Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 9/2010, s. 709-717
*Marzena Wojewódzka-Żelezniakowicz1, Nammous Halim1, Sławomir Lech Czaban2, Leszek Pazio3, Grzegorz Myćko1, Ajay Dwivedi1, Jerzy Robert Ładny1
Zatrucia ostre – badanie osoby zatrutej, skale oceny ciężkości zatruć
Acute poisoning – clinical examination, poisoning scores
1Zakład Medycyny Ratunkowej i Katastrof Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Jerzy Robert Ładny
2Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik Zakładu: dr med. Sławomir Lech Czaban
3Szpitalny Oddział Ratunkowy, Samodzielny Publiczny Szpital Wojewódzki w Suwałkach
Kierownik Zakładu: lek. med. Leszek Pazio
Streszczenie
Zatrucia stanowią znaczący problem we współczesnej medycynie. Pomimo postępu, który dokonuje się w wielu jej dziedzinach, niewiele się zmieniło od wielu lat jeśli chodzi o postępowanie z chorymi zatrutymi. Grupa tych pacjentów traktowana jest marginalnie z wielu względów. Często są to chorzy wywodzący się z obszarów patologii społecznych, samobójcy, ofiary działań przestępczych. Nie są to chorzy, których wyleczenie stanowi spektakularne osiągnięcie, co gorsza, wielokrotnie trafiają oni do szpitali z tego samego powodu. Z tych właśnie względów zajmowanie się ofiarami zatruć budzi powszechną niechęć wśród lekarzy. Badanie chorych zatrutych przez personel medyczny poczynając od pomocy przedszpitalnej często pozostawia wiele do życzenia. Zaniedbania powstają już na etapie zbierania wywiadu, następnie zabezpieczenia czynności życiowych i ostatecznego leczenia w oddziale ratunkowym lub oddziale leczenia zatruć, których w Polsce wciąż brakuje. Powoduje to wydłużenie czasu, mniejszą skuteczność leczenia chorych zatrutych oraz wyższe koszty.
Summary
Poisonings are a serious problem of contemporary medicine. Despite the progress in many medical areas, little has improved in the treatment of poisoned patients. They are pushed to the margins for many reasons. They often come from pathological families, being suicidal or crime victims. Their recovery is no spectacular achievement, and what is worse, they repeatedly return to hospital for the same reasons. Because of all that, physicians stay averse when treating the victims of poisonings. When examining them, starting from pre-hospital care, they are often negligent. Carelessness is there as early as the interview stage, then while securing the life maintaining functions and finally, treating the patients in Emergency Departments or Poisoning Departments that are still too few in Poland. It all leads to the prolonged time of treatment, worse efficiency and higher expenses.



Trucizna jest to substancja, która wprowadzona do organizmu w relatywnie małej dawce powoduje zniszczenie lub znaczne upośledzenie czynności określonych tkanek i narządów (1, 2). Zatrucie (intoksykacja) jest to proces chorobowy wywołany przez dostanie się trucizny do ustroju. Najprostszy podział wyróżnia zatrucia ostre i przewlekłe (1, 2, 3). Te pierwsze pozostają w znacznej mierze w sferze działania medycyny ratunkowej bowiem to właśnie do oddziałów ratunkowych trafiają chorzy bezpośrednio po narażeniu na działanie substancji toksycznej.
Zatrucia ostre nie są zdefiniowane w sposób jednoznaczny. Najczęściej zatrucie ostre rozpoznaje się na podstawie dawki trucizny i czynnika czasu ekspozycji. Zatrucie ostre charakteryzuje się gwałtownym rozwojem uszkodzenia narządów i ich ogólnoustrojowych następstw wskutek krótkotrwałej ekspozycji na dużą dawkę trucizny. Czas narażenia na działanie trucizny w zatruciu ostrym nie jest ustalony. Substancje toksyczne różnią się pomiędzy sobą stopniem toksyczności, a zatem te o znacznej toksyczności szybciej doprowadzą do powstania objawów zatrucia niż toksyny słabo działające. Zwykle w zatruciach ostrych do rozwinięcia się objawów uszkodzenia narządowego dochodzi w ciągu 24 godzin, zaś nie leczone, zagrożone są wysokim odsetkiem zgonów. Substancje toksyczne wywołują, zależnie od sposobu ich działania, efekty biologiczne i zdrowotne, pojawiające się bezpośrednio podczas narażenia lub w okresie późniejszym, również w następnych pokoleniach (działanie mutagenne) (2, 3, 4).
Najczęstszą formą przyjęcia trucizny w zatruciach ostrych jest droga doustna. Jest ona preferowana w zatruciach samobójczych i zabójstwach ze względu na wysoki stopień przedostania się trucizny do efektorów. Jest to możliwe dzięki dużej powierzchni wchłaniania trucizny, bowiem zachodzi ono na całej długości przewodu pokarmowego poczynając od jamy ustnej, ze szczególnym nasileniem w jelicie cienkim. Ilość substancji trującej spożytej tą drogą jest wystarczająca do spowodowania ostrego zatrucia, ponadto w przewodzie pokarmowym niejednokrotnie obecne są substancje ułatwiające wchłanianie trucizny. W toksykologii znaczenie posiada również wziewna i skórna droga wchłaniania substancji jednak w tej grupie rzadziej spotykane są objawy ostre (1, 2, 3). Do czynników mających znaczenie dla stopnia ciężkości zatrucia należy wiek (przebieg zatrucia większością substancji jest cięższy u dzieci i osób starszych). Ponadto przebieg zatrucia jest zawsze cięższy u chorych z obciążonym wywiadem chorobowym, z dysfunkcją narządową, a także u chorych z określonymi defektami genetycznymi (4, 5).
W literaturze opisywane są 3 rodzaje zatruć:
1. przypadkowe – wskutek omyłkowego przyjęcia substancji toksycznej lub przyjęcia zbyt wysokiej dawki dotychczas stosowanego leku,
2. eksperymentalne – dotyczy najczęściej ludzi młodych, powodowanych chęcią wypróbowania działania dostępnych w szerokim zakresie substancji psychoaktywnych,
3. zamierzone – celowe przyjęcie trucizny z zamierzeniem pozbawienia życia. Najczęściej w tym celu używane są stosunkowo łatwo dostępne leki uspokajające lub przeciwbólowe, często w połączeniu z alkoholem. Zatrucia o podłożu kryminalnym są znacznie rzadsze. Związki, od lat znane i stosowane jako trucizny, np. arszenik, strychnina, sublimat, cyjanek potasu, w obecnych latach używane są coraz rzadziej. Częściej natomiast używane bywają łatwo dostępne leki nasenne. Farmaceutyków używa się również w celu czasowego ograniczenia poczytalności ofiary (rozpuszczenie w napojach współpasażerów jadących w pociągu). Do tej grupy należą również sytuacje, w których podawanie nadmiernej dawki farmaceutyku służy skróceniu cierpienia bliskich (3, 5, 6, 7).
Badanie chorego zatrutego
Właściwe postępowanie z chorym zatrutym należy wdrożyć już w warunkach przedszpitalnych. Ważne jest uzyskanie dokładnego wywiadu ukierunkowanego na czynnik sprawczy zatrucia (o ile jest to możliwe). Rodzaj trucizny i czas jaki upłynął od przyjęcia determinuje dalsze postępowanie z chorym. Najważniejsze pytania, jakie należy postawić choremu można opisać skrótem: kto, co, kiedy, gdzie, ile i dlaczego? Niejednokrotnie uzyskanie dokładnych informacji dotyczących rodzaju przyjętej trucizny i czasu, jaki upłynął od jej spożycia nie jest możliwe ponieważ chorzy pozostają nieprzytomni. Wówczas istotne staje się uzyskanie wywiadu od rodziny i bliskich. Konieczne jest zabezpieczenie opakowania po przyjętej truciźnie i dostarczenie jej wraz z chorym do szpitala (8).
Chory z podejrzeniem zatrucia, który pozostaje nieprzytomny, a wywiad co do przyjęcia substancji toksycznej jest nieznany, wymaga nieco odmiennego postępowania podczas badania przedmiotowego. Przede wszystkim należy chorego całkowicie rozebrać do badania i w pierwszej kolejności ocenić czynności życiowe według uniwersalnego schematu ABC (drożność dróg oddechowych i wydolność oddechową oraz tętno). Optymalnie tętno należy ocenić równoczasowo na dużych tętnicach (szyjnej lub udowej) oraz na tętnicy promieniowej. Pozwala to na przybliżoną ocenę wartości skurczowego ciśnienia tętniczego. Pacjenta nieprzytomnego z zachowanymi czynnościami życiowymi (oddech i krążenie) należy zbadać przy użyciu skali głębokości śpiączki GCS (tab. 1).
Tabela 1. GCS – Glasgow Coma Scale.
CzynnośćLiczba punktów
Otwieranie oczu
Spontaniczne4
Na głos3
Na ból2
Brak1
Najlepsza odpowiedź słowna
Pacjent w pełni zorientowany, rozmawia5
Pacjent zdezorientowany, lecz rozmawia4
Nieodpowiednie słowa3
Nieartykułowane dźwięki2
Brak1
Najlepsza odpowiedź ruchowa
Wykonuje polecenia6
Potrafi umiejscowić bodziec bólowy5
Zgięcie - wycofanie w odpowiedzi na bodziec bólowy4
Nieprawidłowe zgięcie (sztywność z odkorowania)3
Pozycja wyprostna (sztywność odmóżdżeniowa)2
Brak1
W przypadku GCS 8 i poniżej punktów chory wymaga niezwłocznego zabezpieczenia drożności dróg oddechowych za pomocą intubacji ustno-tchawiczej. Trudności w założeniu rurki intubacyjnej wymagają użycia nadgłośniowych metod udrażniania dróg oddechowych (pod warunkiem drożności okolicy wejścia do krtani). Po zabezpieczeniu podstawowych czynności życiowych należy ocenić czy stan chorego nie nosi znamion działań przestępczych (9). Jeśli istnieje takie podejrzenie, na miejscu zdarzenia musi być obecna policja, przez którą zostaną podjęte czynności dochodzeniowo-śledcze i powiadomiona prokuratura.
Lekarz, prowadząc badanie przedmiotowe, zobowiązany jest do uważnego poszukiwania na ciele chorego zmian mogących sugerować rodzaj przyjętej trucizny , a w szerszym ujęciu przyczynę nieprzytomności. Należy zidentyfikować widoczne obrażenia głowy, ocenić szerokość i reakcję źrenic na światło, a także objawy oponowe i ciepłotę ciała. Zwraca się uwagę na wygląd okolicy wokół ust, błony śluzowej jamy ustnej oraz na zapach wydychanego powietrza (zapach gorzkich migdałów lub acetonu sugeruje zatrucie cyjankami lub kwasicę ketonową w cukrzycy). Owrzodzenia i ubytki błony śluzowej jamy ustnej mogą przemawiać za spożyciem substancji żrącej. W zakresie klatki piersiowej ocenia się obecność zmian pourazowych, wybroczyn lub innych zmian skórnych, wszczepionego stymulatora serca, a także ocenia się rodzaj szmeru oddechowego. Na brzuchu wokół pępka poszukuje się cech marskości wątroby lub śladów po wkłuciach (cukrzyca). Należy zwrócić uwagę na kończyny górne i dolne, w szczególności na skórę wzdłuż przebiegu żył, ponieważ w tych miejscach mogą być umiejscowione ślady po ukłuciach, co sugeruje przyjęcie dożylnych środków narkotycznych. W ostatnim czasie spotyka się u chorych bransolety zakładane na nadgarstek informujące o chorobach (najczęściej cukrzyca, padaczka).
Jednoczasowo inny członek zespołu ratownictwa medycznego powinien podać tlen, regulując przepływ zależnie od stanu chorego, założyć dwa dostępy dożylne za pomocą wenflonu o możliwie największym przekroju i rozpocząć płynoterapię. Jej intensywność zależy od wydolności układu krążenia, zwykle jednak powinno się podawać duże ilości krystaloidów, zważywszy, że ofiarami zatruć są najczęściej ludzie młodzi, bez obciążeń kardiologicznych. Obowiązkowo należy oznaczyć glikemię we krwi. Stosowanie odtrutek w pomocy przedszpitalnej nie jest powszechnie praktykowane. Jednak są one dostępne w karetkach pogotowia (naloxon, flumazenil). Wskazaniem do ich użycia jest ciężkie zatrucie opioidami lub benzodiazepinami z objawami zagrażającej życiu niewydolności krążeniowo-oddechowej (10, 11, 12).
Czyniąc przygotowania do transportu pacjenta należy pamiętać, że każdy chory nieprzytomny z nieznanym wywiadem powinien być ułożony na desce ortopedycznej i zabezpieczony kołnierzem oraz stabilizatorami klockowymi ze względu na podejrzenie urazu. Ta forma zabezpieczenia powinna być utrzymana do czasu wykluczenia obrażeń kręgosłupa i rdzenia kręgowego na podstawie przeprowadzonej pełnej diagnostyki obrazowej.
Po dostarczeniu chorego do Szpitalnego Oddziału Ratunkowego (SOR) lub Ośrodka Leczenia Zatruć ponawia się badanie podmiotowe i przedmiotowe chorego. Wykonuje się badania obrazowe, wśród których powinno się znaleźć RTG klatki piersiowej. Inne rodzaje badań obrazowych zlecane są zależnie od wdrożonego postępowania diagnostyczno-leczniczego. Zwykle chory zatruty, w szczególności nieprzytomny ma wykonany szeroki panel badań biochemicznych. Na podstawie tych analiz poszukuje się wykładników rozwijającej się niewydolności wielonarządowej, mogącej się pojawić w przebiegu zatrucia. Bardzo istotnym badaniem jest gazometria krwi tętniczej oraz CO-oksymetria. Nieprawidłowości w tych badaniach zawężają ilość potencjalnych trucizn przyjętych przez chorego, a także wskazują na ciężkość zatrucia.
Objawy zatruć
Objawy zatrucia substancją toksyczną są bardzo różnorodne i zależne od czynników determinujących ciężkość zatrucia (tab. 2).
Tabela 2. Objawy zatrucia w zależności od jego ciężkości.
Rodzaj zatruciaObjawy
LekkieBóle głowy, uczucie osłabienia, znużenie, zawroty głowy, niepokój, pocenie, wymioty, biegunka, utrata apetytu, (masy ciała - zatrucia przewlekłe), wzmożone pragnienie, rozdrażnienie, bóle stawów, zaczerwienienie oczu i skóry
UmiarkowaneZnaczne wymioty i biegunka, ślinienie, kurczowe bóle żołądka, silne pocenie się, drżenia, brak koordynacji ruchowej, skurcze mięśniowe, zaburzenia świadomości, zaburzenia widzenia, trudności w oddychaniu, kaszel, tachykardia, zaczerwieniona lub zażółcona skóra, łzawienie oczu
CiężkieGorączka, silne pragnienie, tachypnoe, drgawki, maksymalnie zwężone lub rozszerzone źrenice, nieprzytomność, niewydolność układu oddechowego i krążenia
Większości rodzaju zatruć towarzyszą zaburzenia ze strony układu nerwowego oraz stanu psychicznego chorego, a stopień ich nasilenia koreluje zwykle ze stężeniem ksenobiotyku w osoczu (13, 14). Najbardziej charakterystycznym objawem zatrucia lekami psychotropowymi, alkoholem, toksycznymi gazami czy lekami przeciwgorączkowymi itp. są zaburzenia świadomości o różnym stopniu nasilenia. Mogą mieć postać nieznacznej senności, splątania (zaburzeń zachowania i orientacji), aż po głęboką śpiączkę. Innymi objawami ze strony ośrodkowego układu nerwowego przemawiającymi za zatruciem są: pobudzenie, agresja, zaburzenia mowy, objawy wytwórcze (omamy wzrokowe i słuchowe), zaburzenia równowagi, nadmierna sztywność lub wiotkość mięśni. W niektórych przypadkach ostrego zatrucia objawy ze strony OUN wynikać mogą z zaburzeń krążenia mózgowego wywołanego działaniem leków, a nie samym ich wpływem na aktywność neuronalną mózgu. W różnicowaniu substancji trujących ma znaczenie zachowanie się źrenic. Wąskie, nie reagujące na światło źrenice są najczęściej spotykane w zatruciach opiatami, lekami nasennymi, substancjami o działaniu cholinomimetycznym (związki fosforoorganiczne). Szerokie symetryczne źrenice najczęściej spotykane są po nadużyciu leków psychotropowych, przeciwhistaminowych lub pochodnych atropiny. (1, 4, 8, 13, 15, 16, 17). Chorzy zatruci lekami kardiologicznymi, trójpierścieniowymi lekami przeciwdepresyjnymi oraz przeciwpsychotycznymi demonstrują objawy ze strony układu krążenia pod postacią najczęściej hipotonii, bradykardii oraz innych zaburzeń rytmu i przewodnictwa z nagłym zatrzymaniem krążenia włącznie (13, 18, 19). Charakterystycznym objawem ciężkiego zatrucia pochodnymi kwasu salicylowego oraz doustnymi lekami przeciwkrzepliwymi są zaburzenia krzepnięcia krwi (20, 21).
Zatrucie grupami substancji o podobnym mechanizmie działania prowadzą do rozwinięcia się określonych zespołów objawów. Stało się to podstawą stworzenia pojęcia toksydromów. Ułatwiło to znacznie przyporządkowanie stanu klinicznego chorego do rodzaju przyjętej substancji trującej. (2, 3). Posługiwanie się toksydromami jest wygodne w sytuacji konsultowania chorych z ośrodkami toksykologicznymi, ponieważ w sposób zwięzły charakteryzuje stan zatrutego.
Skale oceny chorego
Obiektywną formą oceny ciężkości stanu klinicznego chorego i ciężkości zatrucia są skale. W przypadku zatruć niewiele jest skal skonstruowanych typowo do oceny chorych zatrutych. W większości przypadków pacjentów tych ocenia się za pomocą ogólnie dostępnych skal ciężkości stanu klinicznego, co nie uwzględnia specyfiki ostrych zatruć i prowadzi często do niedoszacowania zagrożenia. Najprostsza jest skala głębokości śpiączki Matthew. Wyznacza się w niej stopień głębokości śpiączki na podstawie stanu czynnościowego ośrodkowego układu nerwowego. Skala ta jest użyteczna głównie w zatruciach barbituranami (21, 22).
0 – przytomny,
I – podsypiający, reagujący na bodźce słuchowe,
II – nieprzytomny, reagujący na słabe bodźce bólowe,
III – nieprzytomny, reaguje tylko na silne bodźce bólowe,
IV – głęboko nieprzytomny, nie reaguje na żadne bodźce.
Skala ta jest zbliżona do literowej skali AVPU, w której A oznacza chorego przytomnego i świadomego, V – reagującego na głos, P – reagującego na ból, zaś U – niereagującego na żadne bodźce. Powszechnie używaną skalą do oceny głębokości śpiączki jest wspomniana wyżej skala Glasgow (GCS) (tab. 1). Jest ona niespecyficzna dla zatruć, nie wskazuje na stopień uszkodzenia narządowego spowodowanego przyjętą trucizną. Niska punktacja wg GCS oznacza konieczność wykonania pewnych czynności mających na celu zabezpieczenie podstawowych czynności życiowych pacjenta bez względu na przyczynę zachorowania.
Wadą powyższych skal jest opieranie się wyłącznie o stan czynnościowy ośrodkowego układu nerwowego bez uwzględnienia powikłań narządowych zatrucia, które w zasadniczy sposób determinują postępowanie z chorym oraz rokowanie co do przeżycia i wyzdrowienia.

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

24

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

59

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

119

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Starek A: Toksykologia narządowa. Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2006; p. 214-34.
2. Seńczuk WJ: Toksykologia współczesna. Wydanie: 1 Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2006; P. 174-98, 270-84, 667-721, 801-33.
3. Gaszyński W: Intensywna terapia i wybrane zagadnienia medycyny ratunkowej. Wydawnictwo Lekarskie PZWL 2008; p. 32-9, 111-42, 300-02.
4. Burda P: Zasady postępowania w ostrych zatruciach lekami i substancjami chemicznymi możliwości diagnostyczne i lecznicze lekarza podstawowej opieki zdrowotnej. Terapia i Leki 2000; 28: 24-6.
5. Smith SW: Drugs and pharmaceuticals: management of intoxication and antidotes. EXS 2010; 100: 397-460.
6. Flanagan RJ: Fatal toxicity of drugs used in psychiatry. Hum Psychopharmacol 2008; 23: 43-51.
7. Pitetti RD, Whitman E, Zaylor A: Accidental and Nonaccidental Poisonings as a Cause of Apparent Life-Threatening Events in Infants. Pediatrics 2008; 122: 359-62.
8. Summers SA,Glynne PA: Acute poisoning on the medical admissions unit. Clin Med 2007; 7: 416-7.
9. Kapur N, Cooper J, Hiroeh U et al.: Emergency department management of outcome for self-poisoning: a cohort study. Gen Hosp Psychiatry 2004; 26: 36-41.
10. Daly FS, Little M, Murray L: A risk assessment based approach to the management of acute poisoning. Emerg Med J 2006; 23: 396-99.
11. Larkin GL, Claassen C: Trends in emergency departament use of gastric lavage for poisoning events in the US, 1993-2003. Clin Toxicol 2007; 2: 164-68.
12. Ngo AS, Anthony CR, Samuel M et al.: Should a benzodiazepine antagonist be used in unconscious patients presenting to the emergency department? Resuscitation 2007; 74: 27-37.
13. Staniszewska A, Burda P, Waldman W, Anand JS: Correlation between carbamazepine serum level and clinical condition of acute poisoned patient. Przegl Lek 2009; 6: 279-81.
14. Groszek B: Znaczenie badań toksykologicznych i biochemicznych w leczeniu ostrych zatruć. The importance and value of the toxicological and biochemical results in the management of the poisoned patients. Przegl Lek 2007; 64: 191-93.
15. Erickson TB, Thompson TM, Lu JJ: Emerg Med Clin North Am The approach to the patient with an unknown overdose. 2007; 25: 249-81.
16. Eddleston M, Buckley NA, Eyer P, Dawson AH: Medical Management of Acute Organophosphorus Pesticide Self-Poisoning. Lancet 2008; 371: 597-607.
17. Kang EJ, Seok SJ, Lee KH et al.: Factors for determining survival in acute organophosphate poisoning. Korean J Intern Med 2009; 24: 362-7.
18. Kupferschmidt H, Züst A, Rauber-Lüthy C: Decontamination and antidotes in acute cases of poisoning. Ther Umsc 2009; 66: 331-4.
19. Amigó Tadín M, Nogué Xarau S, Sánchez Sánchez M: Techniques and procedures administered to patients with acute poisoning in an emergency department. Enferm Clin 2007; 5: 231-8.
20. Chyka PA, Erdman AR, Christianson G et al.: Salicylate poisoning: an evidence-based consensus guide line for out-of-hospital management. Clin Toxicol 2007; 45: 95-131.
21. Flanagan RJ, Connally G: Interpretation of analytical toxicology results in life and at postmortem. Toxicol Rev 2005; 24: 51-62.
22. Feldman R, Burda PR, Glińska-Serwin M et al.: Correlation of carbamazepine levels in blood with clinical poisoning states, evaluated with the help of the APACHE II system and the Matthew coma scale. Przegl Lek 1997; 54: 410-5.
23. Persson HE, Sjoberg GK, Haines JA et al.: Poisoning Severity Score Grading of Acute Poisoning. J Toxicol Clin Toxicol 1998; 36: 205-13.
24. Okham Akdur Polat Durukan, Levent Avsarogullari, Alper Vardar et al.: Poisoning severity score, Glasgow coma scale, corrected QT interval in acute organophosphate poisoning. Human an experimental toxicology 2010; 29: 419-25.
25. Pach J, Persson HE, Sancewicz-Pach K, Groszek B: Porównanie skali Poisoning Severity Score i specyficznych skal ciężkości zatrucia używanych w Klinice Toksykologii Collegium Medicum UJ. Przegl Lek 1998; 6: 401-08.
26. Mamak J, Krawczyk L: Ocena wartości prognostycznej skali SAPS II na oddziale intensywnej terapii. Medycyna intensywna i ratunkowa 2007; 2: 65-72.
27. Danel HV, Saviuc P: Severity scores in acute poisoning: comparison of PSS and SAPS European Journal of Emergency Medicine 2001; 1: 68.
28. Sam KG, Kondabolu K, Pati D et al.: Poisoning severity score, APACHE II and GCS: effective clinical indices for estimating severity and predicting outcome of acute organophosphorus and carbamate poisoning. J Forensic Leg Med 2009; 16: 239-47
29. Dyk D, Wołowicka L, Kramer L: Zastosowanie skal APACHE II i GCS w prognozowaniu wyników leczenia chorych w oddziale intensywnej terapii Anestezjologia Intensywna Terapia 2001; 33: 5-8.
30. Oda S, Hirosawa H, Sugai T et al.: Comparison of Sepsis-related Organ Failure Assessment (SOFA) score and CIS (cellular injury score) for scoring of severity for patients with multiple organ dysfunction syndrome (MODS). Intensive Care Med 2000; 26: 1786-93.
otrzymano: 2010-07-21
zaakceptowano do druku: 2010-09-01

Adres do korespondencji:
*Marzena Wojewódzka-Żelezniakowicz
Zakład Medycyny Ratunkowej i Katastrof Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
ul. Waszyngtona 15A, 15-274 Białystok
tel.: (85) 745-08-05, tel./fax: (85) 745-08-04
e-mail: medrat@amb.edu.pl

Postępy Nauk Medycznych 9/2010
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych