Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 9/2010, s. 751-756
*Agata Kulikowska1, Iwona Jarocka1, Piotr Jakubów2, Jerzy Robert Ładny3, 4, Marzena Wojewódzka-Żelezniakowicz3, 4, Sławomir Lech Czaban1, 4
Wybrane czynniki socjodemograficzne i kliniczne jako predyktory prób samobójczych ze szczególnym uwzględnieniem zatruć
Selected sociodemographic and clinical factors as predictors of suicide attempts with particular emphasis on poisoning
1Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii Uniwersytet Medyczny w Białymstoku
Kierownik Zakładu: dr n. med. Sławomir Lech Czaban
2Zakład Patologii Ogólnej i Doświadczalnej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Małgorzata Maria Winnicka
3Zakład Medycyny Ratunkowej i Katastrof Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Jerzy Robert Ładny
4Szpitalny Oddział Ratunkowy Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego w Białymstoku
Kierownik Oddziału: dr n. med. Bogusław Poniatowski
Streszczenie
Skłonności samobójcze występujące u ludzi są wynikiem połączenia różnorodnych czynników obejmujących dziedziny psychopatologii, genetyki, wczesnych doświadczeń życiowych, interakcji rodzinnych i społecznych, stresu, choroby fizycznej i neurobiologii. Dla opracowania metod i modeli wyjaśniających zachowania samobójcze konieczne jest rozważenie tego problemu we wszystkich wyżej wymienionych aspektach. Częstość występowania zgonów z powodu samobójstw we wszystkich krajach świata wskazuje, że jest to dosyć powszechnie występujące, negatywne zjawisko, cechujące współczesną cywilizację. Z danych opublikowanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO, World Health Organization) wynika, iż średni współczynnik zgonów z powodu samobójstw na świecie kształtuje się w granicach 14 przypadków na 100 000 mieszkańców. Ogrom problemu w Polsce odzwierciedlają dane pochodzące z Komendy Głównej Policji. W 2005 roku odnotowano 5 625 zamachów samobójczych, z których 4 621 zakończyło się zgonem. W 2008 roku było to 5 237 prób samobójczych – 3 967 zakończonych zejściem śmiertelnym, zaś w roku 2009 zamachów samobójczych zakończonych zgonem było aż 5 913, z czego 4 839 dotyczyło mężczyzn, a 1 074 kobiet. Najczęstszym sposobem popełnienia samobójstwa jest powieszenie (72%), z innych często wybieranych sposobów należy wymienić: rzucenie się z wysokości (6,9%) oraz zatrucia (4,6%). Zachowania autodestrukcyjne od wielu lat są przedmiotem olbrzymiego społecznego zainteresowania i oceny oraz licznych badań dotyczących przyczyn samobójstw. Artykuł ten porusza najczęściej występujące problemy związane z samobójstwami z uwzględnieniem wybranych obciążeń dotyczących szpitalnego oddziału ratunkowego.
Summary
Suicidal tendencies occurring in humans are based on a combination of various factors including the areas of psychopathology, genetics, early life experiences, family and social interactions, stress, physical illness, and neurobiology. To develop methods and models to explain suicidal behavior, it is necessary to consider this problem in all these respects. The incidence of deaths due to suicide in all countries of the world indicates that this is quite commonly occurring adverse phenomenon, characterized modern civilization. According to figures published by the World Health Organization (WHO) that the average rate of deaths due to suicide in the world ranges from 14 cases per 100.000 inhabitants. The vastness of the problem in Poland reflect data from the Police Headquarters. In 2005, there were 5 625 suicide attacks, of which 4.621 resulted in death. In 2008 it was 5.237 suicide attempts – completed 3 967 fatal outcome, while in 2009 the suicide attacks was fatal until 5 913, of which 4.839 involved men and 1,074 women. The most common way to commit suicide is hanging (72%), other popular methods often include: cessation of height (6.9%) and poisoning (4.6%). Self-destructive behaviors for many years are the subject of enormous public interest and evaluation, and numerous studies on the causes of suicide. This article addresses the most common problems associated with suicide, taking into account some burdens on hospital emergency department.



Częstość występowania zgonów z powodu samobójstw na świecie wskazuje, że jest to dosyć powszechne zjawisko (1, 2). Z danych opublikowanych przez światową Organizację Zdrowia (WHO, World Health Organization) wynika, iż średni współczynnik zgonów z powodu samobójstw na świecie kształtuje się w granicach 14 przypadków na 100 000 mieszkańców (1, 3, 4).
Przybliżając ogrom problemu w Polsce posłużono się danymi pochodzącymi z Komendy Głównej Policji. W 2005 roku odnotowano 5 625 zamachów samobójczych, z których 4 621 zakończyło się zgonem. W 2008 roku było 5 237 zamachów samobójczych, z których 3 967 zakończyło się zgonem. Z danych opublikowanych przez Komendę Główną Policji za rok 2009 zamachów samobójczych zakończonych zgonem było aż 5 913, z czego 4 839 dotyczyło mężczyzn, a 1 074 kobiet. (ryc.1 i 2) Najczęstszym sposobem popełnienia samobójstwa jest powieszenie (72%), z innych często wybieranych sposobów należy wymienić: rzucenie się z wysokości (6,9%) oraz zatrucia (4,6%) (2). (tab. 1).
Ryc. 1. Liczba samobójstw zakończonych zgonem w Polsce w latach 1999-2009.
Źródło: Opracowano na podstawie danych Komendy Głównej Policji (26).
Ryc. 3. Wiek osób podejmujących zamachy samobójcze.
Źródło: Opracowano na podstawie danych Komendy Głównej Policji (26).
Tabela 1. Sposoby popełniania samobójstw w Polsce w 2009 roku.
Sposób popełniania zamachuKobietyMężczyźniOgółem
Otrucie gazem83341
Zażycie trucizny102030
Zażycie środków nasennych11584199
Uszkodzenie układu krwionośnego32124156
Inne samookaleczenie55172227
Rzucenie się z wysokości136272408
Utopienie się4662108
Powieszenie się5413 7514 265
Rzucenie się pod pojazd156681
Zastrzelenie się14546
Inny sposób142210352
Źródło: Opracowano na podstawie danych Komendy Głównej Policji (26).
W różnych okresach rozwoju cywilizacji obserwowano wiele różnorodnych postaw wobec samobójstw. W starożytnej Grecji i Rzymie samobójstwo w imię honoru, patriotyzmu czy rozpaczy były zjawiskiem nader częstym i uzasadnionym. Samobójstwo w tym okresie popełnili m.in. Sokrates, Arystoteles, Kleopatra czy Neron (5, 6). Początki chrześcijaństwa to również czas pobłażliwości dla samobójców, uznawano bowiem, że śmierć uwalnia duszę do przyszłego życia, co przyspiesza samobójstwo (7, 8). Dopiero w roku 533 Kościół Katolicki uznał czyn samobójczy za moralnie obrażający i niezgodny z prawem. Wiek XVI i XVII przyniósł nieznaczne złagodzenie społecznego potępienia osób targających się na własne życie, chociaż nadal dominował pogląd, że stanowi ono zagrożenie dla porządku duchowego i świeckiego. Początek XVIII wieku przyniósł nowe poglądy na temat zachowań samobójczych. Zaczęto je rozpatrywać pod kątem wpływu czynników społecznych na powstawanie tego zjawiska a jego badanie przeniosło się ze stref etycznych na obszar medyczny (6).
Zachowania autodestrukcyjne od wielu lat są przedmiotem olbrzymiego społecznego zainteresowania i oceny oraz licznych badań dotyczących przyczyn samobójstw.
Podział samobójstw
Socjolog E. Dürkheim już w 1887 roku wyróżnił, ze względu na siłę więzi interpersonalnych w społeczeństwie, cztery typy samobójstw:
1. altruistyczne – odebranie sobie życia dla dobra innych ludzi czy też całego społeczeństwa,
2. egoistyczne – targnięcie się na własne życie wiąże się z rozluźnieniem więzi społecznych, konfliktami interpersonalnymi, czy wręcz zepchnięciem jednostki na margines społeczeństwa,
3. anomiczne – w wyniku intensywnych zmian społecznych czy gospodarczych, kiedy zaburzona jest stabilizacja,
4. fatalistyczne – z powodu zachwiania emocjonalnego, utraty kontroli nad własnym losem i życiem oraz frustracji związanej z niemożliwością realizowania ambicji i zaspokajania pragnień (7, 9, 10, 11).
Z kolei ksiądz T. Śliwko podjął problematykę prób targnięcia się na własne życie w aspekcie granic wolności dysponowania własnym życiem przedstawiając cztery kategorie działań samobójczych:
– samobójstwa bezpośrednie,
– samobójstwa pośrednie,
– narażenie życia na niechybną śmierć,
– narażenie życia na śmierć prawdopodobną (7, 9).
Ze względu na motywację wyróżnił on samobójstwa z rezygnacji, z poświęcenia, z pietyzmu oraz w celach ekspiacyjnych lub kulturowych.
Przyczyny samobójstw
Przyczyny podejmowania prób samobójczych są liczne i złożone. Jako jedną z nich przyjmuje się sezonowość, literatura opisuje sprzyjające warunki atmosferyczne wpływające na występowanie większej liczby samobójstw (12, 13, 14). Najwięcej zamachów na własne życie odnotowuje się w miesiącu kwietniu, maju i czerwcu oraz wrześniu i październiku (3, 4, 12, 15, 16, 17). Próby targnięcia się na własne życie mają również związek z występowaniem wiatru halnego, w czasie którego dochodzi do wzrostu temperatury powietrza, spadku wilgotności, nagłych zmian ciśnienia atmosferycznego i wzrostu prędkości wiatru (12, 14). Wśród czynników psychosocjalnych najczęściej wymienia się trudne warunki ekonomiczne, brak pracy, patologię życia rodzinnego, przemoc w rodzinie nieadekwatne oczekiwania rodziców wobec dzieci oraz brak autorytetu rodziców (18, 19). Innym czynnikiem zwiększającym ryzyko popełnienia próby samobójczej są zaburzenia psychiczne: depresja, schizofrenia, zaburzenia osobowości (17, 19). Warto także zauważyć, że wśród przyczyn samobójstw często przewija się problem nadużywania alkoholu i innych substancji psychoaktywnych. Uważa się, że nadużywanie w nadmiarze tych substancji wywołuje negatywny wpływ na relacje międzyludzkie, konflikty z bliskimi czy utratę pracy co jest czynnikiem predysponującym do targnięcia się na własne życie. Ponadto intensywne picie alkoholu w krótkim odstępie czasu przed popełnieniem samobójstwa ułatwia podjęcie takiej decyzji (7). Należy również wspomnieć, że w wielu wypadkach samobójstw alkohol jest spożywany razem ze środkami toksycznymi powodując potencjalizację działań niepożądanych. Przykładem jest zażycie paracetamolu razem z alkoholem u chorych z niewydolnością wątroby. W wyniku potencjalnego przedawkowania powstaje silnie reaktywny metabolit N-acetylo-p-benzochinoimina nieodwracalnie uszkadzający hepatocyty. Jest to przykład często niekorzystnego synergizmu addycyjnego, w którym działania niepożądane przewyższają spodziewane. Istnieją sugestie specjalistów zajmujących się problemami toksykologii dotyczące zmniejszenia ilości leku w opakowaniu dostępnym w handlu (20).
Na powstawanie skłonności samobójczych wpływa również wiele innych aspektów życia. Daniel Philips, socjolog z Uniwersytetu Kalifornijskiego, twierdzi, że próby targnięcia się na własne życie powstają w wyniku koncepcji naśladownictwa (efekt powielania). Już w 1974 roku opisał on zjawisko wzrostu liczby samobójstw po opublikowaniu w mass mediach informacji o samobójczej śmierci znanej osobistości. Osobliwość tą nazwał on efektem Wertera. Gdy Goethe opublikował „Cierpienia młodego Wertera” przez Europę przeszła fala samobójstw. Było to zjawisko na tyle niebezpieczne, że niektóre państwa zakazały publikacji tego dzieła. Philips analizując statystyki dotyczące skłonności samobójczych z lat 1947-1968 wykazał, że w ciągu dwóch miesięcy po opisanym na pierwszych stronach gazet samobójstwie liczba prób pozbawienia się życia gwałtownie wzrosła (10, 21). Współczesnym, modelowym przykładem, efektu Wertera była śmierć Kurta Cobeina. Jego samobójcza śmierć znalazła naśladowców na całym świecie.
Innym zjawiskiem społecznym mającym wpływ na zachowania związane z zamachem na własne życie są pakty samobójcze, czyli zgromadzenia ludzi, którzy z różnych pobudek pragną popełnić próbę destrukcji. Czynnikami sprzyjającymi powstawaniu takich paktów jest z jednej strony lojalność wobec partnera paktu, z drugiej zaś może to być splot podobnych okoliczności i przyczyn popełniania czynu samobójczego (22).
Ocena ryzyka samobójstwa
Aby ocenić ryzyko samobójstwa należy przede wszystkim zidentyfikować czynniki, które mają wpływ na zwiększenie lub zmniejszenie ryzyka autodestrukcji. Wiąże się to z zebraniem informacji pozwalającym na: identyfikację czynników mogących zwiększać lub zmniejszać ryzyko autoagresji, określeniem miejsca terapii, najbardziej adekwatnego do stanu psychicznego i możliwości oraz postawienie diagnozy, będącej podstawą do dalszej terapii (4). Amerykański zespół ekspertów U.S. Preventive Services Task Force (USPSTF) opracował zestaw pytań przesiewowych ukierunkowanych na poszukiwanie czynników ryzyka samobójstwa przez lekarza pierwszego kontaktu.
Organizacja ta w roku 2004 opublikowała na łamach Annals of Internal Medicine wyniki badań, z których wynika, że rutynowe badania przesiewowe nie są skuteczną metodą prewencji samobójstw. Mimo to zalecają czujność w stosunku do pacjentów z grup zwiększonego ryzyka wystąpienia próby samobójczej takich, jak: depresja, nadużywanie substancji psychoaktywnych, inne zaburzenia psychiczne, próba samobójcza w wywiadzie, również w wywiadzie rodzinnym (23).
Czynniki demograficzne wpływające na próbę samobójczą

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

29

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

69

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

129

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. World Health Organization 2009. http://www.who.int/en/.
2. Statystyki Komenda Główna Policji 2008. http://www.policja.pl.
3. Niemcunowicz-Janica M, Rydzewska-Dudek M, Załuski J et al.: Analiza samobójstw w materiale sekcyjnym Zakładu Medycyny Sądowej AMB w latach 1990-2003. Arch Med Sąd Krym 2005; 55: 120-124.
4. Młodożeniec A: Ocena klinicznych czynników ryzyka samobójstwa. Suicydologia 2008; 4, 1: 20-28.
5. Bolechała F, Polewka A, Trela F et al.: Samobójstwa kobiet i mężczyzn w materiale krakowskiego Zakładu Medycyny Sądowej – analiza porównawcza. Arch Med Sąd Krym 2003; 53, 2: 117-128.
6. Gross A: Samobójstwa słynnych ludzi – mitologia, starożytność i Biblia. Arch Med Sąd Krym 2000; 34, 5: 773-781.
7. Mochnacka I: Samobójstwo – teorie etiologiczne, ocena ryzyka, zasady postępowania i prewencji. Psychiatria w Praktyce Ogólnolekarskiej 2005; 1, 5: 51-57.
8. O'Connor, Sheehy N: Zrozumieć samobójcę. GWP, Gdańsk 2002.
9. Makara – Studzińska M: Wybrane zagadnienia z problematyki suicydologii. Annales Universitatis Mariae Curie – Skłodowska Lublin 2001; 26, 17: 219-231.
10. Cekiera SDS MC: Psychologiczne i aksjologiczne aspekty samobójstw. Suicydologia 2005; 1, 1: 21-32.
11. Dürkheim E: Le suicie. Paris 1976.
12. Trepińska J, Piotrowicz K, Bąkowski R, Bolechała F: Pogoda a samobójstwa. Balneologia Polska 1006; 1: 51-55.
13. Hołyst B: Samobójstwo. Przypadek czy konieczność. PWN, Warszawa 1983; 99.
14. Schiffer Z: Wiatr halny a samobójstwa i bójki. [In:] Wojtusiak R J.editors. Biometeorologia a organizm ludzi i zwierząt, PWN, Warszawa – Kraków 1986.
15. Bloch-Bogusławska E, Sygit B, Pufal E, Sygit E: Analiza porównawcza samobójstw na terenie województwa kujawsko – pomorskiego w latach 1977-1991 oraz 1991-2006. Arch Med Sąd Krym 2008; LVIII: 140-144.
16. Stępniewski W, Rydzewska-Dudek M, Janica J et al.: Analiza samobójstw w materiale sekcyjnym Zakładu Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Białymstoku w latach 2004-2006. Annales Academiae Medicae Stetinensis Szczecin 2007; 53, 2: 55-59.
17. Bauer K, Czaban SL, Kulikowska A et al.: Samobójstwa jako istotny problem medycyny ratunkowej – doświadczenia własne. [W:] Krajewska – Kułak E., Łukaszuk C. ed. W drodze do brzegu życia, tom VI. Białystok 2009; 521-530.
18. Merecz D, Rosa K, Sobala W: Myśli i próby samobójcze. Modelowanie zależności pomiędzy czynnikami ryzyka. Suicydologia 2,1: 76-87.
19. Sawicka J, Kobus G, Snarska K et al.: Czynniki ryzyka samobójstwa wśród osób z zaburzeniami psychicznymi. [In:] Krajewska-Kułak E, Łukaszuk C: editors. W drodze do brzegu życia, Białystok 2009; 549-561.
20. Hawkins LC, Edwards JN, Dargan PI: Impact of restricting paracetamol pack sizes on paracetamol poisoning in the United Kingdom: a review of the literature. Drug Saf 2007; 30: 465-79.
21. Brodniak AW: Kontrowersje wokół socjologicznych koncepcji samobójstw. Suicydologia 1, 1: 14-20.
22. Czabański A: Zachowania samobójcze „zaraźliwe” i pakty samobójcze wśród młodzieży [W:] B. Hołyst, M. Staniszek, M. Binczycka-Anholcer: Samobójstwo. Polskie Towarzystwo Higieny Psychicznej, Warszawa 2002; 196-206.
23. Gaynes B et al.: Screening for suicie risk In adults: a summary of the evidence for the U.S. preventive services task force. Ann Intern Med 2004; 140: 822.
24. Jarosz M: Samobójstwa w III Rzeczpospolitej w perspektywie światowej. Analiza socjologiczna. Suicydologia 2005; 1, 1: 1-13.
25. Jakubowicz-Klecha A, Lewandowska-Stanek H, Kalinowski P: Zatrucia samobójcze w aspekcie zaburzeń psychicznych – na podstawie danych z Regionalnego Ośrodka Toksykologii Klinicznej w Lublinie. Probl Hig Epidemiol 2007; 88 (4): 451-454
26. Araszkiewicz A, Pilecka EP: Samobójstwa rozszerzone na tle ogólnej liczby samobójstw w Polsce w latach 1991-2005. Suicydologia 2, 1: 69-75.
27. Beautrais AL: Suicide and serious suicie attempts In youth: a multiple – group comparison study. Am J Psychiatry 2003; 160: 1093.
28. Kubicka K, Kawalec W: editors.: Pediatria. PZWL, Warszawa 2006.
otrzymano: 2010-07-21
zaakceptowano do druku: 2010-09-01

Adres do korespondencji:
*Agata Kulikowska
Zakład Anestezjologii i Intensywnej Terapii UMB
ul. M. Skłodowskiej-Curie 24A, 15-274 Białystok
tel.: (85) 746-87-85
e-mail: zpa@umb.edu.pl

Postępy Nauk Medycznych 9/2010
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych