Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 11/2008, s. 760-766
*Krzysztof Bielecki, Iwona Trytko
Zaparcia u ludzi w wieku podeszłym
Constipation in the Elderly Population
Klinika Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego
Kierownik Kliniki: prof. dr hab. med. Krzysztof Bielecki**
Streszczenie
Zaparcie, po bólu brzucha, jest drugą najczęstszą przyczyną wizyt u gastroenterologów, problemem tak powszechnym, że sprzedaż środków przeczyszczających zajmuje drugie miejsce po lekach przeciwbólowych. Definicja zaparcia ulegała zmianie na przestrzeni lat. Obecnie najlepiej opracowaną i najczęściej cytowaną jest definicja oparta na kryteriach rzymskich III. Jako dolegliwość znana od wieków się stała się przedmiotem wielu spekulacji dotyczących jej etiologii, patogenezy i skutecznego leczenia, które do tej pory powszechnie funkcjonują w medycynie. Niestety, w dobie medycyny opartej na faktach, coraz częściej wytyka się im brak wystarczającej ilości danych naukowych potwierdzających ich wiarygodność, a część badań wręcz podważa ich znaczenie terapeutyczne. Niemniej jednak wstępnym postępowaniem z chorym z zaparciem w wieku podeszłym jest zawsze leczenie zachowawcze często oparte na powszechnie obowiązujących próbach zmniejszenia objawów związanych z utrudnionym oddawaniem stolca. Należą do nich zalecenia dietetyczne, wzrost aktywności fizycznej oraz łagodne środki przeczyszczające. Ocena wskazań i skuteczności leczenia inwazyjnego w postaci kolektomii, ileostomii pętlowej, stomii definitywnej, czy propulsywnego płukania jelita grubego jest utrudniona w związku z ograniczoną ilością badań włączających pacjentów z tej grupy wiekowej.
Summary
After abdominal pain, constipation is the second cause of gastroenterologist visits. This complaint is so common that among over-the-counter medications laxatives sales is only second to pain relieve drugs. Definition of constipation was changing over the years. Today the most thorough and most often cited is the definition based on Rome Criteria III. Being a problem known for centuries it has become subject of many speculations related to its etiology, pathogenesis and successful treatment. They have been functioning in medicine on daily basis until today. At the hour of Evidence Based Medicine it is recently being pointed out that these strong believes lack data proving their viability and there even exists a number of research papers questioning their therapeutic significance. Nevertheless, management of constipated elderly patient in the first line is based on conservative approach including change of dietary habits, increasing physical activity and mild laxatives. Evaluation of efficiency of invasive surgical methods such as colectomy, loop ileostomy, permanent colostomy or antergrade continence enema is difficult due to limited research involving patients from this age group.



Wstęp
Zaparcie jako problem medyczny znany jest od wieków. Już w starożytnych Chinach znana była technika masowania brzucha specjalnymi drewnianymi wałkami dla ułatwienia oddawania stolca (1). Do dziś stanowi problem mający znaczny wpływ na jakość życia, jest drugą najczęstszą przyczyną wizyt u gastroenterologów i dolegliwością w przeważającym procencie dotyczącą osób w wieku podeszłym. Długoterminowa obserwacja chorych z nowotworami końcowego odcinka jelita grubego wskazuje na zaparcie jako czynnik najbardziej negatywnie wpływający na jakość życia (2). Miarą nasilenia tej dokuczliwej dolegliwości jest fakt, że środki przeczyszczające zajmują drugie miejsce po lekach przeciwbólowych sprzedawanych osobom w wieku podeszłym, a ogólny zysk z ich sprzedaży w USA szacowany jest na $400 mln (3).
Definicja
Zaparcia można podzielić na dwie grupy: zaparcia czynnościowe i zaparcia wtórne (będące wynikiem innej określonej choroby). Obecnie zaparcie czynnościowe najczęściej definiuje się na podstawie spełnienia kryteriów rzymskich III:
Kryteria diagnostyczne*** zaparcia czynnościowego (4)
1. Muszą być spełnione co najmniej 2 z poniższych:
– nasilone parcie co najmniej przy co czwartej defekacji,
– bryłowate lub twarde stolce co najmniej przy co czwartej defekacji,
– co najmniej uczucie niepełnego wypróżnienia przy co czwartej defekacji,
– uczucie przeszkody w odbycie lub w odbytnicy co najmniej przy co czwartej defekacji konieczność ręcznego wspomagania wypróżnienia (ręczna ewakuacja stolca, unoszenie dna miednicy) co najmniej przy co czwartej defekacji,
– <3 wypróżnienia tygodniowo.
2. Luźne stolce występują rzadko, jeśli się nie stosuje leków przeczyszczających.
3. Nie są spełnione kryteria rozpoznania zespołu jelita nadwrażliwego.
Wyznaczenie granicy między fizjologicznym procesem starzenia się, a objawami choroby wymagającej leczenia jest trudną sztuką w geriatrii. Dlatego podobnie jak inne definicje stanów chorobowych i tą należy potraktować z pewną dozą liberalizmu pamiętając jednocześnie, że niektóre objawy mogą być bardziej dokuczliwe dla osoby w wieku podeszłym uzasadniając tym wcześniejsze podjęcie leczenia.
*** Muszą być spełnione przez ostatnie 3 miesiące, z początkiem objawów co najmniej przed 6 miesiącami.
Epidemiologia
Zaparcie jest dolegliwością bardzo powszechną. Statystyki prowadzone w różnych krajach na świecie potwierdzają, że problem zaparć dotyczy między 1,9% a 27,2% ogólnej populacji, z przewagą wartości między 12% i 19% (5). Ocenia się, że średnio w Europie objawy obstrukcji zgłasza 17,1% społeczeństwa. Płeć żeńska, warunki socjoekonomiczne oraz wykształcenie wypływają na częstość występowania tej dolegliwości (6). Stosunek kobiet do mężczyzn cierpiących na zaparcie wynosi 2,2:1. Częstość występowania wzrasta z wiekiem, zwłaszcza po 65. roku życia. Szacuje się, że ok. 40% pacjentów geriatrycznych przebywających poza instytucjami opiekuńczymi cierpi na objawy zaparcia stolca (3).
Patogeneza
W świetle wyników dotychczasowych badań mechanizmy odpowiedzialne za zmniejszenie ilości i zmianę konsystencji oddawanych stolców przez osoby w wieku podeszłym są wciąż nie do końca poznane. Powszechnie uważa się, że składa się na nie wiele, często niezależnych od siebie, czynników. Trudne jest odseparowanie wpływu fizjologicznego procesu starzenia się organizmu od właściwej choroby.
Wydłużenie czasu pasażu treści pokarmowej u osób starszych powodowane jest głównie przedłużonym magazynowaniem stolca w dystalnym odcinku jelita, podczas gdy pasaż przez jelito powyżej odbytnicy wydaje się nie zmieniać z wiekiem. Podsumowując wyniki badań dotyczących wpływu różnych czynników na rozwój zaparcia u osób starszych dominujące znaczenie okazują się mieć zmiany dotyczące funkcji odbytnicy i odbytu, a nie czas pasażu treści pokarmowej. Udowodnione są zmiany w dystalnym odcinku jelita grubego w postaci obniżenia ciśnienia spoczynkowego w odbytnicy i siły skurczu zwieraczy odbytu, co prawdopodobnie ma największy wpływ na powstawanie objawów obstrukcji (7, 8).
Etiologia
Powszechnie cytowanymi przyczynami zaparć są: dieta uboga w błonnik, mała aktywność fizyczna i złe nawyki związane z defekacją w postaci ignorowania wczesnych bodźców fizjologicznych. Pomimo, że wiek jest najważniejszym pojedynczym czynnikiem ryzyka rozwoju zaparcia, sam proces starzenia wydaje się mieć niewielki bezpośredni wpływ na funkcjonowanie układu pokarmowego (7). Wynika to głównie z dużej rezerwy funkcjonalnej układu pokarmowego.
Wydaje się, że najważniejszymi czynnikami wpływającymi na pasaż treści pokarmowej w obwodowych odcinkach jelita grubego mają choroby oraz leki powszechnie przepisywane osobom w wieku podeszłym. Zwraca również uwagę częste współwystępowanie neurologicznych, endokrynologicznych i innych stanów chorobowych, które mogą stanowić niezależne przyczyny obniżenia motoryki układu pokarmowego u osób starszych (9). Według wielu autorów największy wpływ na motorykę układu pokarmowego w tej grupie pacjentów mają choroby neurologiczne, unieruchomienie w łóżku z przyczyn medycznych bądź psychicznych, obniżona zdolność do wysiłku (10), nieprawidłowa dieta, depresja (11).
Poniższa lista zawiera uporządkowane przyczyny zaparć u osób w wieku podeszłym (3):
Leki na receptę:
– Opiaty (np. morfina)
– Leki antycholinergiczne
– Leki przeciwdepresyjne z grupy trójcyklicznych (np. amitryptylina)
– Antagoniści receptorów wapnia (np. werapamil)
– Leki stosowane w leczeniu choroby Parkinsona (np. amantadyna)
– Sympatykomimetyki (np. efedryna)
– Leki psychotropowe (np. chloropromazyna)
– Diuretyki (np. furosemid)
– Leki antyhistaminowe (difenhydramina)
Leki bez recepty
– Leki alkalizujące kwas solny (głównie zawierające wapń)
– Suplementacja wapnia
– Suplementacja żelaza
– Leki przeciwbiegunkowe (np. loperamid)
– Niesteroidowe leki przeciwzapalne (np. ibuprofen)
Przeszkoda mechaniczna:
– Nowotwór jelita grubego
– Guz pochodzący ze struktur sąsiadujących uciskający jelito
– Zrosty po zapaleniu uchyłków jelita grubego lub powstałe w wyniku niedokrwienia
– Wypadanie odbytnicy
– Powikłania po zabiegu chirurgicznym na jelicie grubym
– Jelito olbrzymie (megacolon)
– Szczelina odbytu
Choroby metaboliczne:
– Cukrzyca
– Niedoczynność tarczycy
– Hiperkalcemia
– Hipokaliemia
– Hipomagnezemia
– Mocznica
– Zatrucie metalami ciężkimi
Miopatie:
– Amyloidoza
– Twardzina układowa
Neuropatie:
– Choroba Parkinsona
– Uszkodzenie lub guz rdzenia kręgowego
– Choroby naczyniowe mózgu
– Stwardnienie rozsiane
Inne stany chorobowe:
– Depresja
– Degeneracyjna choroba stawów
– Neuropatia autonomiczna
– Zaburzenia funkcji poznawczych
– Unieruchomienie
– Choroby serca
Metody diagnostyczne
Sposoby diagnozowania zaparcia w dużej mierze pokrywają się z metodami stosowanymi w przypadku nietrzymania stolca (tabela 1). Decyzja o postępowaniu diagnostycznym powinna być podjęta w oparciu o szczegółową historię choroby, badanie przedmiotowe i podmiotowe ze szczególnym uwzględnieniem objawów dodatkowych i czynników ryzyka choroby nowotworowej u danego pacjenta. Ze względu na brak odrębnych badań statystycznych standaryzujących właściwe postępowanie diagnostyczne wśród pacjentów w wieku podeszłym wymagane jest szczególnie indywidualne potraktowanie pacjenta z tej grupy wiekowej zgłaszającego objawy zaparcia.
Tabela 1. Etiologia nietrzymania stolca.
Choroby odbytu i odbytnicyChoroby neurologiczneOperacje chirurgiczneInne przyczyny
- Zapalenie
- Choroby infekcyjne
- Nowotwory
- Naświetlanie
- Niedokrwienie
- Wypadające wewnętrzne żylaki odbytu
- Wypadanie odbytu
- Przetoki
- Urazy:
?położnicze *
?chirurgiczne
?naświetlanie
?przypadkowe
- Udar
- Demencja
- Nowotwory
- Choroby rdzenia kręgowego
- Neuropatia nerwu sromowego
- Kiła OUN
- Cukrzyca
- Zmiana świadomości
- SM
- Wewnętrzne przecięcie zwieracza odbytu w linii pośrodkowej
- Wewnętrzne przecięcie zwieracza w linii bocznej
- Nacięcie/wycięcie przetoki odbytniczej
- Rekonstrukcja rezerwuaru odbytnicy z jelita
- Niskie przednie wycięcie odbytnicy
- Totalna brzuszna kolektomia
- Wytworzenie przetoki moczowej esicy
- Stan po wycięciu guzków krwawniczych**
- Brak ułatwionego dostępu do toalety
- Niedrożność kałowa
- Biegunka
- Nadużywanie środków przeczyszczających
- Zaparcia
- Zespół jelita drażliwego
- Nieswoiste choroby zapalne jelit
- Zespół krótkiego jelita
- Choroby mieśniowo-nerwowe
- Fizjologiczny proces starzenia się
- Choroby psychiatryczne
- Zapalne choroby naczyń (kolagenozy)
- Idiopatyczne
Najważniejszą metodą diagnostyczną jest badanie per rectum, w czasie którego, prosząc pacjenta o parcie na kał, można ocenić napięcie i rozluźnienie mięśnia łonowo-odbytowego oraz zaobserwować uwypuklanie się krocza (12). Dodatkowym testem często wykonywanym w przypadku tej dolegliwości jest badanie czasu pasażu jelitowego. Badanie polega na połknięciu przez pacjenta kapsułki z 24 markerami radiocieniującymi, których obecność może być uwidoczniona na zdjęciu przeglądowym jamy brzusznej pięć dni później. Podczas testu chory powinien przyjmować suplementację błonnika. Jeżeli po pięciu dniach 6 lub więcej markerów pozostaje obecnych w jamie brzusznej upoważnia to do postawienia rozpoznania zaparcia wywołanego powolnym pasażem treści pokarmowej.
Określenie czasu pasażu można również wykonać po przyjęciu przez pacjenta substancji znakowanej radioaktywnie, której obecność w przewodzie pokarmowym oceniana jest przy pomocy scyntygrafii. Należy przy tym pamiętać, że u pacjentów z ciężkim zaparciem często czas pasażu jest prawidłowy (12). Natomiast jest to badanie niezbędne przed kwalifikacją pacjentów do leczenia operacyjnego. Przed podjęciem decyzji o leczeniu chirurgicznym, w celu wykluczenia inercji całego jelita, wykonuje się również badanie czasu pasażu w jelicie cienkim. Po przyjęciu 10 g laktulozy wykonuje się pomiary zawartości wodoru, jednego z produktów fermentacji bakteryjnej w jelicie, w wydychanym powietrzu w odstępach 10-minutowych przez 2 godziny. Istnieją również metody z wykorzystaniem cewników i metod radiodiagnostycznych uważanych za bardziej złożone, droższe i bardziej inwazyjne (12).
Kinedefekografia może być wykonana wieloma sposobami. Najprostszym jest symulacja oddawania stolca, imitowanego przez mieszaninę o odpowiedniej konsystencji zawierającej baryt, z wykonaniem serii zdjęć radiologicznych. Badanie to pozwala na ocenę obniżenia krocza oraz wykonanie pomiarów takich jak kąt odbytowo-odbytniczy, długość kanału odbytnicy czy długość mięśnia łonowo-odbytowego. Przewaga tej metody nad proktografią polega na możliwości wyznaczenia linii wgłobienia odbytnicy do kanału odbytu, wypadania odbytnicy, rozpoznania uchyłka odbytniczo-pochwowego, obniżenia krocza i innych nieprawidłowości (13). Wśród metod diagnostycznych zaparć nie powinno zabraknąć metody oceniającej wpływ tej dolegliwości na jakość życia pacjenta. Niestety brakuje dotychczas jednej uniwersalnej ankiety, na podstawie której możliwa byłaby ustandaryzowana ocena wpływu dolegliwości związanych z zaparciem na jakość życia.
Leczenie
Celem leczenia jest doprowadzenie do częstszych i ułatwionych wypróżnień.
Leczenie zaparć w pierwszej linii zwykle jest zachowawcze przy pomocy znanych i ogólnie przyjętych sposobów w postaci modyfikacji diety, zwiększenia aktywności fizycznej oraz modyfikacji nawyków związanych z oddawaniem stolca. Przy braku poprawy należy rozważyć leczenie zaczynając od łagodnych środków przeczyszczających.
Przy rozpoczynaniu leczenia zawsze należy brać pod uwagę obecny stan chorego, nasilenie objawów i stopień ich odczuwania przez samego pacjenta. Częściej w tej grupie wiekowej zdarza się, że pacjent z zaparciem trafiający do lekarza wymaga radykalnego leczenia, a zalecenia terapii konwencjonalnej mogą jedynie przedłużyć i nasilić dolegliwości. Innym problemem, często dotyczącym pacjentów w wieku podeszłym, jest nieprzestrzeganie zaleceń lekarza, co również wpływa na gorsze wyniki leczenia zachowawczego.
Leczenie zachowawcze
Pomimo, że istnieje kilka utartych sposobów leczenia zaparcia, a zalecanie ich na stałe weszło do programu profilaktyki obstrukcji, nadal brakuje usystematyzowanych badań potwierdzających ich skuteczność. W niedawno opublikowanej pracy poglądowej (14) przeanalizowano wyniki dotychczasowych badań dotyczących popularnych teorii obowiązujących w świecie lekarskim i ich wpływu na skuteczną profilaktykę i leczenie zaparć.
Pośród wielu z nich znalazł swoje miejsce błonnik, od lat zalecany dodatek do diety, często polecany sposób na wyleczenie zaparcia. Błonnik należy do substancji wiążących wodę, ale właściwość ta jest utracona z chwilą kiedy dochodzi do jego rozpadu na mniejsze cząsteczki i wchłonięcia z przewodu pokarmowego. Jedynie błonnik nie ulegający fermentacji bakteryjnej tj. otręby utrzymuje właściwość wiązania wody przez cały swój pasaż przez przewód pokarmowy. Nie ma wątpliwości, że zawartość błonnika w diecie powoduje wzrost objętości stolca, częstość jego oddawania oraz pozytywnie wpływa na jego konsystencję u ludzi zdrowych.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Gooszen HG et al.: Disordered defecation. Martinus Nijhoff Publishers, 1987.
2. Norton C: Constipation in older patients: effects on quality of life. Br J Nurs, 2006;15:188-92.
3. Romero Y et al.: Constipation and fecal incontinence in the elderly population. Mayo Clin Proc, 1996;71:81-92.
4. Longstreth GF et al.: Functional bowel disorders. Gastroenterology, 2006; 130:1480–1491.
5. Higgins PD, Johanson JF: Epidemiology of constipation in North America: a systematic review. Am J Gastroenterol, 2004;99(4):750-9.
6. Peppas G et al.: Epidemiology of constipation in Europe and Oceania: a systematic review. BMC Gastroenterology, 2008;8:5.
7. Salles N: Basic mechanisms of the aging gastrointestinal tract. Dig Dis, 2007;25(2):112-7.
8. Firth M, Prather CM: Gastrointestinal motility problems in the elderly patient. Gastroenterology, 2002:122:1688-1700.
9. O´Mahony D, O´Leary P, Quigley EM: Aging and intestinal motility: a review of factors that affect intestinal motility in the aged. Drugs Aging, 2002;19:515-27.
10. Lederle FA: Epidemiology of constipation in elderly patients, Drug utilization and cost-containment strategies. Drugs Aging, 1995;6:465-9.
11. Wald A: Constipation in elderly patients. Pathogenesis and management. Drugs Aging, 1993;3:220-31.
12. Wofford SA, Verne N: Approach to patients with refractory constipation. Curr Gastroenterol Rep, 2000;2:389-394.
13. Wexner S, Moreira HJr: Surgical management of constipation. In: Cameron J, editor. Current surgical therapy, 6th ed. 6th ed. St. Louis: Moseby; 1998. p 245-60.
14. Muller-Lissner SA et al.: Myths and misconceptions about chronic constipation. Am J Gastroenterol, 2005;100:232-42.
15. Bosshard W et al.: The treatment of chronic constipation in elderly people: an update. Drugs Aging, 2004;21:911-30.
16. Baun RF, Levy HB: Tegaserod for treating chronic constipation in elderly patients. Ann Pharmacother, 2007;41:309-13.
17. Malouf AJ et al.: Short-term effects of sacral nerve stimulation for idiopathic slow transit constipation. World J Surg, 2002;26:166-170.
18. Todd IP: Constipation: results of surgical treatment. Br J Surg 1985;72:512-3.
19. Pemberton JH, Rath DM, Ilstrup DM: Evaluation and surgical treatment of severe chronic constipation. Ann Surg 1991;214:403-413.
20. Pikarsky AJ et al.: Long-term follow-up of patients undergoing colectomy for colonic inertia. Dis Colon Rectum 2001;44:179-183.
21. Scarpa M, Barollo M, Keighley MRB: Ileostomy for constipation: long-term postoperative outcome. Colorectal Dis, 2005;7:224-227.
22. Rongen MJ, van der Hop AG, Baeten CG: Cecal access for antegrade colon enemas in medically refractory slow-transit constipation: a prospective study. Dis Colon Rectum 2001;44:1644-1649.
23. Hill J, Stott S, MacLennan I: Antegrade enemas for the treatment of severe idiopathic constipation. Br J Surg 1994:81:14901491.
otrzymano: 2008-06-24
zaakceptowano do druku: 2008-10-02

Adres do korespondencji:
*Krzysztof Bielecki
Klinika Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego CMKP,
SPSK im. Prof. W. Orłowskiego
ul. Czerniakowska 231, 00-416 Warszawa
tel.: (0-22) 584-11-30; fax: (0-22) 622-78-33
e-mail: kbielecki@szpital-orlowskiego.pl

Postępy Nauk Medycznych 11/2008
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych