© Borgis - Postępy Fitoterapii 1/2007, s. 46-56
*Katarzyna Karłowicz-Bodalska1,2, Tadeusz Bodalski
Nienasycone kwasy tłuszczowe, ich właściwości biologiczne i znaczenie w lecznictwie
The biological properties of unsaturated fatty acids and their role in therapy
1Hasco-Lek S.A. we Wrocławiu
2Zakład Farmacji Przemysłowej Wydziału Farmaceutycznego AM we Wrocławiu
Summary
The chemical, physiological and pharmacological properties of unsaturated fatty acids were presented based on the literature. The pharmacological characteristics of metabolites of enzymatic cascade of linoleic and linolenic acid (mainly twenty carbon acids and eicosanoids) were described. The important functions of these acids in many biological transformations in the human body were discussed. Diet should contain the proper amount from both groups (n-3 and n-6) of unsaturated fatty acids. It is particularly important for older people because the slowed down metabolism can cause the deficiency of basic acids and their metabolites. Moreover, premature infants and artificially fed infants show the enlarged demand for poly-unsaturated fatty acids. The problem of supplementation during pregnancy and breast feeding is an important question widely discussed for many years in scientific literature.
Additionally, the pharmacological properties, clinical studies and particular indications for the application of two natural crude drugs: cod liver oil (Ol. Jecoris Aselli) and evening primrose oil (Ol. Oenotherae) as food supplements were presented. Both crude drugs are a basic source of n-3 and n-6 poly-unsaturated fatty acids.
Znaczenie lipidów, jako naturalnego źródła energii, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach oraz kwasów tłuszczowych, które stanowią materiał budulcowy do syntezy wielu ważnych dla organizmu ludzkiego związków biologicznie czynnych, jest od dawna przedmiotem badań.
Kwasy tłuszczowe występują w tłuszczach roślinnych i zwierzęcych w postaci estrów gliceryny – glicerydów (acylogliceroli). W formie niezestryfikowanej, jako wolne kwasy tłuszczowe, są obecne w surowicy krwi. Naturalne kwasy tłuszczowe zawierają parzystą liczbę atomów węgla. W zależności od stopnia wysycenia łańcucha węglowego rozróżniamy nasycone kwasy tłuszczowe (brak podwójnych wiązań w łańcuchu węglowym) i nienasycone (zawierające jedno lub więcej wiązań podwójnych, oddzielonych od siebie grupą metylenową).
Nienasycone kwasy tłuszczowe są zazwyczaj głównymi składnikami glicerydów płynnych (olejów). Właściwości fizykochemiczne i biologiczne olejów zależą od rodzaju kwasu tłuszczowego (długości łańcucha oraz liczby i umiejscowienia podwójnych wiązań).
Niektóre nienasycone kwasy tłuszczowe odgrywają ważną rolę w fizjologii człowieka; występują w strukturalnych lipidach komórki, uczestniczą w budowie błon mitochondrialnych i mikrosomów, są potrzebne do prawidłowego rozwoju organizmu. Są nimi dostarczane z pożywieniem, głównie pochodzenia roślinnego, tzw. egzogenne kwasy tłuszczowe: linolowy i a-linolenowy, niezbędne składniki diety człowieka i wielu gatunków zwierząt. Kwasy te wraz z produktami ich przemiany, wytworzonymi w organizmie zwierzęcym, tworzą dwie główne rodziny kwasów nienasyconych: rodzinę w-6 (lub n-6) pochodnych kwasu linolowego (C18:2, w-6) i rodzinę w-3 (n-3) pochodnych kwasu a-linolenowego (C18:3, w-3), określane mianem nienasyconych niezbędnych kwasów tłuszczowych (NNKT) lub wielonienasyconych niezbędnych kwasów tłuszczowych (WNKT), znanych w piśmiennictwie światowym pod nazwą essential fatty acids (EFA) lub PUFA (polyunsaturated fatty acids). Litera w oznacza miejsce pierwszego podwójnego wiązania (licząc od końca łańcucha węglowego), a stojąca przy niej cyfra wyraża atom węgla, przy którym to wiązanie występuje (węgiel grupy metylowej jest oznaczony cyfrą 1). Cyfry podane obok litery ? informują o umiejscowieniu podwójnych wiązań, licząc od grupy karboksylowej (ryc. 2). Wszystkie podwójne wiązania w naturalnych kwasach tłuszczowych występują w konfiguracji cis (1-5).
Ryc. 1.Wzory głównych niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Ryc. 2. Podstawowe rodziny NNKT.
W odróżnieniu od roślin organizmy zwierzęce mają ograniczoną zdolność desaturacji kwasów tłuszczowych. WNKT nie mogą być syntetyzowane w ustroju człowieka i większości zwierząt ze względu na brak układów enzymatycznych, wprowadzających wiązania podwójne w pozycje n-3 i n-6 łańcucha węglowego. Dostarczone wraz z pożywieniem WNKT ulegają w ustroju przebudowie, w wyniku której następuje wydłużenie łańcucha węglowego (elongacja) oraz wprowadzenie dodatkowych wiązań podwójnych (desaturacja). Utworzone w ten sposób kwasy eikozanowe (dwudziestowęglowe): dihomo-g-linolenowy (C20:3, n-6) (DHGLA), arachidonowy (C20:4, n-6) (AA), eikozapentaenowy (C20:5, n-3) (EPA) oraz dokozaheksaenowy (C22:6, n-3) (DHA) pełnią zasadniczą rolę biologiczną w organizmie. Wchodzą w skład wszystkich tkanek ustroju, regulują wiele ważnych czynności fizjologicznych, obniżają poziom triglicerydów w surowicy krwi oraz są substratami w syntezie ważnych związków o szerokim spectrum aktywności fizjologicznej i farmakologicznej, zwanych eikozanoidami. Należą do nich prostaglandyny, prostacykliny, tromboksany, leukotrieny i lipoksyny. Prostaglandyny, prostacykliny i tromboksany powstają z przemiany kwasu arachidonowego pod wpływem enzymu cyklooksygenazy; leukotrieny i lipoksyny są syntetyzowane szlakiem lipoksygenazy. Dieta, w której egzogenne WNKT stanowią od 1 do 2% całodziennego zapotrzebowania energetycznego, zapobiega wystąpieniu objawów ich niedoboru.
Wytwarzanie w komórkach wątroby pochodnych kwasu linolowego i linolenowego odbywa się oddzielnie w ramach obu rodzin przy udziale tych samych układów enzymatycznych: desaturaz i elongaz (ryc. 3).
Ryc. 3. Kaskada WNKT rodziny n-6 i n-3 (wg Pytasz i Stołyhwo (25).
W opisanych przemianach metabolicznych oba kwasy linolowy (n-6) i a-linolenowy (n-3) współzawodniczą o te same enzymy, stąd też nadmiar kwasu linolowego prowadzi do większej koncentracji kwasu arachidonowego (AA n-6) poprzez zahamowanie syntezy kwasów eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA n-3). Należy jednak nadmienić, że sprawność fizjologiczna w zakresie elongacji i desaturacji kwasów nienasyconych obniża się w miarę starzenia się organizmu, na skutek wyczerpywania się możliwości syntezy enzymów. Odpowiednia ilość kwasów z rodziny n-3 w codziennym pożywieniu zapobiega nadmiernemu wytwarzaniu w organizmie produktów kaskady kwasu arachidonowego (1-5).
Olejami roślinnymi zawierającymi znaczące ilości WNKT (linolowego (LA) oraz a-linolenowego (ALA), powszechnie wykorzystywanymi w codziennej diecie naszego klimatu, są oleje: lniany (15% LA i 58% ALA), kukurydziany (57% LA + 1% ALA), słonecznikowy (63% LA + 0,5% ALA) i sojowy (56% LA + 8% ALA).
Podstawowe WNKT rodziny n-6 (kwasy: linolowy i g-linolenowy (GLA)) występują w dużych ilościach w oleju wiesiołkowym Ol. Oenotherae (71% LA + 10% GLA).
Kwas g-linolenowy wchodzi ponadto w skład oleju z nasion ogórecznika ( Borago officinalis) oraz oleju z nasion porzeczki czarnej ( Ribes nigrum).
Źródłem izomerów WNKT rodziny n-3 są wyłącznie oleje z ryb morskich (trany) oraz tłuszcze jadalnych produktów morza. Stosowanie w lecznictwie koncentratów z olejów rybnych wprowadzono po spostrzeżeniu, że wśród Eskimosów, mimo wysokokalorycznej, bogatej w tłuszcz diety, bardzo rzadko występuje miażdżyca naczyń krwionośnych oraz zawał mięśnia sercowego, tak częsty w krajach uprzemysłowionych. Uznano, że przyczyną tego zjawiska nie są czynniki genetyczne lecz obecność substancji ochronnych w oleju rybnym. Stwierdzono bowiem, że emigranci eskimoscy, pozbawieni tradycyjnego pożywienia rybnego, zapadają równie często jak Europejczycy na wyżej wymienione choroby cywilizacyjne. Określone w wyniku długoletnich badań właściwości tranu wątłuszowego (obniżające poziom triglicerydów w surowicy krwi, immunomodulujące oraz przeciwzapalne) przypisuje się obecności glicerydów kwasów EPA, DPA, DHA (ryc. 4) i in., których zawartość w tranie wynosi łącznie ok. 85%, a które są wyjątkowo cenne biologicznie dla człowieka i wszystkich organizmów zwierzęcych.
Ryc. 4. Wzory kwasów dwudziestowęglowych.
Kwasy eikozanowe odgrywają zasadniczą rolę w profilaktyce miażdżycy. Jak wspomniano wyżej, biorą one udział w wielu enzymatycznych przemianach metabolicznych zachodzących w organizmie, a także redukują syntezę kwasu arachidonowego i jego pochodnych (eikozanoidów), przez zastąpienie w tych reakcjach kwasu arachidonowego kwasem eikozapentaenowym i dokozaheksaenowym, które są silnymi inhibitorami enzymów cyklooksygenazy i lipoksygenazy. W procesie cyklooksygenacji kwas arachidonowy jest metabolizowany do prostaglandyn (PGE2) (ryc. 5), prostacyklin i tromboksanów (TXA2), a pod wpływem 5-lipoksygenazy ulega przemianie m.in. do leukotrienów, z których leukotrien B4 (LTB4) wykazuje szczególnie silne działanie chemotaktyczne i chemokinetyczne. Eikozanoidy, pochodne kwasu arachidonowego, charakteryzują się wysoką aktywnością biologiczną. Związki te w małych ilościach wykazują korzystne dla organizmu działanie wazodilatacyjne, przeciwzakrzepowe i przeciwmiażdżycowe, w większych stężeniach działają jednak odwrotnie: zwiększają krzepliwość krwi i wywołują reakcje prozapalne i alergiczne. Przez uwalnianie enzymów lizosomalnych oraz wytwarzanie wysokoenergetycznych rodników, LTB4 bierze znaczący udział w rozwoju procesu zapalnego. Działanie powyższe wykazują w znacznie mniejszym stopniu metabolity kwasów tłuszczowych z rodziny n-3, szczególnie EPA i DHA, stąd też zastąpienie, na zasadzie antagonizmu kompetencyjnego, kwasu arachidonowego kwasem eikozapentaenowym (EPA) w analogicznej kaskadzie enzymatycznej, prowadzi do utworzenia leukotrienów i prostaglandyn o niższej aktywności biologicznej. Pochodzący z EPA leukotrien LTB5 wykazuje tylko 1-10% aktywności LTB4, podobnie tromboksan TXA3 znacznie słabiej pobudza agregację płytek krwi niż TXA2, pochodzący z kwasu arachidonowego.
Ryc. 5. Prostanoidy.
W ustroju człowieka (i zwierząt) kwasy nienasycone rodziny n-3 znajdują się w mniejszych ilościach niż kwasy rodziny n-6. Znaczne nagromadzenie tych związków, zwłaszcza kwasu DHA, obserwuje się w niektórych tkankach (w fosfolipidach błonowych oraz fosfolipidach receptorów siatkówki oka, w jądrach i korze mózgowej człowieka i in.), co świadczy o ich szczególnej roli w fizjologii tych narządów. Wielokierunkowe działanie kwasów EPA i DHA oraz ich metabolitów zostało udowodnione doświadczalnie stosunkowo niedawno w wyniku systematycznych badań, zapoczątkowanych w latach siedemdziesiątych ubiegłego stulecia.
Ważne jest zachowanie w ustroju zwierząt i człowieka optymalnej proporcji w występowaniu kwasów tłuszczowych rodzin n-3 i n-6 oraz ich pochodnych.
Według niektórych źródeł w typowych dietach europejskich stosunek zawartości kwasów tłuszczowych rodziny n-6 do kwasów rodziny n-3 jest ogólnie wysoki, niekiedy wyższy niż 20 (w diecie amerykańskiej proporcje te wynoszą jak 30:1). Konkurencyjna współzależność między kwasami rodziny n-6 i n-3 oraz utrzymywanie równowagi między produktami ich przebudowy w organizmie wynika z wzajemnej relacji kwasu linolowego do linolenowego w tłuszczach pożywienia. Nieprawidłowe relacje między zawartością 20- i 22-węglowych kwasów tłuszczowych oraz WNKT n-3 i n-6 w fosfolipidach błon biologicznych mogą być jedną z przyczyn schorzeń układu krążenia oraz choroby niedokrwiennej serca (6).
Wiele publikacji dotyczy znaczenia kwasów EPA i DHA w prawidłowym rozwoju płodu (7-11).
Stwierdzono, że poziom niezbędnych kwasów tłuszczowych u ciężarnych kobiet w warunkach normalnej, codziennej diety, obniża się w okresie ciąży, zwłaszcza w drugim i trzecim trymestrze (8-11), w wyniku czego stężenie kwasów dokozaheksaenowego (DHA (22:6, n-3) i arachidonowego (AA (20:4, n-6), które są głównymi polienowymi pochodnymi kwasów linolowego (LA (18:2, n-6) i linolenowego (ALA (18:3, n-3) (ryc. 3), może często nie wystarczać dla prawidłowego rozwoju płodu (7).
Według Makrides i Gibson (2002) (11) w mleku matek karmiących nie stwierdza się zupełnego braku DHA, jednak poziom tego kwasu jest w dużym stopniu zależny od diety, np. mleko kobiet spożywających wyłącznie pokarmy roślinne wykazuje niższy poziom DHA w porównaniu z mlekiem kobiet pozostających na normalnej diecie, a zawartość DHA jest najwyższa w mleku kobiet przyjmujących regularnie pokarm rybny.
AA i DHA są ważnymi substancjami budulcowymi wszystkich błon komórkowych i są obecne w wysokich stężeniach w tkance nerwowej i siatkówce. Groot R i wsp. (7) badali wpływ suplementacji ciężarnych kobiet kwasem linolowym (LA) i a-linolenowym (ALA) na zawartość długołańcuchowych kwasów polienowych (LCPs) u noworodków. Izolację LCPs prowadzono z materialu uzyskiwanego podczas porodu (pępowina). Autorzy wykazali, że nieznacznemu wzrostowi stężenia DHA towarzyszy zmniejszenie zawartości LCPs rodziny n-6 (głównie kwasu arachidonowego). Na podstawie wieloletnich badań autorzy sugerują wprowadzenie suplementacji ciężarnych mieszaniną gotowych kwasów DHA i AA (zamiast LA i ALA). Pominięcie konwersji enzymatycznej wydaje się bardziej skuteczną opcją uzyskania optymalnej zawartości długołańcuchowych kwasów wielonienasyconych w organizmie matki i noworodka.
Tran ( Ol. Jecoris Aselli)
Tran rybi jest od dawna znanym lekiem, zalecanym zwłaszcza dzieciom jako środek wzmacniający układ kostny, uzębienie i poprawiający wzrok. Otrzymywany jest z wątrób wątłuszy (dorsze) Gadus morrhua i innych gatunków ryb dorszowatych.
Podstawowymi składnikami tłuszczu rybiego są glicerydy nienasyconych kwasów tłuszczowych (ok. 85%), w tym kwasów: eikozapentaenowego (EPA) i dokozaheksaenowego (DHA); glicerydy nasyconych kwasów tłuszczowych (palmitynowego i mirystynowego) występują w małych ilościach. Tran zawiera ponadto witaminy A i D (1 g tranu leczniczego zawiera co najmniej 600 j.m. wit. A i 60 j.m. wit. D (Ph.Eur.).
Witamina A bierze udział w kształtowaniu i utrzymaniu fizjologicznie zdrowego nabłonka rogówki oka, stymulowaniu wzrostu i różnicowaniu komórek, uczestniczy w budowie tkanki kostnej oraz wspomaga układ immunologiczny, chroniąc organizm przed chorobami inwazyjnymi i zakaźnymi. Witamina D3 warunkuje prawidłową gospodarkę wapniowo-fosforanową i odgrywa ważną rolę w procesie wapnienia kości. Jej niedobór prowadzi do krzywicy ( rachitis).
W piśmiennictwie naukowym spotyka się doniesienia o działaniu przeciwzapalnym, przeciwmiażdżycowym i immunotropowym, a nawet przeciwnowotworowym oleju rybiego. W badaniach na myszach stwierdzono m.in. hamujący wpływ tranu na onkogenezę brodawczaka przełyku wywołaną działaniem benzo(a)pirenu (12). Właściwości przeciwzapalne tranu przypisuje się obecności obu kwasów EPA i DHA z rodziny n-3.
Suplementacja olejem rybim szczurów ( p.o.) z wywołaną nefrotoksycznością, spowodowała obniżenie poziomu kreatyniny i mocznika w surowicy, podwyższenie aktywności fosfatazy alkalicznej w korze nerkowej oraz polepszenie obrazu histologicznego kanalików nerkowych w porównaniu ze zwierzętami kontrolnymi. Działania tego nie zaobserwowano w odniesieniu do oleju słonecznikowego (13).
Korzystny wpływ suplementacji olejem rybim zaobserwowano w przebiegu leczenia stanów zapalnych indometacyną, lekiem z grupy NSAID (non steroidal anti-inflammatory drugs) o silnym działaniu przeciwzapalnym, lecz o dużej toksyczności (zwłaszcza gastrotoksyczności i nefrotoksyczności). Stwierdzono, że jednoczesne podawanie indometacyny z tranem zmniejsza jej niekorzystne skutki uboczne (uszkodzenia śluzówki, nadżerki i in.), bez negatywnego wpływu na skuteczność farmakologiczną (14).
Pacjenci z silnym i umiarkowanie silnym bólem mięśni szkieletowych (badania przekrojowe na 4490 chorych) po suplementacji tranem zgłaszali ustępowanie dolegliwości bólowych. Zaobserwowano zależność między regularnym przyjmowaniem tranu a zmniejszeniem nasilenia bólu (15).
Działanie przeciwzapalne oleju rybiego przetestowano klinicznie w leczeniu różnych schorzeń, charakteryzujących się chronicznymi stanami zapalnymi, m.in. w nieswoistych zapaleniach jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohn´a (16-18) oraz we wspomaganiu leczenia gośćca stawowego (19).
Dobre wyniki uzyskano w leczeniu nieswoistych stanów zapalnych jelit; suplementacja preparatami oleju rybiego wzbogaconego w EPA umożliwiła w wielu wypadkach zmniejszenie dawki glikokortykosteroidów (dzięki komplementarnemu działaniu obu leków). Zaobserwowano zmniejszenie stężenia LTB4 w dializatach odbytniczych, poprawę histologiczną oraz wzrost zawartości EPA w śluzówce jelita. Beluzzi i wsp. (18) w podwójnie ślepej próbie na 78 pacjentach wykazali wysoką skuteczność oleju rybiego w utrzymaniu remisji w przebiegu choroby Leśniowskiego-Crohn´a.
Próby zastosowania oleju rybiego w leczeniu wspomagającym gośćca stawowego zakończyły się ogólnie pomyślnie. Odnotowano korzystne efekty kliniczne, jak i zgodne z normą wyniki laboratoryjnych parametrów oceny schorzenia niemal we wszystkich opisanych badaniach. Pozytywne wyniki suplementacji tranem umożliwiły znaczne (niekiedy do 50%) ograniczenie stosowania klasycznych leków przeciwzapalnych. Podkreśla się przy tym ogólnie dobrą tolerancję (brak niepożądanego działania) mimo długotrwałego przyjmowania dużych dawek kwasów szeregu n-3. Należy jednak mieć na uwadze, przy stosowaniu przez dłuższy czas dużych dawek tranu, możliwość wystąpienia zaburzeń krzepliwości krwi (19).
Znaczącą poprawę kliniczną po 12 mies. suplementacji tranem zaobserwowano również w leczeniu nawracającej mioglobinurii i postępującej aksonopatii u dzieci (20).
Kim i wsp. (21) w eksperymencie na zwierzętach wykazali działanie przeciwmiażdżycowe tranu, wyrażające się m.in. obniżeniem poziomu cholesterolu (o 30%) i lipoprotein, zmniejszeniem obszaru uszkodzeń w aorcie i naczyniach wieńcowych oraz redukcją liczby uszkodzonych komórek i chemotaksji monocytów do uszkodzonego śródbłonka. Autorzy konkludują, że opóźnianie procesu arteriosklerozy jest wynikiem działania WNKT n-3, ponieważ równoległa próba z olejem roślinnym bogatszym w WNKT, lecz z rodziny n-6, nie wykazała tego efektu.
Na modelu zwierzęcym, jak i na zdrowych ochotnikach, stwierdzono efekt immunosupresyjny kwasów szeregu n-3. W związku z tą właściwością rozważa się możliwość zastosowania tranu rybiego jako środka wspomagającego w leczeniu immunosupresyjnym u chorych po przeszczepie nerek (22).
Według Starka i wsp. (23) suplementacja kobiet postmenopauzalnych olejem rybim wpływa korzystnie na wybrane czynniki ryzyka choroby wieńcowej, szczególnie przez znaczne obniżenie stężenia triglicerydów w surowicy oraz jednoczesne zwiększenie stężenia EPA i DHA w fosfolipidach błon biologicznych. W świetle uzyskanych wyników suplementacja olejem rybim kobiet postmenopauzalnych zmniejsza ryzyko choroby niedokrwiennej serca u tych pacjentek.
Ważny problem, szeroko dyskutowany od kilku lat na łamach czasopism naukowych, stanowi zastosowanie lipidów w żywieniu niemowląt (24-30).
Niedobór WNKT może spowodować szereg zaburzeń w prawidłowym rozwoju dziecka, w tym we wczesnym rozwoju mózgu. Lipidy stanowią bowiem podstawowy składnik ludzkiego mózgu (tworzą błony komórkowe i mielinę). Wykazano, że większość kwasów tłuszczowych, wchodzących w skład błony komórkowej, stanowią WNKT, głównie DHA i AA. Kwasy te są syntetyzowane w organizmie w ilościach dalece nie pokrywających zapotrzebowania i muszą być dostarczane wraz z pożywieniem. Duże ilości kwasów DHA i AA noworodki otrzymują z mlekiem matki, natomiast wcześniaki i niemowlęta karmione pokarmem sztucznym wykazują zwiększone zapotrzebowanie na wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Obniżenie stężenia WNKT w pożywieniu może rzutować negatywnie na rozwój i czynność układu nerwowego we wczesnym okresie życia (1, 3-5).
Wpływ oleju rybiego na skład WNKT w mleku karmiących matek badali Helland i wsp. (26). Autorzy stwierdzili podwyższoną koncentrację DHA; nie odnotowali natomiast zmian w stężeniu AA i tokoferolu.
Suplementacja różnymi preparatami oleju rybiego niemowląt urodzonych we właściwym czasie wykazała, że kwas DHA odgrywa główną rolę w rozwoju narządu wzroku, natomiast niedobór AA powoduje opóźniony wzrost wcześniaków i gorszy rozwój psychomotoryczny. Obserwacje te brano pod uwagę przy opracowywaniu wzajemnych proporcji między stężeniem kwasu EPA i AA (którego brak w tranie) w mieszankach z dodatkiem oleju rybiego, przeznaczonych dla wcześniaków i niemowląt urodzonych we właściwym czasie. Korzystny wpływ suplementacji DHA i AA na wzrost u wcześniaków wykazali Hansen i wsp. (27). Podobnie niewielkie dawki oleju rybiego w diecie karmiącej matki wpływają korzystnie na rozwój tkanki nerwowej dziecka; jednak suplementacja w ciąży i okresie karmienia winna być uzależniona od decyzji prowadzącego lekarza (11, 28).
Pozytywne wyniki badań klinicznych sugerują możliwość zastosowania oleju rybiego w wielu schorzeniach jako środka pomocniczego (31).
Olej wiesiołkowy
Kwas linolowy (18:2, n-6) i jego metabolity należą do niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych szeregu n-6 o pełnej aktywności biologicznej. Wchodzą w skład wszystkich tkanek ustroju. Regulując wiele ważnych czynności fizjologicznych odgrywają istotną rolę w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu.
Przemiana kwasu linolowego do kwasu g-linolenowego (18:3, n-6) zachodzi pod wpływem enzymu D-6-saturazy, której aktywność maleje wraz ze wzrostem stężenia cholesterolu we krwi. Innymi inhibitorami tego enzymu są niesterydowe leki przeciwzapalne, kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans, glikokortykoidy, a przede wszystkim wiek – starzenie się organizmu.
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Ziemlański Ś.: Physiological role of n-6 and n-3 fatty acids in the human body with a particular regard to prevention of the metabolic non-communicable disorders. Prace III Sympozjum nt: "Olej z nasion wiesiołka i inne oleje zawierające kwasy n-6 lub n-3 w profilaktyce i terapii". Sulejów 1998, 11. 2.Mayes P.: Metabolizm nienasyconych kwasów tłuszczowych i eikozanoidów. Biochemia Harpera, PZWL, Warszawa 1998. 3.Grys S.: Rola kwasu gamma-linolowego w ustroju człowieka. Prace II Sympozjum n.t. "Olej z nasion wiesiołka w profilaktyce i terapii". Łódź 1995, 22. 4.Grys S.: Patologiczne efekty rozkojarzenia metabolizmu kwasów tłuszczowych rodzin n-6 i n-3 w organizmie człowieka. Zbiór prac III Sympozjum n.t. "Olej z nasion wiesiołka i inne oleje zawierające kwasy n-6 lub n-3 w profilaktyce i terapii. Sulejów 1998, 89. 5.Rafalski H.: Izomery pozycyjne cis i trans nienasyconych kwasów tłuszczowych w żywieniu człowieka. Zbiór prac III Sympozjum n.t. "Olej z nasion wiesiołka i inne oleje zawierające kwasy n-6 lub n-3 w profilaktyce i terapii. Sulejów 1998, 31. 6.Horrobin D.F.: Abnormal membrane concentrations of 20- and 22-carbon essential fatty acids: a common link between risk factors and coronary and peripheral vascular disease. Prostaglandins Leukotrienes EFAs 1995, 53, 385. 7.Groot R., Honstra G. i wsp.: Effect of a-linolenic acid supplementation during pregnancy on maternal and neonatal polyunsaturated fatty acids status and pregnancy outcome. Am. J. Clin. Nutr. 2004, 79, 251. 8.Hornstra G.: Essential fatty acids in mothers and their neonates. Am. J. Clin. Nutr. 2000, 71, (Suppl.) 27S. 9.Otto S.J., van Houwelingen A.C. i wsp.: Maternal and neonatal essential fatty acid status in phospholipids: an international comparative study. Eur. J. Clin. Nutr. 1997, 51, 232. 10.Matorras R., Ruiz J.I. i wsp.: Longitudinal study of fatty acids in plasma and erythrocyte phospholipids during pregnancy. J. Perinat. Med. 2002, 29, 293. 11.Makrides M., Gibson R.: The role of fats in the lifecycle stages. Med. J. Australia 2002, 176, (11 Supp.) S 111. 12.Silva R.A., Munoz S.E. i wsp.: Effects of dietary n-3, n-6 and n-9 polyunsaturated fatty acids on benzo(a)pyrene-induced forestomach tumorigenesis in mice: Prostaglandins Leucot Essent Fatty Acids 1995, 53, 272. 13.Abdel-Gayoum A.A., Bashir A.A., el-Fakhri M.M.: Effects of fish oil and sun-flower oil supplementations of gentamicin-induced nephrotoxicity in rat. Hum. Exp. Toxicol. 1995, 14, 884. 14.Al-Meshal M.A., Lufti K.M., Tariq M.: Cod liver oil inhibits indomethacin-induced gastropathy without affecting its bioavailability and pharmacological activity. Life - Sci. 1991, 48, 1401. 15.Eriksen W., Sandvik L., Bruusgaard D.: Does dietar supplementation of cod liver oil mitigate muscosceletal pain? Eur. J. Clin. Nutr. 1996, 50, 689. 16. Socha P., Ryżko J.: Przydatność stosowania oleju rybiego w leczeniu nieswoistych zapaleń jelit. Pediatria Polska 1998, 73, 929. 17.Ryżko J., Socha P.: Lipidy w leczeniu nieswoistych zapaleń jelit. Pediatria Wsp. Gastroent. Hepatol. i Żywienie Dziecka 1999, 1, 115. 18.Beluzzi A., Brignola C. i wsp.: Effect of an enteric-coated fish oil preparation on relapses in Crohn´s disease. N. Engl. J. Med. 1996, 334, 1557. 19.Anuszewska E.L., Mazurek A.P.: Perspektywy stosowania wielonienasyconych kwasów tłuszczowych z rodziny n-3 (EPA i DHA) we wspomaganiu gośćca stawowego. Terapia i Leki 1996, 2-3, 49. 20.Tein I., Vajsar J. i wsp.: Long-chain L-3-hydroxyacyl-coenzyme A dehydrogenase deficiency neuropathy; response to coder liver oil. Neurology 1999, 52, 640. 21. Kim D.N., Schmee J. i wsp.: Comparison of effects of fish oil and corn oil supplements on hyperlipidemic diet induced atherogenesis in swine. Atherosclerosis 1991, 89, 191. 22. Van der Heide J.J., Bilo H.J. i wsp.: Effects of dietary fish oil on renal function and rejection in cyclosporine-treated recipient of renal transplants. N. Engl. J. Med. 1993, 329, 769. 23. Stark K.D., Park E.J., Maines V.A. i wsp.: Effect of a fish-oil concentrate on serum lipids in postmenopausal women receiving and not receiving hormone replacement therapy in a placebo controlled, double-blind trial. Am. J. Clin. Nutr. 2000, 72, 389. 24. Carlson S.E. i wsp.: Growth and development of premature infants in relation to n-3 and n-6 fatty acid status. World Rev. Nutr. Diet. 1994, 75, 63. 25. Pytasz U., Stołyhwo A.: Suplementacja diety olejem z nasion wiesiołka wzbogaca intensywnie mleko kobiece w wielonienasycone kwasy tłuszczowe rodziny n-6: LA,GLA i DGLA; Zbiór prac III Sympozjum n.t. Olej z nasion wiesiołka i inne oleje zawierające kwasy n-6 lub n-3 w profilaktyce i terapii. Sulejów 1998, 53. 26. Helland I.B., Saarem K. i wsp.: Fatty acid composition in maternal milk and plasma during supplementation with cod liver oil. Eur. J. Clin. Nutr. 1998, 52, 839. 27. Hansen J., Segade D., Harris C.: Docosahexaenoic acid plus arachidonic acid enhance preterm growth. Prostaglandins Leucot Essent Fatty Acids. 1997, 57, A196. 28. Malcolm C.A., McCulloch D.L. i wsp.: Maternal docosahexaenoic acid supplementation during pregnancy and visual evoked potential development in term infants; a double blind, prospective, randomised trial. Arch. Dis. Child Fetal Neonatal. Ed. 2003, 88, 383. 29. Socha P.: Znaczenie długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych w żywieniu niemowląt. Pediatria Polska 1999, 74, 247. 30. Smuts C.M., Huang M. i wsp: A randomized trial of docosahexaenoic acid supplementation during the third semester of pregnancy. Obstetr. Gynecol. 2003, 101, 469. 31. Bilo H.J., Gans R.O.: Fish oil: a panacea? Biomed Pharmacother. 1990, 44, 169. 32. Hensrud D.D., Heimburg D.C.: Antioxidant status, fatty acid and cardiovascular disease. Nutrition 1994, 10, 170. 33. De La Cruz J.P., Martin-Romero M. i wsp.: Effect of evening primrose oil on platelet aggregation in rabbits fed an atherogenic diet. Thromb. Res. 1997, 87, 141. 34. Heyden S.: Polyunsaturated and monounsaturated fatty acids in the diet to prevent coronary heart disease via cholesterol reduction. Ann. Nutr. Metab. 1994, 38, 117. 35. Mc Gregor L., Smith A.D., Sidey M.: Effects of dietary linoleic acid and gamma linolenic acid on platelets of patients with multiple sclerosis. Acta Neurol. Scand. 1989, 80, 23. 36. De La Cruz J.P., Quintero L.: Antioxidant potential of evening primrose oil administration in hyperlipemic rabbits. Life Sci. 1999, 65, 543. 37. Cichoń R.: n-3 and n-6 PUFA in human physiology and pathology: Zbiór prac III Sympozjum nt. Olej z nasion wiesiołka i inne oleje zawierające kwasy n-6 lub n-3 w profilaktyce i terapii, Sulejów 1998, 116. 38. Skoczyńska A., Smolik R. i wsp.: Wpływ kwasu gamma-linolenowego na wybrane wskaźniki zagrożenia miażdżycą na podstawie badań klinicznych nad preparatem Oeparol. Zbiór Prac I Sympozjum nt. Olej z nasion wiesiołka w profilaktyce i terapii. Łódź 1992, 111. 39. Chirkin A.A., Brzosko W.J. i wsp.: Wpływ kwasu gamma-linolenowego i fosfolipidów na funkcjonowanie wątroby u osób napromieniowanych w czasie usuwania szkód po wybuchu elektrowni atomowej w Czernobylu i pacjentów z chorobą niedokrwienną serca. Zbiór prac III Sympozjum nt. Olej z nasion wiesiołka i inne oleje zawierające kwasy n-6 lub n-3 w profilaktyce i terapii, Sulejów 1998, 125. 40. Kowalczyk E., Niedworok J. i wsp.: Porównawcze badania nad wpływem Oeparolu oraz eicosapenu na wybrane frakcje lipidowe surowicy krwi u szczurów. Zbiór prac I Sympozjum nt. Olej z nasion wiesiołka w profilaktyce i terapii. Łódź 1992, 82. 41. Fukushima M., Matsuda T. i wsp.: Comparative hypocholesterolemic effects of six dietary oils in cholesterol-fed rats after long-term feeding. Lipids 1997, 32, 1069. 42. Villalobos M.A., De La Cruz J.P. i wsp.: Effect of dietary supplementation with evening primrose oil on vascular thrombogenesis in hyperlipemic rabbits. Thromb. Haemost. 1998, 80, 696. 43. Belch J.J., Ansellt D. i wsp.: Effects of altering dietary essential fatty acids on requirements for non-steroidal anti-inflammatory drugs in patients with rheumatoid arthritis: a double blind placebo controlled study. Ann. Rheum. Diss. 1980, 47, 96. 44. Brzeski M., Madhok R., Capell H.A.: Evening primrose oil in patients with rheumatoid arthritis and side effects of non-steroidal anti-inflammatory drugs. Br. J. Rheumatol. 1991, 30, 370. 45. Hansen T.M., Lerche A. i wsp.: Treatment of rheumatoid arthritis with prostaglandin E1 precursors cis-linoleic and gamma-linolenic acids. Scand. J. Rheumatol. 1983, 12, 85. 46. Kleijnen J.: Evening primrose oil - currently used in many conditions with little justification. BMJ 1994, 309, 824. 47. Gehring W., Bopp R. i wsp.: Effect of topically applied evening primrose oil on epidermal barrier function in atopic dermatitis as a function of vehicle. Arzneim.-Forsch. 1999, 49, 635. 48. Bordoni A., Biagi P.L. i wsp.: Evening primrose oil (Efamol) in the treatment of children with atopic eczema. Drugs Exptl. Clin. Res. 1987, 14, 291. 49. Biagi P.L., Bordoni A. i wsp.: A long-term study on the use of evening primrose oil (Efamol) in atopic children. Drugs Exptl. Clin. Res. 1988, 14, 285. 50. Michalak L., Kaczmarczyk-Skalska B.: Zastosowanie oleju z nasion wiesiołka dwuletniego w leczeniu owrzodzeń różnego pochodzenia. Zbiór Prac I Sympozjum nt. Olej z nasion wiesiołka w profilaktyce i terapii. Łódź 1992, 124. 51. Yoshimoto-Furuie K., Yoshimoto K. i wsp.: Effects of oral supplementation with evening primrose oil for six weeks on plasma essential fatty acids and uremic skin symptoms in haemodialysis patients. Nephron 1999, 81, 151. 52. Schalin-Karilla M., Matilla L. i wsp.: Evening primrose oil in treatment of atopic eczema: effect on clinical status, plasma phospholipid fatty acids and circulating blood prostaglandins. Br. J. Dermatol. 1987, 117, 11. 53. Ramesh G., Das U.N.: Effect of evening primrose and fish oils on two stage skin carcinogenesis in mice. Prostaglandins Leucot. EFAcids 1998, 59, 155. 54. Hederos C.A., Berg A.: Epogam (evening primrose oil) treatment in atopic dermatitis and asthma. Arch. Dis. Child. 1996, 75, 494. 55. Kleniewska D.: Leczenie atopowego zapalenia skóry (AZS) olejem z wiesiołka dwuletniego. Przegl. Dermat. 1996, 83, 377. 56. Whitaker D.K., Cilliers J., de Beer C.: Evening primrose oil (Epogam) in the treatment of chronic hand dermatitis: disappointing therapeutic results. Dermatol. 1996, 193, 115. 57. Korobczak I., Jankowski A. i wsp.: Zastosowanie Oeparolu jako terapii wspomagającej w leczeniu astmy oskrzelowej. Zbiór prac II Sympozjum nt. Olej z nasion wiesiołka w profilaktyce i terapii, Łódź 1995, 195. 58. Al-Shabanah O.A.: Effect of evening primrose oil on gastric ulceration and secretion induced by various ulcerogenic and necrotizing agents in rats. Food Chem. Toxicol. 1997, 35, 769. 59. Stęplewski Z., Jaskólecki H.: Ochronne działanie oleju z nasion wiesiołka na błonę śluzową żołądka. Zbiór Prac I Sympozjum nt. Olej z nasion wiesiołka w profilaktyce i terapii. Łódź 1992, 119. 60. Christensen O., Christensen E.: Fat consumption and schizophrenia. Acta Psychiatr. Scand. 1988, 78, 587. 61.Delion S., Chalon S. i wsp.: Chronic dietary linolenic acid deficiency alters dopaminergic and serotoninergic neurotransmission in rats. J. Nutr. 1994, 124, 2466. 62. Horrobin D.F.: Nutritional and medical importance of gamma-linolenic acid. Prog. Lip. Res. 1992, 31, 163. 63. Horrobin D.F., Morse P.F.: Evening primrose oil and atopic eczema. Lancet 1995, 345, 260. 64. Chenoy R., Hussain S. i wsp: Effect of oral gamma-linolenic acid from evening primrose oil on menopausal flushing. Br. Med. J. 1994, 308, 501. 65. Budeiri D., Li-Wan-Po A., Dornan J.C.: Is evening primrose oil of value in the treatment of premenstrual syndrome? Control Clin. Trials 1996, 17, 60.
