele czynników etiologicznych niedoboru tego pierwiastka w organizmie, które trzeba brać pod uwagę podczas diagnostyki niedokrwistości u młodych pacjentów. W tej pracy zostaną omówione potencjalne przyczyny, diagnostyka oraz leczenie anemii z niedoboru żelaza u dzieci.
Omówienie
Anemia to zaburzenie charakteryzujące się spadkiem stężenia hemoglobiny i/lub erytrocytów w porównywaniu do normy przyjętej dla danego wieku i płci (1). Wytyczne WHO (2) odnośnie diagnostyki anemii w zależności od wieku i płci zostały przedstawione w tabeli 1. Diagnostyka pierwotnej przyczyny oraz skuteczne postępowanie terapeutyczne w tym schorzeniu są istotne ze względu na konsekwencje zdrowotne ostrej i przewlekłej niedokrwistości, mające szczególne znaczenie u dzieci w wieku rozwojowym.
Tab. 1. Poziomy hemoglobiny, przy których rozpoznaje się anemię (badanie na poziomie morza) według WHO [g/dl]
Populacja | Bez anemii | Anemia |
łagodna | umiarkowana | ciężka |
dzieci 6.-59. m.ż. | ≥ 11,0 | 10,0-10,9 | 7,0-9,9 | < 7,0 |
dzieci 5.-11. r.ż. | ≥ 11,5 | 11,0-11,4 | 80-10,9 | < 8,0 |
dzieci 12.-14. r.ż. | ≥ 12,0 | 11,0-11,9 | 80-10,9 | < 8,0 |
kobiety niebędące w ciąży > 15. r.ż. | ≥ 12,0 | 11,0-11,9 | 80-10,9 | < 8,0 |
kobiety ciężarne | ≥ 11,0 | 10,0-10,9 | 7,0-9,9 | < 7,0 |
mężczyźni > 15. r.ż. | ≥ 13,0 | 11,0-12,9 | 80-10,9 | < 8,0 |
Anemię z niedoboru żelaza zazwyczaj cechują powolny początek i przewlekły charakter. Do powikłań długotrwałej niedokrwistości należą m.in. zaburzenia wzrostu i pokwitania, obniżona aktywność motoryczna, trudności w utrzymaniu uwagi, trudności szkolne oraz zaburzenia kardiologiczne: tachykardia, pojawienie się szmerów skurczowych nad sercem i kardiomegalia.
Epidemiologia
Niedokrwistość jest schorzeniem występującym w dużym odsetku u osób na całym świecie. Częstość występowania anemii różni się znacznie pomiędzy krajami, osiągając najwyższe wskaźniki w krajach, gdzie endemicznie występuje malaria. Anemia z niedoboru żelaza diagnozowana jest najczęściej u dzieci do 5. r.ż. i wiąże się z dużym zapotrzebowaniem na żelazo wynikającym z gwałtownego wzrostu i zbyt małej podaży w diecie. Według WHO niedobór żelaza odpowiada za ponad 50% przyczyn anemii u dzieci.
Chociaż globalnie szacuje się, że średni odsetek populacji dotkniętej tym schorzeniem to 24,8%, to dla dzieci w wieku 0,5-4,99 roku to aż 47,4%. W Europie u dzieci w wieku 0,5-4,99 roku odsetek dotkniętych anemią jest niższy niż na świecie i wynosi 26,5%, a w wieku 5-14,99 roku już tylko 9,3%. Dokładne dane epidemiologiczne dla Polski zostały przedstawione poniżej.
Częstość występowania anemii na świecie według WHO (3) u dzieci od urodzenia do wieku przedszkolnego (0-4,99 roku) przedstawia rycina 1.
Ryc. 1. Częstość występowania anemii na świecie u dzieci w wieku 0-4,99 roku
Polska należy do krajów, gdzie problem występowania anemii został określony jako „umiarkowany”. Dane WHO dla Polski przedstawiają się następująco:
– populacja dzieci 0-4,99 roku – 1,804 mln,
– odsetek dzieci z poziomem Hb < 11 g/dl – 22,7%,
– populacja dzieci z anemią – 410 tys.
Klasyfikacja
Anemię najczęściej klasyfikuje się ze względu na wielkość erytrocytu, która jest istotnym parametrem w diagnostyce różnicowej tego schorzenia. W zależności od wielkości krwinki wyróżnia się anemię mikro-, normo- i makrocytarną. Zmniejszenie objętości erytrocytu (mikrocytoza) może następować w przebiegu niedokrwistości z niedoboru żelaza, w niektórych przypadkach wrodzonej niedokrwistości syderoblastycznej oraz w talasemiach. Zmniejszenie objętości może być wynikiem: 1. zmniejszenia ilości hemoglobiny w komórce, co jest spowodowane niedoborem żelaza, niezbędnego do produkcji hemu – w przypadku niedokrwistości niedoborowej oraz syderoblastycznej, bądź 2. nieprawidłowej jej budowy – w przypadku talasemii. Prawidłowa wielkość erytrocytu stwierdzana jest w niedokrwistościach pokrwotocznych oraz hemolitycznych, a także w przebiegu chorób przewlekłych. Zwiększenie objętości erytrocytu (makrocytoza) występuje najczęściej z powodu zaburzenia dojrzewania kwasów nukleinowych w komórkach prekursorowych erytrocytów, spowodowanego m.in. niedoborem B12/kwasu foliowego. Schorzenie to często towarzyszy chorobie alkoholowej, chemioterapii i przewlekłym zaburzeniom funkcji wątroby. Makrocytoza może wystąpić w przebiegu zaburzeń funkcji szpiku – w zespole mielodysplastycznym bądź aplazji.
Warto też pamiętać, że we wczesnych fazach rozwoju chorób manifestujących się mikro- bądź makrocytozą może nie dojść jeszcze do zaburzenia wielkości erytrocytu i w badaniach laboratoryjnych może być stwierdzona prawidłowa wielkość krwinki.
Obraz kliniczny anemii u dzieci
Objawy niedokrwistości zależą od stopnia zaburzeń, tempa narastania, chorób współistniejących oraz możliwości adaptacyjnych ustroju.
Do najczęstszych objawów anemii z niedoboru żelaza należą:
– bladość,
– brak łaknienia,
– osłabienie,
– bóle i zawroty głowy,
– apatia i senność (lub rozdrażnienie),
– szybkie męczenie się,
– przyśpieszona akcja serca,
– zwiększone pragnienie (szczególnie u niemowląt).
Niedobór żelaza może ponadto prowadzić do zaburzeń odporności (niedobór żelaza wpływa na funkcjonowanie limfocytów), napadów bezdechu u dzieci, zakrzepicy, pica (spożywanie substancji niejadalnych – dla anemii charakterystyczne są: ziemia, lód, surowa skrobia), zmian w nabłonku (zajady, zmiany troficzne naskórka, rzadziej zespół Plummera-Vinsona) oraz zespołu niespokojnych nóg (4).
Badaniem fizykalnym można stwierdzić:
– bladość: skóry, śluzówki jamy ustnej i spojówek, bladość czerwieni warg, przeświecanie małżowin usznych,
– szmer skurczowy nad sercem,
– tachykardię,
– łamliwość paznokci,
– nadżerki w kącikach ust,
– łamliwość włosów,
– zmiany troficzne naskórka,
– zahamowanie przyrostu masy ciała.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Kawalec W, Grenda R, Ziółkowska H (red.): Pediatria. PZWL, Warszawa 2013.
2. World Health Organization: Vitamin and Mineral Nutrition Information System. Haemoglobin concentrations for the diagnosis of anemia and assessment of severity. 2011.
3. Worldwide prevalence of anaemia 1993-2005 WHO Global Database on Anaemia.
4. Subramaniam G, Girish M: Iron Deficiency Anemia in Children. Indian J Pediatr 2015; 82(6): 558-564.
5. Brittenham GM: Disorders of iron metabolism: Iron deficiency and overload. [In:] Hoffman R, Benz Jr EJ, Shattil SJ (eds.): Hematology Basic Principles and Practice. 4th ed. Churchill, Livingstone, New York 2005: 481.
6. Allali S, Brousse V, Sacri AS et al.: Anemia in children: prevalence, causes, diagnostic work-up, and long-term consequences. Expert Review of Hematology 2017; 10(11): 1023-1028.
7. Wang M: Iron deficiency and other types of anemia in infants and children. Am Fam Physician 2016; 15: 270-278.
8. https://pediatrics.aappublications.org/content/108/3/e56.
9. https://www.mp.pl/pediatria/praktyka-kliniczna/badania-laborato-ryjne/217438,badania-laboratoryjne-w-zaburzeniach-gospodarki-zelazowej-u-dzieci-i-mlodziezy,1.
10. WHO/CDC: Assessing the iron status of populations including literature reviews: report of a Joint WHO/CDC Technical Consultation on the Assessment of Iron Status at the Population Level. World Health Organisation/Centers for Disease Control and Prevention, Geveva 2007.
11. Filipczyk L, Król P, Wystrychowski A: Hepcydyna – hormon wątrobowy kontrolujący homeostazę żelaza. Forum Nefrologiczne 2010; 3(4): 233-242.
12. Kroot JJC, Tjalsma H, Fleming RE, Swinkels DW: Hepcidin in Human Iron Disorders: Diagnostic Implications. Clin Chem 2011; 57(12): 1650-1669.
13. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/ukladpokarmo-wy/70416,celiakia.
14. https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/77251,zarazenia-lamblia-objawy-i-powiklania.
15. Dudkowiak R: Żelazo sukrosomalne (SiderAL) – nowa opcja suplementacji doustnej w niedokrwistości. Świat Med Farm 2019; 7(218): 98-102.