Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 11/2008, s. 712-721
*Emilia Michalik
Przedoperacyjna ocena i postępowanie okołooperacyjne u chorych w wieku podeszłym
Preoperative assessment and perioperative management of elderly patients
Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Jacek Jastrzębski
Streszczenie
Operacje, wykonywane u osób w podeszłym wieku, stały się elementem codziennej praktyki klinicznej. Proces starzenia się i utrata rezerw fizjologicznych powodują, że chorzy ci wymagają szczególnej opieki w okresie: przed, w trakcie i pooperacyjnym.
Praca ta porusza kwestię wpływu zaawansowanego wieku oraz chorób współistniejących na ryzyko operacyjne jak również sposób postępowania anestezjologicznego, ograniczający niekorzystny wpływ tych zmian na ostateczny wynik leczenia.
Summary
Surgical procedures performed in elderly age are nothing uncommon in ordinary clinical practice. Ageing process, reduction of psysiological stocs are a kind of challenge for medicine in these days causing special requirements not only for operationstandards but for pre- and postoperative care and preparation as well.
That researche reveals some aspects of elderly age and co-existing diseases and their influence on operation risk and shows how anaesthetic procedures might reduce the unfavourabl influence of elderly age pathologies on the final treatment results.



Wstęp
Starzenie jest procesem, który dotychczas nie został wystarczająco zdefiniowany. Nie ma jednak wątpliwości, że w proces ten zamieszane są postępujące zaburzenia, dotyczące pewnych aspektów normalnej integralności komórkowej. Daje to w rezultacie stopniowe podupadanie pewnych funkcji fizjologicznych (niezależnie od procesu chorobowego), co nieuchronnie prowadzi do śmierci. Uważa się, że wiele funkcji fizjologicznych obniża się o 1% na każdy rok życia powyżej 30 lat (1).
Pacjenci wieku podeszłego to ci, którzy ukończyli 65 rok życia – stanowili oni, w 2006 r. 13,4% populacji ludzi dorosłych (2).
Starzenie łączy się ze zwiększoną zachorowalnością na różnorodne choroby, wymagające leczenia chirurgicznego.
Osoby po 65 roku życia stanowią ok. 40% pacjentów, poddawanych zabiegom operacyjnym (3). Są to zabiegi dotyczące chirurgii jamy brzusznej, urologicznej, ortopedycznej, okulistycznej, chirurgii naczyń; wykonywane w trybie planowym bądź nagłym.
Wiek nie ogranicza zakresu zabiegów chirurgicznych. Żadnemu choremu nie wolno odmawiać leczenia operacyjnego tylko i wyłącznie ze względu na wiek – niemniej jednak należy zwrócić uwagę na zwiększoną śmiertelność i ryzyko powikłań w starszych grupach wiekowych. Ryzyko to zwiększa się 2 ÷ 4-krotnie w przypadku zabiegów wykonywanych w trybie nagłym (3).
Podejmowanie decyzji o leczeniu operacyjnym osób starszych wymaga uwzględnienia wieku metrykalnego i biologicznego (przy czym wiek metrykalny odgrywa tu mniejszą rolę niż wiek biologiczny), stanu czynnościowego, stopnia obciążenia chorobami współistniejącymi, rozległości zabiegu operacyjnego.
Współistnienie wielu schorzeń u pacjentów w wieku podeszłym zwiększa ryzyko zabiegu i znieczulenia.
Do najczęściej spotykanych schorzeń należy zaliczyć schorzenia (4):
– układu sercowo-naczyniowego (nadciśnienie tętnicze, choroba wieńcowa, niewydolność lewokomorowa, zaburzenia rytmu serca (komorowe jak i nadkomorowe),
– układu oddechowego (rozedma płuc, astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc),
– wątroby (marskość),
– nerek (przewlekła niewydolność),
– metaboliczne i endokrynne (cukrzyca, niedoczynność tarczycy),
– neurologiczne,
– reumatologiczne, psychiczne (otępienie starcze).
Wraz z wiekiem zwiększa się ilość infekcji; spowodowane to jest upośledzeniem funkcji limfocytów T, powodujących obniżenie odporności komórkowej, humoralnej i tolerancji immunologicznej własnych antygenów. Na zwiększenie infekcji u ludzi w wieku podeszłym mają wpływ również:
– niedożywienie,
– nadużywanie antybiotyków,
– leczenie immunosupresyjne,
– inwazyjne procedury diagnostyczne,
– nadużywanie cewnikowania pęcherza moczowego,
– współistnienie cukrzycy.
Starzenie wpływa na farmakokinetykę i farmakodynamikę leków. Do zmian farmakokinetycznych i farmakodynamicznych należy zaliczyć mniejszą ilość receptorów wiążących leki w poszczególnych tkankach, mniejszą zdolność wiązania leków z białkami osocza (obniżony poziom albumin) wskutek czego wzrasta stężenie wolnych czynnych substancji, co powoduje, że już niskie ich stężenia w surowicy działają terapeutycznie, jak również łatwiej w tej grupie chorych o przedawkowanie leków.
Zmniejszenie masy mięśniowej i ilości całkowitej wody w organizmie i wzrost zawartości tłuszczu, mają wpływ na dystrybucję leków. Objętość dystrybucji leków lipofilnych jest większa, hydrofilnych – mniejsza.
Mniejsza wydolność wątroby i nerek prowadzi do zmniejszenia metabolizmu i eliminacji leków z ustroju.
Wszystko to wpływa na zmniejszone zapotrzebowanie na leki w czasie zabiegu operacyjnego u ludzi w podeszłym wieku (5, 6, 7).
Ocena ryzyka operacyjnego
Ryzyko znieczulenia i operacji wzrasta wraz z wiekiem. Sam wiek stanowi mniejszy czynnik ryzyka niż choroby towarzyszące i rodzaj operacji. W celu określenia ryzyka okołooperacyjnego prowadzono wiele programów badawczych i sugerowano wykonywanie wielu badań dodatkowych. Próby stworzenia systemów prognostycznych zmierzają w kierunku lepszego zrozumienia mechanizmów mających wpływ na przeżywalność. Nie jest prawdopodobne, aby którykolwiek model prognostyczny zawierał dostateczną liczbę wariantów i czynników pozwalających na dokładne określenie przeżycia pooperacyjnego.
U pacjentów poddanych zabiegowi operacyjnemu, pewna liczba czynników determinujących pooperacyjną przeżywalność może być nieznana w okresie przedoperacyjnym. Przykładem mogą być takie wydarzenia jak awaria sprzętu chirurgicznego lub anestezjologicznego podczas zabiegu, hipoksja pooperacyjna przedawkowanie opiatów, które nie mogą być przewidziane przed rozpoczęciem operacji, a mogą zadecydować o przebiegu okresu pooperacyjnego i przeżywalności pacjentów.
Aby ocenić ryzyko okołooperacyjne anestezjolog powinien w badaniu przedoperacyjnym dokonać wywiadu odnośnie przebytych i współistniejących chorób oraz określić wydolność najważniejszych układów i narządów:
Układ krążenia
Stopień zaawansowania procesu chorobowego, aktualnego leczenia i jego skuteczności: American College of Cardiology wskazuje, że ryzyko okołooperacyjne, związane z chorobami układu krążenia należy rozpatrywać biorąc pod uwagę ocenę trzech elementów (8):
a) stanu klinicznego,
b) wydolności czynnościowej chorego,
c) ryzyka, związanego z procedurą chirurgiczną.
Za poważne zagrożenie uważa się objawy niestabilnej choroby wieńcowej, nie wyrównaną zastoinową niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca, zawał serca (przebyty w ciągu ostatnich 30 dni), ciężkie wady zastawkowe.
Umiarkowanie zagrożeni są pacjenci ze stabilną chorobą wieńcową, wyrównaną niewydolnością krążenia i po 30 dniach od przebytego zawału.
Najmniejszym ryzykiem obciążeni są pacjenci z niestabilnym ciśnieniem tętniczym, zaburzeniami rytmu serca (blokiem lewej odnogi pęczka Hisa, migotaniem przedsionków), przebytym udarem mózgu.
Ocena czynnościowa opiera się na określeniu szacunkowych potrzeb energetycznych chorego. Wprowadzono pojęcie! MET ( metabolic equivalent) odpowiadające zużyciu tlenu przez ważącego 70 kg, 40-letniego mężczyznę, pozostającego w spoczynku.
Wartości powyżej 7 MET świadczą o dobrej wydolności organizmu i braku istotnego zagrożenia,
Grupa chorych, uzyskująca 4 ÷ 7 MET jest obciążona umiarkowanym ryzykiem – pacjenci z tej grupy mogą spacerować po płaskim terenie, przebiec krótki dystans, wejść pod górkę.
Wartości poniżej 4 MET uzyskują pacjenci zdolni jedynie do wykonywania codziennych czynności jak: jedzenie, mycie się i ubieranie (8).
Za procedury chirurgiczne, obciążone największym ryzykiem kardiologicznym – powyżej 5% nagłych zgonów, zawałów serca – uznaje się: operacje wykonywane w trybie nagłym, wysoce inwazyjne, obejmujące nadbrzusze i klatkę piersiową, zabiegi na aorcie i dużych naczyniach, trwające ponad trzy godziny, połączone ze znacznymi przemieszczeniami płynów ustrojowych, utratą krwi przekraczającą 1000 ml.
Zabiegi średniego ryzyka – poniżej 5% nagłych zgonów, zawałów serca – uznaje się operacje w obrębie głowy i szyi, klatki piersiowej, zabiegi ortopedyczne i urologiczne, połączone z utratą krwi nie przekraczającą 1000 ml.
Zabiegi niewielkiego ryzyka – poniżej 1% nagłych zgonów, zawałów serca – to procedury minimalnie inwazyjne, z przewidywaną utratą krwi do 200 ml, np. operacja tarczycy, przepukliny, zaćmy lub sutka.
Chorzy z grupy małego ryzyka kardiologicznego, poddawani zabiegowi chirurgicznemu o małym ryzyku, poza badaniem przedmiotowym i podmiotowym (EKG, morfologia, elektrolity), nie wymagają dalszej diagnostyki kardiologicznej przed zabiegiem.
Pacjenci z grupy dużego ryzyka kardiologicznego wymagają dokładnej oceny kardiologicznej przed operacją. U chorych tych należy wykonać rozszerzone badania nieinwazyjne (9,10,11) takie jak:
– echokardiografia,
– echokardiografia obciążeniowa (wysiłek, stymulacja, dobutamina),
– EKG HOLTER,
– elektrokardiografia wysiłkowa,
– scyntygrafia perfuzyjna po obciążeniu farmakologicznym dobutaminą, dipirydamolem, adenozyną
– MSCT – tomografia spiralna z kontrastem,
– SPECT – scyntygrafia perfuzyjna,
– EBCF – tomografia szybkiej wiązki elektronów,
– PET – pozytronowa tomografia emisyjna.
Chorzy z grupy dużego ryzyka, oceniani na podstawie diagnostyki nieinwazyjnej, wymagać mogą odroczenia zabiegu operacyjnego i wykonania w okresie przedoperacyjnym koronarografii i rewaskularyzacji tętnic wieńcowych.
Mimo kontrowersji w ocenie ryzyka nadal wykorzystywane są skale Goldmana i Detsky´ego: patrz: tabela 1 (11,12).
Tabela 1. Skala ryzyka według Goldmana i Detskyego.
Skala ryzykaGoldmanDetsky
Wiek powyżej 70 lat55
Operacja w trybie nagłym410
Operacja jamy brzusznej lub aorty3-
Dławica piersiowa klasa III Can CS-10
Dławica piersiowa klasa IV Can CS-20
Niestabilna dławica < 6 miesięcy-10
Zawał serca < 6 miesięcy1010
Zawał serca > 6 miesięcy-5
3 ton lub poszerzenie żył szyjnych11-
Obrzęk płuc w ostatnich 7 dniach-10
Obrzęk płuc w wywiadzie-5
Stenoza aortalna320
Inny niż zatokowy rytm w EKG75
Dodatkowe skurcze komorowe > 5/min75
Ciężki stan ogólny35
Maksymalna punktacja53120
Suma punktów związana jest z poziomem ryzyka zagrażającego życiu. Zależność tą przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Skala poziomu ryzyka zgonu.
 GoldmanDetsky
PunktyRyzykoPunktyRyzyko
Grupa I0 ÷ 51%0 ÷ 150,43%
Grupa II6 ÷ 126,6%20 ÷ 303,38%
Grupa III13 ÷ 2513,8%>3010,6%
Grupa IV> 2678%
Podawanie β-blokerów zmniejsza odsetek powikłań sercowych i śmiertelności w okresie okołooperacyjnym (8,13).
Przeprowadzona ocena przedoperacyjna układu krążenia pozwala anestezjologowi, wspólnie z chirurgiem, ocenić ryzyko operacji i znieczulenia, wyznaczyć zakres postępowania przedoperacyjnego, dokonać wyboru terminu operacji, a także zwrócić uwagę na konieczność dobrego monitorowania w czasie zabiegu i w okresie pooperacyjnym.
Układ oddechowy
Dokładne przeprowadzenie wywiadu i badanie kliniczne stanowi najlepszą podstawę do oceny ryzyka, związanego z chorobami płucnymi.
Pacjenci z przewlekłym zapaleniem oskrzeli i rozedmą płuc mają większą ilość wydzieliny w drzewie oskrzelowym i, co za tym idzie, większe ryzyko wystąpienia niedodmy i zapalenia płuc.
U pacjentów z astmą oskrzelową stwierdza się znacznie podwyższoną gotowość do wystąpienia spazmu oskrzelowego jak również znaczną ilość gęstej wydzieliny. Stwierdzenie duszności spoczynkowej świadczy o dużych zmianach w układzie oddechowym.
Wszyscy ci chorzy mogą wymagać, w okresie przedoperacyjnym, wdrożenia antybiotykoterapii, sterydoterapii, fizykoterapii, podawania bronchodilitatorów, właściwego nawodnienia, a w przypadku palaczy ograniczenia palenia papierosów. Stwierdzono, że 12-godzinna abstynencja oczyszcza organizm z nikotyny i tlenku węgla, a po 2 ÷ 3 dniach zwiększa się aktywność rzęsek, jednak dopiero po 6 ÷ 8 tygodniach następuje znaczna poprawa układu oddechowego (5,14,18).
Celem określenia zmian w płucach, rutynowo wykonuje się RTG klatki piersiowej.
Czynnościowe badania układu oddechowego, np. FVC (natężona pojemność życiowa), PET (maksymalny szczytowy przepływ wydechowy), FEV1 (natężona objętość wydechowa pierwszosekundowa), wykonywane są u chorych kwalifikowanych do resekcji płuca oraz u tych chorych, u których ryzyko powikłań płucnych jest tak duże, że może być podstawą do odstąpienia od leczenia operacyjnego.
Badanie gazometryczne krwi wykonujemy w przypadku stwierdzenia odchyleń w badaniu czynnościowym.
W ocenie układu oddechowego należy zwrócić również uwagę na stan uzębienia, ruchomość stawów żuchwowych, stawu szczytowo-potylicznego oraz odcinka szyjnego kręgosłupa, które korelują z przewidywalnymi trudnościami intubacji dotchawiczej i utrzymaniem drożności dróg oddechowych.
Choroby metaboliczne i endokrynne
W przypadku występowania chorób metabolicznych i endokrynnych należy wyrównać stan pacjenta i zahamować nadmierną aktywność układu wewnątrzwydzielniczego. Na przykład w przypadku cukrzycy konieczna jest kontrola poziomu glikemii jak również dokonana ocena organopatii. W chorobach tarczycy należy przywrócić stan eutyreozy (3,18).
Choroby nerek
W chorobach nerek należy zwrócić uwagę na zaburzenia wodno-elektrolitowe, niewydolność krążenia, anemię i powikłania płucne. U chorych z mocznicą może być konieczne, w okresie przedoperacyjnym, wykonanie dializoterapii (15,16,17).
Choroby wątroby
W przypadku występowania chorób wątroby konieczne jest kontrolowanie jej funkcji wraz ze wskaźnikami układu krzepnięcia. Ryzyko okołooperacyjne, w przypadku tego rodzaju chorób, znacznie wzrasta u chorych źle odżywionych z wodobrzuszem i encefalopatią i jeśli w badaniach dodatkowych stwierdza się hematokryt mniejszy niż 30%, bilirubinę większą niż 11 mg/dl, albuminy poniżej 3 g/dl i azotemię (5,14,16,18).
Stan odżywienia pacjenta
Istotną rzeczą w ocenie ryzyka okołooperacyjnego u chorych w podeszłym wieku jest zwrócenie uwagi na stan odżywienia. Niedożywienie, często występujące u tych pacjentów, jest spowodowane utratą apetytu, malejącą aktywnością fizyczną i przewlekłymi chorobami. Nie rozpoznane i nie leczone w okresie okołooperacyjnym prowadzi do wzrostu powikłań, opóźnienia powrotu do zdrowia a nawet śmierci. Logicznym wydaje się, że wyrównanie niedożywienia przed zabiegiem wpływa korzystnie na wynik leczenia (14).
Przyjmowane leki
Ponieważ około 20% ÷ 45% chorych przyjmuje regularnie leki, należy podjąć decyzję o utrzymaniu lub zmodyfikowaniu stosowanego przez chorego leczenia, w celu uniknięcia lub ograniczenia szkodliwego działania stosowanej farmakoterapii (17).
* * *
Obecność wielu współistniejących chorób niewątpliwie zwiększa ryzyko okołooperacyjne. Chociaż opracowano wiele skal i metod w celu oceny ryzyka okołooperacyjnego, najczęściej stosowana jest skala ASA (American Society of Anesthetist), dotycząca stanu fizycznego pacjenta, opartego na rozpoznaniu niewydolności układów i narządów.
Operacje planowe
Ryzyko 1. U chorego nie stwierdza się zaburzeń fizjologicznych, biochemicznych ani psychicznych. Zabieg operacyjny nie powoduje zaburzeń ogólnoustrojowych.
Przykłady: młody, zdrowy osobnik do operacji przepukliny, żylaków, zdrowa kobieta do wycięcia macicy z powodu mięśniaków (nie stwierdzono obfitych krwawień.
Ryzyko 2. Chory z niezbyt nasilonymi zaburzeniami układowymi. Do grupy tej zalicza się również osobników poniżej 0,5 roku życia i powyżej 75 lat.
Przykłady: niewielkiego stopnia choroba niedokrwienna mięśnia sercowego, wyrównana cukrzyca, ustabilizowane nadciśnienie tętnicze, niedokrwistość, przewlekły nieżyt oskrzeli, znacznego stopnia otyłość (powyżej 20% należnej masy ciała).
Ryzyko 3. Ostre (ciężkie zaburzenia układowe.
Przykłady: organiczna wada serca w znacznym stopniu ograniczająca aktywność pacjenta, nieuregulowana ostra cukrzyca (z zaburzeniami naczyniowymi), ostra niewydolność oddechowa, choroba wieńcowa, przebyty zawał serca (operacja przed upływem 5 miesięcy od chwili jego wystąpienia).
Ryzyko 4. Chory z bardzo ciężkimi zaburzeniami układowymi zagrażającymi życiu, może zginąć w czasie zabiegu operacyjnego.
Przykłady: organiczna wada serca z cechami ostrej niewydolności krążenia, np. świeży zawał mięśnia sercowego, niewydolność: oddechowa (np. w przebiegu wstrząsu), wątroby, nerek czy gruczołów dokrewnych.
Ryzyko 5. Chory z niewydolnością wielonarządową w stanie skrajnie ciężkim, może zginąć w czasie znieczulenia i operacji.
Przykłady: ciężki uraz czaszkowo-mózgowy, uraz serca, pacjent z pękniętym tętniakiem aorty i współistniejącym głębokim wstrząsem, masywny zator tętnicy płucnej.
Operacje ze wskazań nagłych
Do cyfry oznaczającej ryzyko w zabiegu planowym dodajemy literę N, co oznacza zabieg ze wskazań nagłych.
* * *
Obecnie nie istnieje żaden ogólnie przyjęty algorytm, pozwalający na precyzyjną ocenę występowania zagrożenia okołooperacyjnego. Badania kliniczne i badania pracowniane pozwalają na ogólne pogrupowanie pacjentów, lecz nie zapewniają wystarczającej czułości, pozwalającej na precyzyjne prognozowanie zagrożeń w przypadku pojedynczego pacjenta.
Premedykacja
Wielu pacjentów odczuwa lęk przed znieczuleniem i zabiegiem operacyjnym. Źródłem lęku jest przede wszystkim ból towarzyszący operacji i ryzyko śmierci – wcale nie małe u ludzi w podeszłym wieku. Silne uczucie lęku znosi odpowiednia premedykacja, którą należy zaplanować podczas wizyty anestezjologicznej.
W ramach premedykacji, na 30 ÷ 60 min. przed zabiegiem, podawane są najczęściej:
– benzodwuazepiny (midazolam),
– opioidy (petydyna),
– niesteroidowe środki przeciwzapalne (ketonal),
– holinolityki (atropina, skopolamina – obecnie rzadko stosowane),
– agoniści receptora α2-adrenergicznego (klonidyna).
Należy pamiętać o tym, że działanie tych leków może być wydłużone ze względu na zmianę farmakokinetyki i farmakodynamiki, np. czas półtrwania midazolamu u ludzi po 65 roku życia wydłuża się do 8,5 godziny, podczas gdy u ludzi poniżej 40 roku życia wynosi 4 godziny (7).
Zarówno opioidy jak i benzodwuazepiny łatwo mogą wywołać senność, splątanie a nawet delirium. Dlatego też dawki tych leków u pacjentów w podeszłym wieku należy redukować. U niektórych pacjentów zlecenie premedykacji może być niepotrzebne, a u innych nierozsądne. Chorzy podsypiający, z obniżoną rezerwą fizjologiczną, nie wymagają środków uspokajających. Podanie premedykacji pacjentom z podwyższonym ciśnieniem śródczaszkowym i niestabilnym układem krążenia może być wręcz niebezpieczne (5,18).
Wybór znieczulenia
Wybór znieczulenia zależy od lokalizacji i rodzaju choroby, rodzaju i rozległości zabiegu operacyjnego, stanu ogólnego pacjenta i chorób współistniejących, sprawności zespołu operującego, umiejętności i możliwości anestezjologicznych.
Należy wybrać takie metody znieczulenia, które zapewniłyby:
– odpowiednie warunki chirurgiczne,
– odpowiednią analgezję i amnezję,
– minimalne uboczne skutki dla układu krążenia i oddychania,
– przetrwanie częściowej analgezji na okres pooperacyjny,
– minimalne występowanie objawów ubocznych, takich jak nudności, wymioty i zawroty głowy.
U pacjentów w podeszłym wieku mogą być stosowane następujące metody znieczulenia:
– znieczulenie miejscowe regionalne (powierzchniowe, nasiękowe),
– znieczulenie przewodowe obwodowe (blokady splotów i nerwów obwodowych),
– ośrodkowe znieczulenie przewodowe (podpajęczynówkowe, zewnątrzoponowe, podpajęczynówkowe połączone z zewnątrzoponowym ciągłym: CSE),
– znieczulenie ogólne z intubacją,
– znieczulenie ogólne, połączone ze znieczuleniem zewnątrzoponowym,
– znieczulenie ogólne bez intubacji, przy użyciu maski krtaniowej lub twarzowej.
Operacje krótkotrwałe, dotyczące obwodowych części ciała, można wykonać w znieczuleniu regionalnym. Ten typ znieczulenia jest korzystny dla pacjentów w podeszłym wieku, gdyż jest mniej inwazyjny, nie powoduje blokady współczulnej, nie wpływa na stan świadomości pacjenta (pod warunkiem unikania zbyt silnej sedacji) i może być wykonany u chorych z pełnym żołądkiem i ze wskazań nagłych (5,19).
W wyborze środka miejscowo znieczulającego należy kierować się tymi samymi zasadami co u ludzi młodych. Nie stwierdza się większej wrażliwości na anestetyki lokalne. Objawy toksyczne występują rzadko, zwłaszcza że resorbcja z miejsca wstrzyknięcia jest wolniejsza z powodu gorszego przepływu krwi.
Znieczulenie podpajęczynówkowe: ten typ znieczulenia wykonuje się do operacji z zakresu podbrzusza i kończyn dolnych (urologicznych, ginekologicznych, ortopedycznych), trwających nie dłużej niż trzy-cztery godziny. Wykonanie tego znieczulenia często jest utrudnione u ludzi w podeszłym wieku z powodu zmian anatomicznych kręgosłupa (skrzywienie kręgosłupa, skostniałe więzadła). Dlatego też niekiedy łatwiejsze bywa nakłucie z dostępu bocznego niż pośrodkowego. Rozprzestrzenianie się i czas działania środka miejscowo znieczulającego może być silniejsze u ludzi starych. Przyczyną może być to, że przepuszczalność struktur nerwowych zwiększa się a ciśnienie płynu mózgowo- -rdzeniowego obniża się z wiekiem. Dawka środka miejscowo znieczulającego powinna być zmniejszona. I tak dawka 0,5% bupiwakainy z ciężką lidokainą (w proporcji 5:1) wynosi od 0,06 do 0,24 ml/segment (20). Popunkcyjne bóle glowy w wieku podeszłym występują rzadko i są niezależne od tego, czy pacjent pozostaje w pozycji leżącej, czy też pozwala mu się siedzieć. Reakcja układu naczyniowego na blokadę współczulną, wywołaną znieczuleniem podpajęczynówkowym u ludzi w podeszłym wieku jest silniej wyrażona niż u ludzi młodych ze względu na mniejsze napięcie układu współczulnego i słabe mechanizmy wyrównawcze. Spadek ciśnienia tętniczego występuje u tych pacjentów dwa razy częściej i jest znacznie większy. Zagrożeni są nim przede wszystkim pacjenci z zaburzeniami układu przewodzącego serca, z ograniczoną rezerwą krążeniową oraz pacjenci z hipowolemią.
Znieczulenie zewnątrzoponowe: wraz z wiekiem zachodzą zmiany anatomiczne w przestrzeni zewnątrzoponowej, które odgrywają dużą rolę podczas znieczulenia. Dochodzi do zmniejszenia przestrzeni zewnątrzoponowej, jest ona węższa i wypełnia się mniejszą objętością środka miejscowo znieczulającego. Otwory międzykręgowe zarastają i utrudniają odpływ anestetyku do przestrzeni przykręgowej. Zaawansowana miażdżyca naczyń przyspiesza występowanie zmian degeneracyjnych we włóknach mielinowych – powoduje to łatwiejsze przenikanie analgetyku przez zwyrodniałe osłonki nerwowe. Zmiany te nasilają działanie i rozprzestrzenianie środka podanego do przestrzeni zewnątrzoponowej. Dawka środka powinna być zredukowana o 1/3 (5,18).
Pacjenci pobudzeni psychoruchowo oraz ci, którzy źle tolerują pozycję litotomijną, powinni mieć wykonane znieczulenie ogólne – nawet wtedy, kiedy miejsce i rodzaj operacji umożliwiałyby wykonanie znieczulenia przewodowego.
Zaletą znieczulenia przewodowego w porównaniu z ogólnym jest: mniejsza liczba powikłań zatorowo-zakrzepowych, płucnych i zaburzeń świadomości.
Znieczulenie ogólne: operacje długotrwałe, w ułożeniu na boku i brzuchu a także operacje na klatce piersiowej i na nadbrzuszu, wykonywane są zazwyczaj w znieczuleniu ogólnym, z intubacją i wentylacją zastępczą. Ten rodzaj znieczulenia często łączony jest ze znieczuleniem zewnątrzoponowym. Decydując się na znieczulenie ogólne z intubacją (niezależnie od jego rodzaju) należy zwrócić uwagę na pewne odrębności anatomiczne, które mogą utrudnić czynności anestezjologiczne i doprowadzić do powikłań. Należą do nich:
– uzębienie, często niekompletne lub ruchome (przy intubacji istnieje ryzyko wyłamania zębów) – pacjentów bez zębów łatwo się intubuje, ale trudno prowadzi oddech przez maskę, ponieważ nie można jej dobrze uszczelnić,
– zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego i stawów żuchwowych ogranicza ich ruchomość, co utrudnia intubację,
– zmiany zwyrodnieniowe stawów utrudniają ułożenie chorego na stole operacyjnym,
– osłabione odruchy obronne, z górnych dróg oddechowych, stwarzają ryzyko aspiracji.
Każdy pacjent w wieku podeszłym, z ostrym schorzeniem brzucha, musi być traktowany jako nie będący na czczo – oprócz przestrzegania 6-godzinnej karencji nieprzyjmowania pokarmów stałych należy zastosować farmakologiczną praktykę aspiracji, podając następujące leki: cytrynian sodu, metoklopramid, antagonistę receptora H2 (zofran).
Podczas wprowadzenia do znieczulenia ogólnego u pacjentów w wieku podeszłym łatwo dochodzi do gwałtownego spadku lub wzrostu ciśnienia tętniczego i zaburzeń rytmu serca. Gwałtowny spadek ciśnienia spowodowany jest zbyt szybkim podaniem anestetyku bądź jego przedawkowaniem a nasilić może go hipowolemia, niewyrównana w okresie przedoperacyjnym, jak również ograniczone możliwości kompensacyjne układu autonomicznego. Spadków ciśnienia należy spodziewać się po podaniu propofolu i barbituranów – bardziej przydatny może okazać się w tej sytuacji etomidat bądź midanium. Ketamina nie jest polecana u osób w wieku podeszłym ze względu na możliwość wystąpienia objawów psychotycznych, tachykardii i wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Gwałtowny wzrost ciśnienia spowodowany jest wskutek niewystarczającego zahamowania odruchów ze strony układu krążenia podczas laryngoskopii i intubacji.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Akle A, Jones RM: Wiek podeszły. Przegląd Nowości w Anestezji i Intensywnej Opiece; tłum. M. Karlikowski; 1994, 3, 2: 88-90.
2. Główny Urząd Statystyczny; www.stat.gov.pl.
3. Kruszyna T: Ocena ryzyka operacyjnego u osób starszych i znacznie nim obciążonych; Medycyna Praktyczna – Chirurgia 2005; 2: 75-89.
4. www.medscape; The elderly surgical patient.
5. Larsen R: Anestezjologia; Urban & Partner; Wrocław 2003.
6. Duda K: Zmiany fizjologiczne, towarzyszące starzeniu i zaburzenia u chorych w wieku podeszłym a znieczulenie; wykład VI kursu FEEA, Kraków 2002; 5-13.
7. Heck M, Fresenius M: Anästhesie bei geriatrischen Patienten; Repetytorium Anästhesiologie; wyd. V, 2007; 331-332.
8. ACC/AHA Task Force Report; Guidelines for perooperative cardiovascular evaluation for noncardiac surgery; Circulation 1996; 93: 1278-1317.
9. Haycock JC, Rowbothm DJ: Ocena przedoperacyjna i prowadzenie pacjentów z chorobą niedokrwienną serca; Aktualności w Anestezji i Intensywnej Terapii; tłum. E. Sikorowska-Janiszewska, TV, 1996; 3: 152-157.
10. Noden J, Reilly CS: Występowanie, rozpoznawanie i leczenie pooperacyjnego niedokrwienia mięśnia sercowego; Aktualności w Anestezji i Intensywnej Terapii; tłum. S. Rzymski i A. Nowicka TV, 1996, 3: 158-163.
11. Arrowsmith JE, Mackaj JH: Postoperative management of patients with cardiovascular disease undergoing noncardiac surgery; Surgery 2002; 57: 91-95.
12. Goldman L, Caldera DL, Nussbaum SR: Multifactorial index of in cardiac risk in noncardiac surgical procedures; N Engl J Med; 1977; 297: 845-850.
13. Fox KM, Mulcahy DA; Therapeutic rationale for the management of silent ischemia; Circulation, 1990; 82: 155-160.
14. Shapiro MB, West MA: Przedoperacyjna ocena chorego w podeszłym wieku; tlum. M. Mrozek; Medycyna Praktyczna – Chirurgia 2007; 2: 96-104.
15. Witkowska-Mańko R: Znieczulenie chorych z niewydolnością nerek; wykład VI kursu FEEA, Kraków 2002; 15-39.
16. Stoelting RK, Dierdorf SF: Znieczulenie a choroba współistniejąca; UniDruk, Poznań 1977.
17. Berry AJ, Knos GB: Anestezjologia; Urban & Partner; Wrocław 1999.
18. Barash PB, Cullen BE, Stoelting RK: Clinical Anesthesia, 1989.
19. Buchsbaum GM et al.: Local anesthesia with sedation for vagina reconstructive surgery; Int. Uroginecol. J. Pelvic Floor Dysfunct. 2006; 17: 211-214.
20. Duda K, Sokołowski A, Kubisz A; Prognozowanie dawki na segment rdzeniowy mieszaniny 0,5% bupivacainy z „ciężką” lidocainą w analgezji podpajęczynówkowej u dorosłych; Anestezja i Intensywna Terapia 2000; 32: 235-238.
21. Campbell JT, Baxter, Holte, BJ: Anesthesia 2002; 89: 622.
22. Boldt; J: Fluid management of patients undergoing abdominal surgery-more questions than answers; EJA 2006; 23: 631.
23. Royall DM, Dodds C: Znieczulenie do operacji urologicznych u chorych w wieku podeszłym; tłum. I. Trojanowska; Przegląd Nowości w Anestezji i Intensywnej Opiece; 1994; 3, 2: 72-76.
24. Hedenstierna G: Mechanismus of postoperative pulmonary disfunction; Acta Chir Scan; 1988; 550: 152-158.
25. Booij LHDJ: Pooperacyjne powikłania oddechowe; Aktualności w Anestezji i Intensywnej Terapii; tłum. P. Smuszkiewicz, 1993; 2, 1: 11-17.
26. Znieczulenie i Intensywna Terapia w chirurgii naczyń (pod red. R. Szulca); A. Ciarkowski, M. Ryszka; Hipotermia okołooperacyjna; α-Medica Press, 1999; 15: 244-260.
27. Hortl WH; Chirurgia 2002; 73: 1067.
28. Shearer ES, Hunter JM: Okołooperacyjna równowaga płynowa; tłum. M. Karlikowski; Przegląd Nowości w Anestezji i Intensywnej Opiece; 1993; 2, 6: 349-354.
29. Dobrogowski J, Wordliczek J: Uśmierzanie bólu ostrego u chorych w wieku podeszłym; Medycyna Praktyczna; Kraków 2007; 11-13.
30. Tomkowski WZ, Hajduk B: Podstawy pierwotnej profilaktyki żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej; Warszawa 1995.
otrzymano: 2008-06-24
zaakceptowano do druku: 2008-06-02

Adres do korespondencji:
*Emilia Michalik
ul. Polna 42/15, 05-420 Józefów
tel.: (0-22) 789-13-95
e-mail: michalike48@o2.pl

Postępy Nauk Medycznych 11/2008
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych