*Karina Moksa1, Aneta Teległów2
Zioła zalecane przez świętą Hildegardę w pielęgnacji skóry
The herbs recommended by Saint Hildegard in skin care
1Wydział Rehabilitacji Ruchowej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie
Dziekan Wydziału: dr hab. Piotr Mika, prof. AWF
2Zakład Rehabilitacji w Chorobach Wewnętrznych, Instytut Rehabilitacji Klinicznej, Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie
Kierownik Instytutu: prof. dr hab. Anna Marchewka
Streszczenie
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie aktualnych danych na temat ziół zalecanych przez św. Hildegardę w pielęgnacji skóry. Do roślin szczególnie cenionych przez świętą Hildegardę zaliczane są: róża damasceńska (Rosa damascena Mill.), szałwia lekarska (Salvia officinalis L.), lawenda lekarska (wąskolistna; Lavandula angustifolia Mill.), lilia biała (Lilium candidum L.), krwawnik pospolity (Achillea millefolium L.), nagietek lekarski (Calendula officinalis L.), tymianek (Thymus vulgaris L.), fiołek wonny (Viola odorata L.) i fiołek trójbarwny (Viola tricolor L.). Święta Hildegarda z Bingen dzięki swoim oryginalnym recepturom, znajomości roślin oraz unikalnej filozofii życia znalazła swój sposób na piękno, który wykorzystywany jest nieprzerwanie, aż do czasów współczesnych.
Summary
The aim of this study is to present the current data on the herbs recommended by Saint Hildegard in skin care.
The plants particularly appreciated by Saint Hildegard include: damascus rose (Rosa damascene Mill.), sage (Salvia officinalis L.), lavender narrow-leaved (Lavandula angustifolia Mill.), white lily (Lilium candidum L.), yarrow (Achillea millefolium L.), calendula (Calendula officinalis L.), thyme (thymus; Thymus vulgaris L.), sweet violet (Viola odorata L.) and violet tricolor (Viola tricolor L.).
Saint Hildegard of Bingen, thanks to her original recipes, knowledge of plants and a unique philosophy of life, found her way to beauty, which is used continuously until the present day.
Wprowadzenie
Od wieków tradycyjna medycyna do leczenia wszelkiego rodzaju chorób wykorzystywała leki pochodzenia roślinnego, zwierzęcego i minerały. Współczesne badania potwierdzają, że rośliny, które stosowano w czasach średniowiecza, wykazują szereg aktywności biologicznych i są w stanie złagodzić wiele chorób, w tym pomagają w leczeniu nowotworów (1). Średniowieczni lekarze przepisywali preparaty zawierające zioła, produkty pochodzenia zwierzęcego (np. mleko, mocz, piżmo bobrów) oraz związki metali (m.in. sól, tlenek cynku, arsen). Leki te były często łączone z oczyszczeniem (flebotomią), stosowano też same upusty krwi. Liczne środki wykorzystywane w czasach średniowiecza znajdują się na listach aktualnie stosowanych leków ziołowych (2).
Badania nad piśmiennictwem świętej Hildegardy zapoczątkował w 1984 roku Peter Dronke w pracy „Woman writers of the Middle Age” („Średniowieczne pisarki”). Dzięki temu zarówno dzieła średniowiecznej benedyktynki, jak i ona sama stały się obiektem wielu analiz. Od 1910 roku zaczęto interesować się medycyną oraz kosmetologią według świętej Hildegardy. W tym roku bowiem w Bibliotece Królewskiej w Kopenhadze odnaleziono jedyny, pisany własnoręcznie przez mniszkę egzemplarz podręcznika „Cause et curae” („O przyczynach i leczeniu chorób”). Święta Hildegarda była otwarta na człowieka, a także jego potrzeby, takie jak rozwój duchowy i intelektualno-artystyczny oraz zdrowie fizyczne i psychiczne. Stała się autorytetem XXI wieku, gdyż współczesny świat poszukuje właśnie takiego wzorca silnej i niezależnej kobiety. Moda na zdrowy styl życia, w harmonii z sobą i z naturą, wpisuje się w filozofię świętej z Bingen, która interesowała się wszystkimi możliwymi aspektami dotyczącymi człowieka, przyrodą, medycyną, teologią i muzyką. Potrafiła odnaleźć Boga nie tylko w naturze, ale także w możliwościach twórczych człowieka (3). Była jedną z najlepiej wykształconych kobiet w swoich czasach i pierwszą rozpoznawalną niemiecką mistyczką średniowiecza, nazywaną „Sybillą znad Renu” (4).
Życiorys świętej Hildegardy
Święta Hildegarda urodziła się 16 września 1098 roku w Rupertsbergu koło Bingen w szlacheckiej rodzinie, była córką hrabiego Hildeberta i Mechtyldy von Bermersheim. Zgodnie z panującą wtedy tradycją, jako ostatnie, dziesiąte dziecko, była wychowywana przez swoich rodziców do życia poświęconego Bogu. W wieku 8 lat została oddana pod opiekę Jutty von Sponheim, przeoryszy konwentu benedyktynek, wiodącej pustelnicze życie (4). Klasztory w tamtych czasach stanowiły jedyną możliwość edukacji, utrzymywały się one z hojności możnych, a mogły wstąpić do nich tylko szlachetnie urodzone panny. Dodatkowo służba w klasztorze dawała kobietom możliwość zarobku i otrzymania zabezpieczenia na wzór ubezpieczenia rentowego (5). Po skończeniu 15. roku życia Hildegarda została zakonnicą w klasztorze benedyktynek. Jako chorowita osoba, stała się bardzo wiarygodna i przekonująca w swoich dążeniach do poprawy stanu zdrowia (4). W 1136 roku po śmierci Jutty mniszki jednogłośnie wybrały 38-letnią Hildegardę na swoją przełożoną.
Od lat dziecięcych Hildegarda posiadała dar wizji (pierwszej wizji doświadczyła w wieku 3 lat), co skrywała, opowiadając o nich tylko swojej opiekunce i spowiednikowi, gdyż mówienie o umiejętności przeczuwania przyszłości w czasach działania inkwizycji nie było bezpieczne, poza tym kobieta cechowała się skromnością i nieśmiałością (5). W trakcie jednej z mistycznych wizji usłyszała głos nakazujący ich spisanie. Tak powstało pierwsze dzieło Hildegardy zatytułowane „Scivias” („Sciens vias Domini” – „Ten, który zna drogi Pańskie”) (6).
„W 1141 roku Wcielenia Chrystusa, Syna Bożego, kiedy liczyłam sobie 42 lata i 7 miesięcy, z otwartego nieba spadło ogniste światło i połyskujące błyskawice. Przeniknęło ono mój umysł, rozżarzyło serce i piersi niczym płomień, który nie palił się, lecz rozgrzewał, podobnie jak słońce ogrzewa przedmioty, na których spoczną jego płomienie. W tej chwili zrozumiałam nagle sens pism, psałterza, ewangelii i innych ksiąg katolickich Starego i Nowego Testamentu” (7).
Opat Kunon z benedyktyńskiego klasztoru w Disibodenbergu poinformował arcybiskupa Moguncji Henryka o darze wizji Hildegardy, który przekazał wiadomość papieżowi Eugeniuszowi III. Hildegarda nawiązała też korespondencję z opatem Bernardem, prosząc go o radę w sprawie wizji. Dzięki jego staraniom papież Eugeniusz III wysłał do Disibodenbergu teologów w celu sprawdzenia autentyczności wizji. W 1147 roku papież Eugeniusz III na synodzie w Trewirze potwierdził i uznał za prawdziwy dar wizji i odczytał kardynałom i biskupom fragmenty „Scivias” (6).
Towarzyszące od dzieciństwa wizje zostały więc ujawnione przez Hildegardę dopiero po uzyskaniu odpowiedniej pozycji w kościele. Fakt ten przysporzył jej dużej popularności i rozgłosu, ale pomimo szerokiego grona zwolenników mniszka nie mogła uwolnić się od zazdrości i zawiści innych osób (6). Nawet dzisiaj mistyczce przypisuje się rozmaite choroby umysłowe, zwłaszcza kiedy Singer stwierdził, że Hildegarda cierpiała na migrenę (8).
Hildegarda nie chcąc dzielić jednej przestrzeni za murem z zakonnikami, doprowadziła do przeniesienia konwentu zakonnic z Disibodenbergu do ufundowanego przez jej rodzinę klasztoru w Rupertsbergu, gdzie przebywała do swojej śmierci. Dzięki nowej inwestycji przybyło nowicjuszek, a także nie brakowało wsparcia finansowego. Nowo powstały klasztor nie był jednak w stanie pomieścić zjeżdżających się tłumnie pielgrzymów, dlatego Hildegarda zadecydowała o wybudowaniu kolejnego klasztoru po drugiej stronie Renu w pobliżu Ruedesheimu w Eibingen (5).
Święta Hildegarda bardzo chętnie wygłaszała publicznie przemowy, aktywnie udzielała się jako przeorysza, doradczyni. Pisała również wiele listów. W wolnych chwilach komponowała pieśni, służyła radą wielu dostojnikom kościelnym, a także władzy świeckiej, prowadziła bogatą korespondencję. Korespondowała z trzema papieżami, wieloma monarchami i mniej znaczącymi osobami.
Hildegarda skomponowała około 80 pieśni, zebranych jako „Symphonia harmoniae caelestium revelationum” – „Symfonia harmonii objawień niebieskich i moralitet liturgiczny” („Ordo virtutum” – „O sztuce cnoty”), do którego skomponowała muzykę.
Stworzony przez Hildegardę model życia zakonnego benedyktynek znacznie odbiegał od przyjętych wtedy schematów. W jej koncepcji, cielesność człowieka była darem Stwórcy. Hildegarda mogła pozwolić sobie na zmianę reguł panujących w klasztorach, ponieważ miała poparcie papieża Eugeniusza III (6). Jako jedna z największych uczonych średniowiecza, interesowała się religią, medycyną, muzyką, etyką i kosmologią, leczyła chorych i prowadziła klasztorną aptekę. Jej myśli o jedności i holistyce bazowały na przekonaniu, że choroba jest brakiem równowagi, a zdrowie to równowaga duszy. Lekarstwem i zbawieniem jest tylko poświęcenie się Bogu jako najlepszemu uzdrowicielowi (8). Podkreślenie związku między Stwórcą, człowiekiem a światem przyrody stanowi podstawę całej twórczości św. Hildegardy. Na tle epoki, w której żyła Hildegarda, całkowicie nowe jest komplementarne i całościowe ujmowanie świata, regułę tę stosowała także w kontekście relacji międzyludzkich, podkreślając przy tym równość kobiety i mężczyzny (9). Ponieważ Hildegarda spisywała swoje wizje po łacinie, używając wizjonerskiego języka, jej dzieła sprawiały trudności w tłumaczeniu osobom nieposiadającym wystarczającej wiedzy, dlatego aby ułatwić przekaz pozwalała swoim skrybom korygować własne słowa i gramatykę (10). Święta Hildegarda zmarła 17 września 1179 roku. Według kronik, w chwili jej śmierci na niebie ukazał się duży jasny krzyż (5).
Za wkład w tworzenie kultury europejskiej, a także za wybitne zasługi dla Kościoła papież Benedykt XVI w 2012 roku uznał Hildegardę za świętą i przyznał jej tytuł doktora kościoła (9).
Post jako oczyszczenie duszy i ciała
Czynnikiem, który sprowadza na człowieka zło, w tym także choroby, jest rozdarcie między duszą i ciałem. W myśl świętej Hildegardy, aby metody leczenia przyniosły oczekiwane skutki, należy uprzednio przywrócić w człowieku harmonię i równowagę. Częścią drogi, jaką powinien podejmować człowiek, by powrócić do Stwórcy, są dieta i post. Hildegarda jednak nie popierała praktyki surowego i wyniszczającego postu. Taki post uznawała za równie grzeszny jak obżarstwo. Hildegarda w swojej ocenie była bardzo krytyczna i uważała, że człowiek niejako bluźni Bogu swoim wyglądem, gdy jest otyły, ale także wyniszczony nadmiernym postem (11).
„Gdy oddaje się [człowiek] nadmiernemu postowi i wyniszcza się tak, że ledwo żyje, to w jego brzuchu zbierają się wiatry i śluzy, które następnie się wydostają. Przesadny, wyniszczający post jest takim samym grzesznym kierunkiem jak obżarstwo. Dlatego więc zaleca się człowiekowi umiarkowanie tak w jedzeniu, jak w poszczeniu. Wówczas jest on niczym cytra i organy. Człowiek mądry zachowuje umiar” (12).
Postu, który jest świadomą oraz nieprzymuszoną rezygnacją z pokarmu, nie należy mylić z głodem, który wymuszają czynniki zewnętrzne. Post ma długowieczną tradycję i jest nieodłącznym elementem kultury i religii. Gorliwie przestrzegane posty umożliwiają ludziom głęboką przemianę i walkę z własnymi słabościami, wymuszają wewnętrzną skromność i pokorę, doprowadzają też do osiągnięcia wewnętrznego spokoju i harmonii. Zrezygnowanie z pokarmu stanowi element wyrzeczenia się świata, prowadzi do zbliżenia się człowieka do Boga Ojca. Według świętej Hildegardy Stwórca jest ideałem, a post ma na celu przybliżyć człowieka do tego, aby stał się on odbiciem swego Boga. Post rozumiany jest jako droga do osiągnięcia jedności ze Zmartwychwstałym, a w Nim ze wszystkimi ludźmi, w tym też z samym sobą. Rezygnacja ze spożywania niektórych pokarmów umożliwia wewnętrzne procesy oczyszczania, podczas którego zostają usunięte złogi i toksyny. W czasie postu organizm korzysta z nagromadzonych rezerw tłuszczu, co skutkuje zmniejszeniem masy ciała, a dzięki odpowiedniej diecie jest uwalniana duża ilość energii (5). Według Hildegardy post jest powszechnym i bardzo uniwersalnym środkiem leczniczym, pozwala człowiekowi przezwyciężyć wszelkie troski, problemy, konflikty, a także pomaga wyzbyć się wad. Hildegarda zaznacza często, że człowiek jest odpowiedzialny za własne ciało, a dzięki stosowaniu postu zyskuje pokłady nowej energii. Post prowadzi do złagodzenia, a nawet wyleczenia dolegliwości związanych np. z reumatyzmem, migreną, alergiami czy ciśnieniem krwi. Odpowiednie żywienie powoduje, że człowiek doznaje duchowego i cielesnego oczyszczenia. Dzięki odpowiedniej diecie człowiek nakierowuje swoją uwagę na własne wnętrze, dostrzega nieznane dotąd punkty widzenia i perspektywy, zyskuje spokój i harmonię (9).
„Człowiek został stworzony przez Boga piękny i proporcjonalny. Żeby zachować tę formę nie powinien on nadużywać jedzenia i picia, lecz zachować umiar. Abstynencja jest niejako właściwej miary deszczem: pozwala trzymać się bez grzechu. Człowiek powinien też swoje ciało umartwiać, ale umiarkowanie, by nie stało się niezdolne do głoszenia chwały [Boga]. Gdy umartwia się umiarkowanie [tj. pości], to jego modlitwy wzbudzają rezonans w niebie niczym dźwięk cytry, gdy jego ciało jest czyste [tj. nie jest zanieczyszczone nadmiarem pokarmu, ale oczyszczone umiarkowanym postem], jest ono niczym organy, na których można grać” (12).
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie aktualnych danych na temat ziół zalecanych przez Hildegardę w pielęgnacji skóry. W przygotowaniu pracy wykorzystano polskie oraz międzynarodowe piśmiennictwo, opierając się na pozycjach znalezionych przy pomocy wyszukiwarek PubMed, Google Scholar oraz Sci Central. W pracy zacytowano 40 pozycji. Publikacje z ostatnich 10 lat stanowią około 78%, a publikacje z wcześniejszych lat to w przybliżeniu 22% wszystkich zacytowanych pozycji. Piśmiennictwo międzynarodowe stanowi 45%, natomiast piśmiennictwo polskie to 55% wszystkich wykorzystanych materiałów.
Rośliny szczególnie cenione przez świętą Hildegardę w pielęgnacji skóry
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Teitena MH, Gaaschta F, Dicatoa M i wsp. Anticancer bioactivity of compounds from medicinal plants used in European medieval traditions. Biochem Pharmacol 2013; 86(9):1239-47.
2. Daly WJ, Brater DC. Medieval contributions to the search for truth in clinical medicine. Perspect Biol Med 2000; 43(4):530-40.
3. Tarnawska J. Obraz św. Hildegardy z Bingen w polskiej kulturze współczesnej. Załącznik Kulturoznawczy 2014; 1:60-86.
4. Friesen I. St. Hildegard, creativity and the healing colour green. Can Art Ther Assoc J 1995; 9(2):16.
5. Pregenzer B, Schmidle B. Św. Hildegarda z Bingen. Dieta i post. Przekład Jurczyński J. SDB, Wyd M Kraków 2008; 8-13.
6. Łepko Z, Sadowski RF. Ekofilozoficzne znaczenie przesłania Hildegardy z Bingen. Instytut Ekologii i Bioetyki UKSW 2014; 12(2):13-6.
7. Hildegarda z Bingen. Scivias (Sciens vias Domini; Ten, który zna drogi Pańskie). 1141-51.
8. Foxhall K. Making modern migraine medieval: Men of Science, Hildegard of Bingen and the life of a retrospective diagnosis. Med Hist 2014; 58(3):354-74.
9. Brzezińska E. Post – wspólne dobro chrześcijan. Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II Wydz Teologii 2019; 18:41-54.
10. Kestemont M, Moens S, Deploige J. Collaborative authorship in the twelfth century: A stylometric study of Hildegard of Bingen and Guibert of Gembloux. Digit Scholarsh Humanit 2015; 30(2):199-224.
11. Grajewski C. Studia Hildegardiana Sariensia. Liturgia Sacra. Liturgia – Musica 2015; 2(46):514-9.
12. Hildegarda z Bingen. Liber vitae meritorum (Księga zasług życia). 1158-63.
13. Kalemba-Drożdż M, Cierniak A. Wpływ róż na zdrowie – farmakologiczne i biochemiczne działanie ekstraktów z płatków Rosa rugosa i Rosa damascena. Ofic Wyd AFM 2013; 127-38.
14. Mazur M. Młodość zaklęta w płatkach róż. Zesz Stud Ruchu Nauk Uniw Jana Kochanowskiego w Kielcach 2015; 24:147.
15. Yapar EA, Ýnal Ö, Erdal MS. Design and in vivo evaluation of emulgel formulations including green tea extract and rose oil. Acta Pharm 2013; 63:531-43.
16. Vijayalakshmi D, Ramachandran T. Application of natural oil on light weight denim garment and analysis of its multi-functional performances. Indian J Fibre Text Res 2013; 38:309-12.
17. Konopacka-Brud I. Aromaterapia i kosmetyka. Olejki eteryczne w pielęgnacji skóry i włosów. Powakacyjna pielęgnacja włosów. Aromater T 19 2013; 4(74).
18. Hać-Szymańczuk E, Lipińska E, Błażejak S i wsp. Ocena aktywności przeciwbakteryjnej szałwii lekarskiej (Salvia officinalis L.). Bromatol Chem Toksykol T XLIV 2011; 3:667-72.
19. Michalski JA, Zielińska D. Przegląd olejków eterycznych pozyskiwanych z roślin z rodziny jasnotowatych (Lamiaceae) i ich własności. Pol J Cosmet 2015; 18(1):16-24.
20. Bojarowicz H, Rucińska M, Krysiński J. Kosmetyki redukujące cellulit. Probl Hig Epidemiol 2016; 97(4):291-6.
21. Adaszyńska-Skwirzyńska M, Swarcewicz M. Skład chemiczny i aktywność biologiczna lawendy lekarskiej. Wiad Chem 2014; 68(11-12):1076-90.
22. Adaszyńska M, Swarcewicz M, Markowska-Szczupak A. Porównanie składu chemicznego i aktywności przeciwdrobnoustrojowej olejku eterycznego otrzymanego z różnych krajowych odmian lawendy wąskolistnej (Lavandula angustifolia L.). Post Fitoter 2013; (2):90-6.
23. Radosz A, Klasik-Ciszewska S, Duda-Grychtoł K. Kosmetyczne i lecznicze zastosowanie roślin ozdobnych. Med Rodz 2018; 21(1A):65-71.
24. Khawar KM, Cocu S, Parmaksiz I i wsp. Mass proliferation of Madonna lily (Lilium candidum L.) under in vitro conditions. Pak J Bot 2005; 37(2):243-8.
25. Zaccai M, Yarmolinsky L, Khalfin B i wsp. Medicinal properties of Lilium candidum L. and its phytochemicals. Plants 2020; 9(8):959.
26. Bączek K, Kosakowska O, Przybył J i wsp. Zróżnicowanie chemiczne dziko rosnących populacji krwawnika pospolitego (Achillea millefolium L.). Pol J Agronom 2013; 15:89-94.
27. Tadić V, Arsić I, Zvezdanović J i wsp. The estimation of the traditionally used yarrow (Achillea millefolium L. Asteraceae) oil extracts with anti-inflammatory potential in topical application. J Ethnopharmacol 2017; 199:138-48.
28. Zohreh B, Mohammad RR, Mohammad AS i wsp. Medicinal herbs effective on the skin. Vasile Goldis University Press 2014; 24(1):201-8.
29. Dzida K, Skubij N, Tymoszuk K i wsp. Właściwości lecznicze i walory dekoracyjne nagietka lekarskiego (Calendula officinalis L.). Ann Horticult 2019; 26(3):13-25.
30. Mohammad SM, Kashani HH. Pot marigold (Calendula officinalis) medicinal usage and cultivation. Sci Res Essays 2012; 7(14):1468-72.
31. Muley BB, Khadabadi SS, Banarase NB. Phytochemical constituents and pharmacological activities Calendula officinalis Linn (Asteraceae). Trop J Pharm Res 2009; 8(5):455-65.
32. Nikiel A. Przegląd surowców roślinnych o działaniu fotouczulającym i fototoksycznym. KE 2017; 6(3):231-8.
33. Topczewska-Bruns J, Filipowski T. Leczenie popromiennego zapalenia skóry w świetle medycyny opartej na faktach. Współcz Onkol 2010; 14(3):223-8.
34. Jałoza D, Kamińska-Jałoza M. Fitoterapia stanów zapalnych błony śluzowej jamy ustnej. Herbalism 2015; 1(1):76-83.
35. Marwicka J, Niemyska K, Podraza S. Terapeutyczne właściwości aromaterapii. KE 2015; 6(4):525-31.
36. Borugă O, Jianu C, Mişcă C. Thymus vulgaris essential oil: chemical composition and antimicrobial activity. J Med Life 2014; 7(3):56-60.
37. Mittal P, Gupta V, Goswami M i wsp. Phytochemical and pharmacological potential of Viola odorata. Phytochemica LAP Lambert Acad Publ 2015; 215-20.
38. Hertzka G. Domowa apteka Św. Hildegardy. Kraków Wyd AA 2014; 262.
39. Różański H. Charakterystyka najważniejszych urotropica i ich zastosowanie w fitoterapii chorób układu moczowego. Uniw Med im. K. Marcinkowskiego Ośr Bad-Rozw LNB Poland 2007; 10.