© Borgis - Nowa Stomatologia 4/2013, s. 200-204
*Joanna Bagińska1, Marcin Wilczko1, Bożena Kudaszewicz2
Metody oceny dokładności elektronicznych pomiarów długości kanałów korzeniowych. Przegląd piśmiennictwa
Methods of assessment of the accuracy of electronic apex locators. A review of the literature
1Zakład Stomatologii Zachowawczej, Uniwersytet Medyczny, Białystok
Kierownik Zakładu: prof. dr hab. Wanda Stokowska
2Poradnia Stomatologiczna Dentos, Sokółka
Kierownik Poradni: lek. dent. Bożena Kudaszewicz
Summary
The use of electronic apex locators is one of the methods for working length determination. In the literature, there are studies on the accuracy of the measurements but they vary in the methodology of surveys. Indications of electronic apex locators are compared with the radiological method, direct visual measurements and with histological sections.
The aim of this study was to present, based on the literature, different methods of assessment of the electronic apex locator measurements’ accuracy.
Studies concerning the accuracy of working length determination have a considerable practical significance. Most studies are conducted in ex vivo conditions because of the limited possibility of the localization of apical constriction. The methodology of such surveys varies a lot, which makes a comparison of results difficult. Existing studies prove that frequency-based electronic apex locators are reliable tools, but for the purpose of correct determination of canal working length a combination of electronic and radiological methods is recommended.
WSTĘP
Powodzenie leczenia endodontycznego zależy od prawidłowego mechanicznego opracowania kanału korzeniowego, usunięcia tkanek i bakterii znajdujących się w jego wnętrzu oraz szczelnego zamknięcia jamy zęba materiałem wypełniającym. Liczne badania dowodzą, że największy odsetek powodzeń dotyczy tych zębów, w których kanał został opracowany i wypełniony poniżej wierzchołka radiologicznego (1-5). Przyjmuje się, że miejscem, w którym należy zakończyć instrumentację kanału korzeniowego, jest największe przewężenie w okolicy wierzchołka korzenia, tzw. otwór fizjologiczny (ang. apical constriction, minor diameter) (6, 7). Do wyznaczania długości roboczej wykorzystywane są zdjęcia radiologiczne i endometry kanałowe. Mniej pomocne są: znajomość przeciętnych długości zębów oraz praca na wyczucie.
Endometry są to niewielkie urządzenia elektroniczne, wykorzystujące działanie prądu o małym natężeniu, wyposażone w dwie elektrody: czynną – umieszczaną w kanale korzeniowym (narzędzie kanałowe), oraz bierną – umieszczaną na wardze pacjenta. Pomiary elektroniczne długości roboczej są proste do wykonania, powtarzalne, bezpieczne dla ogółu pacjentów (poza nielicznymi wyjątkami pacjentów z rozrusznikiem serca starszego typu), szeroko dostępne ze względu na niski koszt urządzeń, a także przyczyniają się do ograniczenia narażenia pacjentów na promieniowanie jonizujące poprzez zmniejszenie liczby zdjęć radiologicznych w trakcie leczenia kanałowego. Rozwój endometrii kanałowej
był możliwy dzięki odkryciom Custera i Suzuki. Custer (8) w 1918 roku stwierdził, że przewodnictwo tkanek wokół wierzchołka korzenia jest większe niż wewnątrz kanału korzeniowego. Suzuki (9) zauważył, że opór elektryczny pomiędzy ozębną a błoną śluzową jamy ustnej jest stały i wynosi 6,5 k? przy 40 mA. Na tej podstawie Sunada (10) w 1961 roku skonstruował pierwszy współczesny model endometru kanałowego. Wykorzystywał on działanie prądu stałego, a podstawą wyznaczenia otworu wierzchołkowego był spadek oporu przy kontakcie elektrody czynnej z ozębną, stąd urządzenia zaliczane do I generacji nazywane są też endometrami oporowymi. Pomiary endometrów oporowych obarczone były licznymi błędami związanymi z koniecznością zachowania suchości w kanale korzeniowym, co w warunkach klinicznych jest trudne do spełnienia (11, 12). W przypadku endometrów II generacji, tzw. impedancyjnych, wykorzystanie prądu zmiennego umożliwiło wykonywanie pomiarów w środowisku wilgotnym, jednakże niewskazana była obecność w kanale elektrolitów, np. podchlorynu sodu. Także te aparaty wykazywały znaczny odsetek błędnych pomiarów, dodatkowo dość gruba elektroda pokryta izolacją nie pozwalała na wykonywanie pomiarów w kanałach wąskich (12, 13). Współcześnie nie stosuje się już endometrów oporowych i impedancyjnych.
Poprawa dokładności pomiarów długości roboczej kanału korzeniowego nastąpiła wraz z wprowadzeniem endometrów częstotliwościowych. Obecnie w użyciu są urządzenia III, IV i V generacji. Zasada ich działania opiera się na pomiarach prądów o dwóch różniących się znacznie częstotliwościach – prąd wysokiej częstotliwości jest dobrze przewodzony przez organizm, w odróżnieniu od prądu niskiej częstotliwości. W trakcie przesuwania pilnika w kanale opór maleje w większym stopniu dla prądu o dużej częstotliwości, a maksymalna różnica odnotowywana jest w otworze anatomicznym. Urządzenia te analizują różnicę lub iloczyn oporu/impedancji, przy czym w przypadku endometrów III generacji oba prądy są analizowane równocześnie, a w aparatach IV i V generacji impulsy wysyłane są naprzemiennie (11-13). W endometrach zaliczanych do V generacji udoskonalone zostały cechy użytkowe, m.in. poprawiono algorytm przeliczania oporu emitowanych prądów i dodano kolorowy wyświetlacz, tak by pomiar był łatwiejszy do odczytania (13, 14). Ważną cechą wszystkich aparatów częstotliwościowych jest możliwość wykonywania dokładnych pomiarów w obecności elektrolitów (11-13).
Stomatolodzy mają do dyspozycji wiele różnorodnych endometrów kanałowych działających samodzielnie, w połączeniu z testerem żywotności miazgi i z mikrosilnikiem endodontycznym. Ich szerokie zastosowanie wymaga jednak potwierdzenia dokładności uzyskiwanych wyników badaniami klinicznymi. W piśmiennictwie znajdują się liczne prace dotyczące oceny wiarygodności elektronicznych pomiarów długości roboczej kanałów korzeniowych różniące się między sobą pod względem metodyki przeprowadzonych badań.
CEL PRACY
W niniejszej pracy przedstawiono, na podstawie piśmiennictwa, różne metody oceny dokładności pomiarów wykonywanych za pomocą endometrów kanałowych.
METODA RADIOLOGICZNA
W badaniach przeprowadzanych na pacjentach metoda radiologiczna jest rutynowo stosowana jako punkt odniesienia do wyników uzyskanych za pomocą endometrów kanałowych (15). Zdjęcia rtg stosowane są także w pracach oceniających działanie endometrów w warunkach ex vivo (16-19). Badacze decydują się na wybór tej metody, ponieważ jest ona najbardziej zbliżona do postępowania w trakcie rutynowego leczenia kanałowego (15). Badania radiologiczne od wielu lat stanowią podstawę oceny jakości opracowania i wypełnienia kanałów korzeniowych. Niektórzy autorzy w przypadku oceny pracy endometrów na zębach usuniętych starają się odtworzyć warunki panujące w jamie ustnej poprzez umieszczenie zębów na czas zdjęć radiologicznych w kości czaszek (18).
Powyżej zamieściliśmy fragment artykułu, do którego możesz uzyskać pełny dostęp.
Mam kod dostępu
- Aby uzyskać płatny dostęp do pełnej treści powyższego artykułu albo wszystkich artykułów (w zależności od wybranej opcji), należy wprowadzić kod.
- Wprowadzając kod, akceptują Państwo treść Regulaminu oraz potwierdzają zapoznanie się z nim.
- Aby kupić kod proszę skorzystać z jednej z poniższych opcji.
Opcja #1
24 zł
Wybieram
- dostęp do tego artykułu
- dostęp na 7 dni
uzyskany kod musi być wprowadzony na stronie artykułu, do którego został wykupiony
Opcja #2
59 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 30 dni
- najpopularniejsza opcja
Opcja #3
119 zł
Wybieram
- dostęp do tego i pozostałych ponad 7000 artykułów
- dostęp na 90 dni
- oszczędzasz 28 zł
Piśmiennictwo
1. Ricucci D: Apical limit of root canal instrumentation and obturation, Part 1. Literature review. Int Endod J 1998; 31: 384-393. 2. Swartz DB, Skidmore AE, Griffin JA: Twenty years of endodontic success and failure. J Endod 1993; 9: 198-202. 3. Kojima K, Inamoto K, Nagamatsu K et al.: Success rate of endodontic treatment of teeth with vital and nonvital pulps. A meta-analysis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2004; 97: 95-99. 4. Stoll R, Betke K, Stachnicss V: The influence of different factors on the survival of root canal fillings: a 10-year retrospective study. J Endod 2005; 11: 783-790. 5. Basmadjian-Charles CL, Farge P, Bourgeois DM, Lebrun T: Factors influencing the long-term results of endodontic treatment: a review of the literature. Int Dent J 2002; 52: 81-86. 6. Ricucci D, Langeland K: Apical limit of root canal instrumentation and obturation. Part 2. Literature review. Int Endod J 1998; 31: 394-409. 7. Kuttler Y: Microscopic investigation of root apex. J Am Dent Assoc 1955; 50: 544-552. 8. Custer LE: Exact methods of locating the apical foramen. J Nat Dent Assoc 1918; 5: 815-819. 9. Suzuki K: Experimantal study on iontophoresis. Japanese Journal of Stomatology 1942; 16: 411-429. 10. Sunada I: New method for measuring the length of the root canal. J Dent Research 1962; 41: 375-387. 11. Nekoofar MH, Ghandi MM, Hayes SJ, Dummer PMH: The fundamental operating princeples of electronic root canal measurement devices. Int Endod J 2006; 39: 595-609. 12. Gordon MPJ, Chandler NP: Electronic apex locators. Int Endod J 2004; 37: 425-437. 13. Szewczenko J, Obersztyn I: Rozwój elektronicznej metody pomiaru długości roboczej kanału na przykładzie najpopularniejszych endometrów – przegląd piśmiennictwa. Twój Przegląd Stomatologiczny 2008; 9: 76-81. 14. Lipski M, Woźniak K, Lichota D et al.: Ocena porównawcza endometrów Apex D.S.P. i Root ZX. Badanie in vitro. Ann Acad Med Stetin 2008; 54: 33-36. 15. Ravanshad S, Adl A, Anvar J: Effect of working length measurement by electronic apex locator or radiography on the adequacy of final working length: a randomized clinical trial. J Endod 2010; 36: 1753-1756. 16. El Ayouti A, Weiger R, Lost C: The ability of Root ZX apex locator to reduce the frequency of overestimated radiographic working length. J Endod 2002; 28: 116-118. 17. Borczyk R, Jaremczuk B, Puchała P, Monkos-Jaremczuk E: Ocena in vitro lokalizacji otworów fizjologicznych zębów przy pomocy metody radiologicznej i endometru Mark VII. Twój Przegląd Stomatol 2007; 10: 41-43. 18. Real DG, Davidowicz H, Moura-Netto C et al.: Accuracy of working length determination using 3 electronic apex locators and direct digital radiography. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2011; 111: e44-e49. 19. Cianconi L, Angotii V, Felici R et al.: Accuracy of three electronic apex locators compared with digital radiography: ex vivo study. J Endod 2010; 36: 2003-2007. 20. Vieyra JP, Acosta J: Comparison of working length determination with radiographs and four electronic apex locators. Int Endod J 2011; 44: 510-518. 21. Sjőgren U, Hagglund B, Sundquist G, Wing K: Factors affecting the long-term results of endodontic treatment. J Endod 1990; 16: 498-504. 22. Forsberg J: Radiographic reproduction of endodontic “working length” comparing the paralleling and the bisecting-angle techniques. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1987; 64: 353-360. 23. Gutierrez JH, Aguayo P: Apical foraminal openings in human teeth. Number and location. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1995; 79: 769-777. 24. Stein T, Corcoran J: Anatomy of the root apex and its histologic changes with age. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1990; 69: 238-242. 25. Blaskovic-Subat V, Maricic B, Sutalo J: Asymmetry of the root canal foramen. Int Endod J 1992; 25: 158-164. 26. Ding J, Gutmann JL, Fan B et al.: Investigation of apex locators and related morphological factors. J Endod 2010; 36: 1399-1403. 27. Dummer PMH, McGinn JH, Rees DG: The position and topography of the apical canal constriction and apical foramen. Int Endod J 1984; 17: 192-198. 28. Lewińska E, Lipski M, Marciniak-Paradowska M et al.: Ocena przydatności endometru APEX D.S.P. do pomiaru długości kanału korzeniowego. Badania in vitro. Ann Acad Med Stetin 2008; 54: 37-40. 29. Carvalho ALP, Moura-Netto C, Moura AAM et al.: Accuracy of three apex locators in presence of difference irrigating solutions. Braz Oral Res 2010; 24: 394-398. 30. Sadeghi S, Abolghasemi M: The effect of file size on the accuracy of the Rypex 5 apex locator: an in vitro study. J Dent Res Dent Clin Dent Prospect 2008; 2: 24-27. 31. Katz A, Kaufman AY, Szajkis S: An in vitro model for testing the accuracy of apex locators. Revue Francaise D’Endodontie 1992; 11: 67 [abstract]. 32. Czerw RJ, Fulkerson MS, Donnelly JC: An in vitro test of a simplified model to demonstrate the operation of electronic root canal measuring devices. J Endod 1994; 20: 605-606. 33. Baldi JV, Victorino FR, Bernardes RA et al.: Influence of embedding media on the assessment of electronic apex locators. J Endod 2007; 33: 476-479. 34. Tinaz AC, Alaçam T, Topuz Ő: A simple model to demonstrate the electronic apex locator. Int Endod J 2002; 35: 940-945. 35. Nguyen HQ, Kaufman AY, Komorowski RC, Friedman S: Electronic length measurement using small and large files in enlarged canals. Int Endod J 1996; 29: 359-364. 36. Mitelic V, Beljic-Ivanovic K, Ivanovic V: Clinical reproducibility of three electronic apex locators. Int Endod J 2011; 44: 769-776. 37. de Vasconcelos BC, do Vale TM, de Menezes AS et al.: An ex vivo comparison of root canal length determination by three electronic apex locators at positions short of the apical foramen. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 2010; 110: e57-e61. 38. Janner SF, Jeger FB, Lussi A, Bornstein MM: Precision of endodontic working length measurements: a pilot investigation comparing cone-beam computed tomography scanning with standard measurement techniques. J Endod 2011; 37: 1046-1051. 39. Jeger FB, Janner SF, Bornstein MM, Lussi A: Endodontic working lenght measurement with preexisting cone-beam computed tomography scanning: a prospective, controlled clinical study. J Endod 2012; 38; 884-888.
