Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2021, s. 53-60 | DOI: 10.25121/PF.2021.22.1.53
*Małgorzata Strzelczyk1, Ryszard Kaniewski2
Konopie siewne Cannabis sativa L. – jeden z najstarszych gatunków roślin użytkowych
Cannabis sativa L., one of the oldest cultivated plant species
1Zakład Botaniki, Hodowli i Agrotechniki Roślin Zielarskich, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, Państwowy Instytut Badawczy, Plewiska
2Zakład Hodowli i Agrotechniki Roślin Włóknistych i Energetycznych, Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich, Państwowy Instytut Badawczy, Poznań
Dyrektor Instytutu: dr hab. Małgorzata Łochyńska, prof. IWNiRZ
Streszczenie
Gatunek Cannabis sativa L. (konopie siewne) obejmuje konopie włókniste (Cannabis sativa L. var. sativa) i indyjskie (narkotyczne) (Cannabis sativa L. var. indica), różniące się poziomem kannabinoidów, głównie Δ9THC, którego w konopiach włóknistych jest poniżej 0,2%.
Konopie włókniste to roślina rozpowszechniona na całym świecie, uprawiana głównie ze względu na włókno wykorzystywane w różnych celach. Nasiona konopi włóknistych są stosowane w przemyśle spożywczym, kosmetycznym oraz jako karma dla ptaków. Lecznicze zastosowanie konopi jest znane od ponad 5000 lat. Farmakologiczne właściwości kannabinoidów, dominujących w konopiach indyjskich, powodują, że mogą być wykorzystywane w leczeniu różnych chorób. Kontrowersje budzi obecność psychoaktywnego Δ9THC.
Summary
The species Cannabis sativa L. (hemp) includes fiber hemp (Cannabis sativa L. var. sativa) and indian hemp (narcotic) (Cannabis sativa L. var. indica), differing in the level of cannabinoids, mainly Δ9THC, which in fiber hemp is below 0.2%.
Fiber hemp is a plant widespread around the world, cultivated mainly for its fiber, used for a variety of purposes. The seeds are used in the food, cosmetic industries and birds food. The medicinal use of cannabis has been known for over 5,000 years. The pharmacological properties of the cannabinoids dominant in indian hemp make them useful in the treatment of various diseases. The presence of the psychoactive Δ9THC is controversial.



Wstęp
Konopie siewne (Cannabis sativa L.), hemp (ang.), chanvre (fran.), Hanf (niem.), należą do gatunku roślin z rodziny konopiowatych (Cannabaceae). Do tej samej rodziny zalicza się również chmiel Humulus lupulus L., gatunek najbardziej spokrewniony z konopiami. Przynależność taksonomiczna konopi przez wiele lat budziła wiele kontrowersji. Aktualnie do rodzaju Cannabis zalicza się tylko jeden gatunek – Cannabis sativa L. (konopie siewne), obejmujący zarówno konopie włókniste (Cannabis sativa L. var. sativa), jak i indyjskie (narkotyczne) (Cannabis sativa L. var. indica) (1).
Szacuje się, że rynek wszystkich wyrobów z konopi to ponad 25 tys. produktów, począwszy od tekstyliów, odzieży, lin, wyposażenia wnętrz, olejów przemysłowych, kosmetyków, żywności i farmaceutyków (2).
Na skutek biologicznego rozkładu spoiwa, jakim są pektyny łączące włókna elementarne oraz pęczki włókien z otaczającymi je tkankami w łodydze (proces roszenia), następuje oddzielenie słomy od włókna. Podczas dekortykacji słomy konopnej (mechanicznej obróbki surowca) otrzymujemy około 25-30% włókna (długie i krótkie) oraz około 70-75% odpadu, tzw. paździerzy (3). Włókno konopne, spośród włókien naturalnych, jest jednym z najlepszych pod względem właściwości mechanicznych. Trwałość i wysoka wytrzymałość włókna z łodygi, bogatego w celulozę, czynią go cennym produktem do wyrobu lin, papieru, materiałów konstrukcyjnych i wzmacniających (4).
Mieszanina paździerzy i zaprawy wapiennej jest wykorzystywana już od setek lat w budownictwie. Paździerze mogą stanowić składnik zaprawy do tynkowania ścian lub wylewania posadzek (4), a poddane wcześniejszej obróbce stanowią naturalny materiał budowlany, charakteryzujący się wysoką odpornością na grzyby i pleśnie (Penicilium funiculosum, Aspergillus niger, Paecilomyces variotti, Gliocladium virens, Chaetomium globusom) (5), również o właściwościach bakteriobójczych (6).
W przeciwieństwie do stosowanego powszechnie styropianu, materiał ten charakteryzuje się dużą przepuszczalnością, co umożliwia cyrkulację powietrza i zmniejsza ryzyko pojawienia się w budynkach zawilgoceń lub grzybów (5), ponadto materiały te ulegają biodegradacji, co pozwala uniknąć problemów z zagospodarowaniem wyeksploatowanych materiałów budowlanych (7).
Wyniki trzyletnich badań wykazały korzystny wpływ systemu korzeniowego konopi oraz lucerny na terenach zdegradowanych. Gleba została napowietrzona, poprawiły się stosunki wodno-glebowe, nastąpiła też stymulacja wzrostu korzystnych mikroorganizmów obecnych w glebie, w tym Proteobacteria (mikroorganizmy z rodzaju Rhizobium i Bradyrhizobium, bakterie tlenowe lub względnie tlenowe) (8).
Nasiona konopi mają wysoką wartość odżywczą, są składnikami napojów, suplementów diety i stanowią alternatywne źródło białka (1, 2).
W konopiach występują liczne związki, w tym terpeny, związki fenolowe oraz najbardziej poznane kannabinoidy (6, 9), najważniejszymi z nich są: tetrahydrokannabinol – Δ9THC – kannabidiol – CBD oraz produkt degradacji Δ9THC kannabinol – CBN (10-14). Kannabinoid Δ9THC jest odpowiedzialny za psychoaktywne działanie, dlatego wykorzystywany jest jako środek odurzający, ale również wykazuje silne działanie lecznicze, podobnie jak CBD, który dodatkowo łagodzi niekorzystne działanie Δ9THC (10, 15). CBN nieznacznie wzmacnia psychoaktywne działanie Δ9THC (16), a w celach leczniczych jest wykorzystywany ze względu na działanie przeciwdrgawkowe i zmniejszające ciśnienie wewnątrzgałkowe oka; w bardzo wysokich dawkach działa psychoaktywnie (17).
Historia konopi
Konopie należą do roślin towarzyszących ludzkości od około 12 tys. lat (18). Około 10 tys. lat temu konopie głównie wykorzystywano do otrzymywania włókna, a także w celach spożywczych oraz leczniczych (19). Odnalezione tkaniny z włókna konopnego dowodzą, iż obróbkę tych roślin prowadzono już 8-6 tys. lat p.n.e. (20-22). Liczne odkrycia archeologiczne dostarczają niepodważalnych dowodów świadczących o wykorzystywaniu konopi przez ludzi, są to pozostałości nasion, fragmenty włókien i wytwarzanych z nich tkanin, odciski włókien na glinianych naczyniach (19, 23), a także pozostałości pyłków, które z racji podobieństwa morfologicznego do pyłków chmielu mogą stanowić problem przy dokładnej interpretacji znalezisk archeologicznych. Trudno też określić, czy znalezione pyłki świadczą o lokalnej uprawie konopi, czy wskazują jedynie na lokalizację zbiorników roszeniowych (24). Zdecydowaną większość pozostałości włókien konopnych (strzępki sznurków, skrawki materiałów, papier) odkryto w różnych miejscach na terenie Chin. Wydobyto je również z osadów jeziornych kontynentu europejskiego w postaci luźnych włókien (25). Charakterystyczne nasiona konopi, znacznie łatwiejsze do identyfikacji, niejednokrotnie znajdowano w miejscach wykopalisk archeologicznych, głównie na terenie kontynentalnej Europy (26).
Konopie rozpoczęto uprawiać prawdopodobnie w północno-wschodniej Azji około 6 tys. lat temu (19, 27), a głównym ośrodkiem udomowienia konopi są tereny współczesnych północnych Chin (28).
Pierwsze zapisane dowody o wykorzystaniu konopi jako środka leczniczego pochodzą sprzed 5 tys. lat (10, 29), kiedy wykorzystywano je m.in. w malarii, zaparciach, bólach mięśni, a także u dzieci w chorobach i bólach różnego pochodzenia. Dane archeologiczne wskazują, że stosowano je w lecznictwie około 4 tys. lat p.n.e. (30-32).
Inni autorzy podają, że konopie stosowano w celach terapeutycznych, religijnych lub relaksacyjnych (20) około 2900-2737 p.n.e. (33). Daty te są zgodne z kompendium chińskich ziół leczniczych, opracowanym przez ówcześnie panującego Cesarza Chin Shen Nung, zawierającym prawdopodobnie pierwszy opis zastosowania konopi w medycynie (28, 29).
Kategorie konopi
Powszechnie używanym systemem klasyfikacji odmian konopi jest chemotyp, czyli zawartość charakterystycznych kannabinoidów; są to Δ9THC (tetrahydrokannabinol) o działaniu psychoaktywnym i jego antagonista kannabidiol – CBD, bądź stosunek zawartości wspomnianych wyżej związków (34). System ten wyróżnia trzy kategorie konopi: I – narkotyczne, II – pośrednie, III – włókniste (przemysłowe). Odmiany wykorzystywane w przemyśle włókienniczym lub w produkcji nasiennej należą do Cannabis sativa L. var. sativa, podczas gdy przeznaczone do pozyskiwania odurzających środków – marihuany, zalicza się do Cannabis sativa L. var. indica (31, 35). Podstawą precyzyjnego rozróżnienia poszczególnych typów konopi jest zawartość w nich Δ9THC (tab. 1).
Tab. 1. Zawartość związków Δ9THC, CBD, Δ9THC/CBD, CBD/Δ9THC (1)
ChemotypΔ9THCCBDΔ9THC/CBDCBD/Δ9THC
I
Narkotyczne
1-20%poniżej 0,5%1-7,7%0,14-0,4%
II
Pośrednie
0,3-2,0%powyżej 0,5-2,0%0,5-2,0%
III
Włókniste
poniżej 0,2%powyżej 0,5%0,006-
poniżej 1%
2,0-17,0%
W literaturze spotyka się również podział według proporcji kannabinoidów (PC), który oblicza się na podstawie wzoru: PC = (CBN% + Δ9THC%) / CBD% (36). Jeżeli PC jest mniejsze od jedności, konopie należą do typu włóknistego, natomiast jeżeli większe – do typu narkotycznego. Biorąc pod uwagę to kryterium, należy dodatkowo oznaczyć kolejny kannabinoid, mianowicie CBN (kannabinol). Ten podział jest jednak mniej precyzyjny, ponieważ nie wyszczególnia typu pośredniego, który również występuje. Aby precyzyjnie ustalić pochodzenie geograficzne rośliny należy posłużyć się metodami biochemicznymi, w tym analizami markerów DNA poszczególnych genotypów (35).
Uwarunkowania prawne uprawy konopi włóknistych obowiązujące w Polsce

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

29

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

69

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

129

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Strzelczyk M, Łochyńska M, Chudy M. Systematics and botanical characteristics of industrial hemp Cannabis sativa L. J Natural Fibers 2021.
2. Rupasinghe HPV, Davis A, Kumar SK i wsp. Industrial Hemp (Cannabis sativa subsp. sativa) as an emerging source for value-added functional food ingredients and nutraceuticals. Molecules, Industrial Hemp Chem Nutraceutical Persp 2020; 25:4078.
3. Mańkowski J, Kubacki A, Kołodziej J. Ekologiczne maty dezynfekcyjne wykonane z włókna konopnego. PILIK 2008; 11:2-6.
4. Mańkowski J, Kołodziej J, Kubacki A. Kompozyt wapienno-paździerzowy wykorzystywany w budownictwie. Aktualności Wlkp Izby Budownictwa, Kwartalnik 2013; 35:15-6.
5. Mańkowski J, Kubacki A, Kołodziej J. Materiały budowlane na bazie paździerzy konopnych i spoiwa wapiennego. PILIK 2011; 16:29-33.
6. Andre ChM, Hausman JF, Guerriero G. Cannabis sativa: The Plant of the thousand and one molecules. Front Plant Sci February 2016; 19:1-17.
7. Bosca I, Karus M, Lohmeyer D. Der Hanfanbau. Botanik, Sorten, Anbau Und Ernte, Markte Und Productlinien. Auflage. Germany 2000; 195.
8. Mańkowski J, Kołodziej J, Pudełko K i wsp. Bast fibres: the role of hemp (Cannabis sativa L.) in remediation of degraded lands. W: Kozłowski RM, Mackiewicz-Talarczyk M (ed.). Handbook of Natural Fibres. 2nd ed. Cambridge, MA: Elsevier 2020; 2:393-417.
9. Hemphill JK, Turner JC, Mahlberg PG. Cannabinoid content of individual plant organs from different geographical strains of Cannabis sativa L. J Nat Prod 1980; 43(1):112-22.
10. Truta E, Surdu S, Rosu CM i wsp. Hemp – Biochemical diversity and multiple uses. Sectiunea Genetica si Biologie Moleculara 2009; 10:1-8.
11. Ákos M. Medicinal and Aromatic Plants of the World. Scientic Production, Commercial and Utilization Aspects. Budapest, Hungary 2015; 1-459.
12. Kaniewski R, Pniewska I, Kubacki A i wsp. Konopie siewne (Cannabis sativa L.) – wartościowa roślina użytkowa i lecznicza. Post Fitoter 2017; 17(2):139-44.
13. Remberg B. Recommended methods for the identification and analysis of cannabis and cannabis products. United Nations Publication. https://www.unodc.org/documents/scientific/ST-NAR-40-Ebook_1.pdf 2009; 60.
14. Merrick J, Lane B, Sebree T i wsp. Identification of psychoactive degradants of cannabidiol in simulated gastric and physiological fluid. Cannabis Cannabinoid Res 2016; 1(1):102-12.
15. Iffland K, Grotengermen F. Safety and side effects of cannabidiol – a review of clinical data and relevant animal studies. www.eiha.org 2016; 16.
16. Gazendam A, Nucci N, Gouveia K i wsp. Cannabinoids in the management of acute pain: A systematic review and meta-analysis. Cannabis Cannabinoid Res 2020; 5-4:290-8.
17. Grotenhermen F, Karus M. Cannabis als Heilmittel-ein medizinischer Ratgeber. Nova-Institut, Germany 1998; 63.
18. Tkaczyk M, Florek E, Piekoszewski W. Marihuana i kannabinoidy jako leki. Przegl Lek 2012; 69(10):1095-7.
19. Merlin MD. Archeological evidence for the tradition of psychoactive plant use in the old world. Economic Botany 2003; 57(3):295-323.
20. Herer J. Die Wiederentdeckung der Nutzpflanze Hanf Cannabis Marihuana mit einer Kurzstudie von Katalyse. Frankfurt 1994; 489.
21. Fleming MP, Clarke RC. Physical evidence for the antiquity of Cannabis sativa L. (Cannabaceae). J Intern Hemp Assoc 19985; (2):80-92.
22. Clarke RC. Maintenance of Cannabis germplasm in the Vavilov Research Institute Gene Bank – Five year report. J Intern Hemp Assoc 1998; 5(1):75-9.
23. Barber EJW. Prehistoric Textiles – The development of cloth in the Neolithic and Bronze Ages with special reference to the Aegean. Princeton University Press, Princeton 1991; 16-8.
24. Whittington G, Edwards KJ. Problems in the interpretation of Cannabaceae pollen in the stratigraphic record. Pollen et Spores 1989; 31(1, 2):79-96.
25. Schultes RE, Hofmann A. Plants of the Gods: sacred, healing and hallucinogenic properties. Rochester, VT: Healing Arts Press 1992; 92-102.
26. Doerfler W. Die Geschichte des hanfanbaus in Mitteleuropa auf grund palynologischer untersuchungen und von Großrestnach-weisen. Praehistorische Zeitschrift 1990; 65:218-44.
27. Schultes RE. Random thoughts and queries on the botany of Cannabis. In: Joyce CRB, Curry SH (eds.). Bot Chem Cannabis. London 1970; 38.
28. Li HL. The origin and use of Cannabis in East Asia: linguistic and cultural implications. Economic Botany 1973; 28:293-301.
29. Firenzuoli F, Epifani F, Loiacono I. Cannabis.... per tutti. 2016; 112.
30. Peters H, Nahas GA. Brief History of Four Millenia (B.C. 2000 – A.D. 1974). In: Nahas Gabriel G (ed.). Marihuana and Medicine. Humana Press Inc; Totowa 1999; 3-7.
31. McKim WA. Drugs and Behavior. An introduction to behavioral pharmacology. 4th ed. Prentice-Hall, Upper Saddle River 2000; 400.
32. Komorowski J, Stępień H. Rola układu endokannabinoidowego w regulacji czynności dokrewnej i kontroli równowagi energetycznej człowieka. Post Hig Med Dosw 2007; 61:99-105.
33. Szaflarski JP, Bebin EM. Cannabis, kannabidiol and epilepsy – From receptors to clinical response. Epilepsy Behav 2014; 41:277-82.
34. Hoppner F, Menge-Hartmann U. Organspezifische Entwicklung der tetrahydrocannabinol THC und Cannabidiol CBD – konzentration wahrend der Vegetations periode zweier Faserhanfsorten. Landbauforschung Volkenrode 1996; 2:55-64.
35. 35.Vyhnánek T, Trojan V, Štiasna K i wsp. Testing of DNA isolation for the identification of hemp. Potravinarstvo, Sci J Food Industry 2015; 9(1):393-7.
36. Small E. The species problem in Cannabis, science and semantics. Semantics. Corpus Information Services, Toronto, Ontario, Canada 1979; 2:218.
37. Fairbairn JW. The trichomes and glands of Cannabis sativa L. United Nations Bulletin on Narcotics 1972; 24:29-33.
38. Pacifico D, Miselli F, Carboni A i wsp. Time course of cannabinoid accumulation and chemotype development during the growth of Cannabis sativa L. Euphytica 2008; 160:231-40.
39. Small E, Marcus D. Tetrahydrocannabinol levels in Hemp (Cannabis sativa L.) germplasm resources. Econ Bot 2003; 57(4):545-58.
40. Kaniewski R, Konczewicz W, Banach J. Eteryczne olejki konopne. PILIK 2006; 6:52-7.
41. Pacewicz P. Bojownicy o legalizację medycznej marihuany. Gazeta wyborcza. Duzy format. Wyd 9 kwietnia 2015; 16-8.
42. Russo EB, Guy GW. A tale of two cannabinoids: The therapeutic rationale for combining tetrahydrocannabinol and kannabidiol. Med Hypotheses 2006; 66:234-46.
43. Ashton Ch. Pharmacology and effects of cannabis: a brie review. Br J Psychiatry 2001; 178:101-6.
44. Gaoni Y, Mechoulam R. Isolation, structure and partial synthesis of an active constituent of hashish. J Am Chem Soc 1964; 86:1646-7.
45. Krajnik M, Żylicz Z. Kannabinoidy w medycynie paliatywnej. Pol Med Paliat 2003; (2)2:123-31.
46. Akhtar MT. Cannabinoids and zebrafish, Leiden University Repository. Doctoral Thesis 2013; 170.
47. Russo EB. Taming THC: potential cannabis synergy and phytocannabinoid-terpenoid entourage effects. Brit J Pharmacol 2011; 163:1344-64.
48. Boninia SA, Premolia M, Tambarob S i wsp. Cannabis sativa: A comprehensive ethnopharmacological review of a medicinal plant with a long history. J Ethnopharmacol 2018; 227:300-15.
49. Taura F, Sirikantaramas S, Shoyama Y i wsp. Phytocannabinoids in Cannabis sativa: Recent studies on biosynthetic enzymes. Chem Biodivers 2007; 4(8):1649-63.
50. Thakur GA, Duclos RI, Makriyannis A. Natural cannabinoids: templates for drug discovery. Life Sci 2005; 78 (5):454-66.
51. Devane WA, Hanuš L, Breuer A i wsp. Isolation and structure of brain constituent that binds the cannabinoid receptor. Sci 1992; 258:1946-9.
52. Rudź R, Baranowska U, Malinowska B. Znaczenie kannabinoidów w niewydolności serca. Post Hig Med Dośw 2008; 62:174-84.
53. Ignatowska-Jankowska B, Moldoon PP, Lichtman AH i wsp. The cannabinoid CB2 receptor is necessary for nicotine-conditioned place preference, but not other behavioral effects of nicotine in mice. Psychopharmacol 2013; 229:591-601.
54. Fowler CJ. Δ9THC and cannabidiol as potentialc urative agents for cancer: A critical examination of the preclinical literature. Clin Pharmacol Ther 2015; 6:587-96.
55. Żurowska K. Konopie w dermatologii i kosmetyce cz. III. Farmacja i ja 2011; 9:46.
56. Kotuła L, Sobstyl P, Sobstyl J i wsp. Application of medical Cannabis in patients with the neurodegeneration disorders. Modern Phytomorphol 2014; 6:121.
57. Cheng D, Spiro AS, Jenner AM i wsp. Long-term cannabidiol treatment prevents the development of social recognition memory deficits in Alzheimer’s disease transgenic mice. J Alzheimer’s Dis 2014; 42(4):1383-96.
58. Ziment I, Tashkin DP. Alternative for allergy and asthma. J. Allergy Clin Immunol 2000; 106:603-14.
59. Kazula A. Zastosowanie naturalnych kannabinoidów i endokannabinoidów w terapii. Post Farmakoter 2009; 65(2):147-60.
60. Motyka M, Marcinkowski JT. Używanie pochodnych konopi. Cz. I. Nowy wymiar zjawiska. Probl Hig Epid 2014: 95(1):14-20.
61. Crippa JA. The paradox of Cannabis sativa: the plant that can induce psychotic symptoms and also treat them. Abstracts Biennial Schizophrenia International Research Conference/Schizophrenia Research 2012; 136, Suppl 1:1-375.
62. Bhattacharyya S, Crippa JA, Martin-Santos R i wsp. The effect of delta-9-tetrahydrocannabinol and kannabidiol on brain function. Abstracts Biennial Schizophrenia International Research Conference/Schizophrenia Research 2012; 136, Supplement; 1:26.
63. Manini AF, Yiannoulos G, Bergamaschi MM i wsp. Safety and pharmacokinetics of oral cannabidiol when administered concomitantly with intravenous fentanyl in humans. J Addict Med 2014; 9(3):204-10.
64. Devinsky O, Marsh E, Friedman D i wsp. Cannabidiol in patient with treatment-resistant epilepsy: an open-label interventional trial. Lancet Neuroll 2016; 15:270-8.
65. Moses T, Pollier J, Thevelein JM i wsp. Bioengineering of plant (tri) terpenoids: from metabolic engineering of plants to synthetic biology in vivo and in vitro. New Phytotologist 2013; 200:27-43.
66. Halliwell B, Rafter J, Jenner A. Health promotion by flavonoids, tocopherols, tocotrienols and other phenols: direct or indirect effects? Antioxidant or not? Am J Clin Nutr 2005; 81:268-76.
67. Klimkiewicz A, Jasińska A. Zdrowotne następstwa rekreacyjnego używania kannabinoidów. Psychiatria 2018; 15(2):88-92.
68. Sadowski G, Sijka A. Marihuana dla każdego. Wprost – wyd internetowe 2002. http://www.wprost.pl/ar/13578/Marihuana-dla-kazdego/.
69. Motyka M, Marcinkowski JT. Używanie pochodnych konopi. Część II. Zastosowanie w medycynie vs. Konsekwencje zdrowotne. Probl Hig Epid 2014; 95(1):21-7.
otrzymano: 2021-02-22
zaakceptowano do druku: 2021-03-08

Adres do korespondencji:
*dr n. roln. inż. Małgorzata Strzelczyk
Instytut Włókien Naturalnych i Roślin Zielarskich
ul. Kolejowa 2, 62-064 Plewiska
tel.: +48 (61) 665-95-50
e-mail: malgorzata.strzelczyk@iwnirz.pl

Postępy Fitoterapii 1/2021
Strona internetowa czasopisma Postępy Fitoterapii