© Borgis - Nowa Stomatologia 3/2011, s. 97-107
Bartłomiej Górski, Anita Misztalewska, Renata Górska, *Maciej Zaremba
Porzuć nałóg – zachowaj swój uśmiech
Kick the habit – save your smile
Zakład Chorób Błony Śluzowej i Przyzębia, Warszawski Uniwersytet Medyczny
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. med. Renta Górska
Summary
Introduction: The effects of smoking on human health are serious and in many cases deadly. Quitting makes sense for many reasons but simply put: smoking is bad for health.
Aim: The aims of the study are as follow: to evaluate the problem of smoking as a habit and its role in oral and systemic disorders, to determine factors that cause people to smoke, the reasons for quitting and the part of medical practicioners in this process.
Material and methods: The study population consisted of 100 patients of Department of Periodontology WMU. The patients filled in a questionaire and subseqently they underwent extra and intraoral examination.
Results: Study revealed that smoking is the most significant risk factor of periodontal diseases (75%). Interviewers claimed that they reach for ciggarete to calm down (46%), as well as out of habit (33%) and boredoom (21%). Smokers suffered from the following disorders more often: chronic obstructive pulmonary disease 17% (0% among non-smokers), tumors of gastrointenstinal tract 13% (0%), hypertension 29% (9%), myocardial infarction 17% (6.25%). Cigarette users had higher prevalence of gingivitis 17% (9%), severe periodontitis 64% (45%) and hiperceratisis of oral mucosa 25% (3.12%). Unfortunatelly, only 70% of GP and 10% of dentists persuaded their patients to quit the habit. Sadly less than 20% of them gave the information how to do it.
Conclusion: The problem of tobacco is still underrated. Cigarette smoking has been linked to increased risk of systemic disorders and is a major cause of periodontal disease. Dentists and GPs should exert considerable pressure on quitting methods.
WSTĘP
Po II wojnie światowej papierosy stały się artykułem bardzo łatwo dostępnym w Polsce. Rozpowszechnienie nałogu palenia tytoniu systematycznie rosło, a liczba rocznie wypalanych papierosów na jednego mieszkańca w Polsce na przełomie lat 70. i 80. należała wtedy do najwyższych na świecie i wynosiła 2600 sztuk. Najwyższy wskaźnik regularnego palenia zaobserwowano w 1982 roku: wynosił on dla dorosłych mężczyzn 62% i 32% dla dorosłych kobiet. Od 1982 roku następował spadek odsetka regularnych palaczy. W 1999 roku codziennie paliło 39% dorosłych mężczyzn i 19% dorosłych kobiet (1). Bardzo zróżnicowana oferta rynkowa i reklama na początku lat 90. zakłóciły na krótko trend zniżkowy. Pomimo stopniowego obniżania się rocznego używania papierosów, ekspozycja na dym tytoniowy w dalszym ciągu w Polsce jest bardzo wysoka.
Dym tytoniowy stanowi aerozol, w którym powietrze jest ośrodkiem rozpraszającym dla cząsteczek będących produktem suchej destylacji składników tytoniu. Obecnie znanych jest około 5000 składników, które występują w dymie tytoniowym. Z grupy tych związków około 40 ma udowodnione działanie rakotwórcze. Najbardziej szkodliwe to: nikotyna, tlenek węgla, substancje drażniące, substancje smoliste oraz substancje kancerogenne. Dym tytoniowy jest głęboko inhalowany, a związki chemiczne w nim zawarte dostają się do krwi i są rozprowadzane po całym organizmie. Nikotyna wywiera szkodliwy wpływ na wiele narządów, w szczególności na serce, naczynia krwionośne oraz przewód pokarmowy (2). Tlenek węgla powoduje niedotlenienie organizmu. Narządami szczególnie podatnymi na małą ilość tlenu są mózg i serce. Substancje kancerogenne wywołują nowotwory, zwłaszcza raka języka, krtani, płuc oraz pęcherza moczowego. Najczęstszym nowotworem złośliwym jest rak płuc. Każdego roku 100 tys. zgonów w Polsce ma bezpośredni związek z paleniem tytoniu.
W obowiązującej w Polsce klasyfikacji chorób przyzębia pierwszą grupą schorzeń są choroby dziąseł. Główne miejsce w tej grupie zajmuje zapalenie dziąseł związane z płytką nazębną. Jeśli zapalenie dziąseł nie jest leczone, może prowadzić do rozwoju zapalenia przyzębia, czyli zapalenia struktur przyległych, które wchodzą w skład przyzębia. Najczęstszą postacią w tej grupie obserwowaną u dorosłych jest przewlekłe zapalenie przyzębia, jednostka ta występuje również u dzieci i młodzieży. Choroby przyzębia mogą dotknąć wszystkie grupy wiekowe, jednak najczęściej są przyczyną utraty zębów po 35. roku życia i należą do najbardziej rozpowszechnionych chorób wśród ludzi na świecie. Dla oceny ryzyka wystąpienia choroby przyzębia stosuje się szereg mierników. Podstawowym czynnikiem etiologicznym schorzeń przyzębia jest płytka bakteryjna. Choroba przyzębia rozwija się w wyniku zakłóceń równowagi pomiędzy oddziałującymi na tkanki przyzębia drobnoustrojami płytki nazębnej a mechanizmami obronnymi gospodarza. Znamy wiele innych czynników, które modulują odporność gospodarza i zwiększają podatność na chorobę przyzębia. Czynniki te Genco podzielił na dwie grupy. Na te, na które nie mamy wpływu (czyli determinanty) – wiek, płeć, status społeczny oraz czynnik genetyczny; oraz na właściwe czynniki ryzyka – mikroflora, palenie tytoniu, stres, cukrzyca, osteoporoza oraz choroby przebiegające z niedoborami immunologicznymi wrodzonymi lub nabytymi (3). Analiza czynników sprzyjających chorobom przyzębia przeprowadzona na podstawie badań epidemiologicznych wykazała, że najczęstszymi czynnikami, oprócz płytki nazębnej, wpływającymi na odpowiedź gospodarza, są: czynnik genetyczny, palenie tytoniu i cukrzyca. Nałóg palenia tytoniu wpływa na wiele procesów, między innymi na nasilone odkładanie się złogów nazębnych, na zmianę mikroflory jamy ustnej oraz na utrudnienie odpowiedzi chorych na leczenie u nich zapalenia przyzębia.
Przeprowadzono wiele badań, które wykazały, że palenie tytoniu zwiększa ryzyko występowania choroby przyzębia i że u osób palących choroba przebiega z większą dynamiką w porównaniu z osobami niepalącymi. Potwierdzono też, że istnieje zależność pomiędzy liczbą wypalanych papierosów i czasem trwania nałogu, a stopniem nasilenia choroby. Składniki dymu tytoniowego wpływają na zwężenie naczyń i pogorszenie ukrwienia oraz upośledzenie odporności humoralnej i komórkowej (upośledzenie fagocytozy, chemotaksji, spadek frakcji komórek CD4). Inne przyczyny niekorzystnego wpływu nikotynizmu na stan przyzębia to: obniżenie stężenia oksyhemoglobiny w naczyniach dziąsła, upośledzenie funkcji fibroblastów ozębnej i osteoblastów, wzrost liczby drobnoustrojów patogennych w kieszonkach przyzębnych i ich utrzymywanie się po leczeniu (4). Większa intensywność chorób przyzębia wśród palaczy wynika ze wzrostu mediatorów zapalnych (PGE2 i IL-1), wzrostu ilości bakterii beztlenowych (Tanarella forsythia), wzrostu aktywności enzymów proteolitycznych oraz wielu zaburzeń immunologicznych (5). Badania Stoltenberga i wsp. wykazały, że metabolizm nikotyny sprzyja kolonizacji również innych bakterii potencjalnie patogennych dla tkanek przyzębia, takich jak: Aggregatebacter actinomycetemcomitans, Porphyromonas gingivalis, Prevotella intermedia oraz Treponema denticola (6).
Szybka destrukcja tkanek przyzębia wyraża się ubytkiem przyczepu łącznotkankowego (CAL – Clinical Attachment Loss) i utraty kości wyrostka zębodołowego (BL – Bone Loss). Prowadzono 10-letnie badania nad osobami użytkującymi tytoń, które podzielono na osoby palące okazjonalnie i regularnie (nałogowo). Okazało się, że w tych grupach utrata przyzębia wynosił odpowiednio 2,05 i 4,75 mm (7).
Palenie tytoniu jest czynnikiem etiologicznym wielu innych schorzeń błony śluzowej jamy ustnej, należałoby wspomnieć o hiperkeratozie, plamach związanych z żuciem tytoniu, zapaleniu nikotynowym jamy ustnej oraz o zmianach nowotworowych. Substancje dymu tytoniowego to wysoce reaktywne związki, które kowalencyjnie modyfikują białka oraz kwasy nukleinowe, stając się bezpośrednio odpowiedzialnymi za karcynogenezę i rozwój nowotworów (8). Produkty suchej destylacji składników tytoniu powodują także wiele przykrych dolegliwości, takich jak: suchość błony śluzowej jamy ustnej, pieczenie błony śluzowej jamy ustnej i języka, przebarwienie zębów i zwiększoną akumulację złogów nazębnych.
Celem pracy było zbadanie wpływu użytkowania tytoniu na organizm człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem tkanek jamy ustnej i wskaźników klinicznych stanu przyzębia (PD – Pocket Depth, głębokość kieszonek, BOP – Bleeding on Probing, wskaźnik krwawienia dziąseł po zgłębnikowaniu).
MATERIAŁ I METODY
W celu bliższego poznania nawyku palenia wśród pacjentów Zakładu Chorób Błon Śluzowych i Przyzębia Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego oraz oceny wpływu palenia na zmiany zachodzące w jamie ustnej, a także występowanie schorzeń ogólnoustrojowych, opracowano ankietę składającą się z 19 pytań.
Oprócz części ogólnej dotyczącej wieku, płci, wykształcenia oraz sytuacji materialnej, ankietowani zostali poproszenie o udzielenie informacji dotyczących obecności wybranych schorzeń sprzyjających występowaniu chorób przyzębia, poziomu stresu, nawyków higienicznych, a także głównych powodów i częstości zgłaszania się na wizytę do stomatologa (ryc. 1).
Ryc. 1. Ankieta cz. 1.
Druga część ankiety zawierała pytania dotyczące palenia. Osoby palące oraz byli palacze odpowiadali na pytania informujące nas między innymi o długości trwania nałogu, ilości wypalanych papierosów w ciągu doby, a także o powodach skłaniających nas do sięgnięcia po papierosa (ryc. 2).
Ryc. 2. Ankieta cz. 2.
Istotną częścią ankiety były pytania dotyczące podjęcia prób walki z nałogiem oraz roli lekarza ogólnego i lekarza dentysty w tym procesie. Ostatnim punktem, na który odpowiadali wszyscy ankietowani, zarówno osoby palące, jak i osoby wolne od nałogu, było pytanie „Czy nakłanianie palacza do zaprzestania palenia tytoniu prowadzone przez lekarza w trakcie wizyty, wsparte edukacją na temat szkodliwości palenia może skutkować podjęciem decyzji o ograniczeniu lub rzuceniu palenia” (ryc. 2).
W badaniu wzięło udział 100 pacjentów, u których po wypełnieniu ankiety przeprowadzono badanie zewnątrz- i wewnątrzustne, z uwzględnieniem badania periodontologicznego: PD, BOP. Wśród badanych 60% stanowiły kobiety, a 40% mężczyźni (ryc. 3). Ponad połowa (54,8%) to osoby między 30-50. rokiem życia (ryc. 4). W grupie badawczej brało udział 40 „palaczy”, 25 „byłych palaczy oraz 35 osób, które nigdy nie miały do czynienia z nałogiem (ryc. 5).
Ryc. 3. Płeć ankietowanych.
Ryc. 4. Wiek ankietowanych.
Ryc. 5. Nałóg wśród ankietowanych.
WYNIKI
W badanej grupie najczęściej obserwowanym czynnikiem ryzyka choroby przyzębia było palenie tytoniu (40% ankietowanych). Na kolejnych miejscach uplasowały się stres (26,90%), osteoporoza (11,89%), cukrzyca, inne (ryc. 6). Najczęstszą przyczyną trwania w nałogu jest silne uzależnienie. Takiej odpowiedzi udzieliło aż 29,4% badanych. Równie częstymi powodami sięgania po papierosa są: uspokojenie nerwów (24,5%), nuda (19,8%), przyjemność (7,25%) (ryc. 7).
Ryc. 6. Najczęstsze czynniki sprzyjające występowaniu chorób przyzębia.
Ryc. 7. Czy papierosy pomagają Panu/Pani?
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Kirschner H: Charakterystyka przemian zdrowotnych w Polsce o ostatnim półwieczu, [W:] Kirschner H., Kopczyński J (red.): Aktualne problemy zdrowotne – zagrożenia i szanse. Wydawnictwo Ignis, Warszawa 1999, s. 15-52. 2. Tutka P, Mosiewicz J, Wielosz M: Pharkacokinetics and metabolizm of nicotine. Pharmacol Rep 2005; 57, 2: 143-153. 3. Górska R: Choroby przyzębia. AM, Warszawa 2000, s. 13-21. 4. Jańczuk Z: O czynnikach ryzyka chorób przyzębia. Palenie tytoniu. Magazyn Stoma 2002; 12, 6: 9-12. 5. Górska R, Kowalski J: Mechanizmy patologiczne zachodzące w tkankach przyzębia osób użytkujących tytoń. Czas Stomat 1997; 50: 472-475. 6. Stoltenberg JL, Osborn JB, Pihlstrom BL et al.: Association Between Cigarette Smoking, Bacterial Phatogens, and Periodontal Status. J Periodontol 1993; 64, 12: 1225-1230. 7. Górska R: Choroby przyzębia. AM, Warszawa 2000, s. 73. 8. Cieślik T, Wróbel J, Szczurek Z et al.: Wpływ palenia papierosów na gojenie ran błony śluzowej – badania doświadczalne. Czas Stomatol 2002; LV, 2: 115-122. 9. „Toksykologia dymu tytoniowego”. Centrum Onkologii – Instytut w Warszawie ze środków „Programu pierwotnej profilaktyki chorób odtytoniowych w Polsce w 2001 r.”. 10. Groppelli A, Giorgi DM, Omboni S et al.: Persistent blood pressure increase induced by heavy smoking. J Hypertens 1992; 10: 495. 11. Greenlee RT, Hill-Harmon MB, Murray T, Thun M: CA. Cancer. J Clin Oncol 2001; 51: 15-36. 12. Kruś S, Skrzypek-Fakhoury E: Patomorfologia Kliniczna. PZWL, Warszawa 1996, 2005; S. 164, 356-359. 13. Górska R: Choroby przyzębia. AM, Warszawa 2000, s. 169-171. 14. Nędzi-Góra M, Gapowicz E: Zmiany na błonie śluzowej jamy ustnej związane z zaburzeniami wydzielania śliny. [W:] Górska R: Choroby błony śluzowej jamy ustnej. Med Tour Press International, Otwock 2007, s. 160-162. 15. Nowakowska AM, Kowalski J: Wady i choroby w obrębie warg i języka, [W:] Górska R: Choroby błony śluzowej jamy ustnej, Med Tour Press International, Otwock 2007, s. 44-48. 16. Langlais RP, Miller CS (red. E. Szponar): Choroby błony śluzowej jamy ustnej. Kolorowy atlas i podręcznik, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław 1997, s. 56-57. 17. Górska R, Kowalski J: Stany przedrukowe błony śluzowej jamy ustnej, [W:] Górska R: Choroby błony śluzowej jamy ustnej, Med Tour Press International, Otwock 2007, s. 141-148. 18. Papapanou P, Linde J Lindhe J, Karring T, Lang NP (eds.) Epidemiology of periodontal disease. [W:] Clinical Periodontology and Implant Dentistry. Munksgaard, Copenhagen 1998; 69-97. 19. Albander J: Periodontal diseases in North America. Periodontol 2000, 2002; 29: 31-69. 20. Górska R: Choroby przyzębia. AM, Warszawa 2000, s. 16-17. 21. Kaczmarek U, Malepszy A, Konopka T et al.: Wpływ palenia tytoniu na stan przyzębia. Mag Stomatol 1995; 11: 27-31.
