Ponad 7000 publikacji medycznych!
Statystyki za 2021 rok:
odsłony: 8 805 378
Artykuły w Czytelni Medycznej o SARS-CoV-2/Covid-19

Poniżej zamieściliśmy fragment artykułu. Informacja nt. dostępu do pełnej treści artykułu
© Borgis - Postępy Nauk Medycznych 1/2011, s. 49-56
*Katarzyna Borycka-Kiciak, Łukasz Janaszek, Adam Kiciak, Wiesław Tarnowski
Laparoskopia w chirurgii nieswoistych chorób zapalnych jelit
Laparoscopy in surgery of inflammatory bowel disease
Klinika Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego
w Warszawie
Kierownik Kliniki: dr hab. med. Wiesław Tarnowski, prof CMKP
Streszczenie
Od czasu pierwszych zakończonych sukcesem prób zastosowania techniki laparoskopowej w chirurgii kolorektalnej mija 20 lat. W miarę nabywania doświadczeń laparoskopia stosowana była coraz chętniej, przez coraz większą grupę chirurgów i w coraz szerszych wskazaniach. Wykazano, że jej zastosowanie u pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit daje wyniki nie gorsze, a w niektórych aspektach nawet znamiennie lepsze w porównaniu do operacji otwartych. Dotyczy to szybszego powrotu funkcji przewodu pokarmowego, krótszego czasu hospitalizacji oraz szybszego powrotu do pełnej aktywności, a przede wszystkim mniejszej częstości powikłań w postaci niedrożności zrostowej oraz lepszego efektu kosmetycznego. Te ostatnie elementy wydają się mieć szczególnie duże znaczenie w grupie pacjentów z nieswoistymi chorobami jelit – ludzi młodych, często jeszcze w wieku rozwojowym, którzy w dużym odsetku narażeni są w ciągu swojego życia na ryzyko kolejnych dużych operacji brzusznych.
Istnieją jednak również niekorzystne aspekty zastosowania laparoskopii w chirurgii nieswoistych chorób zapalnych jelit, jak chociażby wydłużony czas operacji, kosztowne instrumentarium czy konieczność posiadania zaawansowanych umiejętności technicznych i uwzględnienia krzywej uczenia. Ta, z założenia wymagająca procedura, staje się jeszcze trudniejsza u pacjentów z rozległymi zmianami zapalnymi w przebiegu choroby Crohna czy wrzodziejącego zapalenia jelita grubego.
Artykuł jest próbą przeglądu dostępnego piśmiennictwa z ostatniego dwudziestolecia i opartej na faktach analizy wszystkich argumentów za zastosowaniem techniki laparoskopowej w chirurgii nieswoistych chorób zapalnych jelit.
Summary
Since the first reported successful series of laparoscopic colorectal surgeries twenty years ago, laparoscopy was willingly used by increasing number of surgeons in numbers of indications. It has been showed that laparoscopy for inflammatory bowel disease (IBD) yields comparable or, in some aspects, better results in comparison to open surgery. It concerns: quicker return of gastrointestinal functions, shorter postoperative hospital stay, faster recovery and, in particular, reduced rate of postoperative bowel obstruction and superior cosmesis. The two last elements seem to be particularly important in IBD patients – very young people and very often requiring more than one surgical procedure during their lifetime.
However, some disadvantages of laparoscopy in inflammatory bowel disease still exist. Procedure requires longer operative time, expensive endo-stapling devices, advanced technical expertise and learning curve prior to improvement in outcome. The substantially demanding procedure of laparoscopic bowel surgery is even more challenging in IBD patient.
In present article authors try to review current concepts and controversies in laparoscopic surgery of patients with inflammatory bowel disease.



Wstęp
Wyniki pierwszych, zakończonych sukcesem operacji koloproktologicznych wykonanych metodą laparoskopową opublikowano w 1991 roku (1). Od tego czasu laparoskopia stosowana była coraz częściej i w coraz szerszych wskazaniach, zarówno w chorobach łagodnych, jak i onkologicznych (2, 3). Niemal od razu próby jej zastosowania podjęto również u pacjentów z nieswoistymi chorobami zapalnymi jelit (inflammatory bowel disease – IBD). Stanowią oni szczególną grupę chorych – są to ludzie młodzi, często na długotrwałej terapii immunosupresyjnej, u których korzyść z chirurgii laparoskopowej mogłaby być znacznie większa niż w innych grupach pacjentów (4).
Ponad 80% pacjentów z chorobą Crohna wymaga ostatecznie w ciągu swojego życia interwencji chirurgicznej, a 45% z nich operowanych jest ponownie (5, 6). Raportowana częstość kolektomii we wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego jest mniejsza, lecz ciągle znacząca, z ryzykiem wynoszącym 30% w ciągu życia.
W ciągu ostatnich dwudziestu lat zainteresowanie chirurgów zastosowaniem laparoskopii w leczeniu chorych z IBD sukcesywnie rosło, szczególnie w odniesieniu do resekcji jelita końcowego i kolektomii (7, 8, 9, 10, 11). Wyniki leczenia, początkowo niezadowalające, stopniowo się poprawiały. Stwierdzono, iż zastosowanie techniki laparoskopowej wymaga zaawansowanych umiejętności technicznych, wydłużenia czasu operacji oraz przejścia krzywej uczenia zanim osiągnie się lepsze wyniki oraz nabierze doświadczenia w leczeniu chorych z IBD (8, 10). Jednak po osiągnięciu tych umiejętności możliwe jest uzyskanie szeregu korzyści, jak lepszy efekt kosmetyczny, szybszy powrót do pełnej aktywności czy lepszy efekt długoterminowy, co ostatecznie przekłada się na lepszą jakość życia chorych po operacji laparoskopowej w porównaniu do tych po operacji otwartej (8, 12, 13, 14).
Cele laparoskopii
Głównym celem przeprowadzenia operacji techniką laparoskopową jest poprawa efektu kosmetycznego, zmniejszenie bólu pooperacyjnego, ograniczenie śródoperacyjnej utraty krwi, ograniczenie pooperacyjnych zaburzeń mechanizmów immunologicznych, zmniejszenie liczby powikłań pooperacyjnych, wcześniejsza mobilizacja chorego, szybszy powrót funkcji przewodu pokarmowego, skrócona hospitalizacja i ostatecznie szybszy powrót do pełnej aktywności. Mimo 20 lat doświadczeń, część z korzyści chirurgii laparokopowej wciąż nie została potwierdzona w dużych, randomizowanych badaniach i odzwierciedla jedynie wrażenia wykonujących je chirurgów. Potwierdzenie realnych korzyści, jakie niesie dostęp laparoskopowy, jest zaś niezmiernie ważne. Wraz z tą techniką pojawiły się bowiem nowe, dotychczas niespotykane powikłania, związane właśnie z laparoskopową techniką przeprowadzenia zabiegu. Należą do nich: krwawienia i perforacje jelita cienkiego spowodowanie uszkodzeniem igłą Veressa lub trokarem, przepukliny w miejscu wkłucia trokarów w powłoki, martwica koagulacyjna jelita czy przedłużona obecność gazu w jamie brzusznej (6).
Technika operacyjna
Istnieje duża różnorodność procedur nazywanych laparoskopowymi. Różnią się stopniem, w jakim poszczególne etapy operacji: preparowania, resekcji jelita oraz tworzenia zespoleń wykonywane są wewnątrz jamy brzusznej. Całkowicie laparoskopowa procedura wymaga zaawansowanych umiejętności laparoskopowych, kosztownego oprzyrządowania endostaplerowego do zamykania naczyń i wykonywania zespoleń oraz możliwości znacznego wydłużenia czasu operacji. Możliwe jest jednak zmodyfikowanie tej procedury. Niewielkie, kilkucentymetrowe cięcie wykonywane w trakcie laparoskopii w celu usunięcia preparatu operacyjnego, może być również wykorzystane do preparowania naczyń krezkowych i wykonania zespolenia na zewnątrz. Procedura nazywana jest wtedy operacją wspomaganą laparoskopowo (laparoscopic-asissted procedure). Minimalnie inwazyjny dostęp połączony jest tutaj z bezpiecznym zaopatrzeniem naczyń krezki i wykonaniem zespolenia za pomocą regularnych szwów na zewnątrz, bez konieczności używania specjalistycznego sprzętu endostaplerowego. Czyni to procedurę mniej kosztowną i mniej czasochłonną.
Ponieważ u pacjentów z chorobą Crohna krezka jelita jest zwykle znacznie pogrubiała i silnie unaczyniona, zaopatrzenie naczyń „na zewnatrz” wydaje się być bezpieczniejsze i związane z mniejszą liczbą powikłań w postaci krwawień. Procedura ta jest rekomendowana w grupie chorych z IBD (15). Resekcja okolicy krętniczo-kątniczej oraz prawostronna hemikolektomia wymagają wykonania poziomego cięcia przez pępek lub cięcia w prawym dolnym kwadrancie jamy brzusznej. Lewostronna hemikolektomia, subtotalna kolektomia i proktokolektomia mogą być wykonywane przez cięcie Phannenstiela lub cięcie w lewym dolnym kwadrancie brzucha. Najlepszy efekt kosmetyczny uzyskuje się wykonując cięcie Phannenstiela i cięcie przezpępkowe. U pacjentów z chorobą Crohna dodatkową korzyścią cięcia przezpępkowego są dogodniejsze warunki do ewentualnej ponownej interwencji chirurgicznej (16, 17).
Częstość laparoskopii w chirurgii nieswoistych chorób zapalnych jelit
Rzeczywisty udział laparoskopii w chirurgii IBD jest trudny do oszacowania na podstawie literatury. Wiekszość ośrodków publikujących wyniki laparoskopowych operacji u chorych z IBD to ośrodki akademickie lub centra referencyjne. A większość publikacji dotyczy wybranych operacji, najczęściej resekcji okolicy krętniczo-kątniczej w ściśle wyselekcjonowanych grupach chorych. Jednym z niewielu opracowań traktujących problem całościowo jest praca Ananthakrishnan i wsp. (18), którzy przeprowadzili analizę w grupie ponad 209 tys. chorych hospitalizowanych z powodu zaostrzenia objawów nieswoistych chorób zapalnych jelit. Ponad 16 tys. z tych chorych (8%) było operowanych, z czego tylko u 884 pacjentów (5,6%) operację wykonano z zastosowaniem metody laparoskopowej, z przewagą w przypadku choroby Crohna – 6,3%, w porównaniu do wrzodziejącego zapalenia jelita grubego – 3,1% (p < 0,0001).
Czynniki predykcyjne laparoskopii
Porównywanie wyników operacji laparoskopowych i otwartych u pacjentów z IBD jest trudne. Wynika to głównie z faktu, iż istnieje kilka znaczących różnic w charakterystyce chorych kwalifikowanych do operacji laparoskopowych w porównaniu do tych operowanych sposobem otwartym.
Za główny czynnik predykcyjny przeprowadzenia operacji sposobem laparoskopowym uważa się wiek pacjenta. Według Ananthakrishnan i wsp.(18) operacje laparoskopowe częściej wykonuje się w grupie chorych młodszych, między 18. a 35. r.ż. (40,6 versus 32,0%, p < 0,0001) i zdecydowanie rzadziej wśród chorych starszych powyżej 55. r.ż (31,9 versus 40%, p < 0,0001) w porównaniu do operacji otwartych.
Również pacjenci obciążeni chorobami towarzyszącymi częściej kwalifikowani są do operacji otwartych, podczas gdy wśród tych bez obciążeń – znamiennie częściej decyduje się o przeprowadzeniu procedury laparoskopowej (83,5 versus 77%, p = 0,0001).
Decyzje o wykonaniu operacji laparoskopowej znamiennie częściej zapadają w ośrodkach z dużym doświadczeniem w przeprowadzaniu takich zabiegów u chorych z IBD. W badaniu Ananthakrishnan (18) w ośrodkach wykonujących ponad 50 takich zabiegów rocznie – 43% wykonanych operacji stanowiły procedury laparoskopowe, w porównaniu do 31% wykonanych tam operacji otwartych (p < 0,0001). Natomiast w ośrodkach wykonujacych poniżej 25 takich zabiegów rocznie, proporcje były odwrócone – 32% pacjentów zakwalifikowanych zostało do operacji laparoskopowej, a u 45% wykonano operacje otwarte (p < 0,0001).
Kolejnym czynnikiem predykcyjnym jest tryb przeprowadzonej operacji. W literaturze znależć można zaledwie kilka prac oceniających wyniki leczenia laparaskopowego u chorych operowanych w trybie pilnym z powodu zaostrzenia objawów choroby (9, 19) i o wiele szerszą grupę publikacji przedstawiających wyniki planowych resekcji laparoskopowych (8, 10, 11, 12, 20, 21). Dunker i wsp. (9) porównywali wyniki kolektomii laparoskopowych i otwartych przeprowadzonych ze wskazań pilnych u pacjentów z zaostrzeniem IBD. Autorzy stwierdzili, że poza wydłużonym czasem operacji procedura laparoskopowa związana jest z porównywalną częstością powikłań w przebiegu pooperacyjnym (OR 0,57 95% CI 0,25-1,31) oraz krótszym czasem hospitalizacji (14,6 versus 16 dni, p = 0,05). Według autorów przemawia to za włączeniem procedury laparoskopowej do standardów postępowania u pacjentów wymagających pilnej interwencji chirurgicznej jako procedury bezpiecznej i nie związanej z wyższym ryzykiem powikłań.
Z obserwacji wynika jednak (18), że chirurdzy znacznie chętniej podejmują decyzję o wykonaniu operacji metodą laparoskopową w sytuacjach planowych, a u pacjentów operowanych w trybie pilnym pozostają przy metodzie otwartej. W badaniu zaledwie 16,8% procedur laparoskopowych wykonanych było u pacjentów kwalifikowanych do leczenia operacyjnego w trybie pilnym, podczas gdy w grupie operowanej metodą otwartą – ponad 28% (p < 0,0001).
Kolejnym czynnikiem predykcyjnym, negatywnie związanym z wykonaniem operacji metodą laparoskopową jest obecność przetok. W grupie chorych operowanych laparoskopowo pacjenci z przetokową postacią choroby Crohna stanowią zwykle znamiennie niższy odsetek niż w grupie operowanych „na otwarto” – w badaniu Ananthakrishnan było to odpowiednio 15,3 i 35% pacjentów (p < 0,0001).
Procedurami zdecydowanie najczęściej wykonywanymi laparoskopowo są: resekcja okolicy krętniczo-kątniczej (40% procedur laparoskopowych) oraz prawostronna hemikolektomia (38% wszystkich procedur laparoskopowych). Niektórzy autorzy (7) uważają nawet, że w przypadku kwalifikacji do resekcji okolicy krętniczo-kątniczej laparoskopia powinna być procedurą z wyboru. W badaniu Ananthakrishnan (18) także odsetek prawostronnych hemikolektomii był znamiennie wyższy w grupie chorych operowanych laparoskopowo w porównaniu do chorych operowanych metodą otwartą (37,8 versus 25,9%, p < 0,0001).
Z kolei lewostronna hemikolektomia oraz totalna kolektomia wykonywane są znamiennie rzadziej laparoskopowo w porównaniu z grupą operowaną metodą otwartą (odpowiednio 2,8 versus 3,6% dla hemikolektomii lewostronnej i 17,1 versus 25,4% dla kolektomii, p < 0,0001). Niektórzy autorzy lansują nawet pogląd, że jakkolwiek w leczeniu chorych z chorobą Crohna laparoskopia powinna być standardem postępowania, tak laparoskopowe kolektomie i proktokolektomie u chorych z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego nie powinny być wykonywane rutynowo (22).
Wyniki leczenia

Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
  • Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
  • Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
  • Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.

Opcja #1

29

Wybieram
  • dostęp do tego artykułu
  • dostęp na 7 dni

uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony

Opcja #2

69

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 30 dni
  • najpopularniejsza opcja

Opcja #3

129

Wybieram
  • dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
  • dostęp na 90 dni
  • oszczędzasz 78 zł
Piśmiennictwo
1. Jacobs M, Verdeja JC, Goldstein HS: Minimally invasive colon resection (laparoscopic colectomy). Surg Laparosc Endosc 1991; 1: 144-150.
2. Clinical Outcome of Surgical Therapy (COST) Study Group. A comparison of laparoscopicaly-assisted and open colectomy for colon cancer. N Engl J Med 2004; 350: 2050-2059.
3. Guillou J, Quirke P et al.: Short-term endpoints of conventional versus laparoscopic-assisted surgery in patients with colorectal cancer. Lancet 2005; 365: 1718-1726.
4. Loftus EV: Clinical epidemiology of inflammatory bowel disease: incidence, prevalence and environmental influences. Gastroenterology 2004; 126: 1504-1517.
5. Munkholm P, Langholz E, Davidsen M, Binder V: Intestinal cancer risk and mortality in patients with Crohn’s disease. Gastroenterology 1993; 105: 1716-1723.
6. Bemelman WA, van Hogezand RA, Meijerink WJHJ et al.: J: Laparoscopic-assisted bowel resections in inflammatory bowel disease: state of art. Netherlands Journal of Medicine 1998; 53: 39-S46.
7. Bemelman WA, Slors JF, Dunker MS et al.: Laparoscopis-assisted vs open ileocolic resection for Crohn disease. A comparative study. Surg Endosc 2000; 14: 721-725.
8. Bemelman WA, Dunker MS, Slors JF, Gouma DJ: Laparoscopic surgery for inflammatory bowel disease: current concepts. Scand J Gastroenterol Suppl 2002; 37: 54-59.
9. Dunker MS, Bemelman WA, Slors JF et al.: Laparoscopic-assisted vs open colectomy for severe acute colitis in patients with inflammatory bowel disease (IBD): a retrospective study in 42 patients. Surg Endosc 2000; 14: 911-914.
10. Gurland BH, Wexner SD: Laparoscopis surgery for inflammatory bowel disease: results of the past decade. Inflamm Bowel Dis 2002; 8: 46-54.
11. Maartense S, Dunker MS, Slors JF, Cuesta MA i wsp. Laparoscopic-assisted versus open ileocolic resection for Crohn disease: a randomized trial. Ann Surg 2006; 243: 143-149.
12. Polle SW, Dunker MS, Slors JF et al.: Body image, cosmesis, quality of life and functional outcome of hand-assisted laparoscopic versus open restorative proctocolectomy: long-term results of a randomized trial. Surg Endosc 2007; 21: 1301-1307.
13. Tan L, Tjandra JJ: Laparoscopic surgery for Crohn’s disease: a meta-analysis. Dis Colon Rectum 2007; 50, 576-585.
14. Tan L, Tjandra JJ: Laparoscopic surgery for ulcerative colitis: a meta-analysis. Colorectal Dis 2006; 8: 626-636.
15. Talamini MA, Moesinger RC, Kaufman H et al.: Laparoscopically assisted bowel resection for Crohn’s disease. Digestive Disease Week 1997; Abstract Book.
16. Ludwig KA, Milsom JW, Church JM, Fazio VW: Preliminary experience with laparoscopic intestinal surgery for Crohn’s disease. Am J Surg 1996; 171: 52-56.
17. Reissman P, Salky BA, Pfeifer J et al.: Laparoscopic surgery in the management of inflammatory bowel disease. Am J Surg 1996; 171: 47-51.
18. Ananthakrishnan AN, McGinney EL, Saeian K, Binion DG: Laparoscopic resection for Inflammatory Bowel Disease: outcomes from a nationwide sample. J Gastrointest Surg 2010; 14: 58-65.
19. Marceau C, Alvez A, Ouaissi M et al.: Laparoscopic subtotal colectomy for acute or severe colitis complicating inflammatory bowel disease. A ces-matched study in 88 patients. Surgery 2007; 141: 640-644.
20. Diamond IR, Gerstle JT, Kim PC, Langer JC: Outcomes after laparoscopic surgery in children with inflammatory bowel disease. Surg Endosc 2010; April 16.
21. Meijerink WJ, Eijsbouts QA, Cuesta MA et al.: Laparoscopically assisted bowel surgery for inflammatory bowel disease. The combined experience of two academic centers. Surg Endosc 1999; 13: 882-886.
22. Sardinha CT, Wexner SD: Laparoscopy for inflammatory bowel disease: pros and cons. World J Surg 1998; 22: 370-374.
23. Ludwig KA, Milsom JW, Church JM, Fazio VW: Preliminaryexperience with laparoscopic intestinal surgery for Crohn’s disease. Am J Surg 1996; 171: 52-56.
24. Liu CD, RolandelliR, Ashley SW et al.: Laparoscopic surgery for inflammatory bowel disease. Am Surg 1995; 61: 1054-1056
25. Milsom JW, Lavery IC, Bohm B, Fazio VW: Laparoscopically assisted ileocolectomy in Crohn’s disease. Surg Laparosc Endosc 1993; 3: 77-80.
26. Casillas S, Delaney CP: Laparoscopic surgery for inflammatory bowel disease. Dig Surg, 2005; 22: 135-142.
27. Boyle E, Ridgway PF, Keane FB, Neary P: Laparoscopic colonic resection in inflammatory bowel disease: minimal surgery, minimal access and minimal hospital stay. Colorectal Dis 2007; 10: 911-915.
28. Ramos JM, Beart RW, Goes R et al.: Role of laparoskopy In colorectal burgery: a prospective evaluation of 200 cases. Dis Colon Rectum 1995; 38: 494-501.
29. Bauer JJ, Harris MT, Grumbach NM, Gorfine SR: Laparoscopic-assisted intestinal resection for Crohn’s disease. Dis Colon Rectum 1995; 38: 712-715.
30. Wu JS, Birnhaum EH, Kodner JJ et al.: Laparoscopic-assisted ileocolic resections in patients with Crohn’s disease: are abscesses, phlegmons or recurrent disease contrindications? Surgery 1997; 122: 682-689.
31. Larson DW, Pemberton JH: Current concepts and controversies in surgery for IBD. Gastroenterology 2004; 126: 1611-1619.
32. Alabaz O, Iroatulam AJ, Nessim A et al.: Comparison of laparoscopically assisted and conventional ileocolic resection for Crohn’s disease. Eur J Surg 2000; 166: 213-217.
33. Marcello PW, Milsom JW, Wong SK et al.: Laparoscopic total colectomy for acute colitis. Dis Colon Rectum 2001; 16: 1778-1782.
34. Schmitt SL, Cohen SM, Wexner SD et al.: Does laparoscopic-assisted ileal pouch anal anastomosis reduce the length of hospitalization? Int J Colorectal Dis 1994; 9: 134-137.
35.Senagore AJ, Kilbride MJ, Luchtefeld MA et al.: Superior nitro gen balance after laparoscopic-assisted colectomy. Am Surg 1995; 221: 171-175.
36. Hildebrandt U, Kessier K, Pistorius G et al.: Granulocyte elastase and systemie cytokine response after laparoscopic-assisted and open restorations in Crohn disease. Dis Colon Rectum 1999; 42: 1480-1486.
37. Torkel MJ, Bessler M, Treat MR, Whelan RL: Preservation of immune response after laparoscopy. Surg Endosc 1994; 8: 1385-1388.
38. Binderow SR, Cohen SM, Wexner SD, Nogueras JJ: Must early postoperative oral intake be limited to laparoscopy. Dis Colon Rectum 1994; 37: 584-589.
39. Bohm B, Milsom JW, Fazio VW: Postoperative intestinal motility following conventional and laparoscopic intestinal surgery. Arch Surg 1995; 130: 415-420.
40. Myrelid P, Olaison G, Sjodahl R et al.: Thiopurine therapy is associated with postoperative intra-abdominal septic complications in abdominal surgery for Crohn’s disease. Dis Colon Rectum 2009; 52: 1387-1395.
41. Luciano AA, Maiar DD, Koch EI et al.: A comparative study of postoperative adhesions following laser burger by laparoscopy versus laparotomy in the Rabbit model. Obst Gyn 1989; 74 (2): 220-224.
42. Indar AA, Efron JE, Young-Fadok TM: Laparoscopic ileal-pouch-anastomosis reduces abdominal and pelvic adhesions. Surg Endosc 2009; 23: 174-177.
43. Seshadri PA, Poulin EC, Schlachta SA et al.: Does a laparoscopic aproach to Total abdominal colectomy and proctocolectomy offer advantages? Surg Endosc 2001; 15: 837-842.
44. MacLean AR, Cohen Z, MacRae HM et al.: Risk of small bowel obstruction after the ileal-pouch-anastomosis. Ann Surg 2002; 235: 200-206.
45. Zucker KA, Curet MJ, Pitcher DE et al.: Prospective randomized trial comparing laparoscopic assisted versus open colon resection. Digestive Disease Week 1995; Abstract Book.
otrzymano: 2010-11-29
zaakceptowano do druku: 2010-12-29

Adres do korespondencji:
*Katarzyna Borycka-Kiciak
Klinika Chirurgii Ogólnej i Przewodu Pokarmowego CMKP Szpital im. Prof. W. Orłowskiego
ul. Czerniakowska 231, 00-416 Warszawa
tel.: (22) 621-71-73, fax:(22) 622-78-33
e-mail: kborycka@interia.pl

Postępy Nauk Medycznych 1/2011
Strona internetowa czasopisma Postępy Nauk Medycznych