© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2002, s. 188-194
Halina Kurek1, Sebastian Mazur1, Katarzyna Brus-Sawczuk2, Ewa Zakrzewska-Pysz1, Maciej Krynicki1
Kliniczna ocena zastosowania Ca(OH)2, w postaci ćwieków dokanałowych, w leczeniu endodontycznym zainfekowanych kanałów korzeniowych
Clinical evaluation of Ca(OH)2 points used in the infected root canals treatment
1z Katedry i Zakładu Stomatologii Zachowawczej i Chorób Przyzębia Śląskiej Akademii Medycznej
w Katowicach
Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Leszek Ilewicz
2z Zakładu Stomatologii Zachowawczej Akademii Medycznej w Warszawie
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Maria Wierzbicka
Wstęp
Sukces leczenia endodontycznego zależy w głównej mierze od likwidacji czynnika bakteryjnego, co osiąga się przez optymalne mechaniczne i chemiczne opracowanie kanału korzeniowego. Jednak, jak wynika z licznych badań, połowę leczonych w ten sposób przypadków nadal zasiedlają drobnoustroje (1, 2, 3). Z tych względów wskazane jest stosowanie wkładek antyseptycznych (1, 4, 5, 6). W dalszym ciągu poszukuje się nowych środków odkażających i leków przydatnych w terapii endodontycznej, które wykazywałyby niską toksyczność a dużą skuteczność bakteriobójczą.
Obecnie za najbardziej efektywną wkładkę antyseptyczną uznawany jest wodorotlenek wapnia (3, 4, 7, 8, 9, 10, 11). Ostatnio pojawił się nowy, endodontyczny lek wodorotlenkowowapniowy w postaci kalibrowanych ćwieków gutaperkowych.
Celem pracy jest kliniczna ocena Calciumhydroxid i Calciumhydroxid Plus firmy ROEKO – preparatów zawierających wodorotlenek wapnia w leczeniu zainfekowanych kanałów korzeniowych.
Materiał i metody
Materiał kliniczny: 65 osób (42 kobiety i 23 mężczyzn) stanowili chorzy losowo wybierani z grupy pacjentów zgłaszających się do poradni Specjalistycznej Lecznicy Stomatologicznej Śl. AM w Bytomiu. Wiek chorych wahał się od 14 do 67 lat (średni wiek pacjentów 31,98). Każdego pacjenta informowano o celu badania oraz przebiegu leczenia.
Do badań zakwalifikowano 73 zęby, w tym 121 kanałów korzeniowych. Leczeniu poddano w szczęce: 14 zębów siecznych, 4 kły, 18 zębów przedtrzonowych, 10 trzonowych. W żuchwie natomiast: 8 zębów siecznych, 4 kły, 7 przedtrzonowców i 8 zębów trzonowych. Z analizy badanego materiału wykluczono 7 zębów: 2 zęby sieczne, 1 kieł, 3 przedtrzonowce i 1 ząb trzonowy. W 3 przypadkach pacjenci przerwali terapię. Dwa zęby poddano leczeniu chirurgicznemu, a w dwóch pozostałych leczenia jeszcze nie ukończono. Uwzględniono tylko te przypadki (tj. 66 zębów), w których postępowanie kliniczne zakończyło się ostatecznym wypełnieniem kanałów.
Leczenie podejmowano w zębach z rozpoznaniem pulpopatii nieodwracalnych, ze szczególnym uwzględnieniem martwicy i zgorzeli miazgi nie powikłanych i powikłanych stanami patologicznymi przyzębia okołowierzchołkowego. Na pierwszej wizycie wszystkie dane uzyskane z badania podmiotowego i przedmiotowego odnotowywano w karcie pacjenta. Ząb przewidziany do leczenia był poddawany dokładnej ocenie klinicznej. Żywotność miazgi sprawdzano testem termicznym, w razie potrzeby testem elektrycznym oraz mechanicznie igłą Millera. Stan tkanek okołowierzchołkowych oceniano testem opukowym, palpacyjnie badaniem okolicy wierzchołka korzenia oraz radiologicznie przy użyciu RVG systemu SIDEXIS (Siemens). Każdy ząb oczyszczano z osadów, izolowano od dostępu śliny i odkażano jodoalkoholem. W każdym przypadku do izolacji pola zabiegowego stosowano koferdam firmy HYGENIC. W niektórych przypadkach podawano znieczulenie miejscowe. Wstępne czynności dotyczące opracowywania ubytku i komory wykonywano sterylnymi wiertłami. Po określeniu długości roboczej kanał opracowywano mechanicznie sterylnymi, kalibrowanymi narzędziami ręcznymi. Stosowano płukanie kanału tylko 0,9% roztworem NaCl przy użyciu strzykawki i igły endodontycznej Mifam Nr 25 lub 30.
Po osuszeniu komory do wilgotnego kanału wprowadzano ćwiek gutaperkowy zawierający Ca(OH)2 bez jakiejkolwiek kondensacji. Dzięki znacznej giętkości ćwieki stosunkowo łatwo wnikały nawet do wąskich i zakrzywionych kanałów. W przypadku kanałów o przekroju owalnym poza jednym ćwiekiem głównym umieszczano kilka dodatkowych, mniejszych.
Badane ćwieki gutaperkowe Calciumhydroxid zawierają około 50-51% wodorotlenku wapnia, 40-45% gutaperki oraz siarczan baru, wosk i barwniki. Ćwieki Calciumhydroxid Plus mają podobny skład lecz cechuje je większa porowatość dzięki dodatkowi chlorku sodu.
W zapaleniach ostrych i zaostrzonych tkanek okołowierzchołkowych o ciężkim przebiegu, ze znaczną ilością wysięku, z kanałów jedynie usuwano zainfekowaną treść i po wstępnym opracowaniu zakładano badane ćwieki. Rozmiar wprowadzanego ćwieka był mniejszy od światła kanału. Wystającą poza ujście kanału część ćwieka zaginano i skręcano pensetą lub odcinano rozgrzanym instrumentem. Opatrunek zamykano sterylnym wacikiem. Zęby takie pozostawiano otwarte z reguły od 1 do 3 dni a leczenie kanałowe odraczano do momentu wygaśnięcia ostrych objawów. W pojedynczych przypadkach kanały pozostawiono puste, bez jakichkolwiek wkładek antyseptycznych. Chorzy otrzymywali odpowiednie zalecenia, leki przeciwbólowe i sporadycznie antybiotyki.
Podczas leczenia zakażonych kanałów korzeniowych bez zmian patologicznych lub powikłań przewlekłym zapaleniem przyzębia przyszczytowego, rozmiar wprowadzanego ćwieka odpowiadał średnicy i długości ostatniego narzędzia użytego do opracowania kanału i klinował się w okolicy przewężenia fizjologicznego. Ćwiek pozostawał w zębie szczelnie zamknięty wypełnieniem tymczasowym, (cement szklanojonomerowy) przez okres od 1 do 3 tygodni.
Na drugiej wizycie wykonywano badanie kontrolne. Przy braku takich objawów klinicznych jak ból samoistny, czy reakcja na opuk i nagryzanie, kanał wypełniano na stałe uszczelniaczem AH Plus i ćwiekami gutaperkowymi metodą pojedynczego ćwieka lub kondensacji bocznej. Jeżeli zęby nie spełniały kryteriów klinicznych zezwalających na ich ostateczne wypełnienie, leczenie odbywało się zgodnie z przebiegiem czynności pierwszej wizyty. Jeśli objawy kliniczne ostrego lub zaostrzonego zapalenia tkanek okołowierzchołkowych utrzymywały się to na trzeciej wizycie kontynuowano leczenie czasowe (zgodnie z czynnościami pierwszej wizyty). Po wypełnieniu kanałów oraz kontroli klinicznej i radiologicznej tkanki twarde zęba rekonstruowano cementami szklanojonomerowymi i/lub materiałami kompozycyjnymi.
W czasie stosowania ćwieków gutaperkowych zawierających Ca(OH)2 zwracano uwagę na występowanie powikłań bólowych oraz na czas i liczbę wizyt koniecznych do uzyskania klinicznych danych zezwalających na ostateczne wypełnienie kanałów korzeniowych.
Na każdej wizycie zbierano wywiad oceniając występowanie bólu i jego natężenie. Rozróżniano przypadki bez bólu, z lekkim bólem i znacznym. Jako lekki, niezależnie od czasu trwania, oznaczano ból niewymagający środków przeciwbólowych. Natomiast ból, który zmuszał pacjenta do przyjęcia wspomnianych leków lub odroczenia wizyty określano jako znaczny. Badane zęby podzielono na trzy grupy w zależności od występowania na pierwszej wizycie określonych objawów: grupa A – zęby ze znacznym bólem, grupa B – lekkie dolegliwości bólowe oraz grupa C – zęby bez bólu. Kliniczne i radiologiczne badania kontrolne zaplanowano w odstępach 3- 6- i 12-miesięcznych. Przedstawiono w pracy wyniki badania kontrolnego wykonanego po stałym wypełnieniu kanałów, najczęściej po upływie 1 do 4 tygodni. Uzyskane dane poddano analizie statystycznej z użyciem testu Chi2. Gdy liczebność którejkolwiek z ocenianych grup była mała stosowano poprawkę Yatesa. Dla wszystkich przeprowadzonych obliczeń przyjęto poziom istotności 0,05. Analizując przebieg leczenia z uwzględnieniem rozpoznania klinicznego porównano średni czas trwania terapii w każdej z grup. Zastosowano test Post-Hoca-Studenta-Newmana-Keuls przy poziomie istotności 0,001 w oparciu o wyniki jednoczynnikowej analizy wariancji.
Wyniki badań
Badany materiał z uwzględnieniem rozpoznania klinicznego i budowy anatomicznej zęba przedstawiają ryciny 1, 2 (str. 190). Zgorzel i martwicę miazgi stwierdzono w 23 przypadkach, które stanowiły 35% ogółu badanych zębów. W 22 zębach (33%) rozpoznano ostre lub zaostrzone zapalenie tkanek okołowierzchołkowych. Przewlekłe zapalenie przyzębia przyszczytowego występowało w 21 zębach czyli w 32% przypadków.
Ryc. 1. Stan miazgi - rozpoznanie.
Z) - martwica lub zgorzelinowy rozpad miazgi
(O) - ostry stan zapalny tkanek okołowierzchołkowych
(P) - przewlekły stan zapalny tkanek okołowierzchołkowych
(PO) - przewlekły zaostrzony stan zapalny tkanek okołowierzchołkowych
Ryc. 2. Liczba zębów z uwzględnieniem ich rodzaju w zależności od rozpoznania.
Ryc. 3. Reakcje bólowe na pierwszej wizycie (A, B, C) w porównaniu do powikłań bólowych występujących podczas leczenia. Zależność istotna statystycznie w teście Chi2 (lss = 2, Chi2 = 7,583677, p < 0,05).
Uwzględniając budowę anatomiczną (ryc. 2) leczeniu poddano 39 zębów jednokanałowych, co stanowiło 59% ogółu przypadków i 27 zębów posiadających dwa lub więcej kanałów korzeniowych (41%). Rycina 3 przedstawia częstość powikłań bólowych występujących podczas leczenia zębów w zależności reakcji bólowych odnotowanych na pierwszej wizycie. W czasie wstępnego badania wyodrębniono 15 zębów z bólem znacznym (grupa A), 20 z bólem lekkim (grupa B) oraz 31 bez objawów bólowych (grupa C). Należy przypomnieć, że w grupie A rutynowe leczenie endodontyczne rozpoczynano dopiero po ustąpieniu ostrych objawów zapalenia, natomiast w grupie B podejmowano leczenie już na pierwszej wizycie w sposób radykalny, który nie różnił się od postępowania terapeutycznego w grupie C.
Na 15 zębów zaliczonych do grupy A tzw. leczenie otwarte wdrożono w 13 przypadkach. Również w grupie A 8 zębów wymagało leczenia farmakologicznego w postaci leków przeciwbólowych i antybiotyków. Jak wynika z ryciny 3 w toku leczenia endodontycznego wszystkich 66 zębów zaobserwowano 28 przypadków powikłań bólowych jedynie o lekkim natężeniu. Bóle takie pojawiły się 10 na 15 zębów w grupie A, oraz w 8 zębach na 31 w grupie C. Były to bóle pojawiające się zwykle między pierwszą a druga wizytą, trwały do kilku godzin, określane były przez pacjentów jako tępe i stopniowo zanikające. Natomiast w grupie B stwierdzono brak dolegliwości bólowych w 10 przypadkach na 20. Na uwagę zasługuje fakt istotnie częstszego pojawiania się powikłań bólowych w grupach A i B w porównaniu z grupą C.
Zanalizowano również występowanie powikłań bólowych po ostatecznym wypełnieniu kanałów. Wyniki przedstawia rycina 4. Zaobserwowano lekkie i krótkotrwałe dolegliwości bólowe w 8 przypadkach, co stanowi 12,1% ogółu 66 wyleczonych zębów. Oceniając efektywność działania ćwieków z Ca(OH)2 wzięto pod uwagę czas leczenia oraz liczbę wizyt liczonych od momentu rozpoczęcia terapii do chwili wypełnienia kanału. Uwzględniono tzw. leczenie otwarte zęba.
Ryc. 4. Porównanie występowania powikłań bólowych w zależności od stopnia wypełnienia kanału. Zależność istotna statystycznie w teście Chi2 (lss = 1, Chi2 Yates = 7,009755, p < 0,05).
Ryc. 5. Przebieg leczenia z uwzględnieniem rozpoznania klinicznego. Zależność istotna statystycznie w oparciu o jednoczynnikową analizę wariancji. Test Post-Hoca-Studenta-Newmanna-Keuls (p < 0,0001).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Byström A., Sundquist G.: Bacteriologic evaluation of the efficacy of mechanical root canal insrtumentation in endodontic therapy; Scand. J. Dent. Res., 1981, 89:321-328. 2. Byström A., Sundquist G.: Bacteriologic evaluation of the effect of 0,5 percent sodium hypochloride in endodontic therapy; Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol., 1983, 55:307-312. 3. Orstavik D., Haapasalo M.: Disinfection by endodontic irrigantsand dressings of experimentally infected dentinal tubules; Endod. Dent. Traumatol., 1990, 6:142-149. 4. Arabska-Przedpełska B. (red.): Endodoncja. Med Tour Press International, Warszawa 1996. 5. Chong B.S., Pitt Ford T.R.: The role of intracanal medication in root canal treatment; Int. Endod. J., 1992, 25, 2:97-106. 6. Łaszkiewicz J.: Współczesne poglądy na rolę antybiotyków w leczeniu endodontycznym; Czas. Stomat., 1994, 47, 9:583-586. 7. Beer R.: Leczenie endodontyczne martwej miazgi; Quintessence, 1996, 4, 1:63-70. 8. Byström A. et al.: The antibacterial effect of camphorated paramonochlorphenol and calcium hydroxide in the treatment of infected root canals; Endod. Dent. Traumatol., 1985, 1:170-175. 9. Knychalska-Karwan Z., Żuchowski J.: Zastosowanie wodorotlenku wapnia w stomatologii zachowawczej. Obserwacje preparatu Calasept; Stomatologia kliniczna, Kraków 1994, 15:169-176. 10. Pawlicka H.: Ocena przydatności Calxylu w leczeniu zakażonych kanałów korzeniowych; Czas. Stomat., 1994, 47, 6:393-396. 11. Tronstad L. et al.: pH-changes in dental tissues after root canal filling with calcium hydroxide; J. Endod., 1981, 7:17-21. 12. Economides N. et al.: In vitro release of hydroxyl ions from calcium hydroxide gutta-percha points; J. Endod., 1999, 25, 7:481-482. 13. Akparta E.S.: Effect of endodontic procedures on the population viable microorganisms in the infected root canal; J. Endod., 1976, 2:369-373. 14. Langeland K. i wsp.: Praktyczne aspekty terapii endodontycznej. Część III; Stomat. Współ., 1997, 4, 2:122-127. 15. Martin H.: Clealiness, disinfection and sterilisation of the root canal; Curr. Opin. Dent., 1991, 1, 6:734-736. 16. Trykowski J.: Opracowanie i odkażanie kanałów korzeniowych zębów metodą własną; Czas. Stomat., 1987, 40, 10:694-699. 17. Pawlicka H.: Activ Point jako wkładka wewnątrzkanałowa – doniesienie wstępne; Czas. Stomat., 20001, 54, 6:343-348. 18. Sundqvist G.: Microbiology in endodontics; J. Endod., 1992, 18:427-430. 19. Vahdaty A. et al.: Efficacy of chlorhexidine in disinfecting dentinal tubules in vitro; Endod. Dent. Traumatol., 1993, 9:243-248. 20. Krupiński J., Ściegienny-Malec J.: Ocena kliniczna i radiologiczna leczenia zapaleń tkanek okołowierzchołkowych zębów preparatem Reogan; Czas. Stomat., 1981, 34, 1:11-19. 21. Safavi K.E., Nichols F.C.: Effect of calcium hydroxide on bacterial lipopolysaccharide., J. Endod., 1993, 19, 2:76-78. 22. Sjögren U. et al.: Factors affectin the long-term results of endodontic treatment; J. Endod., 1990, 16, 10:498-504. 23. Kontakiotis E. et al.: In vitro study of the indirect action of calcium hydroxide on the anaerobic flora of the root canal; Int. Endod. J., 1995, 28:285-289. 24. Tronstad L.: Recent development in ednodontic research; Scand. J. Dent. Res., 1992, 100, 2:52-59. 25. Holland R. et al.: Apical leakage following root canal dressing with calcium hydroxide Endod. Dent. Traumatol., 1995, 11:261-263. 26. Kontakiotis E. et al.: Effect of calciumhydroxide dressing on seal permanent root filling; Endod. Dent. Traumatol., 1999, 13:281-284. 27. Holland R. et al.: Apical leakage after root canal filling with an experimental calcium hydroxide gutta-percha point; J. Endod., 1996, 22, 2:71-73. 28. Pawlicka H., Piątowska D.: Ocena czynników klinicznych wpływających na odległe wyniki leczenia kanałowego z użyciem pasty AH26; Czas. Stomat., 1999, 52, 11:711-717. 29. Piątowska D. i wsp.: Bakteriologiczna i kliniczna ocena parachlorfenolu jako środka do odkażania kanałów korzeniowych; Czas. Stomat., 1982, 35, 5-6:295-299. 30. Piątowska D. i wsp.: Ocena odległych wyników antyseptycznego leczenia kanałowego zębów wielokorzeniowych; Czas. Stomat., 1986, 39, 10:625-631. 31. Safavi K.E. et al.: Root canal dentinal tubule disinfection; J. Endod., 1990, 16:207, 210. 32. Larsen M.J., Horsted-Bindsler P.: A laboratory study Evaluating the release of hydroxyl ions from various calcium hydroxyoxide products in narrow root canal-like tubes; Int. Endod. J., 2000, 33, 3:238-242.
